BIO

Urodzony 9 listopada 1919 w Sanoku; syn Władysława Pankowskiego, ślusarza, i Marii z Zielińskich. Uczęszczał do Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku, w 1937 zdał maturę. Następnie, po ukończeniu Szkoły Podchorążych w Jarosławiu, rozpoczął w 1938 studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Debiutował w 1938 fragmentem poematu Las pt. Czytanie w zieleni, ogłoszonym w „Sygnałach” (nr 48) i wyróżnionym w konkursie poetyckim pisma; w tygodniku tym, a także w „Naszym Wyrazie”, „Fantanie” i poznańskiej „Kulturze” publikował wiersze w 1939. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej 1939 na odcinku Tarnów – Sadowa Wisznia. Wzięty do niewoli, zbiegł i przedostawszy się do Sanoka, pracował jako robotnik w fabryce wagonów. Brał udział w działalności konspiracyjnej, był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej. W marcu 1942 został aresztowany przez gestapo; był więziony kolejno w Sanoku i Tarnowie, a następnie w obozach w Oświęcimiu, Gross-Rosen, Nordhausen, Bergen-Belsen. Po wyzwoleniu w kwietniu 1945, przebywał do sierpnia w obozach dla byłych jeńców, po czym wyjechał do Belgii, gdzie podjął studia na Université Libre de Bruxelles. Kontynuował twórczość literacką, publikując wiersze w pismach londyńskich „Wiadomości” (od 1946) i „Orzeł Biały” (1947-49); wiersze i artykuły publikował też w pismach krajowych „Odrze” (1947-48), „Odrodzeniu” (1950) i „Twórczości” (1951). W 1950 otrzymał stopień licencié en philologie et histoire orientales et slaves i rozpoczął pracę jako lektor języka polskiego na uniwersytecie w Brukseli. W tymże roku ożenił się z Reginą Fern, studentką (w następnych latach profesor politechniki w Brukseli). W 1951-58 był członkiem komitetu organizacyjnego międzynarodowego Biennale Poezji w Knokke (Belgia). Zaczął publikować w języku francuskim. Wiersze, artykuły i recenzje ogłaszał m.in. w wychodzącym w Brukseli czasopiśmie „Le Journal de Poètes” (1951-57). W 1953-57 prowadził stały dział recenzji poetyckich w paryskiej „Kulturze”. W tym czasie rozpoczął twórczość przekładową z języka francuskiego i niemieckiego na język polski oraz z polskiego na francuski. Artykuły, utwory prozatorskie i utwory sceniczne drukował m.in. w wychodzących w Londynie pismach „Kontynenty-Nowy Merkuriusz” (od 1960) i „Tydzień Polski” (od 1964). Od 1962 współpracował z wychodzącą w Gandawie „Moderne Encyklopedie Der Wereld Literatur” opracowując noty biobibliograficzne o polskich pisarzach współczesnych. Od 1958 wielokrotnie przyjeżdżał do Polski. W 1963 otrzymał nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W tymże roku uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. Leśmian – La révolte d'un poète contre les limites, a w 1964 otrzymał stanowisko docenta. Kontynuował twórczość literacką, stale publikując w „Oficynie Poetów” m.in. liczne utwory dramatyczne. W 1976 został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1980 profesorem zwyczajnym i kierownikiem wydziału slawistyki na uniwersytecie w Brukseli, gdzie też wykładał literaturę polską. W 1994 otrzymał nagrodę literacką miasta Sanoka, w 1996 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki oraz nagrodę Prezesa Związku Artystów Scen Polskich. W 1999 został honorowym obywatelem miasta Sanoka. Utwory prozą i artykuły publikował m.in. w „Acta Pancoviana” (1998-2005) i w „Twórczości” (2003, 2005-07). Odznaczony m.in.: medalami belgijskimi Officier de l'Ordre de Léopold II (1961), Commandeur de l'Ordre de la Couronne (1971), Grand Officier de l'Ordre de la Couronne (1981), La Croix Civique de la 1-ère Classe (1981), Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej (2004). Zmarł 3 kwietnia 2011 w Brukseli.

Twórczość

1. Pieśni pompejańskie. Bruxelles: R.-J. Stènuit 1946, 59 s.

2. Wiersze alpejskie. Bruxellles: R.-J. Stènuit 1947, 17 s.

Wyd. w 70 egzemplarzach numerowanych.

3. Couleur de jeune mélèze. [Wiersze]. [Bruxelles]: La Maison du Poète 1951, 37 s.

4. Podpłomyki. [Wiersze]. Bruksela: Nakład autora; drukarnia R.-J. Stènuit 1951, 66 s.

5. Cinquante années de poésie polonaise. Témoignages sur la Poésie de Demi-siècle. Bruksela 1952, 6 s.

Referat o poezji polskiej XX w., wygłoszony na pierwszym Biennale Poezji w Knokke.

6. Poignée du présent. [Wiersze]. Paris: Édition Caractères 1954, 26 s.

7. Smagła swoboda. [Eseje]. Paryż: Instytut Literacki 1955, 55 s. Wyd. nast. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980.

Nagrody

Nagroda paryskiej „Kultury” w 1954 i londyńskiego „Merkuriusza Polskiego” w 1958.

Zawartość

Traktat pierwszy; Traktat wtóry; Traktat trzeci; Traktat czwarty; De arte poetica, traktat piąty i ostatni.

Przekłady

francuski

Liberté vagabonde. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. [Nîmes 1988].

niderlandzki

De getaande vrijheid. [Przeł.] K. Lesman. [Haarlem] 1981.

8. Sto mil przed brzegiem. [Wybór wierszy]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 64 s.

9. Biwak pod gołym niebem. (Jasełka w 11 scenach). Dialog 1959 nr 10 s. 5-23. Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 2000. Przedruk zob. poz. , .

10. Matuga idzie. Przygody. [Powieść]. Bruksela [b. w., nakład autora] 1959, 226 s. Wyd. nast. z posłowiem S. Barcia Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1983.

Wyd. 1 w 500 egzemplarzach jako druk prywatny.

Przekłady

francuski

Matuga ou un Polonais à l'aventure. [Przeł.] R. Hotterbeex. [Bruxelles] 1962.
Matuga. Aventures. [Przeł.] R. Hotterbeex [wyd. pełne, przejrzane przez É. Destrée-Van Wilder i M. Pankowskiego] Lausanne 1984.

niderlandzki

Matuga komt. [Przeł.:] P. Beers, P. Jacobs. Haarlem 1978.

niemiecki

Matuga kommt. [Przeł.] W. Tiel. Pfüllingen 1972.

Adaptacje

teatralne

Przygody Matugi. Adaptacja: J.W. Krzyszczak. Wystawienie: Lublin, Teatr im. J. Osterwy 1986.

11. Bukenocie. [Opowiadanie]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1962, 43 s. Wyd. 2 Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1999. Przedruk zob. poz. .

Wyd. bibliofilskie; 200 egzemplarzy numerowanych.

Przekłady

niderlandzki

Bukenocie. [Przeł.:] P. Beers, P. Jacobs. De Revisor”, Amsterdam 1975 nr 4, 6.

12. Kozak i inne opowieści. Bruksela: [Nakład autora] Morel et Gypens 1965, 102 s.

Zawartość

Kozak; Pani rachmistrzowa; Opowieść noworoczna; Kawalerka na Ochędożnej; Betty; Przyjaciele dzieci; Krawczyni; Żaby i dziady.

Przekłady

francuski

Tout près de l'oeil. [Przeł.] M.-M. Castro. Lausanne 1974.

niemiecki

opowiadań: Kozak; Betty: Der Kosak und Betty. [Przeł.:] W. Jörg, E. Schönig. Berlin 1985.

13. Królestwo. (Dramat w 2 aktach). Kultura”, Paryż 1965 nr 7/8 s. 77-105. Przedruk pt. Król Ludwik. (Dramat w 2 aktach) zob. poz. , .

Przekłady

francuski

Le Royaume. [Przeł.] Y. Lamy. Bruxelles 1966.
pt. Le Roi Louis. [Przeł.:] Y. Lamy, M.-M. Castro. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 1. Lausanne] 1972. Wystawienie: Genewa, Théâtre La Comédie 1973.

14. Leśmian. La révolte d'un poète contre les limites. Bruxelles: Presses Universitaires 1967, 273 s.

Rozprawa doktorska.

Przekłady

polski

Leśmian, czyli bunt poety przeciw granicom. Z francuskiego [rękopisu] przeł. A. Krzewicki. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999, 222 s.

15. Teatrowanie nad świętym barszczem. [Utwór dramatyczny]. Oficyna Poetów 1968 nr 2 s. 33-44. Wyd. osobne Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1968, 40 s. Przedruk zob. poz. , .

Przekłady

francuski

Petit théâtre autour de la soupe de Noël. [Przeł.] N. Rémaud. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 1. Lausanne] 1972. Prapremiera: Charleroi, Théâtre de l'Ancre 1985.

16. Chrabąszcze. (Widowisko narodowe choć wyssane z palca). Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1970, 33 s. Przedruk zob. poz. oraz w: Polski teatr emigracyjny 1939-1969. Poznań 1993 s. 857-891. Prapremiera: Wrocław, Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur” 1990.

Przekłady

francuski

Les hannetons. [Przeł.] A. van Crugten. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 1. Lausanne] 1972.

17. Brandon, Furbon i Spółka. (Widowisko zachodnioeuropejskie bez krzty kwaśnego mleka). [Utwór dramatyczny]. Oficyna Poetów”, Londyn 1971 nr 1 s. 31-41. Przedruk: „Dialog” 1974 nr 4 s. 5-21, poz. , . Wystawienie: Kalisz, Teatr Propozycji 1984.

Przekłady

francuski

Brandon, Furbon et Cie. [Przeł.] N. Rémaud. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 1. Lausanne] 1972. Wystawienie: Paryż, Théâtre de Fortune 1973.

18. Granatowy Goździk. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1972, 110 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975.

Przekłady

francuski

Le gars do Lvov. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. [Arles] 1987.

19. Nasze srebra. (Widowisko dość głębokie). Oficyna Poetów”, Londyn 1973 nr 2 s. 33-41, nr 3 s. 41-48, nr 4 s. 41-48. Przedruk zob. poz. , .

20. Śmierć białej pończochy. [Utwór dramatyczny]. Oficyna Poetów”, Londyn 1974 nr 3 s. 29-43. Przeduk: „Dialog” 1976 nr 2. s. 5-25 oraz poz. 27. Prapremiera: Szczecin, Teatr Polski 1998.

Przekłady

francuski

La mort d'un bas blanc. [Przeł.] A. van Crugten. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T.2]. Lausanne 1978.

21. Złote szczęki. [Utwór dramatyczny]. Oficyna Poetów”, Londyn 1975 nr 1 s. 17-28. Przedruk zob. poz. , .

Przekłady

francuski

Wystawienie: Paryż, Théâtre de Fortune 1976.
Les mâchoires d'or. [Przeł.] A. van Crugten. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 2]. Lausanne 1978.

22. Nasturcje polują w Becaussines (prawie że komedia). Oficyna Poetów”, Londyn 1976 nr 3 s. 27-39. Przedruk zob. poz. , .

Przekłady

francuski

Capucines à Becaussines. [Przeł.] A. van Crugten. W: M. Pankowski: Théâtre complet. [T. 2]. Lausanne 1978.

23. Nasz Julo czerwony. [Utwór dramatyczny o J. Słowackim]. Oficyna Poetów”, Londyn 1976 nr 1 s. 19-31. Druk fragmentów: „Życie Literackie” 1976 nr 39 s. 10-11. Przedruk zob. poz. . Prapremiera: Wrocław, Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur 1987.

24. Bilet na zimowlę. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1979. Druk w: Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk. Londyn 1981 s. 267-301 [poz. ]. Przedruk zob. poz. .

25. Bukenocie. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 156 s.

Zawartość

Zawiera: z poz. : Kozak; Pani rachmistrzowa; Opowieść noworoczna; Kawalerka na Ochędożnej; Betty; Krawczyni, – oraz: Bukenocie [poz. ]; Herbata z cytryną; Lida.

Przekłady

niderlandzki

Beukennotje en andere verhalen. [Przeł.] P. Beers. Haarlem 1979.

Wyd. opowiadań Herbata z cytryną; Lida pt. Lida. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, 36 s.

26. Rudolf. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1980, 88 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1984; wyd. 3 Kraków: Korporacja Ha!art 2005, wyd. 4 tamże 2007.

Przekłady

angielski

Rudolf. [Przeł.:] J. Maslen, E. Maslen. Evanston, Illinois 1996.

francuski

Rudolf. [Przeł.] A. van Crugten. Lausanne 1982.

niderlandzki

Rudolf. [Przeł.] E. Klapwijk. Haarlem 1984, wyd. nast. tamże 1987.

27. Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1981, 301 s.

Zawartość

Biwak pod gołym niebem [poz. ]; Król Ludwik [poz. ]; Brandon, Furbon i Spółka [poz. ]; Śmierć białej pończochy [poz. ]; Złote szczęki [poz. ]; Nasz Julo czerwony [poz. ]; Nasturcje polują w Becaussines [poz. ]; Bilet na zimowlę [poz. ].

28. Pątnicy z Macierzyzny. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1985, 109 s. Wyd. nast. ze wstępem S. Barcia. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1987; wyd. 3 Kraków: Korporacja Halart 2006, 193 s.

Przekłady

francuski

Les pèlerins d'Utérie. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. [Arles] 1986.

niderlandzki

De pelgrims uit Uteria. [Przeł.] E. Klapwijk. Haarlem 1986.

29. Bajki dla Marty. [Wiersze]. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1986, [16] k.

30. Zygmunt August. Teatrowanie na użytek ludzi sceny i filmu. [Utwór dramatyczny]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1986, 106 s. Przedruk zob. poz. , .

31. Gość. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1987, 99 s. Wyd. nast. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1989.

Przekłady

francuski

Un vieil avenir. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. [Paris] 1989.

32. Czarny bez. Druk w: Teatrowanie nad świętym barszczem i pięć innych sztuk. Londyn 1989 [poz. ]. Przedruk zob. poz. .

33. Ręce na szyję zarzucić. [Utwór dramatyczny]. Druk w: Teatrowanie nad świętym barszczem i pięć innych sztuk. Londyn 1989 [poz. ]. Wystawienie: Katowice, Teatr Śląski 1996.

Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki oraz Prezesa Związku Artystów Scen Polskich w 1996.

34. Teatrowanie nad świętym barszczem i pięć innych sztuk. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1989, 322 s.

Zawartość

Teatrowanie nad świętym barszczem [poz. ]; Chrabąszcze [poz. ]; Nasze srebra [poz. ]; Zygmunt August [poz. ]; Ręce na szyję zarzucić [poz. ]; Czarny bez [poz. ].

35. Ksiądz Helena. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1990. Druk „Ogród” 1992 nr 3/4 s. 64-108. Przedruk zob. poz. .

Data powstania pod tekstem.

36. Powrót białych nietoperzy. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1991, 122 s. Wyd. nast. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1991.

Przekłady

francuski

Le retor des chauves-souris blanches. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. Arles 1991.

37. Zielnik złotych śniegów. [Wiersze]. Wybór, przedmowa i red.: S. Barć. Lublin: Fis 1993, 115 s.

Część wierszy tłumaczonych z języka francuskiego przez autora.

38. Putto. [Powieść]. Poznań: Softpress 1994, 91 s.

Przekłady

francuski

Putto. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. Bruxelles 1995.

39. Teatrowanie nad świętym barszczem. Wybór utworów dramatycznych. Posłowie: K. Latawiec. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995, 211 s.

Zawartość

Biwak pod gołym niebem [poz. ]; Król Ludwik [poz. ]; Teatrowanie nad świętym barszczem [poz. ]; Nasz Julo czerwony [poz. ].

40. Balustrada. [Opowiadanie]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1996, 79 s.

Wyd. w 180 egzemplarzach numerowanych.

41. Ksiądz Helena. Wybór utworów dramatycznych. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1996, 215 s.

Zawartość

Nasze srebra [poz. ]; Zygmunt August [poz. ]; Ksiądz Helena [poz. ].

42. Fara na Pomorzu. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1997, 164 s.

Przekłady

francuski

Un presbytère en Poméranie. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. Arles 1997.

43. Moje słowo prowincjonalne. [Wiersze]. Wstęp: K. Ruta-Rutkowska. Sanok: Muzeum Historyczne 1998, 51 s.

44. Leśmian. La révolte d'un poete contre les limites. Powst. przed 1999.

45. Polak w dwuznacznych sytuacjach. Z Marianem Pankowskim rozmawia K. Ruta-Rutkowska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 2000, 152 s.

46. Z Auszwicu do Belsen. Przygody. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 2000, 86 s.

Przekłady

francuski

D'Auschwitz à Bergen-Belsen. [Przeł.] Y. Lamy. Lausanne 2000.

47. Pięć dramatów. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 2001, 178 s.

Zawartość

Brandon, Furbon i Spółka [poz. ]; Złote szczęki [poz. ]; Nasturcje polują w Becaussines [poz. ]; Bilet na zimowlę [poz. ]; Czarny bez [poz. ].

48. W stronę miłości. [[Opowiadania]. Posłowie: H. Bereza. Warszawa: Bibliotek Narodowa 2001, 201 s.

Przekłady

francuski

Post-scriptum á l'amour. [Przeł.] Y. Lamy. Arles 2001.

49. Złoto żałobne. [Opowiadania]. Koszalin: Millenium 2002, 165 s.

50. De arte poetica. Traktat. Traité. Red.: W. Banach i in. Sanok: Muzeum Historyczne 2004, [46] s.

51. Bal wdów i wdowców. [Powieść]. Kraków: Korporacja Ha!art 2006, 141 s.

52. Ostatni zlot aniołów. Z rękopisu sylwy Mariana Pankowskiego sześć rozmaitych dni wybrał P. Matywiecki. Warszawa: Wydawnictwo „Krytyki Politycznej 2007, 72 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Dix aus de poésie polonaise 1945-1955. L'Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves”, Bruksela 1957 t. 14 s. 257-390.
Leśmian, czyli bunt poety przeciw granicom. Wiadomości”, Londyn 1964 nr 22, 33/34, 47.
Un symboliste polonais Bolesław Leśmian et les contes des Mille et une nuits. Acta Orientalia Belgica”, Bruksela 1964 nr 1/2.
Eléments pour une approche de la littérature polonaise. La Revue de l'Université de Bruxelles”, Bruksela 1966 nr 4 s. 1-12.
La poésie de Wacław Rolicz-Lieder lue aujourd' hui. L'Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves”, Bruksela 1966 t. 17 s. 221-236.
De la nature du néologisme dans une oeuvre littéraire. L'Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves”, Bruksela 1968 t. 19 s. 153-168.
Le renouveau en Pologne d'après 1956 d'un genre littéraire désuet: les pensées. La Revue de l'Université de Bruxelles”, Bruksela 1970 nr 4 s. 1-11.
Polska poezja nieokrzesana. (Próba określenia zjawiska). Teksty 1978 nr 4 s. 30-46, przekł.: francuski: La poésie polonaise crue. „L'Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves”, Bruksela 1979 t. 23 s. 53-69.
Trans-Atlantigue de Witold Gombrowicz une victorie de la rhetorique. L'Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves, Bruksela 1978 t. 21 s. 54-65.
La litterature et les arts, mémoire d'une nation. Journée des Slavisants 1980-1981”, Bruksela 1982 s. 45-53.
Les courants littéraires et la polonité. Journée des Slavisants”, Bruksela 1984 s. 65-71.

Wybory utworów literackich w przekładach

francuski

Théâtre complet. [T. 1-2]. Lausanne 1972, 1978 [t. 1: poz. 15, 17, 19; t. 2: poz. 16, 22, 23, 24].
Le thé au citron. Nouvelles. [Przeł.] M.-M. Castro. Arles 1989.
L'or funebre. [Opowiadania]. [Przeł.] É. Destrée-Van Wilder. Arles 1993.

Przekłady

1. M. de Ghelderode: Hop Signor! Dramat w 1 akcie. Kultura”, Paryż 1956 nr 11 s. 61-94.
2. Anthologie de la poésie polonaise du XV au XX siècle. [Przekł. i przypisy:] M. Pankowski. [Wstęp:] C. Backvis. Aalter: A. de Rache 1961, 140 s.
3. B. Leśmian: Wiersze rosyjskie. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1961, 20 s.

Prace redakcyjne

1. W. Gombrowicz: Trans-Atlantisch. [Oprac.] M. Pankowski. [Przeł. z języka duńskiego i francuskiego:] P. Beers. Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep 1977, 146 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1967, 1989, 2007.

Wywiady

• Zob. poz. .
Nie myśleć za czytelników. Rozm. W. Maciąg. Życie Literackie 1975 nr 40.
Może ludziom potrzeba złotorogich jeleni. Rozm. J. Biernacki. Literatura 1978 nr 26.
Z mojej krwi i z moich kości. Rozm. K. Kalinowska. Życie Literackie 1980 nr 43.
Nie jestem pisarzem emigracyjnym. Rozm. Z. Gebhard. Kultura 1987 nr 2.
Moja sanockość. Rozm. J. Baran. Sycyna 1994 nr 2.
Zielona wyspa. Rozm. P. Sawicki. Fraza 1997 nr 4.
O pamięci można nieskończenie. Rozm. D.J. Ćirlić. Dialog 2003 nr 12.
Ciało i zakamarki duszy. Rozm. R. Ostaszewski. Tygodnik Powszechny 2005 nr 47.
Nie wierzę w czystą fikcję. Rozm. T. Komendant. Gazeta Wyborcza 2005 nr 258.
Piszę na głos. Rozm.: P. Pilarski, W. Śmieja. Czas Kultury 2005 nr 6.
Rytuały starości. Rozm. B. Darska. Twórczość 2006 nr 9.
Żegnaj Maniuś, żegnaj. Rozm. K. Bielas. „Gazeta Wyborcza 2006 nr 96, dod. „Duży Formatnr 17.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
T. Korzeniowski: Marian Pankowski. Twórczość. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa. W: Pisarska rozróba. Sanok 1990.
Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.
T. Korzeniowski: Marian Pankowski. Twórczość; Kronika życia i twórczości. „Acta Pancovianat. 1: 1998.
T. Korzeniowski: Marian Pankowski: Twórczość. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa. „Acta Pancoviana” t. 2: 1999.
E. Drwięga: Marian Pankowski. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa 1990-1999. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna 2000, 18 s.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).
E. Drwięga: Marian Pankowski. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa za lata 1993-2003. „Acta Pancoviana” t. 3: 2004.
E. Drwięga: Marian Pankowski. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa (2003-2004). „Acta Pancovianat. 4: 2005.

Ogólne

Książki

Pisarska rozróba. W 70-lecie urodzin Mariana Pankowskiego. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna 1990, 132 s. [zawiera: M. Pankowski: Scenariusz martwego dzieciństwa; S. Barć: Główne aspekty pisarstwa Pankowskiego; K. Latawiec: Twórczość Pankowskiego na tle tradycji kulturowej i przemian artystycznych literatury współczesnej; É. Destrée-Van Wilder: Odbiór twórczości Mariana Pankowskiego na Zachodzie; W. Sołtys: Środowisko kulturalne Sanoka w okresie międzywojennym 1918-1939].
Wokół dramaturgii Mariana Pankowskiego. Wrocław: Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur 1990, 63 s. [zawiera m.in.: K. Latawiec: Nadrealny wymiar rzeczywistości teatralnej Mariana Pankowskiego; M. Graszewicz: Stereotyp kulturowy w twórczości dramatycznej Mariana Pankowskiego jako wyraz tzw. „trudnej miłości”; M. Pytasz: Marian Pankowski, czyli o przełamywaniu tabu].
S. Barć: Marian Pankowski. Poeta – prozaik – dramaturg. Lublin: Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie 1991, 181 s.
K. Latawiec: Na scenie świata i teatru. O dramaturgii Mariana Pankowskiego. Kraków: Universitas 1994, 167 s.
K. Ruta-Rutkowska: Dramaturgia Mariana Pankowskiego. Problemy poetyki dramatu współczesnego. Warszawa: DiG 2001, 219 s.

Artykuły

A. Czerniawski. „Kontynenty-Nowy Merkuriusz”, Londyn 1963 nr 60.
[M. Danilewiczowa] m.d.: Działalność naukowa Pankowskiego. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1966 nr 273.
[Z. Greń] A. Strumiłłowski: O wolności kozaczej. Życie Literackie 1966 nr 8.
S. Kocik: Marian Pankowski et l'exil. Le Monde”, Paris 1969 nr z 10 V.
P. Beers: Het verschinl tussen aardappelland en aardappelenië. Vrij Nederland” [Holandia] 1972 nr z 18 XI.
Cz. Dobek: Anty-mistrz z Brukseli. Oficyna Poetów 1973 nr 1.
[W. Skalmowski] M. Broński: Późny wnuk. Kultura”, Paryż 1973 nr 11.
A. van Crugten: Marian Pankowski, kozak i moralista. Oficyna Poetów”, Londyn 1975 nr 3.
S. Frenkiel: Purytanizm i sprawa Pankowskiego. Oficyna Poetów”, Londyn 1975 nr 1.
A. Lisiecka: Między „Finnegans Wake” a Leśmianem. Oficyna Poetów”, Londyn 1978 nr 2.
S. Barć: Twórczość Mariana Pankowskiego w świetle głosów krytyki. W: Polska literatura emigracyjna. Lublin 1983.
B. Wróblewski: Tysiąc mil od Kartoflanii. Polityka 1983 nr 50.
R. Chodźko: Ugorowanie a Kartoflania. „Miesięcznik Literacki1984 nr 11/12, przedruk w tegoż: Strefy konfesji i kreacji. Białystok 1992.
R. Gorczyńska: Furia słów Mariana Pankowskiego. Kultura”, Paryż 1988 nr 7/8.
K. Kopka: Wszystkie nasze polskie sprawy. Tygodnik Kulturalny 1988 nr 38.
Z. Lichniak: O Marianie Pankowskim. W tegoż: Mój skorowidz poezji polskiej na emigracji. Warszawa 1989.
M. Graszewicz: Stereotyp i „trudna miłość. O twórczości dramaturgicznej Mariana Pankowskiego. Że 1990 nr 7/8.
A. Zawada: Pankowski przeciw mitologii polskości. Odra 1990 nr 10.
K. Latawiec: Mariana Pankowskiego „teatr egzystencji. W: Ad vocem. Poznań 1992.
K. Latawiec: Wewnętrzne i zewnętrzne zdialogizowanie twórczości Mariana Pankowskiego. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Prace Historycznoliterackie 1992 nr 11.
K. Ruta-Rutkowska: Dawność kulturowa w dramatach Mariana Pankowskiego. W: Dawność kulturowa w literaturach słowiańskich drugiej połowy XX wieku. Opole 1993 [dot. Nasz Julo czerwony; Śmierć białej pończochy; Zygmunt August].
K. Latawiec: Dramaturgia Mariana Pankowskiego. Wprowadzenie w problematykę i poetykę. W: Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989. Poznań 1994.
R.K. Przybylski: Ciemności. W tegoż: Wszystko inne. Poznań 1994 [dot. twórczości dramatycznej M. Pankowskiego].
R.K. Przybylski: Ciemności Mariana Pankowskiego. Dialog 1994 nr 1/2.
K. Ruta-Rutkowska: Postmodernistyczne teatrowania Mariana Pankowskiego. Ogród 1994 nr 3.
Z. Fiszbak: Od ewokacji dzieciństwa do buntu przeciw emigracyjności. (Wczesna proza Mariana Pankowskiego). „Prace Polonistyczne” Seria 50: 1995.
A. Fiut: Białe rękawiczki i herbata z cytryną. W tegoż: Pytanie o tożsamość. Kraków [1995].
J. Jakóbczyk: Sentymentalne prowokacje, czyli o prozie Mariana Pankowskiego. W: Szkice o polskich pisarzach emigracyjnych. Katowice 1996.
A. Krajewska: Zapadanie świata”, czyli rzeczywistość zaprzeczona Pankowskiego. W tejże: Dramat i teatr absurdu. Poznań 1996.
Ł. Pijewski: Poczytajmy Pankowskiego. Tygiel Kultury 1996 nr 10/11.
K. Latawiec: Między mitem a historią. O teatrze Mariana Pankowskiego. Fraza 1997 nr 4.
T. Chomiszczak: Marian Pankowski na Zachodzie. „Acta Pancovianat. 1: 1998.
K. Ruta-Rut: Kresowe ojczyzny Januska Szubera i Mariana Pankowskiego. W: Góry, literatura, kultura. Wrocław 1998.
Acta Pancovianat. 2: 1999 [numer w całości poświęcony M. Pankowskiemu; zawiera m.in.: A. Burghardt: Kresowa ojczyzna Pankowskiego; S. Barć: Kluczowe problemy twórczości prozatorskiej Mariana Pankowskiego; K. Latawiec: Belgijskie realia w prozie Mariana Pankowskiego; K. Ruta-Rutkowska: Romantyczne kreacje postaci w dramatach Pankowskiego; W. Ligęza: Anarchia i forma: uwagi o stylu poezji i prozy Mariana Pankowskiego; P. Sawicki: Czy Marian Pankowski jest pisarzem pornograficznym?].
K. Ruta-Rutkowska: Rozróba w narodowej mitologii Mariana Pankowskiego. W: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Rzeszów 1999.
T. Chomiszczak: Przechodził tędy Marian Pankowski. Nowa Okolica Poetów 2000 nr 1.
M. Pytasz: Marian Pankowski, czyli o przełamywaniu tabu. W tegoż: Kilka opowieści o niektórych dolegliwościach bycia poetą emigracyjnym i inne historie. Katowice 2000.
K. Ruta-Rutkowska: Metateatralne gry w dramacie współczesnym na przykładzie twórczości Mariana Pankowskiego. Pamiętnik Literacki 2000 z. 4.
W. Ligęza: Marian Pankowski – od formy do anarchii. W tegoż: Jaśniejsze strony katastrofy. Kraków 2001.
Z. Fiszbak: Dialogiczność, autotematyczność, autobiograficzność w prozie Mariana Pankowskiego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2002 z. 5.
K. Ruta-Rutkowska: Arystofanejskość dramaturgii Mariana Pankowskiego. W: Dialog. Komparatystyka. Literatura. Warszawa 2002.
K. Kurek: (Nie)obecność Pankowskiego. Dialog 2003 nr 12.
A. Morawiec: Tematyka lagrowa w twórczości Mariana Pankowskiego. W: Język, literatura, dydaktyka. T. 2. Łódź 2003.
F. Śmieja: Język jak żywica. W toż: Zbliżenia i kontakty. Katowice 2003.
Acta Pancovianat. 3: 2004 [zawiera m.in.: W. Ligęza: Zachwycenie; J. Wolski: Piękny kąkol wyobraźni: Mariana Pankowskiego ucieczka od poezji; K. Ruta-Rutkowska: Mit miłości i erotyka w twórczości Mariana Pankowskiego; K. Latawiec: Teatralność zachowań i wypowiedzi protagonistów; J. Drzewucki: Nieodpowiedzialność chłopczyńska i starość].
A. Lam: Kiść sanowej łoziny. Słowo o Marianie Pankowskim; K. Ruta-Rutkowska: Twórczość Mariana Pankowskiego a destrukcja romantyzmu. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 2004.
K. Latawiec: Zasada estetycznego dystansu w prozie senioralnej Mariana Pankowskiego. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historycznoliterackie 2005 nr 5.
K. Ruta-Rutkowska: Dramaturgia Mariana Pankowskiego. „Pamiętnik Literacki”,” Londyn 2005 t. 30.
J. Szuber: Na brukselskiej slawistyce, czyli polonistyka na obczyźnie. „Acta Pancovianat. 4: 2005.
J. Baran: Pankowski – trudna wolność. W tegoż: Tragarze wyobraźni. Rzeszów 2006.

Pieśni pompejańskie

Z. Florczak: Pompeja zakwitająca lipami. Wiadomości”, Londyn 1947 nr 13.
[J. Preger] jap: Pirat natchnienia czy Galernik. Odrodzenie 1947 nr 11.

Poignée du présent

C. Miłosz: Poeta polsko-francuski. Kultura”, Paryż 1954 nr 12.

Smagła swoboda

[B. Czaykowski] B. Czay: Historia bardzo cudna. Merkuriusz Polski”, Londyn 1955 nr 11.
[J. Bielatowicz:] J.B.: Poezja prozą. Życie”, Londyn 1956 nr 5.
L. Herdegen: Jeszcze jedna tęsknota. W tegoż: Zadania domowe. Kraków 1956, polemika: K.A. Jeleński: Karpacka alchemia. „Kultura”, Paryż 1956 nr 1.
[K.A. Jeleński] A.N.: Z prasy krajowej. Kultura”, Paryż 1956 nr 1.
Z. Lichniak: Smagła uroda zdań dobrze zbudowanych. W tegoż: Raptularz literacki. Warszawa 1957.
J. Prokop: Wielka przygoda codzienności. Twórczość 1957 nr 10/11.
J. Przyboś: O bezpośredniości i o wstydliwości uczuć. Przegląd Kulturalny 1957 nr 30.
S. Sterna-Wachowiak. „Nurt1981 nr 7.

Sto mil przed brzegiem

A. Kamieńska: Z młodej poezji emigracyjnej. Twórczość 1959 nr 1.
Z. Pędziński: W kręgu Tuwima. Kamena 1959 nr 8/9.
A. Stern. „Życie Literackie1959 nr 34.
A. Szmidt: Emigracja i Przyboś. Od Nowa 1959 nr 17.

Biwak pod gołym niebem

K. Ruta-Rutkowska: Bunt metafizyczny. O dwóch dramatach Mariana Pankowskiego. Ogród 1992 nr 3/4 [dot. też: Złote szczęki].
J. Kulczyński: Żydzi w sztuce „Biwak pod gołym niebem” Mariana Pankowskiego. W: Żydzi w lustrze dramatu, teatru i krytyki teatralnej. Katowice 2004.

Matuga idzie

J. Bielatowicz: Proza Pankowskiego. Wiadomości”, Londyn 1960 nr 20.
Z. Bieńkowski: Pamiętnik wyobcowania. Twórczość 1960 nr 9, przedruk w tegoż: Modelunki. Warszawa 1966.
Z. Grabowski: Matuga nie dochodzi. „Kontynenty-Nowy Merkuriusz”, Londyn 1960 nr 18/19.
Cz. Miłosz: Diariusz paryski: Matuga z kacetów. Kultura”, Paryż 1960 nr 3.
K. Zbyszewski: Książka zanurzona w abstrakcji. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1960 nr z 2 II.
J. Zieliński: Pierzaste korzenie kroplówki. Twórczość 1984 nr 2.

Kozak i inne opowieści

J. Rostworowski: Proza, która jest poezją. Tydzień Polski”, Londyn 1965 nr 43.
[S. Kocik] S.K.: Un conteur ébloui neuf et libre Marian Pankowski. Tygodnik Polski. La Semaine Polonaise”, Paryż 1974 nr 38 [dot. przekł. na język francuski pt. Tout près de l'oeil].

Leśmian

S. Legeżyński. „Wiadomości”, Londyn 1968 nr 35.
W. Weintraub. „Wiadomości”, Londyn 1968 nr 29.

Teatrowanie nad świętym barszczem

S. Frenkiel: Pankowskiego sacrum theatrum. Wiadomości”, Londyn 1969 nr 30.

Chrabąszcze

S. Frenkiel: O „Chrabąszczach” Pankowskiego. Wiadomości”, Londyn 1971 nr 3.

Brandon, Furbon i Spółka

W. Górnicki: Dzieckiem podszyci. Dialog 1974 nr 4.

Granatowy Goździk

[Z. Bieńkowski] b.: Skansen. Twórczość 1974 nr 3.
Z. Lichniak: Marian Pankowski w ojczyźnie-polszczyźnie. Słowo Powszechne 1975 nr 123.
J. Tarczałowicz: Powrót nad San. „Życie Literackie 1975 nr 47.
T.J. Żółciński: Ballada o tęsknocie. Tygodnik Kulturalny 1975 nr 29.
[Z. Gołębiowska] G.: Lśnienie polszczyzny. Twórczość 1976 nr 6.
T. Nyczek: Gęba, pupa i Kiepura. Miesięcznik Literacki 1976 nr 9, przedruk obszernych fragmentów: „Oficyna Poetów”, Londyn 1976 nr 4.
J. Pluta: Gdzieś się zaprzepaściły strome zdania. Twórczość 1976 nr 2.
J. Zieliński: Wieszcz – szyderca. Nowe Książki 1976 nr 22, przedruk w: „Oficyna Poetów”, Londyn 1977 nr 1.
• F. Pluta: Język „Granatowego Goździka” Mariana Pankowskiego. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Językoznawstwo1988 nr 11.

Nasze srebra

B. Miążek: Jak rdzewiejemy, czyli o „Naszych srebrach” Pankowskiego. Wiadomości”, Londyn 1973 nr 44.

Śmierć białej pończochy

K. Ruta-Rutkowska: Historia na ławie oskarżonych. O dwóch dramatach Mariana Pankowskiego. W: Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989. Poznań 1994 [dot. też: Zygmunt August].

Złote szczęki

K. Ruta-Rutkowska: Bunt metafizyczny. O dwóch dramatach Mariana Pankowskiego. Ogród 1992 nr 3/4 [dot. też: Biwak pod gołym niebem].

Bukenocie

W. Maciąg. „Życie Literackie1979 nr 44.
M. Pieczara: Pirotechnik i ogrodnik polszczyzny. Miesięcznik Literacki 1980 nr 8.

Rudolf

J. Zieliński: Oficyna. Nowe Książki 1981 nr 10.
M.E. Cybulska: Odwróćmy stronicę ciemności. (O „Rudolfie” Mariana Pankowskiego). W tejże: Tematy i pisarze. Londyn 1982.
W. Pogonowski: Biała rękawiczka. Literatura 1985 nr 2.
J. Zychowicz. „Miesięcznik Literacki1985 nr 1.
Z. Bieńkowski: Pan Profesor Matuga. Nowe Książki 1986 nr 2.
R.K. Wilson: Rudolf. World Literature Today Autumn, [USA] 1997.
P. Krupiński: Podwójne życie Rudolfa Niemca. Pogranicza 2005 nr 6.
R. Ostaszewski: Pojedynek natury z kulturą. Tygodnik Powszechny 2005 nr 47.
J. Pasterska: Podwójne życie Rudolfa. Fraza 2005 nr 3.
W. Śmieja: Czytelnik nareszcie odnaleziony?Czas Kultury2005 nr 6.

Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk

Z. Greń: Pankowski. W tegoż: Teatr zamknięty. T. 3. Kraków 1984.

Pątnicy z Macierzyzny

S. Barć: Pielgrzymi z Kartoflanii. Twórczość 1988 nr 7.
[K. Mętrak] km: Niedoceniony pisarz. Literatura 1988 nr 6.
T. Wach: Rozważania o pątnictwie. Nowe Książki 1988 nr 11.
C. Kubaszewski: Europejczyk w Kartoflanii. Miesięcznik Literacki 1989 nr 6.

Zygmunt August

K. Ruta-Rutkowska: Historia na ławie oskarżonych. O dwóch dramatach Mariana Pankowskiego. W: Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989. Poznań 1994 [dot. też: Śmierć białej pończochy].

Gość

P. Krupiński: Winę inności odpuścić.... Emigrant jako obcy. (Na przykładzie powieści „Gość” Mariana Pankowskiego). W: Tożsamość kulturowa i pogranicza identyfikacji. Szczecin 2005.

Teatrowanie nad świętym barszczem i pięć innych sztuk

Z. Greń: Jedenaste przykazanie. Życie Literackie 1989 nr 22.

Ksiądz Helena

K. Ruta-Rutkowska: Ksiądz Helena” Mariana Pankowskiego jako rytuał kozła ofiarnego. Ogród 1993 nr 1/4.

Powrót białych nietoperzy

P. Rudzki: Dokąd wracają „Białe nietoperze. Odra 1993 nr 12.

Putto

M. Jentys: Gmerk Mistrza. Sycyna 1995 nr 4.

Fara na Pomorzu

G. Cotton: Le voyage du fils. L'Express”, Bruksela 1997 nr z 11 VII.
J. de Decker: Une semaine au purgatoire. Le Soir”, Bruksela 1997 nr z 21 V.
S.Creuz: Quand l'Histoire passe à table. L'Echo 1997 nr z 27 V.
A. Bagłajewski: Podróż na Pomorze. Twórczość 1998 nr 3.
I. Iwasiów: Dwa oblicza historii. Nowe Książki 1998 nr 3.

Z Auszwicu do Belsen

T. Komendant: Kacetowe tango. Gazeta Wyborcza 2000 nr 166.
P. Krupiński: Z doniesień kacetowej muzy. Pogranicza 2001 nr 5.
A. Morawiec: Lagrowe przygody Pankowskiego. Twórczość 2001 nr 12.

W stronę miłości

D. Nowacki: Przywilej starości. „Gazeta Wyborcza 2002nr 291.
T. Lewandowski: Bruksela, barok, polszczyzna. Nowe Książki 2002 nr 7/8.
R. Ostaszewski: Póty transgresji, póki życia. Dekada Literacka 2002 nr 1/2.

Złoto żałobne

T. Komendant: Hej, kolendra, kolendra... Twórczość 2003 nr 6.

Bal wdów i wdowców

M. Cuber: Święto miłości. Nowe Książki 2006 nr 7.
R. Ostaszewski: Przerażające maski wesołych starców. Gazeta Wyborcza 2006 nr 97.

Théâtre complet

S. Kocik: Le théâtre de Marian Pankowski. Tygodnik Polski. La Semaine Polonaise”, Paryż 1973 nr 22 [dot. t. 1].

Anthologie de la poésie polonaise du XV au XX siècle

[Z. Bieńkowski] z.b.: Antologia Pankowskiego. Twórczość 1961 nr 10.
J. Przyboś: Poezja polska po francusku. Przegląd Kulturalny 1961 nr 36.