BIO

Urodzony 7 lipca 1913 w Warszawie; syn Ksawerego Pietrzaka, weterynarza, i Ewy z Kokowskich. Dzieciństwo spędził w Turku pod Kaliszem, tu uczył się w szkole powszechnej. Następnie uczęszczał do matematyczno-przyrodniczego Gimnazjum im. T. Kościuszki w Kaliszu. Od 1928 publikował (też pod pseudonimami: Andrzej Ados, Juliusz Wolden) utwory prozą, wiersze, artykuły publicystyczne, a także przeglądy prasy (podpisany: Litterarius) w miesięczniku „Świt”, wydawanym nakładem Bratniej Pomocy Uczniowskiej, który później współredagował. Po zdaniu matury w 1931, zapisał się na Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (UW), jednak z powodu choroby płuc i konieczności leczenia w Zakopanem i Smukole podjął studia dopiero w 1932. Jako student brał udział w prawniczych turniejach krasomówczych oraz aktywnie uczestniczył w wieczorach poetyckich Koła Polonistów UW. W 1932 założył, wraz z Janem Kottem i Ryszardem Matuszewskim, Klub Artystyczny „S”, a w 1934-36 był jego prezesem. Po uzyskaniu w 1936 magisterium, podjął pracę w Urzędzie Funduszu Pracy. Równocześnie rozwijał twórczość literacką, publikując wiersze, artykuły i recenzje w czasopismach, m.in. w „Pionie” (1933-37), „Kamenie” (1934-37) i „Okolicy Poetów” (1935-36). Od 1937 był aktywnym działaczem politycznym początkowo Obozu Narodowo-Radykalnego „Falanga”, a następnie utworzonego przez „Falangę” Związku Młodej Polski (ZMP), powiązanego z Obozem Zjednoczenia Narodowego (OZN). Współpracował z prasowym organem ZMP, „Młoda Polska”, a pod koniec 1937 objął stanowisko zastępcy redaktora naczelnego tego pisma. Pełnił funkcję kierownika Kursów Prelegenckich w Organizacji Terytorialnej ZMP. Od listopada 1937 przez kilka miesięcy przebywał we Lwowie. Po rozłamie w ZMP w 1938 należał do czołowych działaczy federacji organizacji młodzieżowych Służby Młodych przy OZN. Od maja 1938 był stałym recenzentem tygodnika „Prosto z mostu.” W tymże roku ożenił się z Ireną Pietrzykowską, prawnikiem. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i uczestniczył w konspiracyjnej działalności kulturalnej i politycznej (pseudonim Balk). Od wiosny 1940 redagował podziemne pismo „Pobudka”; tu też publikował swoje utwory do 1944. W 1941 związał się z Konfederacją Narodu (KN) i wchodził w skład jej kierownictwa. Pracował w redakcji organu prasowego KN „Nowa Polska”. W 1942-44 ściśle współpracował z pismem „Sztuka i Naród” i miał istotny wpływ na związane z nim środowisko młodych twórców. Był współinicjatorem Ruchu Kulturowego, który miał stać się bezpartyjną organizacją pracy nad rozwojem i upowszechnianiem kultury. W 1943, wraz z Mieczysławem Kurzyną, stanął na czele oddziału KN, zwanego Terenem Młodzieży KN, który wchodził później w skład oddziałów AK „Miotła” i „Czata 49”. W tymże roku został redaktorem „Nowej Polski” oraz objął kierownictwo Wydziału Propagandowo-Politycznego Organizacji Krajowej KN. Od jesieni 1943 pełnił funkcję szefa sztabu KN. W lipcu 1944 był współinicjatorem i współtwórcą adresowanego do delegata rządu londyńskiego memoriału, występującego przeciwko koncepcji powstania. W powstaniu warszawskim miał pełnić funkcję adiutanta ppłk. Jana Mazurkiewicza. Ostatecznie walczył na Starym Mieście jako podchorąży w plutonie „Mieczyków” z batalionu „Czata 49”, którym później dowodził. Zginął 22 sierpnia 1944, ranny w głowę w walkach w okolicy ulicy Franciszkańskiej i Świętojerskiej, i tam został pochowany. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowany do stopnia porucznika. Po kilkunastu latach ekshumowane prochy zostały złożone w kwaterze powstańczej na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W 1948 Instytut Wydawniczy Stowarzyszenia „Pax” ustanowił nagrodę im. W. Pietrzaka, przyznawaną corocznie za osiągnięcia naukowe, literackie, publicystyczne i dokonania artystyczne w dziedzinie muzyki, plastyki, teatru i filmu.

Twórczość

1. S. [Wiersze; autorzy:] W. Pietrzak, J. Kott, R. Matuszewski. Warszawa: [F. Hoesick] 1934 [antydatowane 1933], 66 s. Biblioteka Klubu Artystycznego „S, 1.

Wiersze W. Pietrzaka na s. 49-66.

2. Prawo drapieżne. [Wiersze]. Warszawa: Skład główny Towarzystwo Wydawnicze 1936, 32 s. Biblioteka Klubu Artystycznego „S, 4.

3. Lot jaskółek. [Powieść]. Powst. 1938-1944. Druk „Dziś i Jutro” 1948 nr 22-53; 1949 nr 1-2. Wyd. zob. poz. .

Jest to 5 tom zamierzonego cyklu pt. „Między Wschodem a Zachodem”. Rękopis tomów 1-4 zagubiony. Ocalały fragmenty tomów pt. „Pasierb” i „Już nigdy nie powtórzę cię na pamięć” (t. 4) – inf. w nocie redakcji do wyd. z 1956 (zob. poz. t. 2).

4. Skrzydła. Dramat w 3 aktach. Powst. 1943. Druk „Życie i Myśl” 1958 nr 42 s. 3-35.

5. Z pism Włodzimierza Pietrzaka. Pod red. Z. Lichniaka. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1955-1957.

[T. 1.] Rachunek z Dwudziestoleciem. [Studia]. 1955, 223 s.

Wszystkie studia drukowane po 1945 w pismach: „Dziś i Jutro1946-1948, „Nowiny Literackie1948, „Twórczość1946.

Zawartość

O powołaniu pisarza; Mit bohatera; Omdlenie powieści; Katolicyzm i powieść [dot. F. Mauriaca]; Dramat intelektualistów; Drogi polskiej powieści w XIX wieku; Diagnozy; Możliwości dydaktyzmu; O niezrozumiałości poezji [pierwodr.Przegląd Współczesny1936 t. 56]; Iwaszkiewicz; Nałkowska; Literatura chłopska; Od Barcza [J. Kadena-Bandrowskiego] do Nikodema Dyzmy [T. Dołęgi-Mostowicza]; Alchemia St[anisława] I[gnacego] Witkiewicza [dot.: Nienasycenie]; Obrona pozy [pierwodr.Pion1937 nr 14].

[T. 2.] Lot jaskółek. 1956, 269 s. Zob. poz. .

[T. 3.] Miscellanea krytyczne. 1957, 371 s.

Zawartość

[Cz. I]. Kompetencje krytyka: O potrzebie postawy romantycznej; Przeciw fetyszowi przeżycia; Przeciw fałszerzom marzenia; Rozważania o szczerości; Testament Przełęckiego; O perspektywach krytyki literackiej; Pisarz a krytyka; Krytyka i recenzja; O przewinach krytyki współczesnej; Fauna literacka; Między Wschodem i Zachodem; Główne i boczne nurty tradycji literackiej; Geografia literacka; Listy lwowskie; O przyszłość literatury chłopskiej; Panie na Parnasie [dot. tzw. literatury kobiecej]; Monsalwat [dot. powieści A. Górskiego]; Wielka samotność [S. Napierski: Próby]; Kobiety piszą [S. Podhorska-Okołów: Kobiety piszą; Z. Starowieyska-Morstinowa: Twoje i moje dzieciństwo]. – [Cz. II]. Z literatur obcych [m.in.:] Sumienie i odwaga [dot. J. Galsworthy'ego]. – [Cz. III]. Rozmowy: Rozmowy patetyczne [z O. Ortwinem]; Sąd nad klerkiem [z P. Dunin-Borkowskim]; Dzień u Juliana Przybosia; Po premierze „Niedobrej miłości” [z Z. Nałkowską]; U Choromańskiego po premierze; Godzina z Janiną Morawską. – [Cz. IV]. Poezja i dramat [m.in.:] Kompetencje poety [dot. autentyzmu u S. Czernika i A. Łaszowskiego]; Onorate l'altissimo poeta [dot. J. Kasprowicza]. – [Cz. V]. Z beletrystyki polskiej [recenzje].

6. Myśli. Wybór, układ, przedmowa: Z. Lichniak. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1977, 58 s.

Zawartość

Zawiera wybór cytatów z publikowanej i nie publikowanej spuścizny W. Pietrzaka, tj. z pism krytycznoliterackich, powieści, dramatu, listów do żony i do matki.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski słownik biograficzny. T. 26. Cz.1 (z. 107). Wrocław 1981 (Z. Lichniak).
A.K. Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944. T. 3. Warszawa 1991.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (H. Urbas).

Ogólne

Książki

Z. Lichniak: Skazany na szukanie. (Rzecz o Włodzimierzu Pietrzaku). Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1955 s. 7-102 [wyd. jako luźna broszura pod wspólną okładką z: W. Pietrzak: Z pism Włodzimierza Pietrzaka. Warszawa 1955].
Księga o nagrodzie im. Włodzimierza Pietrzaka (1948-1972). Oprac. zespół pod red. Z. Lichniaka. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1978, 403 s. [Toż za lata] (1973-1977). Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1981, 174 s.; [Toż za lata] (1978-1987). Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1989, 282 s.

Artykuły

R. Matuszewski: O Włodzimierzu Pietrzaku w drugą rocznicę śmierci. Kuźnica 1946 nr 34.
S. Otwinowski: Inna cyganeria. Kuźnica 1946 nr 6, przedruk w tegoż: Niedyskrecje i wspomnienia. Kraków 1957.
[A. Łaszowski] A. Zatopiński: Wspomnienie o Włodzimierzu Pietrzaku. Dziś i Jutro 1948 nr 12-14.
S. Podlewski: Raz jeszcze „Starówka. Dziś i Jutro 1948 nr 7.
S. Podlewski: Tragedia Balka. W tegoż: Przemarsz przez piekło. T. 1. Warszawa 1949.
Z. Lichniak: Dążąc ku prawdzie. Dziś i Jutro 1951 nr 24.
[R. Matuszewski] r.m.: Mit i żywy człowiek. Nowa Kultura 1951 nr 26.
Z. Lichniak: Włodzimierz Pietrzak w oczach przyjaciół. Tygodnik Powszechny 1955 nr 29.
Z. Irzyk: Włodzimierz Pietrzak. Życie i Myśl 1967 nr 11/12.
Z. Irzyk: Włodzimierz Pietrzak – twórca, działacz, żołnierz. Słowo Powszechne 1967 nr 281.
J. Kliś: Skrzydła. Za i przeciw 1970 nr 31.
A. Łaszowski: Przyjaźń z Pietrzakiem. Kierunki 1974 nr 31, przedruk w tegoż: Literatura i styl życia. Warszawa 1985.
Z. Lichniak: W XXX-lecie Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka. Wrocławski Tygodnik Katolików 1977 nr 49.
W gałązce dymu, w ognia blasku... Oprac. J. Szczypka. Warszawa 1977, passim.
Z. Lichniak: Kaliskie „Świty” Włodzimierza Pietrzaka. Wrocławski Tygodnik Katolików 1978 nr 48/49.
Z. Lichniak: Notatnik lektur Włodzimierza Pietrzaka. Kierunki 1978 nr 49.
Z. Lichniak: Początki. (Z juveniliów Włodzimierza Pietrzaka). Kierunki 1978 nr 50.
T. Kłak: W cieniu awangardy. W tegoż: Katastrofizm i awangarda. Katowice 1979 [m.in. o W. Pietrzaku].
M. Stępień: Pokolenie krytyków dwudziestolecia. Ruch Literacki 1983 nr 2 [dot. m.in. W. Pietrzaka].
J. Iwaszkiewicz: Włodzimierz Pietrzak. W tegoż: Aleja Przyjaciół. Warszawa 1984.
T. Sołtan: Balk. Kierunki 1984 nr 35.
T. Sołtan: Więcej zaufania do wyobraźni... (O życiu i myśli Włodzimierza Pietrzaka). Kultura, Oświata, Nauka 1984 nr 11/12, przedruk w tegoż: Z rachunków mego pokolenia. Warszawa 1988.
J.M. Majchrowski: Silni, zwarci, gotowi. Myśl polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego. Warszawa 1985 [m.in. o W. Pietrzaku].
S. Drajewski: Dlaczego wszystko przybrało tak niemożliwy obrót?. Szkic do portretu Włodzimierza Pietrzaka. Życie i Myśl 1987 nr 9/10.
J. Zatorski: Odpowiedzialność i godność. W 40-lecie Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka. Zarzewie 1987 nr 35.

Prawo drapieżne

W. Kubacki: Tomiki Klubu „S. Gazeta Polska 1936 nr 276.

Lot jaskółek

Z. Pędziński: Przed potopem. Kierunki 1956 nr 25, przedruk w tegoż: Dalecy i bliscy. Poznań 1957.
A. Rogalski: Włodzimierz Pietrzak – powieściopisarz. Słowo Powszechne 1956 nr 216.

Z pism Włodzimierza Pietrzaka

J. Błoński: Krytyka jako dialog. Przegląd Kulturalny 1956 nr 13 [dot.: Rachunek z Dwudziestoleciem. T. 1].
J. Błoński. „Rocznik Literacki 1955” wyd. 1956 [dot.: Rachunek z Dwudziestoleciem. T. 1].
W. Maciąg: Więzy historii. Życie Literackie 1956 nr 19 [dot.: Rachunek z Dwudziestoleciem. T. 1].
• W.P. Szymański: Rozmowa o Pietrzaku. Tygodnik Powszechny 1956 nr 11, przedruk w tegoż: Między ciemnością a świtem. Kraków 2005 [dot.: Rachunek z Dwudziestoleciem. T. 1].