BIO

Urodzony 30 stycznia 1905 we wsi Jerzmanowice pod Ojcowem w rodzinie małorolnego chłopa; syn Jana Pogana i Zofii z Mrozowskich. Naukę zakończył na trzeciej klasie szkoły powszechnej. Od trzynastego roku życia pracował jako robotnik rolny. W 1927 ożenił się z Marią Brandys i zamieszkał we wsi Będkowice, gdzie uprawiał własną ziemię oraz wynajmował się do prac polowych. Należał do Koła Młodzieży Wiejskiej „Siew”, został wybrany na jego prezesa, zorganizował amatorskie kółko teatralne. Działał w miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej, był jej sekretarzem. Debiutował w 1938 wierszem pt. Żałoba Polski. W rocznicę zgonu Marszałka Józefa Piłsudskiego w „Życiu Strażackim” (nr 5). W okresie okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Będkowicach; próbował rozwijać pracę literacką. W 1944 pracował przez kilka miesięcy jako stróż nocny w majątku ziemskim w Więckowicach pod Krakowem. W maju 1945 wyjechał na Górny Śląsk i zamieszkał we wsi Halemba pod Katowicami. Zajął się prowadzeniem niewielkiego gospodarstwa i pracą literacką. Fragmenty powieści, opowiadania i artykuły publikował m.in. w „Orce” (1945-46; tu w 1945 cykl reportaży pt. W śląskiej wsi), „Wsi” (1945-53), „Dzienniku Ludowym” (1946-47), „Ogniwach” (1946-49). W 1946-47 był redaktorem działu literackiego w „Zagrodzie Chłopskiej”. Należał do Stronnictwa Ludowego (od 1946; w 1946-47 kierownik Wydziału Propagandy w Zarządzie Wojewódzkim). W 1947 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich (ZLP); w 1949-50 przewodniczący Komisji Rewizyjnej). Od 1950 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od lutego do sierpnia 1950 kierował Świetlicą Górniczą w Bielaszowicach pod Katowicami. W 1951 przeniósł się do Katowic, w tymże roku został wiceprezesem Oddziału Katowickiego ZLP. Jako prelegent współpracował z domami kultury i świetlicami, jako autor reportaży – z rozgłośnią Polskiego Radia w Katowicach. Otrzymał nagrodę literacką miasta Katowice (1951). W 1953-55 pracował jako redaktor działu rolnego w „Dzienniku Zachodnim”, następnie jako kierownik literacki Opery Bytomskiej. Pełnił funkcję przewodniczącego Oddziału Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli w Katowicach, był też członkiem Prezydium Wojewódzkiego Zarządu Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej w Katowicach. W 1976 otrzymał odznakę „Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego”. Od 1983 należał do nowego ZLP. Zmarł 14 marca 1988 w Katowicach.

Twórczość

1. Głos. Poezje. Trembowla: Ogólnopolski Informator 1938, 22 s.

2. Ugory. [Powieść]. Powst. 1941. Wyd. Z życiorysem własnym autora. Słowem wstępnym poprzedził S. Pigoń. Warszawa: Czytelnik 1947, 190 s.

Data powstania wg informacji autora w książce.

Adaptacje

teatralne

fragmentu: To jest wielki grzech. Obrazek sceniczny wg powieści „Ugory”. Oprac. M. Łebkowski. Młoda Wieś 1948 nr 15 s. 14-15.

3. Cierpki owoc. [Opowiadanie]. Orka 1945 nr 4-9. Wyd. osobne [Warszawa ok. 1950], [2] s. Dod. Bezpłatny dla Prenumeratorów „Gromady”. Przedruk zob. poz. .

4. Dekret niebieski; Biedny i bogaty. Opowiadania. Łódź: Wydawnictwo Związek Samopomocy Chłopskiej 1946, 16 s. Przedruk zob. poz. .

5. Rodzina Ciemnych. (Dramat w 1 akcie). Wieś 1946 nr 15-17.

6. Bogacze. [Scenka dramatyczna]. Inscenizacja: M. Weronicz. Świetlica 1948 nr 15 s. 6-7.

7. Cierpki owoc. Nowele i opowiadania. Warszawa: Książka 1948, 123 s.

Zawartość

Niedołężne małżeństwo; Bogacz i jego towar; Służba; Kłótnia; Czarna godzina; Biedny i bogaty [poz. ]; Cierpki owoc [poz. ]; W kryjówce; Dusza skąpca; Nowy żywot; Panek; Pod wspólnym dachem.

8. Na głodnym zagonie. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1950, 154 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1957, 1978.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (uzupełnienie).

Ogólne

Artykuły

J. Spytkowski: Samorodny talent prozaiczny Józefa Pogana. Wieś 1945 nr 20.
S. Pigoń: Pisarstwo Józefa Pogana. Odrodzenie 1947 nr 7.
L. Sobierajski: Od ekonomii do polityki. Wieś 1947 nr 26.
A. Kamieńska: Pisarz klasy biedniackiej. Wieś 1948 nr 38/39, przedruk w tejże: Pragnąca literatura. Warszawa 1964.
J. Pierzchała: Będkowice, wieś polska. Kuźnica 1948 nr 19.
A. Kamieńska: Pogan – jakim jest. Wieś 1951 nr 10.
S. Czernik: Relikty pisarstwa samorodnego w Polsce Ludowej. W tegoż: Chłopskie pisarstwo samorodne. Warszawa 1954.
J. Krak, A. Mag: Na Parnas i z powrotem. Kulisy 1959 nr 15.
J. Słota: Sława przeminęła, pozostał człowiek. Dziennik Ludowy 1959 nr 69.
B. Torbicka: Zapomniany pisarz ludowy. Józef Pogan i jego twórczość. PAL Przegląd Artystyczno-Literacki 1998 nr 12.

Ugory

S. Lichański: Zaorywanie ugorów. Warszawa 1947 nr 10.
J. Marszałek: Nad „Ugorami” Pogana. Wieś 1947 nr 26.
K. Wyka: Książki o wsi. Twórczość 1948 nr 6 [m.in. dot.: Ugory].
Z. Lichniak: Powieść chłopska. Dziś i Jutro 1949 nr 24.
S. Dubisz: Pisarze pierwszego pokolenia nurtu ludowego. Józef Pogan, „Ugory”. W tegoż: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego. Wrocław 1985.

Dekret niebieski; Biedny i bogaty

Z. Kałużyński: Biedny i bogaty” Józefa Pogana. Wieś 1946 nr 1, polemika: K. Wyka: Od Pogana do Balzaka, od Przybosia do Homera. Gawęda polemiczna. „Odrodzenie” 1946 nr 3.

Cierpki owoc

J. Falenciak: Rezerwaty. Wieś 1948 nr 32/33.
S. Kozicki: Życie czy woda. Po Prostu 1948 nr 6.
M. Nowiński: Opowieść o biedniakach. Wieś 1950 nr 39.

Na głodnym zagonie

M. Koliba: Józef Pogan. Twórczość 1950 z. 12.