BIO

Urodzony 15 sierpnia 1908 w miejscowości Turka nad Stryjem; syn Leona Poppera, lekarza weterynarii, i Jadwigi z domu Helin. Uczęszczał do gimnazjum w Przemyślu i Stanisławowie, gdzie w 1926 zdał maturę w II Gimnazjum Państwowym. Następnie studiował filologię polską na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie; w 1930 uzyskał magisterium. Jednocześnie ukończył studia muzyczne w klasie fortepianu w Państwowym Konserwatorium. Debiutowł w 1928 wierszem pt. Czekam..., ogłoszonym w „Słowie Polskim” (nr 78; podpisany Marian Popper); publikował tu do 1932 liczne wiersze i artykuły. W tym czasie pracował nad powieścią Czerwony chleb, której fragmenty publikował w prasie. W 1933-35 studiował prawo na UJK we Lwowie i w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1933 należał do zespołu redakcyjnego „Sygnałów”; z pismem tym współpracował do 1939. Wiersze, opowiadania, artykuły i recenzje ogłaszał nadto m.in. w „Kurierze Literacko-Naukowym” (1935-36), „Nowych Czasach” (1935-36), „Pionie” (1935-39), „Skamandrze” (1935, 1939). W maju 1936 wziął udział w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie. W 1937 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich; ZLP). Odbył kilka podróży zagranicznych, m.in. w 1938 do Włoch, Egiptu, Australii, Jugosławii, Portugalii. W 1939 był członkiem redakcji lwowskiego dziennika „Express Wieczorny”. Podczas II wojny światowej przebywał we włączonym do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Lwowie; w czasie okupacji niemieckiej był administratorem domów. W 1940 ożenił się ze Stanisławą Marią Kudynowską. W marcu 1945 przyjechał do Krakowa i podjął pracę w Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik”; organizował oddział wydawnictwa w Koszalinie (do 1949 był jego dyrektorem). Równocześnie kontynuował twórczość literacką i krytyczną. Współpracował z tygodnikiem „Odrodzenie” (1945-48; tu m.in. w 1946 stały dział pt. Kronika filmowa). W 1947 wchodził w skład redakcji tygodnika „Przekrój” (tu m.in. recenzje literackie podpisane Prom), w 1948 pracował krótko jako doradca literacki w Filmie Polskim. W 1949 został członkiem zarządu Oddziału Krakowskiego ZLP. Opowiadania, fragmenty powieści, artykuły i recenzje ogłaszał w licznych czasopismach, m.in. w „Echu Tygodnia” (1949-55), „Od A do Z” (1951-55), „Życiu Literackim” (od 1951; tu liczne recenzje powieści francuskich i amerykańskich). W 1961 otrzymał nagrodę literacką miasta Krakowa za całokształt twórczości. Wyjeżdżał do Egiptu (1958), następnie do Indii, Pakistanu i Zatoki Perskiej (1961), Paryża i Londynu (1962), Stanów Zjednoczonych (1963), Kenii i Tanzanii (1965). Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1957). Zmarł 19 stycznia 1971 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Twórczość

1. Czerwony chleb. Powieść. Powst. 1929-1930. Druk fragmentów: pt. Ksenia Pietrowna Łukiczewna. „Droga” 1935 nr 7 s. 628-640; Konferencja i życie. „Kurier Literacko-Naukowy” 1935 nr 39; Atak rozpoczęty, godzina 11. „Wiadomości Literackie” 1935 nr 27.

Data powstania według informacji autora.

2. Lüdigerowie. Powieść. Cz. 1. Spojrzenie przez odwróconą lornetkę. Powst. 1935. Wyd. Warszawa: F. Hoesick 1938, 338 s. Wyd. nast. zmienione pt. Król nie żyje, niech żyje król. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1959, 409 s.

Cz. 2. Powst. 1948. Rękopis [inf. autora].
Książka skonfiskowana w 1935.

3. Róże w betonie. Opowiadania. Lwów: Sygnały 1935, 152 s.

Zawartość

Róże w betonie; Prawie fachowiec; Timbert – podróżnik; Szczelina.

4. Twarze przed lustrem. Powieść. Katowice: Oficyna Wydawnicza 1946, 360 s. Wyd. nast. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.

5. Sąd nie śpi. Dramat w 3 aktach. Powst. 1949. [Inf. autora]. Wyd. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957, 149 s.

Data powstania według informacji autora.

6. Cyrk przyjechał. Powieść. Przekrój 1952 nr 360-385. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 219 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1962, wyd. 2 [!] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968.

Adaptacje

filmowe

Cyrk odjeżdża. Scenariusz: J. Gierałtowski, K. Wierzbiański. Ekranizacja 1988.

7. Opowieści sportowe. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 235 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 3 rozszerzone pt. Bramkarz „Świętej Barbary”. Warszawa 1956.

Nagrody

Opowiadania: Drugą – proszę!; Bierz rękawice! uzyskały III nagrodę w Literackim Konkursie Olimpijskim Związku Literatów Polskich w 1952.

Zawartość

Drugą – proszę!; Bierz rękawice!; Dziesięć kilometrów; Bramkarz „Świętej Barbary”, – w wyd. 3 nadto: Na szosie.

Przekłady

niemiecki

Der Torwart von Santa Barbara und andere Sportnovellen. [Przeł.] K. Foerster. Berlin 1953.

8. Pocztą lotniczą. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1953, 231 s. Wyd. 2 tamże 1955.

Zawartość

Bomba; Winda; Stary dom; Sajgon; Pocztą lotniczą.

9. Salamandra. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 259 s.

Zawartość

Salamandra. – Opowiadania z niedawnej przeszłości: Toreador i mściciel; Garb; Sprawa godności; Szekspir w przedziale kolejowym. – Opowiadania bez daty: Plac gniewu; Zamierzchły głos. – Opowiadania bułgarskie: Rodak z Tirnowa; Klasztor Preobrażeński; Rzymski Krok. – Opowiadania krótkie: Maj na kółkach; Złotousty; Uprzejmość starców; Temat; Piękna sztuka rozmowy; Tak się bawią wariaci; Spadkobierca Tenczyńskiego; Nasz naród jest oszczędny; Blagier; Martwa natura; Kręte schody; Przygoda w obcym domu; Krzywy obcas; Meloman; Przy dworcu; Płaszcz nie Gogola.

10. Atrament i krew. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1958, 556 s. Wyd. 2 tamże 1969.

Zawartość

Wojenko, wojenko!: Bomba [poz. ]; Garb [poz. ]; Sprawa godności [poz. ]; W przedziale kolejowym; Jaszczur i Lilianne; Amnogan. – Opowiadania zgryźliwe: Prawie fachowiec [poz. ]; Plac gniewu [poz. ]; Liryka, liryka...; Płatne od wiersza; Fidelio – i jestem podły; Salamandra [poz. ]. – W tonacji moll: z poz. : Rodak z Tirnowa; Klasztor Preobrażeński; Rzymski Krok, – oraz: Stary dom [poz. ]; Pręga. – Gladiatorzy: z poz. : Bramkarz „Świętej Barbary”; Na szosie. – Opowiadania krótkie: z poz. : Maj na kółkach; Uprzejmość starców; Temat; Piękna sztuka rozmowy; Tak się bawią wariaci; Spadkobierca Tenczyńskiego; Nasz naród jest oszczędny; Martwa natura; Kręte schody; Przygoda w obcym domu; Krzywy obcas; Meloman; Przy dworcu; Płaszcz nie Gogola.

11. Portret królowej Haczepsut. [Wrażenia z podróży do Egiptu]. Warszawa: Iskry 1959, 162 s.

Zawartość

Części: Drobiazgi kairskie; Portret królowej Haczepsut; Wilk.

12. Rakieta „Piorun. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Kraków, Stary Teatr 1960. Druk pt. Rakieta Thunderbolt. (Sztuka w 2 aktach i 13 obrazach) zob. poz. .

Nagrody

III nagroda w konkursie Komitetu do Spraw Radiofonii i Związku Literatów Polskich.

13. Igraszki z klepsydrą. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1961, 276 s.

Zawartość

Obserwacje; Wilk; Fidelio – i jestem podły [poz. ]; Dziewczynka i komandosi; Polak. – Z opowiadań dawnych: Prawie fachowiec [poz. ]; Timbert – podróżnik [poz. ], – oraz: Jeden dzień wojny; Igraszki z klepsydrą; Dum nil perenne cogitat; Ciałko; Gdzie twoje drzewo?; Kolegium; Łemkiewicz; Dwie drogi.

14. Sezon w Górach Jowiszowych. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1962, 246 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1964; wyd. 3 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1987.

15. Dawna przykra sprawa. (Sztuka telewizyjna). Dialog 1963 nr 4 s. 34-50. Przedruk zob. poz. .

16. Cena ciszy. [Utwór dramatyczny]. Powst. przed 1964.

Przekłady

czeski

Wystawienie 1964 [inf. autora].

17. Kosmogonia. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Kraków, Stary Teatr 1964. Druk pt. W jaskini albo Kosmogonia. (Komedia w 2 aktach) zob. poz. .

18. Marynarze. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1964, 174 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1975.

19. Niski pułap. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Telewizja Polska 1964. Druk z podtytułem: Sztuka telewizyjna zob. poz. . Przedruk z podtytułem: (Sztuka w 2 aktach i 4 odsłonach). „Materiały Repertuarowe” 1967 nr 2 s. 7-30.

20. Opowieści i opowiadania. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1964, 372 s.

Zawartość

Opowieści: Bramkarz św. Barbary [poz. ]; Salamandra [poz. ]; Jaszczur i Lilianne [poz. ]; Wilk [poz. ]. – Opowiadania: z poz. : Bomba; Stary dom, – z poz. : Garb; Sprawa godności; Plac Gniewu; Rodak z Tirnowa, – z poz. : Amnogan; Pręga; Fidelio – i jestem podły, – z poz. : Łemkiewicz; Kolegium; Gdzie twoje drzewo?; Dwie drogi, – oraz: Liryka, liryka...; Pałac.

21. Święto pułku. [Widowisko telewizyjne]. Powst. przed 1964.

Nagrody

Nagroda w konkursie telewizji z okazji 20-lecia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w 1964.

22. Romulus i Remus. (Dramat z okresu bajecznego). Dialog 1966 nr 11 s. 5-45.

23. Utwory sceniczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966, 233 s.

Zawartość

Rakieta „Piorun” [poz. ]; Dawna przykra sprawa. (Sztuka telewizyjna) [poz. ]; W jaskini albo Kosmogonia. (Komedia w 2 aktach) [poz. ]; Niski pułap [poz. ]; Zjazd koleżeński. Sztuka w 3 aktach [poz. ].

24. Zjazd koleżeński. Sztuka w 3 aktach. Powst. 1966. Druk zob. poz. . Wystawienie: Telewizja Polska 1969.

25. Druga Modrzejewska i inne opowiadania. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1970, 250 s.

Zawartość

Z dzienników podróży: Wilk [poz. ]; Pałac [poz. ]; Boulevard Auspach. – Igraszki z klepsydrą: Zamierzchły głos [poz. ], – oraz z poz. : Gdzie twoje drzewo?; Łemkiewicz; Dwie drogi; Kolegium. – Cztery krótkie opowiadania: z poz. : Dziewczynka i komandosi; Ciałko; Polak; Dum nil perenne cogitat. – Z cyklu „Pamięć”: Druga Modrzejewska; Zarząd.

26. Bardzo długa podróż. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 262 s.

27. Świat w stylach literackich. Szkice i recenzje. Wstęp, wybór i oprac.: M. Sprusiński. Przypisy: M. Mirecka. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 308 s.

Zawartość

Powieści – nie ma; Awangarda prozatorska; Powieść i nowela reportażowa; Proza jest mową wiązaną; Talent wszechstronnie w sztuce; Świat w stylach literackich; Rzeczywistość i fikcja w dzisiejszej powieści; Powieść Prousta; Proust po polsku; Céline i prawo katastroficzności [dot.: Śmierć na kredyt]; Nowy Céline po polsku; Nowy Remarque [dot.: Drei Kameraden]; Powieść o wszystkim [dot.: A. i J. Kowalscy: Gruce]; Profesjonalizm w literaturze [dot.: H. Worcell: Zaklęte rewiry]; Doktor prywatny infantylizmu [dot.: W. Gombrowicz: Ferdydurke]; Drugi tom Schulza – „Sanatorium pod klepsydrą”; Sanatorium poza Styksem; Mity codzienności [dot.: A. Ważyk: Mity rodzinne]; Proza Dąbrowskiej [dot.: Ludzie stamtąd]; Chicago – nasze miasto [dot.: W. Motley: Zapukaj do przygodnych dni]; O języku i nowelistach amerykańskich; Piewca tragicznych głupców [E. Caldwell]; W stronę V. Wolff; Psychoanalityk [N. Balchin: The fall of the sparrow]; Niespokojny Anglik [G. Greene: Spokojny Amerykanin]; Wołanie grobu [o twórczości P. Gascara]; Serce championa; Styl to człowiek [dot. E. Hemingwaya]; Joyce – przygoda osobista; Nad Tomaszem Mannem; Miłość, mądrość, śmierć; Tomasz Mann i śmierć.

28. Na szosie. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 68 s.

Zawartość

Liryka, liryka... [poz. ]; Na szosie [poz. ]; Druga Modrzejewska [poz. ].

29. Wybór opowiadań. Wyboru dokonała W. Otto-Weisowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 315 s.

Zawartość

z poz. 8: Bomba; Stary dom, – z poz. : Garb; Sprawa godności; Rodak z Tirnowa; Klasztor Preobrażeński; Uprzejmość starców; Tak się bawią wariaci; Przygoda w obcym domu; Spadkobierca Tenczyńskiego; Meloman; Kręte schody; Krzywy obcas, – z poz. : Jaszczur i Lilianne; Amnogan; Fidelio – i jestem podły; Pręga, – z poz. : Wilk; Łemkiewicz; Dziewczynka i komandosi; Gdzie twoje drzewo?; Dwie drogi; Dum nil perenne cogitat; Kolegium, – Pałac [poz. ], – Druga Modrzejewska [poz. ].

Przekłady

1. S. Lewis: Małżeństwa. Powieść. Katowice: AWIR 1947, 367 s.
2. H. Modrzejewska: Wspomnienia i wrażenia. [Przekł. z angielskiego]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957, 633 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1951, 1958, 1966.

Autor o sobie

M. Promiński: Życie – podróż bez radaru. „Życie Literackie1963 nr 43 [wypowiedź w ankiecie „Moje dwudziestolecie”].

Wywiady

Marian Promiński. Rozm. W. Maciąg. Życie Literackie 1958 nr 35.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski Słownik Biograficzny. T. 28. Cz. 3. Wrocław 1985 (W. Maciąg).

Ogólne

Artykuły

W. Maciąg: Marian Promiński. Tygodnik Kulturalny 1964 nr 23.
W. Jaworski: Pożegnanie Mariana Promińskiego. Wiadomości”, Londyn 1971 nr 48.
O. Jędrzejczyk: Literatura i sport: Promiński na stadionie. Tempo 1971 nr 8.
W. Maciąg: Marian Promiński. Życie Literackie 1971 nr 5.
J.J. Szczepański: Sezon na Morzu Czerwonym. Tygodnik Powszechny 1971 nr 6.
S. Stanuch: Zaduszki na Krupniczej. W tegoż: Na gorącym uczynku. Kraków 1978.
E. Szary-Matywiecka: Książka – powieść – autotematyzm. Wrocław 1979, passim.
W. Maciąg: O Marianie Promińskim. Puls 1983 nr 4.

Lüdigerowie

T. Banaś: Życie prawdopodobne. Sygnały 1938 nr 50.
A. Zahorska: Autentyzm w złym gatunku. „Kultura1938 nr 23.
A. Klimowicz: Obsesja sprzed ćwierćwiecza. Nowe Książki 1959 nr 21 [dot. wyd. pt. Król nie żyje, niech żyje król].
W. Maciąg: Proza antyliryczna. Życie Literackie 1959 nr 50 [dot. wyd. pt. Król nie żyje, niech żyje król].
J. Bocheński: Nakład po konfiskacie. Przegląd Kulturalny 1960 nr 2 [dot. wyd. pt. Król nie żyje, niech żyje król].
J. Maciejewski: L'éducation sentimentale” Mariana Promińskiego. Twórczość 1960 nr 10 [dot. wyd. pt. Król nie żyje, niech żyje król].

Róże w betonie

H. Balk: Debiut pisarski Mariana Promińskiego. Gazeta Poranna 1934 nr 10836.
E. Breiter. „Wiadomości Literackie1934 nr 51.

Twarze przed lustrem

W. Bacewiczówna. „Tygodnik Warszawski1947 nr 37.
B. Kamodziński: Pamiętnik doktora Borby. Warszawa 1947 nr 12.
T. Kudliński: Kwiaty zła. Tygodnik Powszechny 1947 nr 10.
H.E. Michalski: Poza dobrem i złem. Odrodzenie 1947 nr 24.
H. Vogler: Prawda lustrzanego odbicia. Twórczość 1947 nr 3.
F. Szuster: Bardzo zwyczajne zwierciadło. Kuźnica 1948 nr 15.
Cz. Wojeński. „Lewy Tor1948 nr 1/2.
J.J. Lipski: Zwierciadło nie Stendhalowskie. Twórczość 1959 nr 4.

Cyrk przyjechał

W. Maciąg. „Twórczość1953 nr 12.
K.T. Toeplitz: Dwie książki i kilka spraw. Nowa Kultura 1953 nr 49 [dot. też: Opowieści sportowe].
H. Vogler. „Życie Literackie1953 nr 49, przedruk w tegoż: Z notatek przemytnika. Warszawa 1957.
W. Natanson: Walka o godność cyrkową. Kamena 1954 nr 4.
K. Nowicki: Od dokumentu do zmyślenia. Życie Literackie 1968 nr 43.

Opowieści sportowe

L. Budrecki. „Twórczość1952 nr 10.
S. Kisielewski: Tematy sportowe. Tygodnik Powszechny 1952 nr 37, przedruk w tegoż: Z literackiego lamusa. Kraków 1979.
J.J. Lipski: Próba odrodzenia powieści sportowej. Wieś 1952 nr 28.
W. Mach: Sport w opowiadaniach Promińskiego. Nowa Kultura 1952 nr 26.
H. Vogler: Sport i trochę filozofii. Życie Literackie 1952 nr 13, przedruk w tegoż: Z notatek przemytnika. Warszawa 1957.

Pocztą lotniczą

A. Kijowski. „Życie Literackie1954 nr 25, 27.
L. Grzeniewski: Pisarstwo kamery filmowej. Twórczość 1955 nr 9.

Salamandra

L. Grzeniewski: Nowelistyka Promińskiego. Życie Literackie 1956 nr 51.
Z. Pędziński:: Piórkiem Promińskiego. Nowe Sygnały 1956 nr 8.
J. Kwiatkowski. „Twórczość1957 nr 5.
J. Smulski: Ogień nie inaczej jako lód gasi. („Salamandra” Mariana Promińskiego wobec prozy socrealistycznej). W tegoż: Pękanie lodów. Toruń 1995.

Atrament i krew

A. Kijowski: Pisarz martwej natury. Przegląd Kulturalny 1959 nr 15.
J. Maciejewski: Od eksperymentu do psychologii. Nowa Kultura 1959 nr 35.
W. Sadkowski: Nowelista z prawdziwego zdarzenia. Nowe Książki 1959 nr 1.
J. Susuł: Opowiadania Promińskiego. Tygodnik Powszechny 1959 nr 9.
A. Wilkoń: Nowele Promińskiego. Życie Literackie 1959 nr 34.
L.B. Grzeniewski: Polski Butor?Współczesność1960 nr 12, przedruk w tegoż: Weryfikacje. Warszawa 1966.

Portret królowej Haczepsut

Z. Chociłowska: Reportaż znad Nilu. Nowe Książki 1959 nr 19.
J. Maciejewski: Autoreportaż z wycieczki po temat. Twórczość 1960 nr 9.

Igraszki z klepsydrą

L.B. Grzeniewski: Kafka dla motocyklistów. Współczesność 1961 nr 14.
A. Wilkoń: Igraszki z tematem. Życie Literackie 1961 nr 52.

Sezon w Górach Jowiszowych

A. Kijowski: Problem epoki. Przegląd Kulturalny 1962 nr 41.
W. Maciąg. „Życie Literackie1962 nr 46.
W. Natanson. „Nowe Książki1962 nr 22.
J. Preger. „Nowa Kultura1962 nr 48.
P. Kuncewicz: Czarny sezon. Twórczość 1963 nr 1.
S. Lichański. „Tygodnik Kulturalny1963 nr 5.

Marynarze

J.Z. Brudnicki: Morze po polsku. Twórczość 1965 nr 6.
W. Maciąg. „Życie Literackie1965 nr 9.
K. Nowicki: Pamiętnik do czytania. Kultura 1965 nr 28.

Opowieści i opowiadania

J.Z. Brudnicki: Przygody myślącego pisarza. Twórczość 1965 nr 8.

Utwory sceniczne

A. Pałłasz: Racjonalista na wesoło. Kultura 1966 nr 36.
J. Preger: Zmysł współczesności. Tygodnik Kulturalny 1966 nr 47.
Z. Żabicki: O Promińskim i jego dramatach. Dialog 1966 nr 12.
W. Maciąg: Dramaty dla zdolnych reżyserów. Twórczość 1967 nr 1.

Druga Modrzejewska i inne opowiadania

J. Termer: Powtórka z Promińskiego. Nowe Książki 1970 nr 23.

Bardzo długa podróż

W. Maciąg: Co myśleć? Jak pisać? Życie Literackie 1972 nr 15.
E. Rodé: Ostatnia powieść – ostatnia podróż. Kultura 1972 nr 16.
S. Stabryła: Bardzo smutna podróż. Nowe Książki 1972 nr 14.

Świat w stylach literackich

B. Dopart: Świat krytyczny Mariana Promińskiego. Życie Literackie 1977 nr 51.
B. Faron: Szkice o prozie XX wieku. Nowe Książki 1977 nr 20.
S. Sterna-Wachowiak: Analityzm, symbolizm i adekwatyzm. Odra 1978 nr 12.

Wybór opowiadań. Warszawa 1993

M. Mietkowska: Podróżowanie. Literatura 1979 nr 28.
J. Tomkowski: Podróże Promińskiego. Tygodnik Kulturalny 1979 nr 32.