BIO

Urodzony 4 stycznia 1912 we Lwowie w rodzinie robotniczej; syn Michała Panasa i Katarzyny z Markiewiczów. Od 1921 uczęszczał do IX Gimnazjum im. J. Kochanowskiego we Lwowie. Po zdaniu matury, studiował od 1929 historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza; w 1933 uzyskał magisterium, następnie przez rok studiował prawo. W 1932 zawarł związek małżeński z Janiną Świtalską. Odbył służbę wojskową i od 1936 pracował jako nauczyciel historii w szkolnictwie średnim we Lwowie. Działał społecznie we lwowskich organizacjach i związkach sportowych, m.in. był członkiem klubu sportowego Pogoń i redagował jego „Miesięczny Biuletyn Sportowy” (1939). Brał udział w kampanii wrześniowej 1939, po czym powrócił do pracy w szkolnictwie we Lwowie, zajętym przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W sierpniu 1940 został aresztowany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) i wywieziony do Workuty. Po ogłoszeniu w 1941 paktu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonej w ZSRR Armii Polskiej, dostał przydział do 6. Samodzielnego Batalionu Dzieci Lwowskich. Wraz z 2. Korpusem przeszedł w 1942 na Bliski Wschód (Iran, Irak, Palestyna, Egipt). Służył w stopniu podporucznika (zakończył służbę w stopniu porucznika), pełnił m.in. funkcję dowódcy kompanii administracyjnej i oficera kulturalno-oświatowego. Debiutował w lutym 1944 wspomnieniem pt. Święta na Łyczakowie, ogłoszonym w „Dzienniku Żołnierza APW” [Armii Polskiej na Wschodzie] (nr 23); za swój właściwy debiut uważał opowiadanie pt. Ucieczka, opublikowane w maju tegoż roku na łamach wydawanego w Jerozolimie dwutygodnika „W drodze” (nr 9). Brał udział w kampanii włoskiej. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Przez pewien czas zajmował się w obozie jenieckim Santa Jolanta repolonizacją żołnierzy pochodzenia polskiego, wziętych do niewoli z oddziałami niemieckimi. Po zakończeniu wojny uczył w polskich gimnazjach wojskowych w Alessano (Włochy) i Cannon Hall Camp (Anglia). W styczniu 1947 powrócił do kraju i zamieszkał we Wrocławiu. Początkowo był dyrektorem Kursów Przygotowawczych w Ośrodku Szkolenia Zawodowego Pafawagu. Od września tego roku wykładał na Wydziale Pedagogicznym w Wyższej Szkole Muzycznej oraz w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, a od 1949 w Wyższej Szkole Pedagogicznej. W 1950-51 był dyrektorem Liceum Elektrycznego. Brał czynny udział w życiu społecznym, pełniąc m.in. funkcję prezesa Zarządu Okręgu Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Zarządu Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego. W 1947 został członkiem Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1952 usunięty z partii i pozbawiony pracy we Wrocławiu, przeniósł się do wsi Kamionki pod Giżyckiem (województwo olsztyńskie), gdzie pracował jako kierownik szkoły podstawowej. W tym czasie podjął twórczość literacką; jego opowiadania otrzymywały nagrody na konkursach literackich. Rozpoczął współpracę z „Gazetą Olsztyńską”, na której łamach ogłaszał prozę. Po przywróceniu mu praw członka PZPR w 1955, zamieszkał w 1956 w Olsztynie, gdzie po krótkim okresie pracy w szkole podstawowej, zajął się wyłącznie pracą literacką. Został członkiem redakcji tygodnika „Warmia i Mazury” (od 1957 dwutygodnika, od 1958 miesięcznika), kolejno jako publicysta, sekretarz redakcji, a od 1958 do przejścia na rentę w 1971 – redaktor naczelny. Drukował tu liczne artykuły i recenzje (podpisane m.in.: A.M.żyl, Eljot, Eustachy Glon, Jan Kamionka, Ludwik Jankowski, Quidam), a od 1974 cykl pt. Notatki. Kontynuował współpracę z „Gazetą Olsztyńską”, na której łamach ogłaszał liczne artykuły, felietony i recenzje, dotyczące plastyki współczesnej i literatury, od 1978 w cyklach Sprawy bieżące i Sprawy (nie)bieżące. W początkowych latach pisał obok prozy także utwory dramatyczne. Był w 1956 współzałożycielem Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pojezierze, w którym pełnił od 1970 funkcję wiceprezesa, a od 1981 prezesa. W 1958-62 przewodniczył Komisji Kultury Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Olsztynie. W 1960 został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1961-65 był redaktorem naczelnym Wydawnictwa Pojezierze. W 1963 otrzymał nagrodę Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie za działalność artystyczną i kulturalną, w 1972 nagrodę literacką „Warmii i Mazur”, w 1976 nagrodę Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej za wybitne osiągnięcia w rozwijaniu i upowszechnianiu kultury socjalistycznej. Od 1977 współpracował z białostockim miesięcznikiem „Kontrasty”, zamieszczając artykuły, recenzje i wspomnienia (publikował tu także Wyznania pisarza, dotyczące planowanej powieści o Władysławie Jagielle, 1984 nr 7-12, 1985 nr 1). W 1982 otrzymał nagrodę „Trybuny Ludu”, w 1983 nagrodę Drewnianego Świątka, przyznaną przez Olsztyński Ośrodek Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy. W 1983-84 ogłaszał prozę w „Argumentach”. Wyróżniony m.in. złotą odznaką Zasłużony dla Warmii i Mazur (1962), Krzyżem Kawalerskim (1964), Krzyżem Oficerskim (1973) i Krzyżem Komandorskim (1980) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 11 września 1985 w Olsztynie.
W 1987 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ustanowiło nagrodę im. H. Panasa za twórczość dziennikarską i organizacyjną.

Twórczość

1. Cień. Sztuka w 3 aktach. Gdańsk: Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej 1959, 53 s.

Informacja o wydaniu wg H. Panasa.

Nagrody

II nagroda w konkursie Wojewódzkiego Zarządu Związku Młodzieży Wiejskiej w Gdańsku, Związku Literatów Polskich oraz Wojewódzkiego Domu Twórczości Ludowej i „Zarzewia” na sztukę dla zespołów wiejskich w 1958.

2. Patrzymy w słońce. (Sztuka w 1 akcie). „Warmia i Mazury1959 nr 9 s. 13-19. Wyd. osobne Olsztyn: Pojezierze 1959, 34 s. Przedruk w: Na scenę. Teksty dla polskich zespołów teatralnych. T. 2. Poznań 1960.

Informacja o wydaniu osobnym: „Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego”. Olsztyn 1972 s. 101.

Nagrody

II nagroda w konkursie Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich i Związku Literatów Polskich na jednoaktówkę dla Polonii zagranicznej w 1959.

3. Bóg, wilki i ludzie. Opowiadania mazurskie. Olsztyn: Pojezierze 1960, 160 s.

Zawartość

Kanonenfutter 1944; Konfirmacja; Dwaj rybacy; Boże niewiniątka; Handel zamienny; Powrót; Inne, lepsze życie; Bóg, wilki i ludzie; Cicha woda; Ostatnie łowy; Gdzie jeszcze wierzą; Pociągi mijają się; Wieczorna godzina na skraju lasu; W podróży na Wyspy Szczęśliwe.

4. Kłopoty z dziewczyną. Sztuka w 3 aktach. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1960, 26 s., powielone.

Nagrody

II nagroda w konkursie Rady Głównego Zrzeszenia Ludowych Zespołów Sportowych.

5. Oko w oko. Opowieści z dziejów MO [Milicji Obywatelskiej] na Warmii i Mazurach. Olsztyn: Pojezierze 1960, 190 s.

Tom wydany anonimowo, autorstwo wg informacji H. Panasa.

Zawartość

Rozkaz komendanta wojewódzkiego MO woj. olsztyńskiego [ppłk. B. Mroczkowskiego]; Do czytelników; Posterunek Ukta czuwa; Detektyw z Babięt; Krew na śniegu; Lato leśnych ludzi; Chłopskie epitafium; Zagończyk z Turośli; Trudne początki; Pościg przez sześć powiatów; Burzliwy lipcowy dzień; Był karabin we wsi; Młody wicher; Kto zabił; Okres stabilizacji wewnętrznej; Pięć wersji NN; Dopóty dzban wodę nosi; Podpalacz z Gietrzwałdu; Niemi świadkowie; Uciekinierzy; W obliczu nowych zadań.

6. Cierpki owoc. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1962, 315 s.

7. Na krawędzi nocy. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1963, 224 s. Przedruk zob. poz. .

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: P. Napiórkowski. Polskie Radio 1966.

filmowe

Scenariusz: J. Obłamski. Telewizja Polska 1983.

8. Grzesznicy. [Powieść]. Powst. 1964. Wyd. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1966, 372 s. Wyd. 2 tamże 1981.

Pierwotny tytuł: Księgi mazurskie.

Nagrody

Wyróżnienie w konkursie Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Oddziału Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze” na utwór o tematyce warmińsko-mazurskiej w 1964.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: R. Olczak. Polskie Radio 1979.

9. Jutro o siódmej. Widowisko telewizyjne. Powst. przed 1965.

Nagrody

Nagroda w konkursie telewizji na współczesne widowisko z okazji 20-lecia Ziem Zachodnich w 1965.

10. Chłopiec z karabinem. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1966, 255 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1976, wyd. 4 1982.

Przekłady

niemiecki

Der Junge mit dem Gewehr. [Przeł.] E. Schwarz. Berlin 1969.

11. Zagubieni w lesie. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1968, 289 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1978, wyd. 2 [!] 1985.

12. Prawo wojny i inne opowiadania. Olsztyn: Pojezierze 1969, 267 s.

Zawartość

Pod niebem Italii: Żołnierz i włoska dziewczyna; Nic nie wiadomo; Oko w oko; Na przepustce; Kanonenfutter 1944 [poz. ]; Prawo wojny; Czarna dola; Nóż; Figura. – Wypalone domy: Konfirmacja [poz. ]; Dwaj rybacy [poz. ]; Miłość; Litr nadziei; Urlop; Wypalone domy. – Tryptyk wodniacki: Człowiek z trąbką; Włos Izoldy; W podróży na Wyspy Szczęśliwe [poz. ].

13. Prywatne życie Władysława Jagiełły. Olsztyn: Pojezierze 1969, 103 s.

Zawartość

Bitwa pod Grunwaldem [szkic historyczny oraz informacje turystyczne]; Zwycięzca spod Grunwaldu [szkic biograficzny].

14. Szczytno. Ziemia i miasto. [Album]. Tekst: H. Panas, G. Leyding[-Mielecki]. [Olsztyn:] Pojezierze 1971, [79] k.

15. Według Judasza. Apokryf. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1973, 253 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1974 [właśc. 1975], wyd. 3 poprawione i uzupełnione 1985.

Posłowie autora zob. poz. .

Nagrody

Nagroda tygodnika „Kultura” za 1973.

Przekłady

angielski

The gospel according to Judas. [Przeł.] M.E. Heine. London 1977.

bułgarski

Evangelie ot Iuda. [Przeł.] K. Mitova. Sofija 1988.

fiński

Englit Judas. [Przeł.] M. von Zweigberg. Helsingborg 1981.

hiszpański

El evangelio segun Judas. [Przeł.] M.B. Ortiz. Madrid 1978, wyd. nast. Barcelona 1986.
[Przeł.] M. Bustamen. [Hiszpania] 1988.

japoński

Yuda-ni yoreba. [Przeł.] M. Kohara. Tokyo 1978, wyd. nast. tamże 1979, 1989.

rosyjski

Evangelie ot Judy. [Przeł.] I. Koltaševa. Moskva 1987.

słowacki

Podl'a Judáša. [Przeł.] J. Marusiak. Bratislava 1990.

szwedzki

Englit Judas. [Przeł.:] O. Tizian, P. Eklund. Stockholm 1981.

włoski

Il Vangelo secondo Giuda. [Przeł.] R. Belletti. Roma 1981.

Adaptacje

teatralne

Oprac. i wykonanie: A. Tomecki. Wystawienie: Warszawa, Teatr na Targówku, Sala Kameralna 1983 (w formie monodramu).

16. Na rozstajnych drogach. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1974, 362 s.

17. Dwa pokolenia, czyli szkic o poetach okresu pionierskiego na Warmii i Mazurach. Olsztyn 1975, 19 s. powielone.

18. Krew na śniegu. [Powieść i opowiadanie]. Olsztyn: Pojezierze 1976, 271 s. Wyd. nast. tamże 1987.

Zawartość

Na krawędzi nocy [poz. ]; Krew na śniegu [oprac. na nowo opowiadanie z poz. ].

19. Brat Leśnego Diabła. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1978, 242 s. Wyd. 2 tamże 1983.

Przekłady

bułgarski

Brat’’t na gorskija djavol. [Przeł.] D. Lau-Bukovska. Sofija 1988.

20. Powrót z krainy Tzemil. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1978, 245 s.

21. Sprawy do przemyślenia. [Szkice]. Olsztyn: Pojezierze 1979, 254 s.

Zawartość

Zawiera szkice i felietony dotyczące kultury i literatury w rozdziałach: Aforyzmy, myśli, sentencje; Cywilizacja; Człowiek i jego sprawy; Fizyka; Historia; Kosmici; Literatura; Małżeństwo; Nauka; Osobiste; Religia; Poezja; O sztuce.

22. Rozstania. Szkic autobiograficzny. Olsztyn, Białystok: Pojezierze 1980, 175 s.

Wspomnienie z okresu dzieciństwa i młodości, na zakończenie dodane „Posłowie do «Według Judasza»” [poz. ].

23. Jak mi było u Andersa. [Wspomnienia]. „Kontrasty”, Białystok 1982 nr 1-2, 1983 nr 1-11, 1984 nr 1-5. Wyd. osobne Warszawa: Iskry 1988, 232 s.

Tu włączone zostały także opowiadania: Kanonenfutter 1944 [poz. ] – oraz z poz. : Oko w oko; Na przepustce; Prawo wojny; Czarna dola; Nóż.

24. Judasza dziennik intymny. [Powieść]. Pierwodruk skrócony: „Argumenty1983 nr 32, 42-52, 1984 nr 1-26. Wyd. osobne Olsztyn: Pojezierze 1985, 312 s.

Nagrody

Nagroda tygodnika „Fakty” w 1985.

25. Porytowe wzgórze. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1983, 349 s.

26. Opowiadania wybrane. Olsztyn: Pojezierze 1988, 323 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Kanonenfutter 1944; Boże niewiniątka; Handel zamienny; Powrót; Inne, lepsze życie; Bóg, wilki i ludzie; Cicha woda; Ostatnie łowy; Gdzie jeszcze wierzą; Konfirmacja; Dwaj rybacy; Pociągi mijają się; Wieczorna godzina na skraju lasu; W podróży na Wyspy Szczęśliwe, – z poz. : Żołnierz i włoska dziewczyna; Nic nie wiadomo; Oko w oko; Na przepustce; Prawo wojny; Czarna dola; Nóż; Figura; Miłość; Litr nadziei; Urlop; Wypalone domy; Człowiek z trąbką; Włos Izoldy, – nadto: Ta chwila brzemienna.

Prace redakcyjne

1. Olsztyńskie dzisiaj. (Zarys rozwoju gospodarczego [Autorzy:] E. Bujdens, S. Giaździński, Z. Szuszkiewicz. Red. H. Panas. Olsztyn: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Pojezierze 1963, 220 s.
2. W służbie narodu na Warmii i Mazurach. XXV lat MO [Milicji Obywatelskiej] i SB [Służby Bezpieczeństwa]. [Autorzy:] H. Panas, R. Wachowiec, T. Willan, W. Zamecki. Red. H. Panas. Olsztyn: Pojezierze 1969, 214 s.
Zawiera zarys historyczny, opowieści, reportaże.
3. A. Chętnik: Gadki kurpiowskie. Wybór: H. Syska. Olsztyn: Pojezierze 1971, 133 s.
4. Z. Świerczyński: Wspomnienia adiutanta pułku. Oprac.: H. Panas. Olsztyn: Pojezierze 1982, VIII, 109 s.
Autor opracowania podpisany: H. Panas.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966, 1974, 1978.

Autor o sobie

H. Panas: Notatki: Moja droga do literatury. „Warmia i Mazury1982 nr 5-15, 1983 nr 1-5.

Wywiady

Ludzie i mit. Rozm. M. Łętowska. „Kultura1973 nr 45 [dot. Według Judasza].

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (A. Szałagan).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (T. Oracki).

Ogólne

Książki

J.A. Sokołowski: Panas. (Szkic o twórczości). Olsztyn: Pojezierze 1982, 117 s.

Artykuły

G. Sokołowska: Świat prostych uczuć?Warmia i Mazury1975 nr 4.
A. Staniszewski: Sprawy do przemyślenia. „Fakty1983 nr 4.
Z. Chojnowski: Wiara i rozum. O twórczości Henryka Panasa. „Tygodnik Kulturalny1985 nr 40.
K. Pysiak: Henryk Panas (1912-1985). „Polityka1985 nr 40.
W. Zasada: Niespokojny duch. „Argumenty1985 nr 40.

Bóg, wilki i ludzie

Z. Kubikowski: Próba regionalnego tematu. „Odra1961 nr 2.

Cierpki owoc

Z. Pędziński: Pan Kmicic wstaje z grobu. „Pomorze1963 nr 1.

Na krawędzi nocy

Z. Macużanka: Z olsztyńskiego podwórka... Nowe Książki 1963 nr 24.

Grzesznicy

J. Segiet: Od witalizmu do...? „Warmia i Mazury1966 nr 5.

Chłopiec z karabinem

S. Melkowski: Partyzancka przygoda?Tygodnik Kulturalny1969 nr 19, przedruk w tegoż: Oczekiwania i zapowiedzi. Łódź 1980.

Prawo wojny i inne opowiadania

J.H. Wiśniewski. „Osnowa1970 zima.

Prywatne życie Władysława Jagiełły

M. Kosman. „Mówią Wieki1970 nr 5.

Według Judasza

Z. Dolecki: Apokryf współczesny. „Życie i Myśl1973 nr 10.
J. Iwaszkiewicz: Apokryf. „Życie Warszawy1973 nr 180.
K.K. Pysiak: Świat oszukiwany. „Literatura1973 nr 36.
J. Szczypka: Dwie niespodziewane książki. „Kierunki1973 nr 38.
M. Adamczyk: Judas proditor?Nurt1974 nr 12.
S. Balbus: O mitach, ewangelii, Judaszu i nie napisanej książce Panasa. „Magazyn Kulturalny1974 nr 3.
L. Borski: Grubą kreską. „Nowe Książki1974 nr 21.
T. Dworak: Kwestie Judaszowe. „Życie i Myśl1974 nr 5.
S. Grabska: Apokryf według Henryka Panasa. „Więź1974 nr 1.
A. Krawczuk: Wszystko o Judaszu. „Nowe Książki1974 nr 1.
M. Sprusiński: Adekwatni cherubini. „Literatura1974 nr 4, przedruk w tegoż: Między prawdą a zmyśleniem. Kraków 1978.
A. Szulc: Złoty środek. „Polityka1974 nr 44.
M. Walendowska: Historia pewnego sporu. „Życie i Myśl1974 nr 6 [omówienie polemiczne dot. powieści w prasie].
A. Wieczorkowski: Człowiek zbuntowany. (Notatnik trudnego optymisty). „Miesięcznik Literacki1974 nr 3.
H. Zaworska: Sceptyk wśród fanatyków. „Twórczość1974 nr 1.
T. Żychiewicz: Według Panasa. „Tygodnik Powszechny1974 nr 5.
W. Bolecki: Teraz rozumiesz... (O „Apokryfie” Henryka Panasa). „Nowy Wyraz1975 nr 4.
E. Świderska. „Euhemer1976 nr 3.
Z. Trziszka: Twórca niewinnego Judasza. „Argumenty1976 nr 25.
Z. Trziszka: Współczesny apokryfista. „Miesięcznik Literacki1979 nr 10.
T. Błażejewski: Judasz jako sędzia. „Odgłosy1986 nr 19 [dot. też Judasza dziennik intymny].
J.Z. Brudnicki: Los dezertera. „Tygodnik Kulturalny1986 nr 4 [dot. też Judasza dziennik intymny].
J. Termer. „Polonistyka1986 nr 4 [dot. też Judasza dziennik intymny].
T. Błażejewski: Kainowe piętno. W tegoż: Historiozofia retoryczna. Łódź 2002.

Zob. też Wywiady.

Na rozstajnych drogach

P. Kuncewicz: Zacne zamiary. „Kultura1975 nr 7.

Krew na śniegu

A. Staniszewski: Powroty i remanenty. „Odra1977 nr 3.

Brat Leśnego Diabła

A. Staniszewski: Kasia i inni. „Nowe Książki1978 nr 12.

Powrót z krainy Tzemil

T. Błażejewski: Zawał jako weryfikacja. „Literatura1978 nr 46.
B. Dzitko: Proza Henryka Panasa. „Warmia i Mazury1978 nr 12.
L. Bugajski: W krainie romansu. „Twórczość1979 nr 8.
K. Paluch-Staszkiel: Trzeci zawał. „Miesięcznik Literacki1979 nr 10.

Sprawy do przemyślenia

A. Urbański: Do przemyślenia...Nowe Książki1979 nr 22.

Rozstania

G. Łatuszyński: Panasa droga do ateizmu. „Nowe Książki1980 nr 22.
A. Staniszewski: Suplement do apokryfu. „Fakty1981 nr 11.
Z. Trziszka. „Argumenty1981 nr 24.

Judasza dziennik intymny

T. Błażejewski: Judasz jako sędzia. „Odgłosy1986 nr 19 [dot. też Według Judasza].
J.Z. Brudnicki: Los dezertera. „Tygodnik Kulturalny1986 nr 4 [dot. też Według Judasza].
J. Termer. „Polonistyka1986 nr 4 [dot. też Według Judasza].