POLLAK Roman

Urodzony 31 lipca 1886 w Jeleśni pod Żywcem; syn Teodora Pollaka, urzędnika kolejowego, i Eufemii ze Szczurkiewiczów. Uczęszczał do szkół ludowych w Podłężu i Niepołomicach, następnie w 1897-05 uczył się w Gimnazjum im. Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze. Od 1904 był stypendystą funduszu Samuela Głowińskiego. W 1905 jako uczestnik wycieczki szkolnej zwiedzał Włochy. Po zdaniu w 1905 matury, studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Debiutował w 1910 artykułem „Wojna chocimska” Potockiego a „Goffred” Tassa w przekładzie Kochanowskiego, opublikowanym na łamach „Biblioteki Warszawskiej” (t. 3); w piśmie tym w następnych latach publikował dalsze rozprawy. W tymże roku zdał egzaminy na stanowisko nauczyciela gimnazjalnego języka polskiego i filologii klasycznej i został mianowany zastępcą nauczyciela w Gorlicach. W październiku 1910 zgłosił się jako jednoroczny ochotnik do 13. Pułku Piechoty wojska austriackiego w Krakowie. Następnie w 1911-14 pracował jako nauczyciel w prywatnym polskim Gimnazjum Realnym im. J. Słowackiego w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim. Brał udział w pracach towarzystwa Macierz Szkolna, propagował idee skautingu, był pionierem narciarstwa na tym terenie. W 1912 ożenił się ze Stanisławą Szczurkiewicz. Podczas I wojny światowej służył w 15. kompanii 4. batalionu 20. Pułku Piechoty Górskiej. Walczył na froncie rosyjskim, serbskim i włoskim. W okopach prowadził kursy dla analfabetów ze swego batalionu, kontynuował też badania nad recepcją Torquata Tassa w Polsce i nadsyłał rozprawy do „Pamiętnika Literackiego” (od 1916). W styczniu 1917 doktoryzował się na UJ na podstawie rozprawy pt. Ze studiów nad „Goffredem” Tassa-Kochanowskiego. Uwagi nad formą poetycką przekładu. Część batalistyczna (promotor prof. Stanisław Windakiewicz). Od wiosny 1917 służył na froncie wołyńskim, podkarpackim i ukraińskim. W październiku 1918 został ponownie mianowany zastępcą nauczyciela gimnazjum w Gorlicach; był tam nominalnie zatrudniony do sierpnia 1919. W istocie od listopada 1918 do marca 1919 służył w Wojsku Polskim w randze porucznika adiutanta 19. Pułku Piechoty na froncie spiskim. Organizował na Spiszu i Podkarpaciu komitety spisko-orawskie i prowadził w Nowym Sączu akcję oświatową wśród żołnierzy. W marcu 1919 osiadł w Poznaniu, był nauczycielem w Gimnazjum św. Marii Magdaleny (do 1923) i równocześnie wykładowcą historii literatury polskiej na Uniwersytecie Poznańskim (UPozn.) na stanowisku adiunkta (1919-22). Był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 1919) i przewodniczącym Komisji Filologicznej tego Towarzystwa. Zmobilizowany ponownie, od sierpnia do grudnia 1920 uczył jako porucznik wykładowca w Wielkopolskiej Szkole Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy. W 1922 habilitował się na UJ w Krakowie na podstawie monografii „Goffred” Tassa-Kochanowskiego. W 1923 habilitacja została zatwierdzona w Poznaniu. W pracy naukowej zajmował się historią literatury polskiego odrodzenia i baroku, komparatystyką oraz edytorstwem naukowym. Rozprawy i szkice ogłaszał m.in. w „Kurierze Poznańskim” (1923-35), „Przeglądzie Współczesnym” (tu w 1924-38 omawiał naukowe i kulturowe stosunki polsko-włoskie w cyklu Polonika włoskie), a także nadal w „Ruchu Literackim” (1926-33) oraz w „Pamiętniku Literackim” (1929-35). W 1923 został skierowany przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do Rzymu, w celu zorganizowania filologii polskiej na tamtejszym uniwersytecie oraz prowadzenia lektoratów języka polskiego i kultury na uczelniach włoskich. W pracy badawczej zajął się wówczas twórczością Adama Mickiewicza oraz neoromantyzmem. Publikował także w języku włoskim na łamach tamtejszej prasy literackiej. Propagował kulturę polską na terenie Włoch, m.in. redagując zeszyty w języku polskim czasopism „Rivista di Cultura” (1924 nr 1, 1926 nr 3) i „Rivista di Letterature Slave” (1926 nr 1, 1930 nr 3). Inspirował tłumaczenia utworów klasyki polskiej na język włoski. Z jego inicjatywy zostały powołane w 1928 Kursy Wakacyjne o Kulturze Polskiej dla Cudzoziemców (głównie Włochów). Był współtwórcą Istituto di Cultura Polacca Attilio Begey, który w 1930 rozpoczął swoją działalność przy uniwersytecie w Turynie. Zakładał Koła Przyjaciół Polski we Włoszech. Sprawował jako delegat Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nadzór nad polonistyką we Włoszech. W 1928 został profesorem nadzwyczajnym i objął III Katedrę Historii Literatury Polskiej na UPozn. Patronował działalności Koła Naukowego Polonistów UPozn. W 1933 został profesorem zwyczajnym UPozn. i objął kierownictwo I Katedry Historii Literatury Polskiej. W 1935 został wybrany na członka korespondenta Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1935 współpracował z Enciclopedia di science, lettere et arti. Prowadził wykłady w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (1937) i w Łodzi (1938/39). W 1938 otrzymał Srebrny Wawrzyn PAL za twórczość naukową związaną z literaturą piękną. W okresie okupacji niemieckiej wysiedlony z Poznania, przebywał w Warszawie, gdzie oficjalnie zarobkował nauczaniem korespondencji handlowej w szkołach zawodowych. Równocześnie prowadził tajne nauczanie w szkołach średnich. W październiku 1940 wszedł do komitetu organizującego tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich (UZZ), na którym od 1940 prowadził wykłady i ćwiczenia. W 1941 został dziekanem Wydziału Humanistycznego, w 1942/43 prorektorem a w 1943-44 rektorem UZZ w Warszawie i jego filiach w Częstochowie, Kielcach, Krakowie i Milanówku. Należał do Komitetu Samopomocy Pracowników UPozn. Ogłaszał artykuły w podziemnym tygodniku kulturalno-artystycznym i oświatowo-szkolnym „Kultura Polska” (druk w 1943 z datą 1939; pod pseudonimami: Kazimierz Bałanda, Piotr Feliks i Jakub Pakos). Po upadku powstania warszawskiego przedostał się w październiku 1944 do Częstochowy, gdzie zatrudniony oficjalnie jako urzędnik w Zarządzie Miasta, kierował Kursami Akademickimi (kontynuacja UZZ), działającymi legalnie od stycznia 1945. W kwietniu 1945 powrócił do Poznania, gdzie objął katedrę historii literatury na UPozn. W 1945/46 pełnił obowiązki prodziekana Wydziału Humanistycznego UPozn. W 1946-52 należał do Komitetu Redakcyjnego, a w 1953-67 do rady redakcyjnej „Pamiętnika Literackiego”, w którym do 1969 publikował liczne artykuły, rozprawy i recenzje. Artykuły ogłaszał też w „Przeglądzie Zachodnim” (1945-49, 1954). Współpracował w 1945 z rozgłośnią poznańską Polskiego Radia jako autor cyklu wykładów. Od 1950 należał do komitetu redakcyjnego nowej edycji Literatury polskiej Gabriela Korbuta (później Bibliografia literatury polskiej według „Literatury polskiej” G. Korbuta), przygotowywanej w Instytucie Badań Literackich (IBL); do 1965 kierował pracami nad częścią pierwszą Piśmiennictwo staropolskie. W 1950-55 wykładał literaturę polską okresu renesansu także w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. Od 1952 wchodził w skład Rady Naukowej IBL. Za działalność naukową i dydaktyczną otrzymał nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego (1952/53). Od 1953 kierował zespołem katedr historycznoliterackich na UPozn., nadto w ich obrębie Zakładem Historii Literatury Staropolskiej. Wchodził w skład komitetów redakcyjnych serii wydawanych przez IBL: Biblioteka Pisarzów Polskich (od 1953) oraz Archiwum Literackie (od 1958). Był członkiem wielu towarzystw, Instytutu Zachodniego (od 1946), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1951), Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku (od 1955), honorowym członkiem Instytutu Śląskiego (od 1968). Uczestniczył w pracach Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. Wchodził w skład Rady Naukowej Biblioteki Kórnickiej. Od 1955 uczestniczył w organizowaniu studiów eksternistycznych w Szczecinie. Prace naukowe kontynuował po przejściu na emeryturę w 1960. W 1969 został doktorem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1971 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Odznaczony m.in. włoskim Krzyżem Komandorskim Orderu Korony Włoskiej (1935) oraz dwukrotnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1937, 1956), odznaką „Zasłużony Pracownik Morza” (1969). Zmarł 23 lutego 1972 w Poznaniu; pochowany tamże na Cmentarzu Junikowo.