BIO
Born on 11 May 1895 in Lwów (today's Lviv, Ukraine; then under Austrian control as Lemberg); son of Jan Bartoszewski, a Greek Catholic (Uniate) priest of Ukrainian origin, canon of the Greek Catholic Metropolitan Chapter, theologian, pedagogue, and professor of the University of Lwów, and of Julia Parandowska. From 1905, he was a pupil at the classical Imperial and Royal Grammar School No. IV in Lwów. He made his debut in 1912 with a series of essays on Zygmunt Krasiński that appeared in the daily "Przegląd" (nos 46-49; he continued to publish there until 1914). During this period, he also published in the periodical "Polskie Uniwersum" (1912-14). After completing advanced secondary education in 1913, he started a degree in philosophy, classical philology, archaeology, history of art, and Polish literature at the University of Lwów. In 1913 and 1914, he took two trips to Italy. Following the outbreak of World War I, he was initially in Lwów before being deported to the depths of Russia as a civilian prisoner. He occasionally taught in schools in Voronezh and Saratov. He married the novelist Aurelia Wyleżyńska (after her first husband Rybakiewicz and Kropatsch after her second), who was also interned in Saratov where he met her (their marriage fell apart towards the end of 1924). He and his then wife were involved in educational activities and readings for Poles organized at the local Dom Polski (Polish House). After returning to Lwów in 1918, he began collaborating with the newspaper "Gazeta Lwowska" (1918-21; including in 1918 the cycle Polacy w Rosji [Poles in Russia]) and the periodical "Placówka" (1918-19). He returned to his studies in 1920. In 1921, he was one of the co-organizers of the Polish Writers' Trade Union (ZZLP) in Lwów, becoming secretary of its Board. Between 1922 and 1924, he was literary director of the H. Altenberg publishing house in Lwów, where he also edited a series of translations from classical literatures (Pan), while with Stanisław Wasylewski he edited the series Wielcy Pisarze (Great Writers). In parallel, in 1922/23, he taught world literature at the Franciszek Frączkowski Drama School. His short stories, literary essays, theatre reviews, and translations appeared in periodicals including "Gazeta Poranna" (1921-22), "Rzeczpospolita" (1922), "Tygodnik Ilustrowany" (from 1922), and "Wiadomości Literackie" (from 1924). Between 1924 and 1926, he visited France, Greece and Italy to conduct research and pursue his literary career. He married Irena Helzel (officially: Helcel) in 1925. He collaborated between 1927 and 1929 with the weekly "Tęcza" (including between 1928 and 1929 a cycle of essays titled Tajemnice Rzymu [The Secrets of Rome]). He moved to Warsaw in 1929. From 1930, he was co-editor alongside Ludwik Hieronim Morstin of the monthly "Pamiętnik Warszawski", where he published reviews as part of the cycle Krytyka i rozważania (Critique and solutions; 1929-30) and in the Noty (Notes) section. That year, he became a member of the Polish PEN Club, whose board he joined in 1931. In 1931, he published reviews and articles in "Gazeta Polska", where between 1937 and 1938 he regularly contributed theatre reviews. He travelled around Greece in 1932. The following year, he was elected chair of the Polish PEN Club where he was actively involved in the organization's activities, also representing Poland on several occasions at international congresses. In 1935, he started collaborating with the Literary Section of Polish Radio, where he was employed from 1936. The same year, he was appointed first deputy director. He also collaborated with the editors of an encyclopaedic overview of contemporary knowledge and culture, Świat i Życie (The World and Life), which was published by the Lwów-based publishing house Książnica-Atlas. He contributed entries on the culture of Antiquity. In 1936, he travelled to Argentina and Brazil. That year, he received a bronze medal the 1936 Summer Olympics in Berlin for his book Dysk olimpijski (Olympic Discus) and the Golden Laurel award of the Polish Academy of Literature in recognition of his outstanding literary achievements. The following year, was invited to give readings in Paris by the Société des gens de lettres de France. In 1937/38, he was editor of the publication series Wielcy Ludzie (Great People), which appeared with Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych (State Schoolbook Publishers). He went to France again in 1939, giving readings in Metz, Strasbourg, Grenoble, Nice and Marseilles. Following the outbreak of World War II, he tried in vain together with his family to reach Lwów. Having managed to get to Lublin, he returned to Warsaw in spring 1940. He was involved in underground cultural life. He and his family left Warsaw in 1942, heading to the Planta estate near Opatów, which belonged to Olga Morawska and Stanisław Morawski. During this period, he taught Polish and Latin in secret classes at a fictional trade school that had been established on the estate. He lost his literary archive, together with the manuscripts of unpublished works, to fire during the Warsaw Uprising of 1944. In autumn 1944, he was briefly in Tarnobrzeg, followed by a period spent at Wacław Lachert's manor house in Ciechanki, near Lublin, which had been made available to writers. After the end of the war, he moved to Lublin in 1945 and took up a post as full professor at the chair of Classical culture and then at the chair of comparative literature at the Catholic University of Lublin (KUL), where he remained until 1950. That year, he became a corresponding member of the Warsaw Learned Society (Warszawskie Towarzystwo Naukowe), before becoming a full member in 1948. He collaborated with the Catholic weekly "Tygodnik Powszechny" from 1945, as well as the periodical "Meander" and "Twórczość" (both from 1946). At the same time, he returned to his post as chair of the Polish PEN Club, which he re-established and re-organized in post-war Poland. In 1946, he was appointed literary director of the Municipal Theatre in Lublin. In 1948, he served the Polish-French committee that was responsible for organizing the World Congress of Intellectuals in Defence of Peace in Wroclaw. That year, he moved to Warsaw. He initiated three series of Studium Przekładowe (Studies in Translation), with the meetings organized by the Polish PEN Club between 1950 and 1953. The materials were subsequently published in the O sztuce tłumaczenia (On the art of translation; 1955). From 1954, he was editor of a series of translations from Antique literature that appeared with the Czytelnik Publishing Cooperative. From 1950,he was a member of the Société Européenne de Culture (European Society of Culture – SEC), occasionally serving on its Executive Board. In 1958, he co-organized the International Congress of Translators in Warsaw. Between 1962 and 1966, he was deputy chair of the Federation of PEN Clubs. He received the State Prize, 1st class, in 1964. The same year, he was among the writers and intellectuals who signed the Letter of 34 in defence of free speech. In 1966, he received the literary prize of the New York-based A. Jurzykowski Foundation. In 1975, he received a lifetime achievement award from Radio Free Europe. In 1976, he was awarded an honorary doctorate from the Faculty of Christian Philosophy at KUL. He received the Commander's Cross (1954), the Commander's Cross with Star (1959) and the Grand Cross (1965) of the Order of Polonia Restituta, the Standard of Labour 1st class in 1963, the French Order of Arts and Letters in 1972 in recognition of his contribution to the development of Polish-French exchanges. He died on 26 September 1978 in Warsaw, where he is buried in the Avenue of the Distinguished at the city's Powązki Military Cemetery. He had three children from his marriage to Irena Parandowska: Romana Julia (1927-2007), wife of the actor Andrzej Szczepkowski and mother of the actress Joanna Szczepkowska; the architect, draughtsman and professor of the Academy of Fine Arts in Gdansk, Zbigniew (1929-2017); and the archaeologist and documentary film maker, Piotr (1944-2012). In 1988, the Jan Parandowski prize was established by his wife, Irena Parandowska. It is awarded by the Polish PEN Club.
Twórczość
1. Rousseau. Szkic literacko-filozoficzny. „Przegląd” 1913 nr 2/4; odbitka Lwów: [drukarnia] W.A. Szyjkowski 1913, 64 s. Przedruk zob. poz. ↑.
2. Antinous w aksamitnym berecie. „Gazeta Lwowska” 1920 nr 279-291. Wyd. osobne Lwów: Wydawnictwo H. Altenberg 1921, 82 s. Przedruk zob. poz. ↑.
3. Bolszewizm i bolszewicy w Rosji. Lwów: H. Altenberg [1920], 159 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Londyn: Puls 1996; [wyd. 3] pt. Bolszewicy i bolszewizm. Warszawa: Agawa 2007.
4. W odmętach bolszewizmu. Lwów: Wydawnictwo Książek dla Wszystkich 1920, 16 s.
5. Rzym czarodziejski. Powst. 1922. Wyd. Lwów: Spółka Akcyjno-Wydawnicza 1924, 62 s. Przedr. zob. poz. 33.
6. Eros na Olimpie. [Opowiadania i szkice literackie]. Lwów: H. Altenberg [1924], XII, 208 s. Wyd. nast.: wyd. 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1978; wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1993. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 2).
Zawartość
Przekłady
rosyjski
Adaptacje
radiowe
7. Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Lwów: H. Altenberg 1924, 252 s. Wyd. nast.: wyd. nowe tamże 1927; wyd. 3 Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1932; wyd. 5 Warszawa: Czytelnik 1950, tamże: wyd. 6 poprawione i uzupełnione 1953, wyd. 7 1955, wyd. 8 1959, wyd. 9 1960, wyd. 10 1962, wyd. 11 1965, wyd. 12 1967, wyd. 13 1969 [właśc. 1968], wyd. 14 1972, wyd. 15 1975, wyd. 16 1978, wyd. 17 1979; wyd. 18 Warszawa: Iskry 1982, wyd. 19 tamże 1984; wyd. 20 Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1987, tamże: wyd. 21 1988, wyd. 22 1989, wyd. 23 1990; wyd. 24 Warszawa: Czytelnik 1990; Kraków: Dom Książki 1992; pierwsze wydanie polskie w tej edycji Londyn: Puls 1992, tamże:1993,1998,1999, 2000, 2001, 2003, 2004 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018.
Inne formy wydań
Przekłady
hebrajski
łotewski
rosyjski
słowacki
ukraiński
Adaptacje
radiowe
8. Aspazja. [Szkic]. Lwów: H. Altenberg [1925], 59 s. Przedruk zob. poz.; ↑,↑T.3.
Przekłady
rosyjski
9. Dwie wiosny. [Opowiadania]. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1927, VII, 175 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; wyd. 3 Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1946; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, wyd. 2 [!] tamże 1953. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 2).
Zawartość
10. Karol Miarka. [Opowiadanie]. W: J. Balicki, S. Maykowski: Będziem Polakami. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928 s. 172-178. Wyd. osobne wspólnie z: P. Górska: Ze wspomnień o Chełmońskim. [B.m.] Szkocja: Wydawnictwo Literackie Oddział Opieki nad Żołnierzami JWWB [Jednostek Wojska w Wielkiej Brytanii] 1945, 20 s., powielone.
11. Ossolineum. 1827-1927. [Szkic]. W: J. Balicki, S. Maykowski: Będziem Polakami. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928 s. 355-359. Wyd. osobne Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1928, 12 s. Przedruk w: Zakład im. Ossolińskich. 1827-1856. Wrocław 1956 oraz poz.↑.
12. Gustaw Flaubert. „Pamiętnik Warszawski” 1930 z. 2 s. 3-24. Wyd. osobne: Warszawa: Czytelnik 1948, 45 s. Przedruk zob. ↑,↑ , ↑.
13. Król życia. Lwów: H. Altenberg 1930, 311 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Rój 1937; wyd. 3 Warszawa: E. Kuthan 1948; wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1963, tamże: wyd. 3 1971, wyd. 4 1977; wyd. 6 Warszawa: Iskry 1984. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 1).
Przekłady
bułgarski
chorwacki
czeski
rosyjski
słowacki
Adaptacje
radiowe
14. Wojna trojańska. Opowiedziana dla młodzieży według Iliady Homera. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych [ok. 1930], 78 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1937 [antydatowane 1936]; Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1946, tamże: wyd. 2 1947, wyd. 2 [!] 1948; Warszawa: Iskry 1956, tamże 1958.
Wyd. łącznie z: Przygody Odyseusza [poz. ↑] pt. Wojna trojańska. Wyd. 4 Warszawa: Iskry 1961, 122 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 4 [!] 1967, wyd. 5 1976; pt. Przygody Odyseusza; Wojna trojańska. 1994, 107 s., toż: wyd. 2 1995, wyd. 3 1997, wyd. 4 1998, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2014, 2017.
15. Kultura klasyczna w zarysie. [Współautor:] J. Szczepański. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1931, VIII, 465 s.
16. Dysk olimpijski. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany” 1932 nr 1-18, 20-27, 29-47. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 298 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1934, wyd. 3 1938, wyd. 4 [ok. 1939]; wyd. 3 [!] Jerozolima: Wydawnictwo „W Drodze” 1944; wyd. 4 Warszawa: Gebethner i Wolff 1946, wyd. 6 tamże 1948; wyd. nowe Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, tamże: wyd. 2 [!] 1953, wyd. 9 1957, wyd. 10 1964, wyd. 11 1968, wyd. 8 1972 [!], wyd. 9 1975; wyd. 10 Warszawa: Czytelnik 1977; wyd. 11 Warszawa: Iskry 1987. Przedruk zob. poz. ↑(t. 1).
Przekłady
angielski
czeski
litewski
niemiecki
rosyjski
rumuński
serbski
słowacki
węgierski
Adaptacje
radiowe
17. Odwiedziny i spotkania. [Eseje literackie]. Warszawa: Rój 1934 [antydatowane 1933], 238 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Zawartość
18. Niebo w płomieniach. Powieść. „Gazeta Polska” 1935 nr 260-361, 1936 nr 2-18. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1936, 355 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1937; wyd. 3 [Warszawa:] Czytelnik 1947, tamże: wyd. 4 1949, wyd. 5 1955, wyd. 6 1959, wyd. 7 1962, wyd. 8 1963, wyd. 9 1964, wyd. 10 1967, wyd. 11 1970, wyd. 12 1973, wyd. 13 1976; wyd. 13 [!] Warszawa: Iskry 1978; wyd. 14 Warszawa: Nasza Księgarnia 1979; wyd. 14 Warszawa: Czytelnik 1981, wyd. 17 tamże 1985, wyd. 18 tamże 1988; Londyn: Puls 1994. Przedruk zob. poz.↑↑ (t. 1).
Przekłady
bułgarski
chorwacki
czeski
francuski
litewski
łotewski
niemiecki
rosyjski
rumuński
słowacki
ukraiński
węgierski
19. Przygody Odyseusza. Według „Odysei” Homera opowiedział dla młodzieży Jan Parandowski. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych [ok. 1935], 102 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1938 [antydatowane 1937]; z podtytułem: Opowiadanie dla młodzieży według „Odysei” Homera. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1946, tamże: wyd. 2 1947, wyd. 3 1949; Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982; Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987.
Inne formy wydań
Wyd. łącznie z Wojna trojańska [poz. ↑]: pt. Wojna trojańska. Wyd. 4 Warszawa: Iskry 1961, 122 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 4 [!] 1967, wyd. 5 1976; pt. Przygody Odyseusza; Wojna trojańska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1994, 107 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1995, wyd. 3 1997, wyd. 4 1998, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2014, 2017.
20. Trzy znaki zodiaku. [Opowiadania historyczne]. Warszawa: Rój 1938, 244 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939 [antydatowane 1938]; wyd. 2 [!] Poznań: Drukarnia św. Wojciecha 1945, wyd. 2 tamże 1947; wyd. nast. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 2).
Zawartość
Przekłady
niemiecki
21. Literatura a współczesność. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1946, 15 s. Wyd. 2 tamże 1947.
22. Godzina śródziemnomorska. [Opowiadania i szkice]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1949, 238 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, wyd. 3 tamże 1970. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 1).
Zawartość
Przekłady
niemiecki
23. Alchemia słowa. [Studium]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1951, 365 s. Wyd. nast.: wyd. 2 rozszerzone Warszawa: Czytelnik 1956, 386 s., tamże: wyd. 2 rozszerzone 1957, wyd. 3 rozszerzone 1961, wyd. 4 rozszerzone 1965, wyd. 5 1976, wyd. 6 1986; Warszawa: Prószyński i S-ka 1998; uzupełnione i poprawione Warszawa: Dowody na Istnienie 2020, 335 s.; Warszawa: Fundacja Instytutu Reportażu 2020.
Inne formy wydań
Przekłady
bułgarski
rosyjski
serbski
słowacki
ukraiński
24. Szkice. [Seria 1]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 242 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3). Por. poz. ↑.
Zawartość
25. Zegar słoneczny. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1953, 136 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 rozszerzone 1954; wyd. 3 1958 [właśc. 1959], wyd. 4 1963, wyd. 5 1968, wyd. 6 1974, wyd. 7 1978. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).
Zawartość
Przekłady
bułgarski
francuski
niemiecki
rosyjski
Adaptacje
radiowe
26. Petrarka. [Szkic]. „Twórczość” 1954 nr 12 s. 17-53, 1955 nr 1 s. 28-45, nr 5 s. 35-54, nr 6 s. 10-31. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1956, 192 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1957, wyd. 3 1975.
Nagrody
Przekłady
litewski
niemiecki
rosyjski
27. Pisma wybrane. Warszawa: Czytelnik 1955, 728 s.
Zawartość
28. Opowiadania. Antyk i Renesans. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 200 s.
Zawartość
29. Dzieła wybrane. T. 1-3. Warszawa: Czytelnik 1957, 744 + 770 + 493 s.
Zawartość
30. Podróże literackie. [Szkice]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1958, 277 s. Wyd. 2 uzupełnione tamże 1968.
Zawartość
31. Z antycznego świata. Warszawa: Iskry 1958, 130 s. Wyd nast. tamże: wyd. 2 1971, wyd. 3 1978; Warszawa: Prószyński i S-ka 1998.
32. Mój Rzym. Poznań: Pallotinum 1959, 141 s. Wyd. 2 Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970.
33. Juvenilia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 344 s.
Zawartość
34. Olimpijczycy. Warszawa: Sport i Turystyka 1960, 112 s.
Przekłady
angielski
francuski
35. Wspomnienia i sylwety. [Szkice]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1960, 264 s. Wyd. 2 tamże 1968.
Zawartość
36. Medea. (Dramat w 3 aktach). „Dialog” 1961 nr 10 s. 5-20. Prapremiera: teatralna: Częstochowa, Teatr im. Adama Mickiewicza 1964; telewizyjna: Telewizja Polska 1964.
37. Powrót do życia. [Powieść]. Poznań: Pallotinum 1961, 206 s. Wyd. 2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972.
Przekłady
francuski
38. Grecja. [Album]. Tekst: J. Parandowski. Zdjęcia i oprac.: Z. Parandowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1962, 116 s. Wyd. 2 tamże 1965.
39. Kazimierz. [Album]. Tekst: J. Parandowski. Zdjęcia: Z. Parandowski. [Warszawa:] Sport i Turystyka 1962, 16, 7 s.
40. Wrześniowa noc. [Wspomnienia]. Warszawa: Iskry 1962, 94 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 rozszerzone 1965, wyd. 3 1968, wyd. 4 1976.
Przekłady
rosyjski
41. Kiedy byłem recenzentem. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1963, 256 s.
42. Luźne kartki. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1965, 227 s. Wyd. 2 rozszerzone tamże 1967, 305 s.
43. Akacja. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1967, 113 s.
Zawartość
44. Mały Kopernik. Toruń: Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela 1968, 21 s. Zob. poz. ↑.
45. Rzym. [Album]. Wstęp i teksty: J. Parandowski. Oprac. graficzne: Z. Parandowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1968, 43 s.
Przekłady
francuski
46. Szkice. Seria 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 226 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
47. Książka i pokój. [Esej]. Katowice: Oficyna Muzeum im. Przypkowskich, Jędrzejów 1975, [4] s. Zob. poz. ↑, ↑ (t. 3).
48. O miłości do ksiąg. Lublin: Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej 1975, 6 s.
49. Pod zamkniętymi drzwiami czasu. [Opowiadanie i eseje]. Warszawa: Czytelnik 1975, 100 s.
Zawartość
50. Refleksje. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, 160 s.
51. Złota nić. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 211 s.
Zawartość
Wybory tekstów w przekładach
rosyjski
Przekłady utworów literackich w antologiach zagranicznych
hiszpański
Przekłady
Nagrody
Wyd. skrócone pt.: Wybór z „Odysei” Homera. Tekst grecki z przekł. polskiego J. Parandowskiego. Wstępem i objaśnieniem opatrzyli Z. Madyda i J. Safarewicz. [Warszawa:] Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1956, 422 s.
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN ok. 1952, ok. 1964.