BIO

Urodzony 6 listopada 1893 w Mińsku Litewskim w rodzinie ziemiańskiej[P]; syn Kazimierza Pawlikowskiego, właściciela majątku Pućków pod Bobrujskiem, adwokata, i Tekli ze Świętorzeckich. Uczęszczał do państwowego gimnazjum w Mińsku Litewskim. W tym czasie opublikował kilka felietonów w wileńskim „Kurierze Krajowym” i opowiadań w „Tygodniku Wileńskim”. Po zdaniu matury w 1913, studiował do 1917 prawo na uniwersytecie w Piotrogrodzie. Ogłaszał wiersze i szkice w „Dzienniku Piotrogrodzkim” (1916) i „Dzienniku Mińskim” (1917-18). Po zajęciu Mińska przez władze polskie pełnił w 1919-20 funkcje sekretarza w Komendzie Miasta i urzędnika Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. W maju i czerwcu 1920 służył jako szeregowiec w 19. Myśliwskiej Eskadrze Lotniczej; urlopowany z wojska z powodu choroby, pracował od marca 1921 w Urzędzie Wojewódzkim w Brześciu Litewskim. Następnie ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim; w 1923 uzyskał magisterium. Od 1924 mieszkał w Wilnie i pracował w Urzędzie Wojewódzkim. Artykuły prawnicze ogłaszał w „Gazecie Administracji i Policji Państwowej” oraz w „Wileńskim Przeglądzie Prawniczym”. Równocześnie zajmował się twórczością publicystyczną. Był stałym współpracownikiem dziennika „Słowo” redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza, w którym to piśmie publikował od 1924 liczne felietony, artykuły i notatki (też pod pseudonimami: Dr Typs, Fin, Inż. L.M., M.K.P., M., Vieux Chasseur, W.L.F.). Jako zamiłowany myśliwy prowadził stałą rubrykę Piórka z kaczego ogona. W 1925-38 był sekretarzem, a potem wiceprezesem Towarzystwa Łowieckiego Ziem Wschodnich (później Towarzystwa Łowieckiego Województwa Wileńskiego); od 1926 redagował organ Towarzystwa pt. Gdzie to, gdzie zagrały trąbki myśliwskie?... wydawany jako dodatek „Słowa”. W 1934 wszedł w skład zarządu Polskiego Związku Stowarzyszeń Łowieckich. Publikował prace poświęcone łowiectwu m.in. w piśmie „Łowiec Polski”. Za działalność na polu łowiectwa otrzymał w 1930 Złoty Krzyż Zasługi. Pod koniec 1938 został kierownikiem oddziału w Urzędzie Wojewódzkim w Toruniu. W 1939 redagował dodatek wileńskiego „Słowa” pt. „Słowo Myśliwskie”. Był żonaty ze Stefanią Podhajską (zmarła ok. 1943). Po wybuchu II wojny światowej ewakuowany wraz z pracownikami Urzędu do Dubna, był krótko aresztowany przez władze sowieckie; po zwolnieniu dotarł do Wilna, gdzie w okresie Państwa Litewskiego pisywał do wydawanej przez Józefa Mackiewicza „Gazety Codziennej”. W maju 1940 przedostał się do Szwecji i w poselstwie polskim w Sztokholmie redagował pismo informacyjne „Wiadomości Polskie”. Od marca 1943 przebywał w Londynie i pracował w Ministerstwie Odbudowy Administracji Publicznej. Ożenił się z Liselotte Avellis, Austriaczką. W 1949 przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie od 1951 pracował na wydziale slawistyki University of California w Berkeley jako lektor języka polskiego i rosyjskiego. Równocześnie zajmował się twórczością literacką i publicystyczną. Prozę, felietony, artykuły i recenzje publikował w wydawanych w Londynie czasopismach emigracyjnych „Lwów i Wilno, Wiadomości” (od 1949, tu m.in. 1958-72 cykl felietonów Okno na Rosję), „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” (1961-72, tu m.in. 1964-69 cykl W oczach Ameryki) i jego dodatku „Tydzień Polski” (1964-72) oraz w paryskiej „Kulturze” (1953, 1956-59, 1966-70). W 1962 otrzymał na uniwersytecie w Berkeley tytuł honorowego wykładowcy języka i literatur słowiańskich. W tymże roku przeszedł na emeryturę. W 1966 uzyskał nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Był członkiem korespondentem Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku. Zmarł nagle na atak serca 30 maja 1972 na wyspie Maui na Hawajach i tam został pochowany.

Twórczość

1. Prawo łowieckie. Komentarz dla województw wschodnich z dołączeniem rozporządzeń wykonawczych i kalendarza myśliwskiego. Wilno: Policyjny Klub Sportowy 1929, IV, 92 s.

2. Sumienie Polski. Rzecz o Wilnie i kraju wileńskim. Londyn: Związek Ziem Północno-Wschodnich Rzeczpospolitej Polskiej 1946, 44 s.

3. Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego. Powieść. Londyn B. Świderski 1959, 551 s.

Ciąg dalszy zob. poz. .
Pierwotny tytuł: Bajka.

4. Pamiętnik emigracyjny Tadeusza Irteńskiego. Druk fragmentów: „Wiadomości”, Londyn: Dubno. 1964 nr 43; Jadwiga płaci alimenta. 1965 nr 11; Sundbyberg. 1968 nr 38; Stockholm. 1972 nr 34.

Powieść nie dokończona.

5. Wojna i sezon. Powieść. Paryż: Instytut Literacki 1965, 309 s. [Wyd. 2] Warszawa: Pomost* 1989.

Początek zob. poz. .

Nagrody

Nagroda londyńskich „Wiadomości” w 1966.

6. Brudne niebo. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1971, 190 s.

Wybór 31 szkiców z ok. 500 napisanych w latach 1946-1969.

Zawartość

Od autora. – Przed potopem: Jak okręt na morzu; Puszcza Hołubicka; Do was przyjeżdżał na łowy; Rapsod turowski; Kolorowa baśń leśna; Ze strzelbą w futerale; Archijerejskie miliony; Filozofia łowiectwa. – Szwecja: Przyjechałem na trzy dni. – Anglia: Bogowie łakną krwi; Pochwała głupstwa; Anatomia wspomnień; Żubrówka; Rozmyślania słowicze; Kompleks Wulkana. – Ameryka: Wilno w Harlemie; Felieton polityczny; Salon kolorowy; Dipisi; „W dwadzieścia lat później”; Pod brudnym niebem. – Kłusuję w matecznikach „Literaturoznawstwa”: Wstęp do teorii literatury; Braciom zza Berezyny [dot.: F. Czarnyszewicz: Nadberezyńcy]; Droga do piekła [dot.: J. Mackiewicz: Droga donikąd]; Arkusz futurystyczny [w związku z „Arkuszami poetyckimi” zamieszczonymi w paryskiej „Kulturze” w 1950]; Powieść o rosyjskim Dreyfusie [dot.: J. Mackiewicz: Sprawa pułkownika Miasojedowa]; O pewnym pseudo-best-selerze [dot.: J. Kosiński: Malowany ptak]; Zoszczenko; „Jesteśmy zgubieni” [dot. współczesnej powieści kryminalnej]; Duchy na strychu [dot.: S. Mackiewicz: Stanisław August]; Sprawa Prochorowa [dot. twórczości M. Gogola].

Prace redakcyjne

1. Myślistwo wschodnie. Księga pamiątkowa łowiectwa wschodniego. Red.: M. Pawlikowski. Wilno: Towarzystwo Łowieckie Ziem Wschodnich w Wilnie 1935, 52 s.
Tu też M.K. Pawlikowskiego: Poezja niefortunnych łowów, s. 25-30.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1967.

Słowniki i bibliografie

J. Kowalik: American writers, publishers and journalists of Polish origin in California.Migrant Echo”, San Francisco 1975 nr 3.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (J. Czachowska).
Polski słownik biograficzny. T. 25. Cz. 3 (z. 105). Wrocław 1980 (W.H. Paryski).

Ogólne

Artykuły

J. Fryling: Michałowi Kryspinowi Pawlikowskiemu na 75-e urodziny. Wiadomości”, Londyn 1969 nr 17.
G. Struve: 75-lecie Michała Kryspina Pawlikowskiego. Wiadomości”, Londyn 1969 nr 4.
J. Fryling. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork 1972 nr 28 dod. „Tydzień Polski”.
K.Z.: Trzy wcielenia Michała Kryspina Pawlikowskiego. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1972 nr 159.
J. Mackiewicz: Michał Kryspin Pawlikowski. Wiadomości”, Londyn 1972 nr 34.
J. Maurer: Pan Michał. Wiadomości”, Londyn 1972 nr 34.
G. Struve: Pamięci przyjaciela i kolegi. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1972 nr 196.
G. Struve: Przyjaciel Michał Kryspin Pawlikowski. Tłumaczył J. Łobodowski. Wiadomości 1972 nr 34.
W. Lewandowski: Zasadzać głuszca. Rytuał wtajemniczenia: Wańkowicz, Pawlikowski, Miłosz. Teksty Drugie 1992 nr 6.
M. Zadenecka: Duch przygody” i koniec szlacheckiej jedności. W tejże: W poszukiwaniu utraconej ojczyzny. Obraz Litwy i Białorusi w twórczości wybranych polskich pisarzy emigracyjnych [...]. Uppsala 1995.
K. Ćwikliński: Twórczość, której nie znamy. W: Powroty w zapomnienie. Kraków 2001.

Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego

S. Mackiewicz: Geniusz miejsca i czasu. Kierunki 1958 nr 28.
J. Mackiewicz: Ostatnie dni Wielkiego Księstwa. Kultura”, Paryż 1960 nr 4.
S. Mackiewicz. „Kierunki1960 nr 8.
R. Smal-Stocki. „Books Abroad”, Norman, OK 1960 nr z lata.
P. Zaremba. „Syrena-Orzeł Biały”, Paryż, Londyn 1960 nr 24.
E.M. Zaworski: Archeologia szlachecka. Nowa Kultura 1960 nr 23, polemika: M.K. Pawlikowski. „Kultura,” Paryż 1960 nr 9.
K. Zbyszewski: Pogodne wspomnienia o pogodnych czasach. Wiadomości”, Londyn 1960 nr 11.
J. Mackiewicz. „Wiadomości”, Londyn 1962 nr 23.
N. Uljanov. „Novyj Żurnal”, Nowy Jork 1971 nr 102 [dot. też: Wojna i sezon].

Pamiętnik emigracyjny Tadeusza Irteńskiego

• [Sprostowania i polemiki z tekstem M.K. Pawlikowskiego:] Z. Szczepański. „Wiadomości”, Londyn 1965 nr 19, W. Łozorajtys.Wiadomości”, Londyn 1965 nr 44, M.K. Pawlikowski. „Wiadomości”, Londyn 1965 nr 51/52; T. Kiersnowski, S. Mackiewicz, P. Mohortyński, W. Panucewicz, A. Stambrowski. „Wiadomości”, Londyn 1966 nr 10.

Wojna i sezon

M. Czapska. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1965 nr 32 dod. „Tydzień Polski”.
J. Mackiewicz: Wtrącenia do przekroczonego czasu...Kultura”, Paryż 1965 nr 9, sprostowanie: J.O. Sokołowski. Tamże nr 12.
S. Mackiewicz: ... i słuchali dalekiego gonu sześciu ogarów. Wiadomości”, Londyn 1966 nr 7.
C. Jeśman: Glossa do Pawlikowskiego. „Orzeł Biały”, Londyn 1967 nr 31.
N. Uljanov. „Novyj Żurnal”, Nowy Jork 1971 nr 102 [dot. też: Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego].

Brudne niebo

H. Jankowska: Białe obłoki na brudnym niebie. Orzeł Biały”, Londyn 1971 nr 89.
C. Jeśman: Nostalgia bez łezki. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1971 nr 48 dod. „Tydzień Polski”.
J. Mackiewicz: Najnowsza książka Michała Kryspina Pawlikowskiego. Wiadomości”, Londyn 1972 nr 7, polem: J. Łobodowski: Worek Judaszów. Precz z angrestem! „Tamżenr 13/14.
J. Surynowa-Wyczółkowska: Na tropie lat minionych. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1972 nr 48 dod. „Tydzień Polski”.