BIO
Urodzony 12 sierpnia 1909 we Lwowie; syn Józefa Pasternaka, urzędnika, i Róży z Hirschhornów. Uczył się w gimnazjum klasycznym we Lwowie; maturę zdał w 1927 jako ekstern. Debiutował w 1929 wierszem pt. Nieznajomej dziewczynie, ogłoszonym w „Kurierze Literacko-Naukowym” (nr 35). Wraz ze Stanisławem Jerzym Lecem↑ i Janem Śpiewakiem↑ utworzył we Lwowie grupę młodych poetów lewicowych. Utrzymywał kontakty z ruchem komunistycznym, współpracując z legalnymi przybudówkami Komunistycznej Partii Polski (KPP). W 1930 zorganizował we Lwowie studencki, wkrótce zamknięty przez władze, teatrzyk cieni, dla którego sam napisał tekst o charakterze szopki politycznej. W 1931 był współzałożycielem pisma powstałego z inspiracji Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, „Tryby” (po ukazaniu się w lipcu pierwszego numeru pismo zostało zawieszone). Jednocześnie pracował jako pomocnik redaktora technicznego lwowskiego dziennika „Wiadomości”. W tymże roku przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako bileter. Prowadził działalność polityczną (współorganizował strajk kinematograficzny) i literacką. W 1932 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). Był też członkiem efemerycznej Asocjacji Pisarzy Proletariackich. Należał do tajnego zespołu redakcyjnego inspirowanego przez KPP dwutygodnika literackiego „Lewar” (1933-35). Od 1935 systematycznie współpracował z tygodnikiem „Szpilki”, zamieszczając tam utwory satyryczne. W 1936 wspólnie ze Stanisławem Jerzym Lecem i Lucjanem Szenwaldem↑ założył robotniczy kabaret literacki Teatr Pętaków, zlikwidowany przez policję po trzech tygodniach. W tym czasie został członkiem KPP. Kilkakrotnie aresztowany po 1932 za działalność komunistyczną przebywał około pięciu lat w więzieniach, m.in. dwukrotnie w 1937 i od 1938 w Berezie Kartuskiej. Wybuch II wojny światowej w 1939 zastał go w Berezie, skąd wydostawszy się po ucieczce załogi policyjnej, przedarł się do zajętego już przez Armię Czerwoną Lwowa. Ożenił się z Ryszardą Hanin, aktorką (rozwód 1956). Włączył się aktywnie do organizowanego przez władze ukraińskie życia literackiego. Od października 1939 do czerwca 1941 pracował w redakcji „Czerwonego Sztandaru” i kierował powstałym przy tej gazecie teatrzykiem politycznym Gazeta Sceniczna. W grudniu 1939 został członkiem Organizacji Pisarzy Lwowskich Związku Pisarzy Zachodniej Ukrainy, a we wrześniu 1940 został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy i wszedł w skład zarządu oddziału lwowskiego. Był wespół z Aleksandrem Hawrylukiem i Alterem Kacizne kierownikiem literackim Teatru Domu Twórczości Ludowej, powstałego z inicjatywy Domu Twórczości Ludowej i Klubu Pisarzy miasta Lwowa. Należał w 1940-41 do zespołu opracowującego podręczniki dla szkół polskich. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej przedostał się z armią radziecką do Moskwy. Pracował w redakcji miesięcznika „Nowe Widnokręgi”, prowadząc dział poezji, do 1943 ogłaszał też wiersze. Następnie został ewakuowany do Ufy, a potem Kazania. Od listopada 1941 pracował w redakcji audycji polskich przy Ukraińskim Komitecie Radiowym w Saratowie, a następnie przy Wszechzwiązkowym Komitecie Radiowym w Kujbyszewie, ogłaszał tu satyryczne utwory antyhitlerowskie. W 1943 publikował liczne utwory w piśmie „Wolna Polska”. W maju tegoż roku wstąpił ochotniczo do 1. Dywizji im. T. Kościuszki i służył jako oficer polityczno-wychowawczy. W gazecie tej Dywizji, „Żołnierzu Wolności” publikował wiersze. Założył z Julianem Pappé w Sielcach nad Oką teatrzyk kukiełkowy 1. Dywizji Piechoty, do którego sam pisał teksty. W czerwcu 1943 został mianowany kierownikiem teatru 1. Dywizji, a w listopadzie, po połączeniu z teatrem 1. Korpusu i powstaniu Teatru 1. Armii, jego kierownikiem literackim. Z teatrem tym współpracował w różnej formie do 1948. Był autorem około 300 tekstów pieśni żołnierskich, które zyskały dużą popularność (m.in. Oka). Po wyparciu armii niemieckiej w 1944, przebywał w Chełmie i Lublinie. Był do listopada kierownikiem Resortu Kultury i Sztuki Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego oraz redaktorem pisma humorystyczno-satyrycznego „Stańczyk” (nr 1-5). W sierpniu 1944 wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego ZZLP. W 1945 przeniósł się do Łodzi, gdzie wraz z S.J. Lecem i Jerzym Zarubą wznowił i do 1946 redagował tygodnik „Szpilki.” Po zdemobilizowaniu w 1948 w stopniu porucznika, zamieszkał na stałe w Warszawie i poświęcił się wyłącznie pracy literackiej; przekładał m.in. piosenki z języka rosyjskiego. Od tegoż roku był członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1952 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1957 ożenił się z Zofią Małgorzatą Gutowską. W 1958 otrzymał literacką nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej II stopnia. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1966). Zmarł 14 października 1969 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. Naprzeciw. Poezje. Warszawa: Wydawnictwo Bilion 1935, 39 s.
2. Dzień pochmurny. Poezje. Warszawa: Skład główny Dom Książki Polskiej 1936, 22 s.
3. Bereza. Dramat. Realizacja radiowa fragmentu. Lwów 1940.
4. Wiersze wybrane. Kijów, Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowościowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1941, 55 s.
Zawartość
5. Do Polaków w mundurach niemieckich. [Odezwa]. [B.m.w. ok. 1944], [2] s.
6. Na stronę przejdź Czerwonej Armii!; Przyjmą ciebie tu, jak brata. [B.m.w. ok. 1944], [2] s.
7. Słowa z daleka. [Wiersze]. Moskwa: Związek Patriotów Polskich w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1944, 18 s.
8. Lata powrotu (1939-1945). [Wiersze]. [Warszawa:] Wydawnictwo Książka 1945, 32 s.
9. Piosenki żołnierskie (1940-1944). Lublin: [Druk.] J. Pietrzykowski 1945, 64 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Łódź: Robotniczy Dom Kultury w Łodzi [1945]; Łódź: Czytelnik [1945].
Zawartość
10. Świetnie się składa. Rewia. Teksty: B. Brok, Z. Gozdawa, L. Pasternak, W. Stępień. Wystawienie: Lublin, Teatr Domu Żołnierza – Teatr Muzyczny im. Żołnierza Polskiego 1946.
11. Rzeź niewiniątek. [Satyry]. [Warszawa:] Czytelnik 1947, 127 s.
Zawartość
12. Zasady i kwasy. Satyry. Warszawa ok. 1947. [Inf. autora]. Wyd. 2 Warszawa: J. Przeworski 1948, 60 s.
13. Linia życia. [Wiersze]. Łódź: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1948 [antydatowane 1947], 78 s.
Zawartość
14. Strofy gniewu. [Wiersze]. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1949, 98 s.
15. Trzeba było iskry. Sztuka w 3 aktach. Powst. 1950. Druk pt. Ludzie jutra. Sztuka w 4 aktach. Fragmenty: [akt I] pt. Ludzie bez jutra. „Nowa Kultura” 1950 nr 1 s. 5-6; [akt II] pt. Parowóz Nr 87432. „Przekrój” 1950 nr 278 s. 7-8. Druk całości: [B.m.w. ok. 1950], [55] s., powielone. Wyd. z uwagami inscenizacyjnymi: L. Zamkow. Warszawa: Czytelnik 1951, 81 s. Wyd. nast. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe 1951.
Nagrody
Przekłady
niemiecki
Adaptacje
teatralne
16. [Wiersze]. Warszawa: Związek Literatów Polskich 1950, 15 s. Arkusz Poetycki, 7.
17. Komuna miasta Łomży. [Powieść]. Pierwodruk pt. Sztandar przez kraty. „Express Wieczorny” 1952 nr 95-157. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 229 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 4 [!] 1954. Wyd. 5 łącznie z wyd. 2 poz. 21 pt. Komuna miasta Łomży; Dzień zapłaty. Warszawa: Czytelnik 1966, 346 s.
Przekłady
rosyjski
rumuński
Adaptacje
teatralne
Wyd. łącznie z poz. ↑ pt. Komuna miasta Łomży; Dzień zapłaty. Warszawa: Czytelnik 1966, 346 s.
18. Lira i satyra. Wybór wierszy. 1931-1951. Warszawa: Czytelnik 1952, 251 s.
Zawartość
19. Pieśni i piosenki. [Wybór]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 83 s. Przedruk poz. ↑.
Zawartość
Wyd. osobne poszczególnych piosenek z nutami: Naprzód ludu roboczy. Muzyka: M. Drobner. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1951, 5 s. – Oka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1979, [3] s.
20. Płynie Oka. [Obraz sceniczny]. Wyd. w: Skąd wolność szła. Trzy obrazy sceniczne. [Autorzy:] S. Artowski, J. Hen, L. Pasternak. Uwagi inscenizacyjne oprac. K. Berwińska. Warszawa: Czytelnik 1953 s. 3-26. Wyd. osobne z podtytułem Widowisko w 3 aktach, 8 odsłonach z intermediami. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1954, 134 s.
21. Smutne ale prawdziwe. [Satyry]. Warszawa: Czytelnik 1954, 56 s. Wyd. 2 rozszerzone z podtytułem (1951-1956). Tamże 1957, 94 s.
22. Dzień zapłaty. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1956, 177 s.
Zawartość
Wyd. 2 łącznie z poz.↑ pt. Komuna miasta Łomży; Dzień zapłaty. Warszawa: Czytelnik 1966, 346 s.
23. Czas próby. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1957, 90 s.
Zawartość
24. W marszu i na biwaku. [Wspomnienia i wiersze z lat 1939-1944]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958, 263 s.
25. Figa z makiem z Pasternakiem. Wybór satyr. 1936-1958. Warszawa: Iskry 1959, 179 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 rozszerzone z podtytułem 1936-1960. 1961, 187 s., wyd. 3 rozszerzone 1963, 221 s., wyd. 4 rozszerzone 1966.
26. Wiersze polityczne i inne. Wybór. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 137 s.
27. Gorzki chleb. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, 215 s.
Zawartość
28. Pierwsze kroki. [Scenariusz telewizyjny]. Telewizja Polska 1962. Druk „Dialog” 1962 nr 4 s. 19-33; z podtytułem Widowisko w 11 scenach. „Materiały Repertuarowe” 1962 nr 2 s. 5-48. Wyd. w oprac. inscenizacyjno-reżyserskim J. Bratkowskiego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1964, 94 s. Prapremiera: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1964.
Nagrody
Adaptacje
teatralne
29. Jeńcy. (Nowela filmowa). „Dialog” 1964 nr 5 s. 34-51. Por. poz. ↑.
30. Lont; Jeńcy. [Opowiadania]. Warszawa: Książka i Wiedza 1964, 134 s.
31. Album. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1965 nr 1 s. 5-32.
32. Mimo wszystko. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1965, 109 s.
Zawartość
33. Wymarsz patrolu. Piosenki wojskowe. Red. muzyczna: E. Sojka. Warszawa: Zarząd Kultury i Oświaty Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego 1968, 60 s., nuty. Por. poz. ↑.
34. Pamięć. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1969, 68 s.
Zawartość
35. Wybór wierszy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 280 s.
36. Gorące życie. Wybór opowiadań. Wybór: L.B. Grzeniewski. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1976, 201 s.
Zawartość
37. Ja się nie śmieję. [Wiersze satyryczne i fraszki z lat 1936-1968]. Wstęp: A. Marianowicz. Warszawa: Iskry 1976, 119 s.
Utwory niepublikowane
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1957, 1967.
