BIO

Urodzony 16 lutego 1915 we wsi Zbyszek pod Piotrkowem Trybunalskim; syn Wawrzyńca Papugi, robotnika włókniarza, i Bronisławy z Troszczyńskich. Od 1917 mieszkał w Łodzi, gdzie po ukończeniu szkoły podstawowej pracował jako tragarz, a następnie listonosz. W tym czasie zetknął się z ruchem komunistycznym. W 1934 wstąpił ochotniczo do morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku, później został skierowany do Podoficerskiej Szkoły Lotniczej w Sadkowie pod Radomiem, z której został usunięty na skutek podejrzeń o przynależność do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski. W 1935 przedostał się nielegalnie do Konstancy w Rumunii i podjął pracę marynarza na statku „Polonia”. Następnie służył we flocie handlowej i rybackiej. Wybuch II wojny światowej w 1939 zastał go na kutrze flotylli rybackiej, która zawinęła do Göteborga. Wraz z grupą polskich marynarzy zszedł pod koniec września ze statku i pozostał w Szwecji. Około 1941 zaczął pisać pierwsze utwory literackie. Wkrótce powrócił do służby na morzu, najpierw na statkach alianckich, a od połowy 1942 do końca 1943 na statkach polskich (m.in. pływał w konwojach do Stanów Zjednoczonych, Kanady i na Pacyfiku). Debiutował w 1943 na łamach londyńskich „Wiadomości Polskich” opowiadaniem pt. Zderzenie (nr 8). Od 1944 przebywał przeważnie w rezerwie w Londynie, gdzie należał do lewicowej organizacji Jedność i Czyn. W 1944 służył kilka miesięcy na statku „Kraków”, w 1945 przez miesiąc na „Sobieskim”, następnie został zwolniony ze względów politycznych. Brał udział w pracach Związku Marynarzy Polskiej Marynarki Handlowej. Opowiadania i wspomnienia publikował w londyńskim piśmie „Nowa Polska” (1944-45). W 1945 powrócił do kraju i zamieszkał w Łodzi, skąd w 1947 przeniósł się do Szczecina. Od tegoż roku należał do Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza). W 1947 został też członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich, ZLP). Rozwijał twórczość literacką, publikując opowiadania na łamach „Głosu Szczecińskiego” (1948-50). Pracował też dorywczo jako robotnik. W 1949 otrzymał nagrodę literacką miasta Szczecina. W 1951-52 odbył rejs do Chin, po którym fałszywie oskarżony politycznie, został odsunięty od pracy na morzu. W 1958 pływał jako marynarz pokładowy na fińskim motorowcu „Otto H.”. Ożenił się z Ireną Kaczmarczyk. Kontynuował twórczość literacką, publikując opowiadania, korespondencje, reportaże m.in. w „Głosie Szczecińskim” (1959-73, z przerwami), „7-mym Głosie Tygodnia” (1963-70, z przerwami), „Kulturze” (1964-66), „Spojrzeniach” (1971-74). W latach tych podejmował wielokrotne próby założenia domów pracy twórczej dla pisarzy z całego kraju, najpierw na wyspie Karsibór na Zalewie Szczecińskim, potem kolejno w Bieszczadach i nad Zalewem Szczecińskim. W 1966 odbył jako pasażer rejs do Afryki, podczas którego zbierał też materiały do planowanej powieści pt. Papierowa dżungla (wyd. 1982). Zmarł 2 stycznia 1974 w Szczecinie; pochowany tamże w kwaterze zasłużonych Cmentarza Centralnego.
W 1979 z inicjatywy Oddziału Szczecińskiego ZLP został ogłoszony Ogólnopolski Otwarty Konkurs Literacki im. J. Papugi na małe formy prozatorskie.

Twórczość

1. Najpiękniejszy rejs. [Opowiadania]. Londyn: Orbis 1945, 147 s. Wyd. nast. pt. Szczury morskie. (Sea Rats). Warszawa: Książka 1946.

Zawartość

Zburzony dom; Zderzenie; Wieczerza wigilijna; Przerwany poker; Kapitan z Kurskiej guberni; Najpiękniejszy rejs; „Pole”; Sea Rats; Jego maleńka Vera; Burzyciel; Safari; Konwój.

2. Czterech z „Albatrosa. Powieść. Powst. 1949. Druk fragmentów: Dwie przygody. „Szczecin” 1947 nr 5/6; Decyzja. „Tygodnik Wybrzeże” 1948 nr 44, 45; Płytkie wody, Statua Wolności i piwo. „Głos Szczeciński” 1949 nr 4, 88. Wyd. osobne pt. Okrutny świat. Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987, 391 s.

3. Przebudzenie. Powieść. Powst. ok. 1954. Druk fragmentów pt. Na chińskim brzegu. „Życie i Kultura” 1954 nr 24.

Informacja o powstaniu: Polski słownik biograficzny. T. 25. Cz. 1. Wrocław 1980 (S. Telega).

4. Guadalajara! Guadalajara! [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1965, 185 s.

Zawartość

Początek topografii; Aluś; Guadalajara! Guadalajara!; Pasek; Psikus; Błogosławiony bezwstydzie!; Singsiarz.

5. Rio Papagaio. [Opowiadania]. Wstęp: M. Misiorny. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1969, 248 s.

Zawartość

Korale dla Pęki; Rio Papagaio; Wybory; Nieszczęsne portki; Kto?; Oceany; Powrót na morze; Gorzała; Kaczy dół; Tajemnica milionów; Ulisses XX wieku.

6. Papierowa dżungla. [Powieść]. Powst. 1966-1974 [niedokończona]. Wyd. osobne Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982, 326 s.

Dot. zamiaru J. Papugi przejścia pieszo od Duali w Kamerunie do Kenii.

Nagrody

Nagroda (pośmiertnie) im. M. Borzymowskiego w 1983 oraz nagroda miasta Szczecina w 1984.

7. Oceany, oceany... [Wybór opowiadań]. Wybór i słowo wstępne: S. Telega. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1975, 210 s.

Zawartość

Pole” [poz. ], – z poz. : Guadalajara! Guadalajara!; Singsiarz, – z poz. : Rio Papagaio; Kaczy dół; Gorzała; Powrót na morze; Oceany, – nadto: Faktoria literacka; Uroczysko; Bieszczadzka kuracja; Wspólnota; Jeszcze raz.

8. Singsiarz. [Wybór opowiadań]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1983, 147 s.

Zawartość

Pole” [poz. ], – z poz. : Guadalajara! Guadalajara!; Singsiarz, – z poz. : Oceany; Kaczy dół; Gorzała, – z poz. : Wspólnota; Jeszcze raz.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1954.

Wywiady

Trzy czwarte świata. Rozm. W. Daniszewski. Tygodnik Morski 1970 nr 19.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
• „Rocznik Literacki 1974” (J. Chudek).
Polski słownik biograficzny. T. 25. Cz. 1. Wrocław 1980 (S. Telega).

Ogólne

Artykuły

K. Gaertig: Morze Jana Papugi. Odra 1958 nr 1.
J. Trygław: Romantyzm proletariusza. Kurier Szczeciński 1965 nr 249.
M. Misiorny: Jan Papuga. Odra 1966 nr 6.
E. Puzdrowski: Robotnik słowa. Pomorze 1966 nr 19.
W. Borsuk: Na morzu i na lądzie. Nasz Klub 1968 nr 8.
E. Kuźma: Między maturą a kulturą. Spojrzenia 1971 nr 1 [dot. twórczości J. Papugi].
Z. Dziuba: Pisarz, marynista, kolega. Głos Szczeciński 1974 nr 4 [wspomnienie pośmiertne].
M.M. Czarniecki: Poszukiwacz piękna w okrutnym świecie. Okolice 1983 nr 5/6.
P. Kuncewicz: Rio desperado. Okolice 1983 nr 5/6.
M. Yoph-Żabiński: Papagaio. Okolice 1983 nr 5/6.

Najpiękniejszy rejs

T. Konwicki: Na szlakach Londona. Odrodzenie 1946 nr 48 [dot. wyd. pt. Szczury morskie].
A. Kotula. „Kuźnica1947 nr 19 [dot. wyd. pt. Szczury morskie].

Czterech z „Albatrosa”

A. Babiński. „Głos Szczeciński1987 nr 26 [dot. wyd. osobnego pt. Okrutny świat].
J. Kajtoch: Inedita. Gazeta Krakowska 1987 nr 222 [recenzja też: T. Dołęga-Mostowicz: Kiwony]; [dot. wyd. osobnego pt. Okrutny świat].
S. Zawiśliński: Urzekający świat Jana Papugi. Trybuna Ludu 1987 nr 131 [dot. wyd. osobnego pt. Okrutny świat].

Guadalajara! Guadalajara!

W. Nawrocki: Reminiscencje z morskiej odysei. Poglądy 1966 nr 3.
B. Nosal: Poza czasem i rzeczywistością. Nowe Książki 1966 nr 4, polemika B. Chocianowicz: Sąd Nosala nad Papugą. „7-my Głos Tygodnia” 1966 nr 14.
S. Telega: Drugi debiut Jana Papugi. Tygodnik Morski 1966 nr 5.

Rio Papagaio

A. Borycki: Słoneczne brzegi Rio Papagaio. Pomorze 1969 nr 23.
B. Czeszko: Rzeka Jana Papugi. Nowe Książki 1969 nr 15, przedruk w tegoż: Marginałki. Warszawa 1971.
B. Hamera: Czytałem Papugę. Tygodnik Kulturalny 1969 nr 32, przedruk „Litery” 1969 nr 8.
E. Moskalówna. „Litery1969 nr 7.
T. Grabowski: Trzecia książka Jana Papugi. Twórczość 1970 nr 2.

Papierowa dżungla

A. Babiński: Ciągle to samo. Głos Szczeciński 1983 nr 45.
M. Misiorny. „Trybuna Ludu1983 nr 48.
A. Pawlik: Nagi w dżungli. Życie Literackie 1983 nr 21.

Oceany, oceany...

Z. Bauer: Nie tylko oceany. Życie Literackie 1975 nr 35.
K. Nowicki: Oceany literatury. Twórczość 1976 nr 4, przedruk w tegoż: Dziennik krytyczny. Gdańsk 1981.
W. Rogowski: Prekursor szczecińskiej marynistyki. Głos Szczeciński 1978 nr 72.

Singsiarz

H. Danilczyk: Drogi do pokonania. Tygodnik Kulturalny 1983 nr 52/53.