BIO

Urodzony 26 września 1921 w Jaworznie; syn Jana Pierzchały, górnika, i Balbiny z domu Radko. Po ukończeniu w 1938 gimnazjum w Chrzanowie, uczęszczał do Liceum Pedagogicznego w Sosnowcu. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Jaworznie, gdzie pracował początkowo jako robotnik w kopalni węgla (1941-43), a następnie w Zarządzie Nieruchomości (1943-44) i w zakładzie ślusarskim. Po zakończeniu wojny kontynuował naukę w Liceum Pedagogicznym w Chorzowie (1945-46). W tym czasie zaczął rozwijać twórczość literacką. Debiutował jako poeta w lipcu 1945 w audycji Kwadrans poetycki na antenie Polskiego Radia w Katowicach; na łamach prasy pierwszy wiersz pt. Nasz wiek opublikował w 1946 w tygodniku „Zwierciadło” (nr 2). W tymże roku zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Równocześnie od 1946 wykładał język polski na kursach wstępnych Politechniki Wrocławskiej i pracował jako sekretarz redakcji „Zeszytów Wrocławskich” (1947-49). Należał do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej oraz Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego i Literatury we Wrocławiu. W 1948 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich; ZLP). W tymże roku ożenił się z Hanną Balcerską, polonistką i psychologiem. W 1950 uzyskał magisterium i objął stanowisko dyrektora programowego wrocławskiej rozgłośni Polskiego Radia. W tymże roku został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W 1951-53 pełnił funkcję prezesa Oddziału Wrocławskiego ZLP. W 1953 przeniósł się do Katowic, gdzie kierował redakcją społeczno-polityczną Wydawnictwa „Śląsk” (1954-56). W 1956-59 przebywał w Berlinie Wschodnim jako attache kulturalny (w stopniu II sekretarza) Ambasady Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Po powrocie do kraju pracował do 1960 w redakcji magazynu niedzielnego „Trybuny Robotniczej”; publikował tu do 1974 prozę i artykuły. W 1968, po rozwodzie, ożenił się z Barbarą Powroźnik, ekonomistką. W 1968-71 pełnił funkcję prezesa Oddziału Katowickiego ZLP. Współpracował z „Dziennikiem Zachodnim” (1959-84 z przerwami; tu m.in. w 1973 felietony podpisywane: JAP., Roch) i „Zaraniem Śląskim” (1960-73). W 1962-81 pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego dwutygodnika „Poglądy”; ogłaszał tu także prozę, przekłady wierszy i prozy z języka niemieckiego, liczne artykuły i recenzje. Opiekował się grupą twórców wywodzących się ze środowiska robotniczego, skupionych wokół pisma. W 1962 został członkiem Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w Katowicach. Był członkiem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach (1962-68), zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR (1964-68) oraz radnym Miejskiej Rady Narodowej w Sosnowcu. Zajmował stanowisko kierownika literackiego Teatru Dramatycznego im. A. Mickiewicza w Częstochowie (1964-65) i Teatru Zagłębia w Sosnowcu (1966-97). Otrzymał wiele nagród, m.in. nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (1963), nagrodę Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach (1974), nagrodę Złote Pióro „Dziennika Zachodniego” (1975). W 1973 podjął współpracę z „Tygodnikiem Kulturalnym”, na którego łamach ogłaszał do 1984 prozę i felietony. Po przejściu w 1981 na emeryturę kontynuował twórczość literacką. W 1983 otrzymał nagrodę „Trybuny Ludu”. W 1983-90 należał do nowego ZLP; do 1989 pełnił funkcję prezesa Oddziału Katowickiego Związku. Był w 1986 współzałożycielem i następnie prezesem Klubu Pisarzy Zagłębia Dąbrowskiego w Sosnowcu. W 1986-89 wchodził w skład Narodowej Rady Kultury (sekcja teatru). Odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy II (1963) i 1987) klasy, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1963), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1980). W 1998 otrzymał Nagrodę Artystyczną miasta Sosnowca. Zmarł 7 grudnia 2003 w Sosnowcu.

Twórczość

1. Wiersze. Katowice: Wydawnictwo Związek Zawodowy Literatów Polskich, Oddział Śląski 1948, 15 s.

Zawiera m.in. poemat Drzewiorz i cykl Wyznania.

2. Dziewczyna. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1952, 279 s.

3. Noce bez światła. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1954, 259 s. Wyd. 2 tamże 1956.

4. Rozstanie i powrót. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1957, 397 s.

5. Anastazy Kowalczyk. Opowieść biograficzna. Katowice: Śląsk 1962, 114 s. Por. poz. .

6. Antykwariat przy ulicy Barbarossy. Opowiadania. Katowice: Śląsk 1962, 169 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1970, wyd. 3 1974.

Zawartość

Samotni nocą; Panna Luedeking; Sybilla; Antykwariat przy ulicy Barbarossy; Białe koszule; Marfija.

Adaptacje

teatralne

opowiadań Białe koszule; Panna Luedeking; Marfija pt. Antykwariat przy ulicy Barbarossy: Adaptacja: A. Pisarek. Wystawienie: Częstochowa, Teatr im. A. Mickiewicza 1965.

7. Legenda Zagłębia. [Szkice]. Katowice: Śląsk 1962, 237 s. Wyd. 2 zmienione i uzupełnione tamże 1971, 372 s.

Zawartość

Od autora. – Ziemia i ludzie; Nad Czarną Przemszą i Brynicą; Cześć obywatele; Z najstarszych kronik proletariatu; Rewolucyjny odgłos bojowy; Wiosenna burza; Dotrzymajcie nam wierności!; Połączenie niepożądane; Ostatnia walka; Legenda Zagłębia [dot. m.in. literatury poświęconej Zagłębiu Dąbrowskiemu]. – wyd. 2: Ziemia i ludzie; U żywych źródeł kultury; Baśnie i opowieści Czarnej Przemszy; Śladami świetności; U progu epoki; Na przełomie wieku; Ostatnia walka; Legenda Zagłębia [dot. m.in. literatury poświęconej Zagłębiu Dąbrowskiemu]; Poprzednicy GKS Zagłębie; Posiew „Zarania”; W Polsce Ludowej.

8. Dzień z nocą na trzy podzielony. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1964, 199 s. Por. poz. .

Nagrody

II nagroda w konkursie na powieść nt. życia górników, zorganizowanym przez Ministerstwo Górnictwa i Energetyki, Zarząd Główny Związku Zawodowego Górników i Wydawnictwo Śląsk przy współudziale Związku Literatów Polskich w 1964.

Przekłady

rosyjski

Dni i noci na tri casti delennyje. [Przeł.] E. Szpak. Katowice 1967.

9. Gorąca linia. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1965.

Adaptacja powieści Dzień z nocą na trzy podzielony zob. poz. . Pierwotny tytuł scenariusza: Wielki las.

10. Czarny Anioł. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Częstochowa, Teatr im. A. Mickiewicza 1966.

11. O niezłomnym pieśń. (Rapsod o życiu Anastazego Kowalczyka). Prapremiera: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1967. Por. poz. .

12. O temat robotniczy, o temat pracy. Na przykładzie Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. [Referat]. Katowice: Zjazd Pisarzy Ziem Zachodnich i Północnych 1968, 23 s.

13. Krzak gorejący. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1972, 348 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1979, wyd. 4 1987. Por. poz. .

Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w 1973.

Przekłady

czeski

Horici ker. [Przeł.] H. Stachova. Praha 1979.

14. Zgoda. [Słuchowisko radiowe]. Polskie Radio 1973. Druk „Teatr Polskiego Radia1973 nr 2 s. 95-107. Przedruk w: Budujemy drugą Polskę. Materiały repertuarowe. Warszawa 1974.

Wyróżnienie w konkursie Naczelnej Redakcji Programów Literackich Polskiego Radia w 1972.

15. Czerwone i białe. Scenariusz filmowy. [Współautor:] P. Komorowski. Ekranizacja 1975.

Adaptacje

powieści Krzak gorejący zob. poz. .

16. Przeczekaj deszcz. [Opowiadania]. Katowice: Śląsk 1975, 164 s.

Zawartość

Musisz mieć też imię męskie; Przełamał duży, okrągły chleb; Przeczekaj deszcz; Jak błogo, jak cicho; W olśniewającym blasku dnia; Przenigdy.

17. Jak krótkie lato. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1980, 341 s. Wyd. 2 tamże 1985.

18. Opasani ciemnością. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1983, 133 s.

19. Nieproszona. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1984.

20. Prawdziwy zabytek dawniejszego wieku. O Hipolicie Kownackim ze Sławkowa. 1761-1854. [Szkic biograficzny]. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna 1988, 102 s.

21. Z ciemni podskórnej. Katowice: Śląski Fundusz Literacki 1992, 86 s.

Szkice o współczesnych pisarzach urodzonych w Zagłębiu Dąbrowskim: S. Krawczyku, J. Krzysztofczyku, T. Urgaczu.

Adaptacje

J. Kaden-Bandrowski: Czarne skrzydła. Wystawienie: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1978.
A. Fredro: Ożenić się nie mogę. Oprac. dramatyczne: J. Pierzchała. Wystawienie: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1982.
A. Fredro: Damy i huzary. Oprac. dramatyczne: J. Pierzchała. Wystawienie: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1987.
G. Caillavet, R. Flers, E. Arene: Król. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1991.

Prace redakcyjne

1. Siedemdziesiąt lat Państwowego Teatru Zagłębia w Sosnowcu 1897-1967. Praca zbiorowa pod red. J. Pierzchały. Sosnowiec: Komitet Obchodu Jubileuszu 70-lecia Państwowego Teatru Zagłębia 1967, 133 s.
2. A. Niemojewski: Polonia irredenta. [Poezje]. Oprac. i wstęp: J. Pierzchała. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 184 s. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach.
3. W. Nowina Stacherski: Non omnis moriar. Poezje. Oprac. i wstęp: J. Pierzchała. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1974, 150 s. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach.
4. Państwowy Teatr Zagłębia w Sosnowcu 1897-1978. Jubileusz 80-lecia Teatru Zagłębia w Sosnowcu. Red.: J. Pierzchała. Sosnowiec: Teatr Zagłębia 1978, 47 s.
5. Teatr w Zagłębiu Dąbrowskim. Jubileusz 85-lecia Państwowego Teatru Zagłębia w Sosnowcu. Praca zbiorowa pod red. J. Pierzchały. Sosnowiec: Wojewódzki Fundusz Rozwoju Kultury, Teatr Zagłębia 1982, 78 s.
Tu także J. Pierzchała: Teatry Zagłębia a regionalna kultura teatralna, s. 7-36.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1963, 1966, 1978, 1979, 1988, 1998.

Autor o sobie

J. Pierzchała: Pisarz i światopogląd. Tygodnik Kulturalny 1983 nr 15 [odpowiedź na ankietę].

Wywiady

Tradycja a regionalizm. Rozm. J. Karkoszka. Trybuna Robotnicza 1985 nr 75.
Rozpoznać wartości. Rozm. J. Górdziałek. Opcje 1994 nr 4.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (M. Fazan).

Ogólne

Książki

Pamięć i źródła. O Janie Pierzchale. Pod red. P. Sarny. Jaworzno: Muzeum Miasta Jaworzna 2004, 159 s. [zawartość: P. Sarna: Słowo wstępne. – J. Pierzchała: Proza. – J. Pierzchała: Tego miasteczka już nie ma. Teatr w starym Jaworznie; Tego miasteczka już nie ma. Monolog zasłyszany.– Pamięć o wartościach; J. Pierzchała: Co było, a co powraca (przemówienie); Wywiady [rozm. J. Górdziałek]: Rozpoznać wartości; Misja literatury; Zagłębiowskie tradycje. – O twórczości Jana Pierzchały: W. Wójcik: W pejzażach Jana Pierzchały; J. Cembrowska: Dylematy i dychotomie. Glosa do powieści Jana Pierzchały. „Krzak gorejący”; J. Górdziałek: Wielkie wołanie; S. Matusz: Między egzystencją i apokalipsą. O „Wyznaniach” Jana Pierzchały; P. Sarna: „O dosyt słów”. Poetycki debiut Jana Pierzchały – Wspomnienia: E. Kabat-Georgijewej; J. Klemensa; S. Krawczyka, A. Żaka; T. Urgacza; F. Netza; T. Kostro; P. Lekszyckiego; T. Siernego; J.L. Woźniaka; W. Wójcika].

Artykuły

J. Górdziałek: Wielkie wołanie. O prozie Jana Pierzchały. Tygodnik Kulturalny 1980 nr 32.
W. Wójcik: W pejzażach Jana Pierzchały. Śląsk 1996 nr 11. Przedruk w: Śląsk inaczej. Katowice 1997, przedruk w tegoż: Spotkania zagłębiowskie. Katowice 2006.
M. Kisiel: Śląskie wiersze Jana Pierzchały. Śląsk 2001 nr 9.
W. Wójcik: Janek. W tegoż: Spotkania zagłębiowskie. Katowice 2006.

Wiersze

T. Mikulski: Wiersze Jana Pierzchały. Odra 1948 nr 49.

Dziewczyna

S. Dębski: Powieść o dziewczynie. Wieś 1953 nr 8.
A. Lam: Debiut Jana Pierzchały. Nowa Kultura 1953 nr 19.
K. Słotwiński: Nowa powieść o ziemiach odzyskanych. Śląsk Literacki 1953 nr 6/7.
H. Wandowski: Powieść o PGR-ze. Nowy Tor 1953 nr 6, toż „Życie Literackie1953 nr 14/15.

Noce bez światła

J. Kelera. „Nowa Kultura1954 nr 47.
J.J. Lipski. „Życie Literackie1954 nr 31.

Rozstanie i powrót

I. Sławińska. „Trybuna Robotnicza1960 nr 252.

Antykwariat przy ulicy Barbarossy

W. Żukrowski. „Odra1962 nr 7/8.
R. Szewczyk: Psychologia, ironia i głębszy sens. Poglądy 1970 nr 12.

Legenda Zagłębia

K. Olszewski: Spotkania z dniem wczorajszym. Poglądy 1963 nr 12.
B. Lubosz. „Poglądy1972 nr 6.

Dzień z nocą na trzy podzielony

W. Leszczyński: Psychologiczna powieść o pracy. Odra 1964 nr 12.
S. Wilczek: Powieść o górniczym trudzie. Poglądy 1964 nr 23.
W. Maciąg: Portret górniczego kolektywu; R. Samsel: Nowa cecha Zagłębia. W: Proza, poezja 1964. Warszawa 1965.
J. Wegner: Nad kopalnią nie świeci słońce. Twórczość 1965 nr 3.

Krzak gorejący

F. Fornalczyk: Typowy przypadek wyjątkowy. Poglądy 1972 nr 19.
R. Samsel: Nadzwyczajny los bohatera. Kultura 1973 nr 19.
A. Widera: Najlepsza z książek Jana Pierzchały. Opole 1973 nr 5.
H. Zaworska: Niepoczciwy żywot człowieka poczciwego. Twórczość 1973 nr 1.
F. Netz: Nad „Krzakiem gorejącym. Panorama 1974 nr 10.
K. Kłosiński: O „Krzaku gorejącym” Jana Pierzchały. W tegoż: W stronę inności. Katowice 2006.

Przeczekaj deszcz

A. Hamerliński: Zderzenia. Tygodnik Kulturalny 1975 nr 40.
A. Zejman: Zaproszenie do refleksji. Poglądy 1975 nr 17.
A. Baranowska: Ten drugi człowiek. Nowe Książki 1976 nr 4.

Jak krótkie lato

B. Rogatko: Faustyczny powrót do krainy młodości. Poglądy 1980 nr 21.
E. Zyman: W poszukiwaniu tożsamości. Fakty 1980 nr 33.
J.T. Żółciński: Wpisany w miasto. Życie Literackie 1980 nr 29.
W. Nawrocki: Poszukiwanie tożsamości. Nowe Książki 1981 nr 1.
A. Ogrodowczyk: Alegoria w rozpadzie. Miesięcznik Literacki 1981 nr 8/9.

Opasani ciemnością

J. Górdziałek: Dramat nieegzystencjalny. Sprawy i Ludzie 1984 nr 7.
T. Kijonka: Czas wyboru. Tak i Nie 1984 nr 7.