BIO

Born on 11 May 1895 in Lwów (today's Lviv, Ukraine; then under Austrian control as Lemberg); son of Jan Bartoszewski, a Greek Catholic (Uniate) priest of Ukrainian origin, canon of the Greek Catholic Metropolitan Chapter, theologian, pedagogue, and professor of the University of Lwów, and of Julia Parandowska. From 1905, he was a pupil at the classical Imperial and Royal Grammar School No. IV in Lwów. He made his debut in 1912 with a series of essays on Zygmunt Krasiński that appeared in the daily "Przegląd" (nos 46-49; he continued to publish there until 1914). During this period, he also published in the periodical "Polskie Uniwersum" (1912-14). After completing advanced secondary education in 1913, he started a degree in philosophy, classical philology, archaeology, history of art, and Polish literature at the University of Lwów. In 1913 and 1914, he took two trips to Italy. Following the outbreak of World War I, he was initially in Lwów before being deported to the depths of Russia as a civilian prisoner. He occasionally taught in schools in Voronezh and Saratov. He married the novelist Aurelia Wyleżyńska (after her first husband Rybakiewicz and Kropatsch after her second), who was also interned in Saratov where he met her (their marriage fell apart towards the end of 1924). He and his then wife were involved in educational activities and readings for Poles organized at the local Dom Polski (Polish House). After returning to Lwów in 1918, he began collaborating with the newspaper "Gazeta Lwowska" (1918-21; including in 1918 the cycle Polacy w Rosji [Poles in Russia]) and the periodical "Placówka" (1918-19). He returned to his studies in 1920. In 1921, he was one of the co-organizers of the Polish Writers' Trade Union (ZZLP) in Lwów, becoming secretary of its Board. Between 1922 and 1924, he was literary director of the H. Altenberg publishing house in Lwów, where he also edited a series of translations from classical literatures (Pan), while with Stanisław Wasylewski he edited the series Wielcy Pisarze (Great Writers). In parallel, in 1922/23, he taught world literature at the Franciszek Frączkowski Drama School. His short stories, literary essays, theatre reviews, and translations appeared in periodicals including "Gazeta Poranna" (1921-22), "Rzeczpospolita" (1922), "Tygodnik Ilustrowany" (from 1922), and "Wiadomości Literackie" (from 1924). Between 1924 and 1926, he visited France, Greece and Italy to conduct research and pursue his literary career. He married Irena Helzel (officially: Helcel) in 1925. He collaborated between 1927 and 1929 with the weekly "Tęcza" (including between 1928 and 1929 a cycle of essays titled Tajemnice Rzymu [The Secrets of Rome]). He moved to Warsaw in 1929. From 1930, he was co-editor alongside Ludwik Hieronim Morstin of the monthly "Pamiętnik Warszawski", where he published reviews as part of the cycle Krytyka i rozważania (Critique and solutions; 1929-30) and in the Noty (Notes) section. That year, he became a member of the Polish PEN Club, whose board he joined in 1931. In 1931, he published reviews and articles in "Gazeta Polska", where between 1937 and 1938 he regularly contributed theatre reviews. He travelled around Greece in 1932. The following year, he was elected chair of the Polish PEN Club where he was actively involved in the organization's activities, also representing Poland on several occasions at international congresses. In 1935, he started collaborating with the Literary Section of Polish Radio, where he was employed from 1936. The same year, he was appointed first deputy director. He also collaborated with the editors of an encyclopaedic overview of contemporary knowledge and culture, Świat i Życie (The World and Life), which was published by the Lwów-based publishing house Książnica-Atlas. He contributed entries on the culture of Antiquity. In 1936, he travelled to Argentina and Brazil. That year, he received a bronze medal the 1936 Summer Olympics in Berlin for his book Dysk olimpijski (Olympic Discus) and the Golden Laurel award of the Polish Academy of Literature in recognition of his outstanding literary achievements. The following year, was invited to give readings in Paris by the Société des gens de lettres de France. In 1937/38, he was editor of the publication series Wielcy Ludzie (Great People), which appeared with Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych (State Schoolbook Publishers). He went to France again in 1939, giving readings in Metz, Strasbourg, Grenoble, Nice and Marseilles. Following the outbreak of World War II, he tried in vain together with his family to reach Lwów. Having managed to get to Lublin, he returned to Warsaw in spring 1940. He was involved in underground cultural life. He and his family left Warsaw in 1942, heading to the Planta estate near Opatów, which belonged to Olga Morawska and Stanisław Morawski. During this period, he taught Polish and Latin in secret classes at a fictional trade school that had been established on the estate. He lost his literary archive, together with the manuscripts of unpublished works, to fire during the Warsaw Uprising of 1944. In autumn 1944, he was briefly in Tarnobrzeg, followed by a period spent at Wacław Lachert's manor house in Ciechanki, near Lublin, which had been made available to writers. After the end of the war, he moved to Lublin in 1945 and took up a post as full professor at the chair of Classical culture and then at the chair of comparative literature at the Catholic University of Lublin (KUL), where he remained until 1950. That year, he became a corresponding member of the Warsaw Learned Society (Warszawskie Towarzystwo Naukowe), before becoming a full member in 1948. He collaborated with the Catholic weekly "Tygodnik Powszechny" from 1945, as well as the periodical "Meander" and "Twórczość" (both from 1946). At the same time, he returned to his post as chair of the Polish PEN Club, which he re-established and re-organized in post-war Poland. In 1946, he was appointed literary director of the Municipal Theatre in Lublin. In 1948, he served the Polish-French committee that was responsible for organizing the World Congress of Intellectuals in Defence of Peace in Wroclaw. That year, he moved to Warsaw. He initiated three series of Studium Przekładowe (Studies in Translation), with the meetings organized by the Polish PEN Club between 1950 and 1953. The materials were subsequently published in the O sztuce tłumaczenia (On the art of translation; 1955). From 1954, he was editor of a series of translations from Antique literature that appeared with the Czytelnik Publishing Cooperative. From 1950,he was a member of the Société Européenne de Culture (European Society of Culture – SEC), occasionally serving on its Executive Board. In 1958, he co-organized the International Congress of Translators in Warsaw. Between 1962 and 1966, he was deputy chair of the Federation of PEN Clubs. He received the State Prize, 1st class, in 1964. The same year, he was among the writers and intellectuals who signed the Letter of 34 in defence of free speech. In 1966, he received the literary prize of the New York-based A. Jurzykowski Foundation. In 1975, he received a lifetime achievement award from Radio Free Europe. In 1976, he was awarded an honorary doctorate from the Faculty of Christian Philosophy at KUL. He received the Commander's Cross (1954), the Commander's Cross with Star (1959) and the Grand Cross (1965) of the Order of Polonia Restituta, the Standard of Labour 1st class in 1963, the French Order of Arts and Letters in 1972 in recognition of his contribution to the development of Polish-French exchanges. He died on 26 September 1978 in Warsaw, where he is buried in the Avenue of the Distinguished at the city's Powązki Military Cemetery. He had three children from his marriage to Irena Parandowska: Romana Julia (1927-2007), wife of the actor Andrzej Szczepkowski and mother of the actress Joanna Szczepkowska; the architect, draughtsman and professor of the Academy of Fine Arts in Gdansk, Zbigniew (1929-2017); and the archaeologist and documentary film maker, Piotr (1944-2012). In 1988, the Jan Parandowski prize was established by his wife, Irena Parandowska. It is awarded by the Polish PEN Club.

Twórczość

1. Rousseau. Szkic literacko-filozoficzny. „Przegląd1913 nr 2/4; odbitka Lwów: [drukarnia] W.A. Szyjkowski 1913, 64 s. Przedruk zob. poz. .

2. Antinous w aksamitnym berecie. „Gazeta Lwowska1920 nr 279-291. Wyd. osobne Lwów: Wydawnictwo H. Altenberg 1921, 82 s. Przedruk zob. poz. .

Opowieść o Oscarze Wildzie.

3. Bolszewizm i bolszewicy w Rosji. Lwów: H. Altenberg [1920], 159 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Londyn: Puls 1996; [wyd. 3] pt. Bolszewicy i bolszewizm. Warszawa: Agawa 2007.

4. W odmętach bolszewizmu. Lwów: Wydawnictwo Książek dla Wszystkich 1920, 16 s.

5. Rzym czarodziejski. Powst. 1922. Wyd. Lwów: Spółka Akcyjno-Wydawnicza 1924, 62 s. Przedr. zob. poz. 33.

Prelekcja wygłoszona we Lwowie 7 XII 1922.

6. Eros na Olimpie. [Opowiadania i szkice literackie]. Lwów: H. Altenberg [1924], XII, 208 s. Wyd. nast.: wyd. 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1978; wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1993. Przedruk zob. poz. , (t. 2).

Zawartość

Przedmowa. – Eros na Olimpie; Najjaśniejszy satyr; Cudowne jaje; Czar-ziele; W sieci; Romans z bykiem; Amfitrion; Trzynasta praca Heraklesa; Syn Drzewa; Dziwna historia o bożku Panie; Zwycięski pochód Dionizosa.

Przekłady

rosyjski

Eros na Olimpe. [Przeł.] S. Popov. Moskva 1991.

Adaptacje

radiowe

Cz. 1-3. Reżyseria: Z. Dąbrowski. Polskie Radio 1995.

7. Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Lwów: H. Altenberg 1924, 252 s. Wyd. nast.: wyd. nowe tamże 1927; wyd. 3 Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1932; wyd. 5 Warszawa: Czytelnik 1950, tamże: wyd. 6 poprawione i uzupełnione 1953, wyd. 7 1955, wyd. 8 1959, wyd. 9 1960, wyd. 10 1962, wyd. 11 1965, wyd. 12 1967, wyd. 13 1969 [właśc. 1968], wyd. 14 1972, wyd. 15 1975, wyd. 16 1978, wyd. 17 1979; wyd. 18 Warszawa: Iskry 1982, wyd. 19 tamże 1984; wyd. 20 Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1987, tamże: wyd. 21 1988, wyd. 22 1989, wyd. 23 1990; wyd. 24 Warszawa: Czytelnik 1990; Kraków: Dom Książki 1992; pierwsze wydanie polskie w tej edycji Londyn: Puls 1992, tamże:1993,1998,1999, 2000, 2001, 2003, 2004 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny. Wydawnictwo Virtualo 2000, plik w formacie PDF, EPUB, MOBI.
Wyd. jako dokument dźwiękowy: Czyta W. Zborowski. Katowice: Wydawnictwo Aleksandria 2019, 1 płyta CD; Czyta A. Hausner. Wydawnictwo Virtuelo 2019, pliki w formacie MP3.

Przekłady

hebrajski

Miytŵlŵgyah. [Przeł.] D. Laʾzar. Tel Aviv 1952, wyd. nast. tamże: 1954, 1958, 1962.

łotewski

Mitoloģiâ. [Przeł.] J. Osmanis. Rīgā 1976.

rosyjski

Mifologiâ. [Przeł.] N. Dubov. Moskva 1971.

słowacki

Mytológia. [Przeł.] J. Marušiak. Bratislava 1980.

ukraiński

Mìfologìâ. [Przeł.] O. Lênìk. Kiïv 1977.

Adaptacje

radiowe

fragmentu pt. Herakles: Adaptacja: Z. Zawadzka. Reżyseria: Z. Kopalko. Polskie Radio 1974.

8. Aspazja. [Szkic]. Lwów: H. Altenberg [1925], 59 s. Przedruk zob. poz.; ,T.3.

Przekłady

rosyjski

Aspasija. [Przeł.] G. Âzykova. Wyd. w: J. Parandowski: Izbrannoe. [Wybór:] O. Smirnova. [Wstęp:] V. Britanisskij. Moskva 1981.

9. Dwie wiosny. [Opowiadania]. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1927, VII, 175 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; wyd. 3 Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1946; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, wyd. 2 [!] tamże 1953. Przedruk zob. poz. , (t. 2).

Zawartość

Arcymorze; W Atenach; Stolica niebieska; Droga mistyczna; Złote Mykeny; Jaskinia węża; Z Aten do Olimpii; Kalimera; Agnus Castus; Wyspa słońca; Dom nad winnicą.

10. Karol Miarka. [Opowiadanie]. W: J. Balicki, S. Maykowski: Będziem Polakami. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928 s. 172-178. Wyd. osobne wspólnie z: P. Górska: Ze wspomnień o Chełmońskim. [B.m.] Szkocja: Wydawnictwo Literackie Oddział Opieki nad Żołnierzami JWWB [Jednostek Wojska w Wielkiej Brytanii] 1945, 20 s., powielone.

11. Ossolineum. 1827-1927. [Szkic]. W: J. Balicki, S. Maykowski: Będziem Polakami. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928 s. 355-359. Wyd. osobne Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928, 12 s. Przedruk w: Zakład im. Ossolińskich. 1827-1856. Wrocław 1956 oraz poz..

12. Gustaw Flaubert. „Pamiętnik Warszawski1930 z. 2 s. 3-24. Wyd. osobne: Warszawa: Czytelnik 1948, 45 s. Przedruk zob. , , .

13. Król życia. Lwów: H. Altenberg 1930, 311 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Rój 1937; wyd. 3 Warszawa: E. Kuthan 1948; wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1963, tamże: wyd. 3 1971, wyd. 4 1977; wyd. 6 Warszawa: Iskry 1984. Przedruk zob. poz. , (t. 1).

Powieść biograficzna o Oscarze Wildzie.

Przekłady

bułgarski

Car na života. [Przeł.] L. Račeva. Sofiâ 1986.

chorwacki

Kralj života. [Przeł.] J. Benešić. Zagreb 1955.

czeski

Král života. [Przeł.] J. Bečka. Praha 1939.

rosyjski

Korol žizni. [Przeł.] E. Lysenko. W: J. Parandowski: Izbrannoe. [Wybór:] O. Smirnova. [Wstęp:] V. Britanišskij. Moskva 1981, wyd. łącznie z przekł. Alchemia słowa [poz. ], Petrarka [poz. ] pt. Alhimiâ slova; Petrarka; Korol’ žizni. [Przeł.:] A. Sipovič., V. Borisov, E. Lysenko. [Wstęp i oprac.:] S. Belza. Moskva 1990.

słowacki

Král' života. [Przeł.] I. Mačuda. Bratislava 1949.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: B. Markowska. Reżyseria: J. Warenycia. Polskie Radio 2001.

14. Wojna trojańska. Opowiedziana dla młodzieży według Iliady Homera. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych [ok. 1930], 78 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1937 [antydatowane 1936]; Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1946, tamże: wyd. 2 1947, wyd. 2 [!] 1948; Warszawa: Iskry 1956, tamże 1958.

Wyd. łącznie z: Przygody Odyseusza [poz. ] pt. Wojna trojańska. Wyd. 4 Warszawa: Iskry 1961, 122 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 4 [!] 1967, wyd. 5 1976; pt. Przygody Odyseusza; Wojna trojańska. 1994, 107 s., toż: wyd. 2 1995, wyd. 3 1997, wyd. 4 1998, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2014, 2017.

15. Kultura klasyczna w zarysie. [Współautor:] J. Szczepański. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1931, VIII, 465 s.

16. Dysk olimpijski. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany1932 nr 1-18, 20-27, 29-47. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 298 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1934, wyd. 3 1938, wyd. 4 [ok. 1939]; wyd. 3 [!] Jerozolima: Wydawnictwo „W Drodze” 1944; wyd. 4 Warszawa: Gebethner i Wolff 1946, wyd. 6 tamże 1948; wyd. nowe Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, tamże: wyd. 2 [!] 1953, wyd. 9 1957, wyd. 10 1964, wyd. 11 1968, wyd. 8 1972 [!], wyd. 9 1975; wyd. 10 Warszawa: Czytelnik 1977; wyd. 11 Warszawa: Iskry 1987. Przedruk zob. poz. (t. 1).

Brązowy medal na XI Olimpiadzie w Berlinie w 1936.

Przekłady

angielski

The olympic discus. [Przeł.:] A.M. Malecka, S.A. Walewski. London 1939, wyd. nast. New York 1964.

czeski

Olympijský disk. [Przeł.] V.J. Kosnar. Praha 1937.
Olympijský disk. [Przeł. i napisał wstęp] B. Křemenák. Praha 1972.

litewski

Olimpijos diskas. [Przeł.] D. Urbas. Vilnius 1984.

niemiecki

Der olympische Diskus. [Przeł.] A. Loepfe. Zürich 1950, wyd. nast.: Berlin 1958, Bonn 1963, Bonn 1964, Bonn [1978].

rosyjski

Olimpijskij disk. [Przeł.] S. Larin. Wyd. łącznie z przekł. Aspazja. [poz. ], Petrarka [poz. ] pt. Olimpijskij disk. Moskva 1979.
Olimpijskij disk. [Przeł.:] V. Akonow, J. Lotovskij. Moskwa 1980, wyd. łącznie z przekł. Alchemia słowa [poz. ] pt. Alhimiâ slova slova; Olimpijskij disk. Moskva 1982.

rumuński

Discul olimpic. [Przeł.] E. Visinoiu. [Przedmowa:] V. Bănciulescu. Bucureşti 1986.

serbski

Disk olimpijski. [Przeł.] P. Vujčić. Beograd 1963.

słowacki

Olympijský disk. [Przeł.] R. Turňa. Bratislava 1975.

węgierski

Olimpia tüze. [Przeł.] M. Bába. Budapest 1963.

Adaptacje

radiowe

Gałązka oliwna. Adaptacja: B. Horowicz. Polskie Radio 1936.

17. Odwiedziny i spotkania. [Eseje literackie]. Warszawa: Rój 1934 [antydatowane 1933], 238 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Gustaw Flaubert [poz. ]; Anatol France; Tadeusz Zieliński; Rocznica Kochanowskiego; „Faraon” [Bolesława Prusa]; Remarque; Zdrada klerków; W obronie Zachodu.

18. Niebo w płomieniach. Powieść. „Gazeta Polska1935 nr 260-361, 1936 nr 2-18. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1936, 355 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1937; wyd. 3 [Warszawa:] Czytelnik 1947, tamże: wyd. 4 1949, wyd. 5 1955, wyd. 6 1959, wyd. 7 1962, wyd. 8 1963, wyd. 9 1964, wyd. 10 1967, wyd. 11 1970, wyd. 12 1973, wyd. 13 1976; wyd. 13 [!] Warszawa: Iskry 1978; wyd. 14 Warszawa: Nasza Księgarnia 1979; wyd. 14 Warszawa: Czytelnik 1981, wyd. 17 tamże 1985, wyd. 18 tamże 1988; Londyn: Puls 1994. Przedruk zob. poz. (t. 1).

Przekłady

bułgarski

Nebeto v plam"ci. [Przeł.] M. Metodiev. Sofiâ 1960.

chorwacki

Nebo gori. [Przeł.] J. Benešić. Zagreb 1941, wyd. nast. Zagreb 1956.

czeski

Nebe v plamenech. [Przeł.] F. Bicek. Praha 1937.

francuski

Le ciel en flammes. [Przeł.] J.-Y. Erhel. Lausanne 1979.

litewski

Liepsnojantis dangus. [Przeł.] D. Urbonas. Vilnius 1973.

łotewski

Debesis liesmās. [Przeł.] J. Laganovskis. Rīgā 1972.

niemiecki

Himmel in Flammen. [Przeł.] V. Mika. Berlin 1957, wyd. nast. tamże 1960.

rosyjski

Nebo v ogne. [Przeł.] E. Lysenko. Moskva 1969, przedruk w: J. Parandowski: Izbrannoe. [Wybór:] O. Smirnova. [Wstęp:] V. Britanišskij. Moskva 1981.

rumuński

Cerul ȋn flǎcǎri. [Przeł.:] A. Orleanu, E. Timofte. Bucureşti 1973.

słowacki

Nebo v plameňoch. [Przeł.] J. Marušiak. Bratislava 1961.

ukraiński

Nebo plomenìe. [Przeł.] B. Gavriškìv. L'vìv 1978.

węgierski

Pusztuló egek. [Przeł.] R. Gimes. Budapest 1976.

19. Przygody Odyseusza. Według „Odysei” Homera opowiedział dla młodzieży Jan Parandowski. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych [ok. 1935], 102 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1938 [antydatowane 1937]; z podtytułem: Opowiadanie dla młodzieży według „Odysei” Homera. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1946, tamże: wyd. 2 1947, wyd. 3 1949; Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982; Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument dźwiękowy. Czyta W. Zborowski. Katowice: Wydawnictwo Aleksandria 2020, płyta CD.

Wyd. łącznie z Wojna trojańska [poz. ]: pt. Wojna trojańska. Wyd. 4 Warszawa: Iskry 1961, 122 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 4 [!] 1967, wyd. 5 1976; pt. Przygody Odyseusza; Wojna trojańska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1994, 107 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1995, wyd. 3 1997, wyd. 4 1998, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2014, 2017.

20. Trzy znaki zodiaku. [Opowiadania historyczne]. Warszawa: Rój 1938, 244 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939 [antydatowane 1938]; wyd. 2 [!] Poznań: Drukarnia św. Wojciecha 1945, wyd. 2 tamże 1947; wyd. nast. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972. Przedruk zob. poz. , (t. 2).

Zawartość

Przedmowa. – Egea; Wieniec olimpijski; Modlitwa Arystydesa; Wesele greckie; Dzień królewski; Dom na Palatynie; Uczta Lukullusa; Horacy w Atenach; W kamieniołomach; Nowa godzina historii; Msza św. Stanisława; Dante; Z dziejów Konstantynopola; Mały Kopernik; Liść wawrzynu; Z dworu Zygmunta Augusta; Luneta Galileusza; Koniec teatru „Pod Kulą Ziemską”; Poczajów; Encyklopedyści; Przymierze z morzem; Ossolineum [poz. ]; Rozmowa pod cyprysami; Papież błogosławi.

Przekłady

niemiecki

Drei Tierkreiszeichen. [Przeł.] O.F. Babler. Bonn 1961.

21. Literatura a współczesność. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1946, 15 s. Wyd. 2 tamże 1947.

Odczyt wygłoszony 24 VI 1945 na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

22. Godzina śródziemnomorska. [Opowiadania i szkice]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1949, 238 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, wyd. 3 tamże 1970. Przedruk zob. poz. (t. 1).

Zawartość

Między lampą a świtem; Słup milowy; Rodecki; Rozmyślania kwietniowe; [Wilhelm Heinrich] Roscher; Max von Trott; Pokój wigilijny; Pokłon Trzech Króli; Spotkanie wśród gwiazd [por. poz. ]; Rozmowa z cieniem; Godzina śródziemnomorska. – W wyd. z 1956 nadto: Ostatnia podróż Odyseusza, w wyd. 3 nadto: Lascoux.

Przekłady

niemiecki

Mittelmeerstunde. [Przeł.:] E.M. Szarota, E. Dieckmann. Berlin 1960, wyd. nast. Bonn 1969.

23. Alchemia słowa. [Studium]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1951, 365 s. Wyd. nast.: wyd. 2 rozszerzone Warszawa: Czytelnik 1956, 386 s., tamże: wyd. 2 rozszerzone 1957, wyd. 3 rozszerzone 1961, wyd. 4 rozszerzone 1965, wyd. 5 1976, wyd. 6 1986; Warszawa: Prószyński i S-ka 1998; uzupełnione i poprawione Warszawa: Dowody na Istnienie 2020, 335 s.; Warszawa: Fundacja Instytutu Reportażu 2020.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Warszawa: Dowody na istnienie 2020, plik w formacie EPUB, MOBI.

Przekłady

bułgarski

Alhimiâ na slovoto. [Przeł.] M. Metodiev. Sofiâ 1983.

rosyjski

Alhimiâ slova. [Przeł.] A. Sipovič. [Przedm.:] S. Zalygin. [Red.:] A. Koneva.Moskva 1972, wyd. łącznie z przekł. Dysk olimpijski [poz. ] pt. Alhimiâ slova; Olimpijskij disk. Moskva 1982, wyd. łącznie z przekł.: Król życia [poz. ], Petrarka [poz. ] pt. Alhimiâ slova; Petrarka; Korol žizni. [Przeł.:] A. Sipovič., V. Borisov, E. Lysenko. [Wstęp i oprac.:] S. Belza. Moskva 1990.

serbski

Alhemija reči. [Przeł.] S. Nikolić. Beograd 1964 , tamże 2022.

słowacki

Alchýmia slova. [Przeł.] J. Marušiak. Bratislava 1972.

ukraiński

Alhìmìâ slova. [Przeł.] J. Popsuènko. Kiïv 1991.

24. Szkice. [Seria 1]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 242 s. Przedruk zob. poz. (t. 3). Por. poz. .

Zawartość

Od autora. – Moje początki literackie; Olimpijskie prace i dnie; Otwarte drogi; Pochwała waz greckich; Nad Cezarem; Oktawia; Apulejusz; Listy Teofilakta Symokaty; Homeryckie boje; O znaczeniu i godności tłumacza; Mowa na XXI Kongresie Pen-Clubów; Książka i pokój; Leonardo da Vinci; Wiktor Hugo; Gustaw Flaubert [poz. ]; Dwaj historycy; Recenzje [teatralne] 1937-1938 [pierwodruki wGazecie Polskiej”].

25. Zegar słoneczny. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1953, 136 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 rozszerzone 1954; wyd. 3 1958 [właśc. 1959], wyd. 4 1963, wyd. 5 1968, wyd. 6 1974, wyd. 7 1978. Przedruk zob. poz. (t. 2).

Zawartość

Gil; Błażek: Fonograf; Róża i pióro; Niebieskie rachunki; Lolo; Dziadek malowany; Szałas Robinsona; Złota nić; Powrót bajek; Ławki; Przy lampie naftowej; Tableau. – W wyd. 2 nadto: Babie lato; Festyn; Smuga lodu; Kraszewski; Ziemia, nasza ojczyzna; Mona Lisa; Kołysanka.

Przekłady

bułgarski

Sl'nčev časovnik. [Przeł.] L. Račeva. Sofiâ 1988.

francuski

Le cadron solaire. [Przeł.:] P. Cazin i in. [Wstęp:] M. Herman. Paris 1961.

niemiecki

Die Sonnenuhr. [Przeł.] E.M. Szarota. Bonn 1965.

rosyjski

Solnečnye časy. [Przeł.] G. Âzykova. W: J. Parandowski: Izbrannoe. Moskva 1981.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: Z. Zawadzka. Reżyseria: W. Maciejewski. Polskie Radio 1970.
Adaptacja opowiadania Fonograf: Adaptacja: E. Marcinkowska. Reżyseria: A. Piszczatowski. Polskie Radio 1993.

26. Petrarka. [Szkic]. „Twórczość1954 nr 12 s. 17-53, 1955 nr 1 s. 28-45, nr 5 s. 35-54, nr 6 s. 10-31. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1956, 192 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1957, wyd. 3 1975.

Nagrody

Publikacja uznana przez polskie środowiska emigracyjne za najlepszą książkę w kraju w 1956.

Przekłady

litewski

Petrarka. [Przeł.] O. Miciūtė. Vilnius 1961.

niemiecki

Der Sohn des Verbannten. [Przeł.] K. Kelm. Berlin 1977.

rosyjski

Petrarka. [Przeł.] V. Borisov. Wyd. łącznie z przekł. Aspazja [poz. ]; Dysk olimpijski [poz. ] pt. Olimpijskij disk. [Wybór:] V. Borisov. [Przedmowa:] S. Belza. Moskva 1979, wyd. łącznie z przekł. Król życia [poz. ]; Alchemia słowa [poz. ] pt. Alhimiâ slova; Petrarka; Korol’ žizni. [Przeł.] A. Sipovič, V. Borisov, E. Lysenko. [Wstęp i oprac.:] S. Belza. Moskva 1990.

27. Pisma wybrane. Warszawa: Czytelnik 1955, 728 s.

Zawartość

Zawartość: l. Powieści i większe utwory: Niebo w płomieniach [poz. ]; Król życia [poz. ]; Dwie wiosny [poz. ]; Eros na Olimpie [poz. ]. — II. Opowiadania, eseje i szkice: Aspazja [poz]; Gustaw Flaubert [poz. ], – z poz.: Wieniec olimpijski; Modlitwa Arystydesa; Dzień królewski; W kamieniołomach; Liść wawrzynu; Koniec teatru „Pod Kulą Ziemską”; Przymierze z morzem, — z poz. : Spotkanie wśród gwiazd; Roscher; Rozmyślania kwietniowe, — z poz.: Pochwała waz greckich; Nad Cezarem; Leonardo da Vinci, Książka i pokój, — z poz.: Fonograf; Róża i pióro; Lolo; Szałas Robinsona; Powrót bajek; Kraszewski; Przy lampie naftowej; Tableau; Kołysanka, — nadto: Czereśnia; Rusałka czubata. — III. Z warsztatu: Koniec stulecia [fragment]; Księżyc nad Świdrem (Opowiadanie z zamierzonego tomu wspomnień); Fragmenty nie zatytułowanej jeszcze powieści [Powrót do życia zob. poz.]; Południe i wieczór; Dzwonek szkolny.

28. Opowiadania. Antyk i Renesans. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 200 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Egea; Wieniec olimpijski; Modlitwa Arystydesa; Wesele greckie; Dzień królewski; Dom na Palatynie; Horacy w Atenach; W kamieniołomach; Z dziejów Konstantynopola; Mały Kopernik; Liść wawrzynu; Z dworu Zygmunta Augusta; Koniec teatru „Pod Kulą Ziemską”, – nadto: Czereśnia [poz. ].

29. Dzieła wybrane. T. 1-3. Warszawa: Czytelnik 1957, 744 + 770 + 493 s.

Zawartość

T. 1: Król życia [poz. ]; Dysk olimpijski [poz. ]; Niebo w płomieniach [poz. ]. – T. 2: Eros na Olimpie [poz. ]; Dwie wiosny [poz. ]; Trzy znaki zodiaku [poz. ]; Godzina śródziemnomorska [poz. ]; Zegar słoneczny [poz. ]. — T. 3: Aspazja [poz ]; Odwiedziny i spotkania. (Seria pierwsza) [poz.]; Szkice [poz. ], — Odwiedziny i spotkania. (Seria druga): Arystofanes; Upadek cywilizacji starożytnej; Dante [poz.]; Praca nad Petrarką; Szekspir; Idąc ulicą św. Ducha; [J.] Conrad; Spotkanie z Joycem; Zapiski poufne France'a; Dwa przemówienia.

30. Podróże literackie. [Szkice]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1958, 277 s. Wyd. 2 uzupełnione tamże 1968.

Zawartość

Przedmowa. – Burza nad Adriatykiem; Bagno di Tiberio; W Antypodach; Stefan Zweig; Rąbek Afryki; Kongres Paryski; Między Renem a Rodanem; Nazajutrz po wojnie; Wśród sosen i granitów; W kraju Ibsena; H.G.W. [Herbert George Wells]; Paryż 1946; Weneckie debaty; W Amsterdamie; Wycieczka do Kopenhagi. – W wyd. 2 nadto: W gościnie u Szkotów; W Brukseli; SEC [Société Européenne de Culture; Stowarzyszenie Kultury Europejskiej]; W Weimarze.

31. Z antycznego świata. Warszawa: Iskry 1958, 130 s. Wyd nast. tamże: wyd. 2 1971, wyd. 3 1978; Warszawa: Prószyński i S-ka 1998.

Praca popularnonaukowa dotycząca starożytnej Grecji i Rzymu.

32. Mój Rzym. Poznań: Pallotinum 1959, 141 s. Wyd. 2 Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970.

33. Juvenilia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 344 s.

Zawartość

Przedmowa. – [Jean-Jacques] Rousseau. Szkic literacko-filozoficzny [poz. ]; Chelidon; Wielkanoc w Pompejach; Spod mnisiego kaptura; Ostatni dzień ślepego Toma; Marmur, który duszę w sobie chowa; Rozmowy z Sokratesem; Dusza złota i kamień probierczy; Minnesaengerskiej pieśni wątek złoty [recenzja]: J. Szujski: Królowa Jadwiga; Cesarz Kaligula [K.H. Rostworowskiego]; Ten, co ma skrzydła motyla; Salome [O. Wilde'a]; Antinous w aksamitnym berecie [poz. ]; Rzym czarodziejski [poz. ]; Człowiek i książka [o A. Fransie]; Lepianka mędrca [o A. Fransie]; O zrozumieniu „nowej sztuki”; Wróble; Poezja śmierci [o poezji J. Mirskiego]; Partia szachów; Nauzykaa.

34. Olimpijczycy. Warszawa: Sport i Turystyka 1960, 112 s.

Przekłady

angielski

Olympic athlets. Warsaw 1960.

francuski

Les athlètes olimpiques. [Przeł.] P. Cazin. Varsovie 1960.

35. Wspomnienia i sylwety. [Szkice]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1960, 264 s. Wyd. 2 tamże 1968.

Zawartość

O przyjaźni; Leopold Staff; Biedronka [dot. J. Kadena-Bandrowskiego]; Dom na Harendzie [dot. J. Kasprowicza]; Nie jesteśmy już razem, przyjaciele; Julian Tuwim; Boy [Żeleński]; Witold Hulewicz; Julian Ejsmond; Józef Jedlicz; Aleksander Brückner; A passionate pilgrim [o J. Bołoz-Antoniewiczu]; [Giovanni] Papini; Władysław Witwicki; Juliusz Kleiner; Jerzy Kowalski; Ryszard Gansiniec; Wspomnienia ossolińskie [recenzja książki S. Łempickiego]; Zjazd koleżeński; Paul Cazin; Dar „Popiołów” [S. Żeromskiego]; Zdetronizowany „król życia” [S. Przybyszewski]; Ostatni tom [S.] Tarnowskiego [dot. Historii literatury polskiej]; Cywilizacja książki; Kalisz; Tysiąc lat łaciny; Pierwszy siew mowy polskiej [dot.: Psałterz floriański]; O pamięć Stanisława Augusta; Rocznica [Z.] Krasińskiego; Antyk i ja; „Eos”; Świątynie w Paestum; Sarkofagi; Katakumby w Palermo; Zdobywca Janiny [Z. Mineyko]; Trzecia wiosna.

36. Medea. (Dramat w 3 aktach). „Dialog1961 nr 10 s. 5-20. Prapremiera: teatralna: Częstochowa, Teatr im. Adama Mickiewicza 1964; telewizyjna: Telewizja Polska 1964.

37. Powrót do życia. [Powieść]. Poznań: Pallotinum 1961, 206 s. Wyd. 2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972.

Przekłady

francuski

Retour à la vie. [Przeł.] J.Y. Erhel. Paris 1973.

38. Grecja. [Album]. Tekst: J. Parandowski. Zdjęcia i oprac.: Z. Parandowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1962, 116 s. Wyd. 2 tamże 1965.

39. Kazimierz. [Album]. Tekst: J. Parandowski. Zdjęcia: Z. Parandowski. [Warszawa:] Sport i Turystyka 1962, 16, 7 s.

Dotyczy Kazimierza nad Wisłą.
Tekst w języku angielskim, francuskim i niemieckim.

40. Wrześniowa noc. [Wspomnienia]. Warszawa: Iskry 1962, 94 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 rozszerzone 1965, wyd. 3 1968, wyd. 4 1976.

Przekłady

rosyjski

Sentjabr'skaâ noc'. [Przeł.] K. Starosel'skaâ. W: J. Parandowski: Izbrannoe. [Wybór:] O. Smirnova. [Wstęp:] V. Britanišskij. Moskva 1981.

41. Kiedy byłem recenzentem. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1963, 256 s.

Zawiera recenzje drukowane w „Gazecie Lwowskiej1919-1921, „Słowie Polskim1929, „Gazecie Polskiej1938-1939.

42. Luźne kartki. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1965, 227 s. Wyd. 2 rozszerzone tamże 1967, 305 s.

Wspomnienia z lat 1944-1963.

43. Akacja. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1967, 113 s.

Zawartość

Akacja; Grzegorz z Sanoka; Szambelan; Filemon i Baucis; Katalog; Przymierze; Figliuolo; Assunta; Corso; Zielony Jaś; Gromaza i Kurpiantor; O zmierzchu; Encyklopedia; Koniec stulecia.

44. Mały Kopernik. Toruń: Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela 1968, 21 s. Zob. poz. .

Druk bibliofilski.

45. Rzym. [Album]. Wstęp i teksty: J. Parandowski. Oprac. graficzne: Z. Parandowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1968, 43 s.

Przekłady

francuski

Rome. [Przeł.] J. Lisowski. Warszawa 1968.

46. Szkice. Seria 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 226 s. Por. poz. .

Zawartość

Przy rannej świecy [o A. Mickiewiczu]; Wspomnienie „Wielkiej utraty” [I Franki na temat A. Mickiewicza]; Poczet królów polskich [J. Matejki]; Kazimierz [nad Wisłą]; Muzeum Literatury [w domu J.I. Kraszewskiego w Warszawie, projekt]; Obrachunki fredrowskie [T. Boya-Żeleńskiego]; Ludwik Hieronim Morstin; Mieczysław Treter; Stanisław Maykowski; Stanisław Witkowski; Z dymem [na temat własnego zniszczonego rękopisu niewydanej książki o Rzymie]; Losy kilku przekładów [książek J. Parandowskiego]; W przymierzu z czytelnikiem; Conrad [poz. ]; Rabindranath Tagore; G.B.S. [lipiec 1956, w stulecie urodzin G.B. Shaw'a]; Hipolit Taine; Raj i samotność [Daniel Defoe]; Maski Edypa; Rzecz dzieje się na Lesbos [przedmowa do polskiego przekładu powieści S. Myrivilisa]; Ja, Klaudiusz [R. Gravesa]; Szaleństwo cezarów; Powieść nie umiera.

47. Książka i pokój. [Esej]. Katowice: Oficyna Muzeum im. Przypkowskich, Jędrzejów 1975, [4] s. Zob. poz. , (t. 3).

Druk bibliofilski w osiemdziesiątą rocznicę urodzin Jana Parandowskiego.

48. O miłości do ksiąg. Lublin: Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej 1975, 6 s.

Przemówienie na zebraniu Komitetu Porozumiewawczego Krajowych Towarzystw Bibliofilskich w Warszawie.

49. Pod zamkniętymi drzwiami czasu. [Opowiadanie i eseje]. Warszawa: Czytelnik 1975, 100 s.

Zawartość

Pod zamkniętymi drzwiami czasu; O renesansie; Latarka Diogenesa; Szekspir [poz. (t. 3)]; Poeta i szczęście; Szczerość i literatura; Boy [T. Żeleński]; Filozofia; Służba nocna [wspomnienia z pracy w redakcji „Gazety Lwowskiej” w 1921]; Urbanilla; Ostatni; Pod Neptunem.

50. Refleksje. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, 160 s.

Dziennik literacki z lat 1966-1973.

51. Złota nić. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 211 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Gil; Fonograf; Niebieskie rachunki; Festyn; Dziadek malowany; Złota nić; Mona Lisa, – z poz. : Akacja; Szambelan; Figliuolo; Corso, – Pod Neptunem [poz. ]; Wrześniowa noc [poz. ], – z poz. : Rodecki; Max von Trott; Godzina śródziemnomorska, – oraz: Kennkarte; Strzęp mapy; Treblinka, ville d'eaux.

Wybory tekstów w przekładach

rosyjski

Izbrannoe. [Wybór:] O. Smirnova. [Wstęp:] V. Britanišskij. [Przeł.:] G. Jazykova, E. Lysenko, K. Starosel'skaja. Moskva 1981.

Przekłady utworów literackich w antologiach zagranicznych

hiszpański

Elogio del cuento polaco. Przeł.: S. Pitol, R. Mendoza. México 2012.

Przekłady

1. T. Gautier: Klub haszyszystów. Warszawa: Biblioteka Groszowa 1927, 158 s. Przedruk zob. poz. .
2. O. Wilde: Ksiądz i ministrant. [Opowiadanie]. „Goniec Wieczorny1920 nr 357-363.
3. O. Wilde: Urodziny Infantki. [Opowiadanie]. „Wiek Nowy1920 nr 5853-5862.
4. O. Wilde: La sainte courtisane czyli Kobieta pokryta klejnotami. [Dramat]. „Gazeta Wieczorna1921 nr 5913-5915.
5. R. Maran: Batuala. Prawdziwa powieść murzyńska. Autoryzowany przekład i wstęp J. Parandowski. [Lwów:] Lector „Romania” Bukarest 1923 [antydatowane 1922], 139 s.
Informacja wydawcy: J. Mayer: Zapomniany przekład. „Życie Literackie1986 nr 39.
6. A. Czechow: Opowieść nieznajomego. „Dziennik Ludowy1924 nr 174-231. Wyd. osobne łącznie z opowiadaniem W parowie. Przekład [W. Galant] A.W. Red.: A. Lange. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1927], 153 s.
7. T. Gautier: Awatar. [Opowiadanie fantastyczne]. „Kurier Poznański1924 nr 86-142. Przedruk zob. poz..
8. R. Roland: Danton. Sztuka w 3 aktach. Wystawienie: Reżyseria: K. Borowski. Warszawa, Teatr Polski 1924.
9. H.G. Wells: Historia świata. Lwów: H. Altenberg 1924, 336 s. Wyd. nast.: Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski [1935]; ze wstępem i przypisami J.K. Palczewskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1978, LXXV, 386 s. Biblioteka Narodowa II, 195, tamże: wyd. 2 1983, wyd. 3 1985.
10. C. Farrere: Nowi ludzie. Powieść. Lwów: Lektor 1925, 338 s.
11. Longosa Dafnis i Chloe. Sielanka miłosna. Przekł. z oryginału grackiego: J. Parandowski. Lwów: Ateneum 1925, 172 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Wiedza 1948; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1962; wyd. 4 Warszawa: Pruszyński 1999.
Wyd. 2 pod nazwiskiem tłumacza; w wyd. 3 nazwisko autora: Longos; w wyd. 4 nazwisko autora: Longus.
12. H. de Montherlant: Ludzie areny. Warszawa: Rój 1930, 255 s.
13. Einhard: Życie Karola Wielkiego. Z oryginału łacińskiego przeł., wstępem i objaśnieniami zaopatrzył J. Parandowski. Warszawa, Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1935 [antydatowane 1934], 87 s. Wyd. nast. Wstęp i objaśnienia A. Gieysztor. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1950, XXXVII, 73 s. Biblioteka Narodowa, II 59; wydane jako reprint z 1935: Sandomierz: Armoryka 2022, 87 s.
14. Cezar: O wojnie domowej. Przeł. z języka łacińskiego, opatrzył przedmową i przypisami: J. Parandowski. Warszawa: Czytelnik 1951, 141 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1990; wyd. 3 [ w tej edycji 1]. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001.
15. Homer: Odyseja. Przeł. i oprac.: J. Parandowski. Warszawa: Czytelnik 1953, 410 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1956; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959; wyd. 4 Warszawa: Czytelnik 1964, tamże: wyd. 5 1965, wyd. 6 1967, wyd. 7 1969, wyd. 8 1972, wyd. 9 1981, wyd. 10 1989; Poznań: Zysk i S-ka; wydanie 1 w tej edycji Warszawa: Prószyński i S-ka 1998.
Wystawienia adaptacji przekładu zob. strona internetowa: .

Nagrody

Nagroda Stowarzyszenia Autorów „ZAiKS” za przekład w 1961.

Wyd. skrócone pt.: Wybór z „Odysei” Homera. Tekst grecki z przekł. polskiego J. Parandowskiego. Wstępem i objaśnieniem opatrzyli Z. Madyda i J. Safarewicz. [Warszawa:] Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1956, 422 s.

16. Teofilak Symokata: Listy. Przeł. z języka greckiego na łaciński: M. Kopernik. Tekst łaciński i grecki ustalił R. Gansiniec. Na język polski przeł. J. Parandowski. Wiersz W. Korwina przeł. L.H. Morstin. Przedmowa: R. Gansiniec. [Warszawa:] Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1953, XIX, 173 s.
17. T. Gautier: Stopa mumii i inne opowiadania fantastyczne. Wybrał i posłowiem opatrzył J. Parvi. Przeł.: E. Bąkowska, K. Dolatowska, J. Parandowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 276 s.
Tu w przekł. J. Parandowskiego: Klub haszyszystów [poz. ]; Powtórne wcielenie [Avatar].

Prace redakcyjne

1. Pisarze świata Mickiewiczowi. Głosy współczesnych pisarzy zapraszanych przez PEN Club polski. [Wybór i wstęp:] J. Parandowski. Warszawa: Czytelnik 1962, 237 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN ok. 1952, ok. 1964.

Wywiady

Rozmowa z Janem Parandowskim. Rozm. W.P. Szymański. „Tygodnik Powszechny1964 nr 5.
Mam swoją busolę: wiarę w człowieka. Rozm. B. Sowińska. „Życie Warszawy1965 nr 57.
Pen Club, „Elektra” i uliczka św. Ducha. „Litery1972 nr 7.
Bliskość i czas. Rozm. Z. Taranienko. „Literatura1975 nr 35, przedruk w: Z. Taranienko: Rozmowy z pisarzami. Warszawa 1986.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
J. Mikulska: Jan Parandowski. Zestawienie bibliograficzne. Ostrołęka: MBP [Miejska Biblioteka Publiczna] 1999, 23 s.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa: 2000 (R. Matuszewski).

Ogólne

Książki

E. Kozikowski: Parandowski. Warszawa: Agencja Autorska 1967, 57 s., toż przekł. angielski: [Przeł.] Ch. Cenkalska. Warsaw 1977.
G. Harjan: Jan Parandowski. New York: Twayne 1971, 160 s.
W. Studencki: Alchemik słowa. (Rzecz o Janie Parandowskim). Cz. 1-2. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 1972, 1974, 151 + 137 s.
I. Parandowska: Dzień Jana. [Wspomnienia żony]. Warszawa: Iskry 1983, 203 s.
J.Z. Lichański: Wtajemniczenia i refleksje. Szkic monograficzny o Janie Parandowskim. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1986, 141 s.
D. Krełowska: Jan Parandowski. Życie i twórczość. Toruń: Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika 1989, 13 s.
Z. Libera: Świat książek Jana Parandowskiego. Warszawa: Czytelnik 1989, 15 s.
M. Baran-Radwańska: Tradycje pisarstwa. O eseistyce Jana Parandowskiego. Sanok : Drukarnia „Piast Kołodziej2011, 92 s.
R. Szczerbakiewicz: Niepokalana szczerość jest urojeniem. Dekonstrukcje mitu śródziemnomorskiego w twórczości Jana Parandowskiego. Lublin : Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2013, 703 s.
G. Pawlak: Jan Parandowski. Życie i dzieło. Monografia. Warszawa: IBL 2023, 1016 s.

Artykuły

Z. Starowieyska-Morstinowa: Poeta wielkiego spokoju. „Tygodnik Powszechny1949 nr 15/16.
J. Iwaszkiewicz: Parandowski. „Nowa Kultura 1955 nr 23.
J. Krzysztoń: „Dają ci koniec złotej nici...” „Dziś i Jutro1955 nr 23.
Z. Libera: Jubileusz Jana Parandowskiego. „Polonistyka1955 nr 4.
Z. Starowieyska-Morstinowa: Słowo łaskawe i kojące. W tejże: Kalejdoskop literacki. Warszawa 1955.
A. Wat: Z jubileuszu Jana Parandowskiego. „Twórczość1955 nr 7.
Z. Najder: Parandowski, czyli dola klasyka. „Twórczość1958 nr 9.
R. Zengel: Dzieło imponujące. „Współczesność1958 nr 21, przedruk w tegoż: Mit przygody i inne szkice literackie. Warszawa 1970.
E. Wójcikówna: Główne tendencje artystyczne w twórczości Jana Parandowskiego. „Roczniki Humanistyczne1960 nr 1.
K. Wierzyński: „Juvenilia” mojej przyjaźni z Parandowskim. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1961 nr 38 dodatek „Tydzień Polski”, przedruk w tegoż: Szkice i portrety literackie. Warszawa 1990.
J. Kulig: Między dwoma światami. (50. rocznica twórczości Jana Parandowskiego). „Tygodnik Powszechny1963 nr 20.
M. Sienkiewicz: Jan Parandowski. „Życie Literackie1963 nr 26.
A. Bromberg: Przygoda Jana Parandowskiego. „Kultura1964 nr 3.
A. Kijowski: Jan Parandowski. „Tygodnik Kulturalny1964 nr 16.
T.J. Żołciński: Od antyku po współczesność. (O eseistyce Jana Parandowskiego). „Więź1966 nr 9.
J. Prokop: W poszukiwaniu utraconego czasu. „Współczesność1970 nr 18, przedruk w: Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1972, wyd. 2 tamże 1974.
J.B. Ożóg: Jan Parandowski po wojnie. W tegoż: Na mojej drodze. Wrocław 1971.
S. Velea: Jan Parandowski. W: Studii de literatura universala şý comparata. Bucureşti 1971.
Z. Libera: Jan Parandowski w kręgu tradycji klasycznych. „Literatura1973 nr 28.
T. Walas: Alchemia kultury. „Literatura1974 nr 14.
M. Gluzińska: Świat książek w twórczości Jana Parandowskiego. „Roczniki Biblioteczne1975 z. 3/4.
[A. Grajewska] K. Narutowicz: Olimpijczyk. „Życie i Myśl1975 nr 9.
M. Kielska-Żukowska: Jeszcze raz o Janie Parandowskim. „Meander1977 nr 7/8.
Z. Kubiak: Klasyk polskiej prozy. „Tygodnik Powszechny1978 nr 51, przedruk w tegoż: Jak w zwierciadle. Warszawa 1985.
T. Parnicki: Spotkania. (Wspomnienia o Janie Parandowskim). „Kultura1978 nr 41.
J. Żuławski: Szlachetne konsekwencje pisarstwa. „Tygodnik Powszechny1978 nr 51.
J. Danielewicz: Jan Parandowski – piewca kultury antycznej. „Filomata1979 nr 326.
L. Kielanowski: Pamięci Jana Parandowskiego. „Wiadomości”, Londyn 1979 nr 13.
Z. Libera: Jan Parandowski. „Polonistyka1979 nr 2.
K. Michałowski: Wspomnienie o Janie Parandowskim. „Meander1979 nr 2.
J.S. Pasierb: Pisarz wielkiego umiaru. „Znak1979 nr 10.
S. Stabryła: Urzeczenie antykiem. (Szkic o Janie Parandowskim). „Meander1979 nr 2.
J. Starnawski: Jan Parandowski (1895-1978) jako profesor literatury porównawczej. „Ruch Literacki1979 nr 4.
M. Szarmach: Jan Parandowski (1895-1978). „Filomata1979 nr 326.
K. Świegocki: Jana Parandowskiego mit śródziemnomorski. „Miesięcznik Literacki1979 nr 1.
Z. Libera: Jan Parandowski (1895-1978). „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1978 wyd. 1980.
I. Wieniewski: Pisarz urzeczony antykiem. „Filomata1980 nr 334.
A. Witkowska: Z zagadnień teorii eseju (na przykładzie twórczości Jana Parandowskiego). „Ruch Literacki1981 nr 2.
I. Ewertowska-Klaja: Überlegungen zu drei galizischen schulromanen polonischer Autoren. W: Galizien – eine literarische Heimat. Poznań 1987.
A. Międzyrzecki: Własny czas: własne prawa. „Tygodnik Powszechny1988 nr 46.
Z. Kubiak: Jan Parandowski pisarz polski. „Tygodnik Powszechny1989 nr 8.
Z. Libera: Jan Parandowski – mistrz literackiego eseju. „Twórczość1994 nr 3.
Z. Kubiak: Dziedzic europejskich wieków. „Rzeczpospolita1995 nr 110.
K. Dybciak: Pionier sowietologii. „Rzeczpospolita1996 nr 94.
Z. Libera: Jan Parandowski. „Więź1996 nr 6.
M. Reich-Ranicki: Jan Parandowski. Trauer um Petrarca. W tegoż: Erst leben dann spielen. Göttingen 2002.
J. Starnawski: Jan Parandowski (1895-1978). (Lata profesury lubelskiej). W tegoż: Sylwetki lubelskich humanistów XIX i pierwszej połowy XX wieku. Lublin 2004.
R. Szczerbakiewicz: Opracowywanie doznanych przyjemności. Śródziemnomorskie peregrynacje Jana Parandowskiego. W: Reportaż w dwudziestoleciu międzywojennym. Lublin 2004.
M. Joka: Modyfikacje porównań utartych i indywidualnych w twórczości Jana Parandowskiego. „Białostockie Archiwum Językowe2005 nr 5.
V. Britanišskij: Poeziâ i Pol'ša. Putešestvie dlinoj polžizni. Moskva 2007 [m.in. dot. J. Parandowskiego].
Jan Pieszczachowicz: Między dwoma światami. W tegoż: Wirówka wartości. Bochnia; Warszawa 2007.
G. Pawlak: Lwowskie lata Jana Parandowskiego. W: Galicyjskie spotkania 2006. Kalisz 2007.
Z. Skrok: Lektura obowiązkowa. „Gazeta Polska2007 nr 17.
R. Staszewski: W gościnnych dworach: Arnold Szyfman, Jan Parandowski oraz profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas okupacji hitlerowskiej znaleźli bezpieczne schronienie i gościnę na Sandomierszczyźnie. „Tygodnik Nadwiślański2008 nr 31.
R. Staszewski: Parandowskich odyseja wojenna. „Tygodnik Nadwiślański”. 2009 nr 52/53.
M. Baran: Rodzina – Jana Parandowskiego manifest aksjologiczny. W: Rodzina w języku i kulturze. Piotrków Trybunalski 2010.
J. Kwapisz: Parandowski po burgundzku. „Pamiętnik Literacki2010 z. 3.
A. M. Komornicka: Wspomnienie o Janie Parandowskim. „Meander2013.
G. Pawlak: Jan Parandowski a Rosja. W: Pogranicza, Kresy, Wschód a idee Europy. Ser. 2, Wiktor Choriew in memoriam, Białystok 2013.
J. Szczepkowska: Rozmowa śródziemnomorska. „ Rzeczpospolita2013 nr 301.
J. Tomkowski: Szept Montaigne’a (Jan Parandowski). W tegoż: Moja historia eseju. Warszawa 2013.
U. M. Benka: Kim był Jan Parandowski? (Po lekturze studium Rafała Szczerbakiewicza). „ Akcent2014 nr 1.
J. Szczepkowska: Kto ty jesteś. Warszawa 2014 [m.in. dot. J. Parandowskiego].
A. Skała: U dojrzałego pisarza każda podróż jest literacka”: Lubelszczyzna Jana Parandowskiego. „Lublin Kultura i Społeczeństwo2015 nr 1-2.
A. Mazur: Śródziemnomorskie kody polskości w twórczości Jana Parandowskiego.Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie2018 nr 58.
G. Pawlak: Nieznane fakty z biografii Jana Parandowskiego . „Pamiętnik Literacki2018 z. 3.
G. Pawlak: Epizod wojennej biografii Jana Parandowskiego. Majątek Planta pod Opatowem. „Napis2020 nr 6.

Bolszewizm i bolszewicy w Rosji

K. Masłoń: Jan Parandowski w kraju bolszewików.„ Rzeczpospolita 2007, nr 53, s. A20.
Z. Skrok: Lektura obowiązkowa. „Gazeta Polska2007 nr 17.

Eros na Olimpie

J. Wojciechowski: Znak kolibra. „Nowe Książki1979 nr 1.

Mitologia

J. Witlin: Dwie monografie. „Wiadomości Literackie1924 nr 8.
Mitologia Jana Parandowskiego. Oprac.: D. Polańczyk. Lublin : Wydawnictwo Biblios 2006, 53 s. Wyd. nast. tamże: 2007, 2010, 2014, 2022 Biblioteczka Opracowań, nr 55.
M. Baran-Radwańska: Mit czy esej? O „Mitologii” Jana Parandowskiego.Migotania2011 nr 3/4.
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian Jana Parandowskiego. [Oprac.:] K. Wiśniewska. Toruń: Wydawnictwo Literat 2011, tamże 2016. Lektury Wszech Czasów: streszczenie, analiza, interpretacja, 66.
E. Kossewska: Hebrajski przekład „Mitologii. Listy Jana Parandowskiego, Dawida Lazera i Dawida Ben Guriona. „Pamiętnik Literacki2018 z. 2 s.
Mitologia Greków i Rzymian. Opracowanie lektury I. Sieranc. Warszawa: SBM 2022,179 s.

Dwie wiosny

M. Dąbrowska. „Kobieta Współczesna1928 nr 10.
J.A. Gałuszka: Klejnot prozy polskiej. „Tęcza1928 nr 7.
J. Iwaszkiewicz. „Wiadomości Literackie1928 nr 3.
S.J. Kołodziejczyk: Gawędy o przeszłości. „Twórczość1947 z. 2 [dot. teź: Trzy znaki zodiaku].
S. Łoś: Parandowskiego „Dwie wiosny” i „Dysk olimpijski. „Tygodnik Powszechny1955 nr 22.
S. Lichański: Wtajemniczenia. W tegoż: Literatura i krytyka. Warszawa 1956.
I. Jokiel: O strukturze „Dwóch wiosen Jana Parandowskiego. „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Filologia Polska1979 nr 2.
l. Jokiel: Powrót do źródła. („Dwie wiosny” Jana Parandowskiego). W tejże: Ocalić Kartezjusza. Opole 2004.
J. Roś: Jak tylko wyszliśmy z portu..." . Analiza porównawcza Arcymorza Jana Parandowskiego i "Morza z bliska (dziennika pokładowego)" Alberta Camusa. „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku. Rozprawy Humanistyczne2014.

Król życia

K. Bukowski: Polska powieść o Oskarze Wildzie. „Przegląd Literacki1930 nr 7/8.
M. Dąbrowska. „Kobieta Współczesna1930 nr 25.
[J. Iwaszkiewicz] Eleuter. „Wiadomości Literackie1930 nr 13.
[J. Kretz] J. Mirski: Nowa książka Jana Parandowskiego. „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie1930 nr 5/6.
T. Parnicki: Nowe spojrzenie na „Króla życia. „Lwów Literacki1937 nr 8.
J. Lorentowicz. „Nowa Książka1938 z. 2.
W. Bacewiczówna: Piękny essay Parandowskiego. „Warszawa 1948 nr 10.
B. Sadkowski: Parandowski a Wilde. „Przegląd Humanistyczny1970 nr 1.

Wojna trojańska

E. Sawrymowicz. „Polonista1946 nr 4/6 [dot. też: Przygody Odyseusza].

Dysk olimpijski

S. Flukowski. „Droga1933 nr 5.
P. Hulka-Laskowski. „Tygodnik Ilustrowany1933 nr 14.
S. Piasecki: Ikkos i Sotion. W tegoż: Prosto z mostu. Warszawa 1934 [właśc. 1933], przedruk w tegoż: Prosto z mostu. Wybór publicystyki literackiej. Kraków 2003.
K. Czachowski: Klasyczna powieść laureata XI Olimpiady. „Czas1936 nr 217.
J. Kulczycka-Saloni: Wznowienie powieści Parandowskiego. „Kuźnica 1948 nr 41 [dot. też: Niebo w płomieniach].
S. Łoś: Parandowskiego „Dwie wiosny” i „Dysk olimpijski. „Tygodnik Powszechny1955 nr 22.
M. Kozłowski: Oddech czasu – o „Dysku olimpijskim. „Okolice1988 nr 5/6.
A. Maciejewski: Jan Parandowski – dysk olimpijski. Akant 2015 nr 2.

Odwiedziny i spotkania

S. Adamczewski: Książka „wielokrotnica. „Wiadomości Literackie1934 nr 7.
S. Flukowski: Eseje Parandowskiego. „Pion 1934 nr 19.
S. Napierski. „Droga1934 nr 3.

Niebo w płomieniach

J. Andrzejewski: Płomienie bez ognia. „Prosto z Mostu”. 1936 nr 38.
E. Breiter: Walka z Bogiem o Boga. „Wiadomości Literackie1936 nr 28.
J. Krzyżanowski. „Pion1936 nr 51/52.
W. Kubacki: Płonące niebo Teofila. „Gazeta Polska1936 nr 207, przedruk w tegoż: Lata terminowania. Kraków 1963.
J. Lorentowicz. „Nowa Książka1936 z. 8.
S. Kawyn: Wiara i czyn. „Lwów Literacki1937 nr 1.
W. Jedlicki: Wiara i historia. „Wieś1948 nr 27.
J. Kulczycka-Saloni: Wznowienie powieści Parandowskiego „Kuźnica 1948 nr 41 [dot. też: Dysk olimpijski].
A. Sowiński: Perspektywy na „Niebo w płomieniach. „Nowiny Literackie1948 nr 10.
T. Breza: Teofil podpala miasto. W tegoż: Notatnik literacki. Warszawa 1956, przedruk w tegoż: Nelly. O kolegach i o sobie. Warszawa 1970.
M. Kaniewska. „Polonistyka1969 nr 5.
M. Marcjanik: Zdania jednoczłonowe werbalne w języku polskim i rosyjskim. (Na materiale powieści Jana Parandowskiego. „Niebo w płomieniach” i jej rosyjskiego przekładu). „Studia i Materiały1984 nr 15.
I. Socha: Płomienie nad Lwowem. „Guliwer2011 nr 2.

Przygody Odyseusza

E. Sawrymowicz. „Polonista1946 nr 4/6 [dot. też: Wojna trojańska].
Przygody Odyseusza Jana Parandowskiego. Oprac.: A. Łoboda. Toruń: Literat 2011, 100 s. Lektury wszech czasów .

Trzy znaki zodiaku

M. Piechal. „Gazeta Polska1938 nr 266.
W. Pietrzak. „Prosto z Mostu1938 nr 46.
T. Zieliński. „Wiadomości Literackie1938 nr 46.
S.J. Kołodziejczyk: Gawędy o przeszłości. „Twórczość1947 z. 2 [dot. też: Dwie wiosny].
W.J. Kasiński: Pod gwiazdami zodiaku. „Nowe Książki1972 nr 19.
S. Stabryła: Między fikcją a historią. „Twórczość1972 nr 12.

Godzina śródziemnomorska

A. Starowieyska-Morstinowa: Oberża pod gwiazdami. „Tygodnik Powszechny1949 nr 37.
K. Górski. „Przegląd Powszechny1950 nr 6.
S. Zabierowski: Jana ParandowskiegoGodzina śródziemnomorska”. (Próba interpretacji). „Ruch Literacki1984 nr 4, przedruk w tegoż: Dziedzictwo Conrada w literaturze polskiej. Kraków 1992.

Alchemia słowa

A. Gołubiew. „Tygodnik Powszechny1951 nr 20.
K. Górski. „Znak1952 nr 4.
J. Susuł: Książka skuteczna. „Tygodnik Powszechny1955 nr 22.

Zegar słoneczny

B. Pytlos: Zegar słoneczny” Jana Parandowskiego. „Guliwer2011 nr 2.
B. Olszewska: Podróż w dalekie lata (Zegar słoneczny (1953) Jana Parandowskiego)Filoteknos2015.

Petrarka

M. Strzałkowa: Petrarka żywy. „Tygodnik Powszechny1956 nr 15.

Dzieła wybrane

L. Winniczuk: W kręgu wiecznie żywego antyku. „Nowe Książki1957 nr 13.
W. Maciąg: Podróż do Arkadii. „Twórczość1958 nr 8.

Z antycznego świata

A. Świderkówna: Antyk żywy. „Nowe Książki1978 nr 10.

Mój Rzym

J. Iwaszkiewicz: Rzym. „Życie Warszawy1960 nr 164.
W. Natanson: Nowa proza Parandowskiego. „Twórczość 1960 nr 3.
S. Stabryła: Rozmowy z Wiecznym Miastem. „Nowe Książki1971 nr 13.

Juvenilia

Z. Falkowski: Retrospekcja klasyka. „Tygodnik Powszechny1961 nr 21.
L. Gomulicki: W poszukiwaniu utraconego czasu. „Nowe Książki1961 nr 7.

Wspomnienia i sylwety

T. Terlecki. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 47.

Powrót do życia

T. Burek: Odmiany bohatera. „Twórczość1962 nr 6.
S. Zieliński: Nowy Teofil, czyli niespodzianka. „Nowe Książki1962 nr 3.

Wrześniowa noc

W. Natanson: Z powodu „Wrześniowej nocy. „Twórczość1966 nr 10.

Luźne kartki

A. Klimowicz: Lampa naftowa. „Nowe Książki1965 nr 11.
W. Natanson: Luźność a harmonia. „Twórczość1965 nr 10.
T. Żychiewicz. „Tygodnik Powszechny1965 nr 27.
Z. Kozarynowa: Parandowski rozpamiętuje. „Wiadomości”, Londyn 1967 nr 47.

Akacja

A. Cieński: Akacjowy czas. „Odra1967 nr 7/8.
S. Lichański: Nad nowelami Parandowskiego. „Nowe Książki 1967 nr 11.
J. Susuł. „Tygodnik Powszechny1967 nr 30.

Rzym [Album]

B. Biliński: Nad rzymskim albumem. „Miesięcznik Literacki1969 nr 11.

Szkice. Seria 2

R. Marszałek: Zegar słoneczny bez rysy. „Twórczość1968 nr 8.
T. Szaja. „Tygodnik Powszechny1968 nr 26.
Z. Żabicki: Estetyka Parandowskiego. „Nowe Książki 1968 nr 22.

Pod zamkniętymi drzwiami czasu

A. Sulikowski: Zaufać sobie i swemu istnieniu. „Więź1976 nr 7/8.

Refleksje

Z. Kozarynowa: Lwowianin i Krakowianin z latarką Diogenesa. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1975 nr 51 dodatek „Tydzień Polski”.

R. Maran: Batuala

J. Mayer: Zapomniany przekład. „Życie Literackie1986 nr 39.

C.J. Caesar: O wojnie domowej

M. Plezia: Nareszcie polski Cezar. „Tygodnik Powszechny1952 nr 42.

Homer: Odyseja

S. Łoś: Odyseja” Parandowskiego. „Tygodnik Powszechny 1954 nr 20.
K. Stawecka: Dwa polskie przekłady „Odysei. „Roczniki Humanistyczne1960 nr 2 [dot. też przekładu J. Wittlina].