BIO

Urodzony 10 stycznia 1940 w Koprzywnicy pod Sandomierzem; syn Stanisława Pieszczachowicza, technika melioracji, i Genowefy z domu Kulig, nauczycielki. W 1954-58 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Sandomierzu, następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie; w 1963 uzyskał magisterium. Uczęszczał też na zajęcia z historii i teorii filmu. Należał do Związku Młodzieży Polskiej (1954-56) i Związku Studentów Polskich (1958-63). Był wiceprezesem Koła Naukowego Polonistów UJ (1961-63). Podczas studiów rozpoczął twórczość poetycką i krytycznoliteracką. W 1962 opublikował na łamach „Tygodnika Powszechnego” pierwszy artykuł poświęcony Bolesławowi Prusowi pt. Klasyk współczesny (nr 21); drukował tu następnie do 1965 liczne recenzje pod pseudonimem Jan Kulig. W tymże roku otrzymał II nagrodę w konkursie „Współczesności” na debiut krytycznoliteracki za tekst Mit pokolenia dodanego krytykowi (nr 17). Współpracował z tygodnikiem „Życie Literackie” (1962-71, 1975-80 z przerwami). W 1963-64 był zatrudniony jako korektor w Wydawnictwie Literackim w Krakowie. W 1964-68 pracował jako asystent i uczęszczał na studium doktoranckie w Katedrze Literatury Polskiej UJ. W tym czasie był też kierownikiem literackim Teatru 38. Od 1965 zamieszczał stale recenzje teatralne w dzienniku „Echo Krakowa”. Artykuły, szkice krytycznoliterackie i recenzje ogłaszał na łamach „Kultury” (1966-70, 1975-81), „Miesięcznika Literackiego” (1967-90; tu m.in. w 1973-76 cykl szkiców pt. Modele i modyfikacje) i „Nowych Książek” (1967-92; tu m.in. w 1974-76 cykl recenzji pt. Starty i kontynuacje, w 1978-80 cykl Pegaz na rozdrożu). Był współzałożycielem, sekretarzem redakcji (1967-71), następnie zastępcą redaktora naczelnego (1972-74) i redaktorem naczelnym (1974-76) miesięcznika „Student”. W 1969-71 pracował w Redakcji Literatury i Dramatu Telewizji Polskiej w Krakowie, redagując programy o charakterze publicystyki kulturalnej, m.in. cykle Spotkania z poezją, W pracowniach krakowskich pisarzy. W 1970 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1971 ożenił się z Marią Prorok. Od 1971 publikował również w „Tygodniku Kulturalnym” (tu m.in. w 1985-86 cykl felietonów pt. Mediacje). Za krytykę literacką otrzymał nagrodę Pióra, przyznawaną przez gdański Klub Studentów Wybrzeża Żak (1971). W 1971 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1972-74 pracował jako wykładowca literatury współczesnej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Od 1974 należał do Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (SDP; od 1990 SD Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej). W 1976-80 pełnił obowiązki zastępcy redaktora naczelnego Wydawnictwa Literackiego, od 1981 był członkiem Rady Programowej Wydawnictwa. W 1976-83 sprawował funkcję prezesa zarządu Oddziału Krakowskiego ZLP. W 1978 otrzymał nagrodę „Życia Literackiego” w dziedzinie eseistyki, krytyki literackiej i reportażu. W 1978-96 publikował artykuły i recenzje w „Polityce”, a w 1980-86 ponownie artykuły i recenzje w „Echu Krakowa” (m.in. cykl felietonów Czytane na nowo). Był współzałożycielem (1981), a następnie do 1983 redaktorem naczelnym miesięcznika literackiego „Pismo”, rozwiązanego w stanie wojennym. W 1989 przebywał w Nowym Jorku na stypendium Fundacji Kościuszkowskiej zajmując się badaniem literatury emigracyjnej i współpracując z nowojorskim „Nowym Dziennikiem” (liczne artykuły). Pracował w redakcjach czasopism „Literatura” (1983-90), „Kraków” (1984-91), „Przekrój” (1985-95; od 1991 na stanowisku zastępcy redaktora naczelnego), w którym publikował felietony z cyklu Okolice literatury, kontynuowane w miesięczniku „Literatura” (od 1997). W 1984 został członkiem Stowarzyszenia Autorów Polskich. W 1984-90 należał do nowego ZLP. Artykuły, recenzje i felietony publikował w tygodniku „Tak i nie” (1987-90) oraz „Przeglądzie Tygodniowym” (1991-92). W 1995 został redaktorem naczelnym Oficyny Wydawniczej Fogra. W 2004 założył i od tegoż roku redagował miesięcznik społeczno-kulturalny „Kraków”. Po przejściu na emeryturę w 2005 kontynuował pracę redaktora naczelnego Oficyny Wydawniczej Fogra, w którym kierował m.in. edycją Wielkiej Historii Polski oraz Wielkiej historii świata. W 1996 otrzymał nagrodę im. K. Wyki przyznawaną przez wojewodę krakowskiego i prezydenta m. Krakowa za twórczość w zakresie eseistyki i krytyki literackiej. Wyróżniony m.in. odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1975), odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1980) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2000). Mieszka w Krakowie.

Twórczość

1. Na widnokręgu historii. Szkice literackie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 415 s.

Nagrody

Nagroda Funduszu Literatury w 1989.

Zawartość

Historia prawdę ci powie „Wzdłuż strumieni wracać do źródeł” [dot.: H. Dubowik, J. Konieczny, J. Malinowski: Polska powieść historyczna]; Bohaterowie współcześni?; Płomienie i popioły [dot. S. Brzozowskiego]; Kształty przemijania [dot. H. Malewskiej]; Mit starowieku [dot. S. Vincenza]; Historyczna sielanka wielkopolska [dot. A. Gruszeckiej]; Największa przygoda Antoniego Gołubiewa [dot.: A. Gołubiew: Największa przygoda mojego życia; Kazimierzówka]; Węzełki faktów i przędziwo wyobraźni [dot.: J.J. Szczepański: Kipu]; Mistrz i jego uczeń [dot. T. Parnickiego i J. Piechowskiego]; Humanista i historia [dot.: K. Wyka: Wędrując po tematach]. – Okolica romantyzmu: Wygnańcza filozofia [dot.: M. Straszewska: Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831-1840]; Harfiarze, siewcy, jasnowidze, szamani... [dot.: J. Kamionkowa: Życie literackie w Polsce w pierwszej połowie XIX wieku]; Słowianie i sielanki [dot.: A. Witkowska: Sławianie, my lubim sielanki J. Pieszczachowicz]; Polowanie przed burzą [dot.: J. Maciejewski: Przedburzowcy]; „Wódz spraw przegranych” [dot.: T. Łubieński: Czerwonobiały]; Krzyk i milczenie [dot.: W.P. Szymański: Chwila bez godziny]; „Tragicznie i barbarzyńsko” [dot.: J. Iwaszkiewicz: Zarudzie]; Opętani przez historię [dot. J. Zawieyskiego]; W lesie historii [dot.: W. Terlecki: Rośnie las]; Ikar anielski i tragiczny [dot.: J.J. Szczepański: Wyspa]; Czego się boi Krzysztof J.? [dot.: J. Krzysztoń: Obłęd]; Przybysz do krainy zła [dot.: J. Stryjkowski: Przybysz z Narbony]; Filozofia klęski [dot.: W. Zalewski: Ostatni postój]; „Trochę snu, trochę jawy” [dot.: J. Narbutt: W mieście wesele]. – Polacy i inni: Świat a sprawa polska [dot.: Sąsiedzi i inni. Red. A. Garlicki]; Jak nas widzą, tak nas piszą? [dot.: Cudzoziemcy o Polsce. Zebrał i oprac. J. Gintel]; „Ach te polskie dzieje...” [dot. E. Brylla]; „Nie, nie na wieki ci tęsknić w niewoli...” [dot.: Dźwięki kruszonych oków. Wybór i oprac. B. Białokozowicz]; Jak być małym narodem? [dot.: We własnych oczach. Red. H. Janaszek-Ivanickova]. – Historia i polityka: Z dziejów legionowego pokolenia [dot.: A. Strug: Pokolenie Marka Świdy]; Dyzma i inni [dot.: T. Dołęga-Mostowicz: Kariera Nikodema Dyzmy; J. Rawicz: Doktor Łokietek i Tata Tasiemka]; Buster Keaton po polsku [dot.: A. Stojowski: Kanonierka]; Powaby wielkiego urlopu [dot.: A. Kuśniewicz: Witraż]; Człowiek nie zaczyna się dziś... [dot.: W. Zalewski: Czarne jagody]; Spojrzenie z dołu [dot.: M. Skwarnicki: Marcin; S. Łubiński: Ballada o Januszku; H. Lothamer: Dlaczego tak, dlaczego nie]; „Wśród zawiłych labiryntów” [dot.: J. Andrzejewski: Miazga]; Tęsknota do „Kamiennych tablic” [W. Żukrowskiego]; Owidiusz nad Wisłą [dot.: J. Bocheński: Nazo poeta]. – Echa wojny [dot.: S. Horak: Pustelnia; Z. Brzozowski: W miasteczku, które jak ogród Andersena ...; M.Z. Bordowicz: Orkiestranty]; Dwudziesta siódma rewolucja Kapuścińskiego [dot.: R. Kapuściński: Szachinszach].

2. Pegaz na rozdrożu. Szkice o poezji współczesnej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1991, 482 s.

Zawartość

Na rozdrożu: Pokolenia i poetyki [dot.: antologii Kolumbowie i współcześni]; Poeci i krytycy, czyli wieża Babel [dot. antologii Debiuty poetyckie 1944-1960. Wiersze, autointerpretacje, opinie krytyczne]. – Odejście strażników ładu: Książę poetów [dot.: J. Kwiatkowski: U podstaw liryki Leopolda Staffa; I. Maciejewska: Leopold Staff. Lwowski okres twórczości]. – Wędrówka przez epoki [dot. K. Iłłakowiczówny]; Mapa zmiennej pogody [dot. J. Iwaszkiewicza]; Antynomie czasu [dot.: M. Jastrun: W biały dzień]. – Jaki klasycyzm?: Marmury i popioły [dot.: P. Hertz: Śpiewnik podróżny i domowy]; „Poeta jest drozdem” [dot. J.M. Rymkiewicza]; Słowa wielokrotne [dot.: T. Kubiak: Los wielokrotny; Kraina pierwsza]; Ucieczki daremne [dot.: J. Horodyński: Koncert włoski; Błędne koło]; „Szare światło pod powieką” [dot.: B. Ostromęcki: Wybór wierszy]; Anglosaskie echa [dot.: M. Sprusiński: Popołudnie; M. Wawrzkiewicz: Orzech i nimfa; B. Taborski: Lekcja trwająca]. – Poetycka mitologia codzienności [dot.: M. Skwarnicki: Rdza; A. Zelenay: Biała krynica; J. Pollakówna: Korzyści podróży]. – Ironia, paradoks i głębsze znaczenie: Syzyf i piekło poezji [dot. W. Szymborskiej]; Przygody sceptycznego racjonalisty [dot. Z. Herberta]; W krainie „świętego luzu” [dot.: J. Twardowski: Nie przyszedłem pana nawracać]; „Zez demiurgiczny” [dot. S.J. Leca]; Dom gorzkiej młodości [dot.: E. Lipska: Dom spokojnej młodości]; Na wpół żartem... [dot.: L. Herdegen: Wiersze]. – Podróże do kresu poezji: W szorstkich objęciach rzeczywistości [dot.: T. Różewicz: Na powierzchni poematu i w środku]; Hiob heroiczny [dot. M. Białoszewskiego]; Spirale wszechbytu [dot.: S. Czachorowski: Wieczerza ludzka]; Poezja wśród skrajności [dot. W. Wirpszy]. – Żegnanie Arkadii: Zdradzona ziemia [dot. J.B. Ożoga]; „Ekonom dzikiej wyobraźni” [dot. T. Nowaka]; „W baśni stronie” [dot. J. Harasymowicza]; Romantyk w XX wieku [dot. J. Zycha]; Autentysta w krainie robotów [dot.: W. Faber: Otwieranie liści]; Dłużnik nadziei [dot. T. Śliwiaka]; „Poeci! Nie uciekajcie w lasy” [dot.: M. Grześczak: Wiersze wybrane]; W rytmie słońca – i cienia [dot. U. Kozioł]; Harmonia i dysharmonia [dot. S. Grochowiaka]; „Na połowie drogi...” [dot.: R. Śliwonik: Wyprzedaż]; Poezja na wygnaniu [dot. A. Kamieńskiej]; Poezja dramatycznego szeptu [dot. B. Szymańskiej]. – W poszukiwaniu buntownika: Poeta mówi „nie” [dot.: T. Borowski: Poezje]; Zdzieranie maski [dot.: A. Bursa: Utwory wierszem i prozą]; Poeta i mity [dot. R. Wojaczka]; Ucieczka z „poet-klubu” [dot.: E. Stachura: Przystępuję do ciebie]; Nowa rzeczywistość w poezji [dot.: L.A. Moczulski: Nawracanie stracha na wróble]. – Podróż do granic poezji [dot. książki zbior.: Spór o poezję].

3. Walka z niebytem. (O poezji Haliny Poświatowskiej). Bochnia: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza Exartim 1992, 62 s.

4. Koniec wieku. Szkice o literaturze. Warszawa: Książka i Wiedza 1994, 271 s.

Zawartość

Od Autora. – Spadkobiercy „ziemi obiecanej”: W pułapce naturalizmu [dot. E. Zoli]; Polski Daumier [dot.: W. Reymont: Ziemia obiecana]; Oswajanie Molocha [dot. nauki i sztuki w XX w.]; Wyzwanie dla „milczenia wszechświata” [dot. S. Lema]; Prawdy i zmyślenia Huxleya [dot. A. Huxleya]; Walizka odnaleziona [dot. T. Peipera]; Wyspa Utopia i jej przeciwnicy; Z dziejów Dobrego Dzikusa; Czy praca zwycięża wszystko?; Metamorfozy wsi; Przygody folklorystyki; Czar podróży; Morskie opowieści; Magia gór; W kręgu literatury popularnej; Smak egzotyki; Krwawe specjały [dot.powieści kryminalnej]; W zwierciadle Psyche; Twarze Erosa; Pochodnia Tanatosa; Tylko człowiek potrafi się śmiać ...; Młodym być, i więcej nic ...; Mit Galicji; Antyczne dziedzictwo; Różne barwy emigracji; Hej, kolęda, kolęda ...; Muzy i wojna; Historia prawdę ci powie ...; Odmiany nadziei i rozpaczy; Koniec wieku.

5. Wygnaniec w labiryncie XX wieku. Poetyckie rodowody z dwudziestolecia. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1994, 275 s.

Zawartość

Pstro, pstrawo, pstrokato...”, czyli antynomie futuryzmu polskiego; W pogoni za „irrealną gwiazdą” (Anatol Stern); Wygnaniec w labiryncie wieku (Aleksander Wat); Poetycki mit Jakuba Szeli (Bruno Jasieński); Awangardzista w krainie historii (Adam Ważyk); Z dziejów „trudnego przymierza” [dot. awangardy poetyckiej okresu międzywojennego]; Między grą a poznaniem, czyli o paradoksie pokrewieństw [dot. poezji kręgu symboliczno-nadrealistycznego]; „Wędrowiec krajów dalekich” (Jan Brzękowski); „Świat, nieskończona odpowiedź...” (Julian Przyboś); „Syn pól niesforny i dziki” (Marian Czuchnowski); Liryka przestrzenna (Marian Jachimowicz); Od katastrofizmu do „komputerii” (Jerzy Zagórski); „Zawieja form” (W stronę Józefa Czechowicza).

6. Smutek międzyepoki. Szkice o literaturze i kulturze. Kraków: Galicyjska Oficyna Wydawnicza; Nowohuckie Centrum Kultury 2000, 551 s.

7. Edward Stachura – łagodny buntownik. Kraków: Nowohuckie Centrum Kultury 2005, 55 s.

8. Stanisław Vincenz. Pisarz uniwersalnego dialogu. Kraków: Fall 2005, 71 s.

Prace redakcyjne

1. Popularna encyklopedia powszechna. Red. naczelny: J. Pieszczachowicz. T. 11-16. Kraków: Fogra 1996, 1997, 301 + 301 + 380 + 378 + 364 + 364 s.; T. 17-20; Suplement. Kraków: Fogra 1997, 1997, 1997, 1998, 1998, 348 + 380 + 348 + 284 + 282 s.
2. T. Śliwiak: Uwierzyłem w człowieka. [Wiersze]. Red.: J. Pieszczachowicz. Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów 1996, 248 s.
3. J.J. Trzebiatowski: Pomiędzy. [Wiersze]. Oprac. red.: J. Pieszczachowicz. Kraków: Aga-Print 2004, 84 s.
4. Wielki leksykon pisarzy polskich. Red. naczelny J. Pieszczachowicz. Kraków: Fogra 2005-.

T. 1. A-Bro. 2005, 407 s.

T. 2. Bru-Dąb. 2005, 327 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1988, 1999, 2006.

Wywiady

Bez dworskiego zgiełku. Rozm. K. Kania. Kierunki 1981 nr 29.
Smutek międzyepoki. Rozm. J. Baran. Gazeta Krakowska 1996 nr 28.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1-2. Warszawa 2000 (M. Kisiel).

Na widnokręgu historii

R. Bednarczyk. „Tak i Nie1988 nr 29.
B. Faron: Historia, romantyzm, polityka. Życie Literackie 1988 nr 39.
T.J. Żółciński: Historia czytana książkami. Nowe Książki 1988 nr 11.
K. Kania: Pisarz i krytyk w labiryncie historii. Kierunki 1989 nr 26.
W. Pawłowski: Twarzą ku historii. Literatura 1989 nr 2.

Pegaz na rozdrożu

W.J. Podgórski: Pieszczachowicza ujeżdżanie Pegaza. Nowe Książki 1993 nr 6 [dot. także: Walka z niebytem].

Walka z niebytem

M. Kisiel: Zwycięska walka z niebytem. Twórczość 1993 nr 2.
W.J. Podgórski: Pieszczachowicza ujeżdżanie Pegaza. Nowe Książki 1993 nr 6 [dot. także: Pegaz na rozdrożu].

Koniec wieku

Z. Bauer: Skąd się wzięło to, co jest?Nowe Książki1995 nr 2.
B. Faron: Wędrówka po tematach. W tegoż: Spotkania i powroty. Warszawa, Kraków 1995 [dot. też: Wygnaniec w labiryncie XX wieku].

Wygnaniec w labiryncie XX wieku

B. Faron: Zawiośniało – latopędzi...Twórczość1994 nr 9.
P. Majewski: Awangardowe rodowody. Opcje 1994 nr 4.
Z. Bauer: Narodziny epoki. Nowe Książki 1995 nr 1.
B. Faron: Wędrówka po tematach. W tegoż: Spotkania i powroty. Warszawa, Kraków 1995 [dot. też: Koniec wieku].

Smutek międzyepoki

L. Bugajski: Smutek krytyka. Twórczość 2001 nr 1.
A. Poprawa: Kto z postmodernizmem wojuje, ten jest smutny. Nowe Książki 2001 nr 1.
H. Witek: Smutek międzyepoki. Śląsk 2001 nr 7.