BIO
Urodzony 4 stycznia 1912 we Lwowie w rodzinie robotniczej; syn Michała Panasa i Katarzyny z Markiewiczów. Od 1921 uczęszczał do IX Gimnazjum im. J. Kochanowskiego we Lwowie. Po zdaniu matury, studiował od 1929 historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza; w 1933 uzyskał magisterium, następnie przez rok studiował prawo. W 1932 zawarł związek małżeński z Janiną Świtalską. Odbył służbę wojskową i od 1936 pracował jako nauczyciel historii w szkolnictwie średnim we Lwowie. Działał społecznie we lwowskich organizacjach i związkach sportowych, m.in. był członkiem klubu sportowego Pogoń i redagował jego „Miesięczny Biuletyn Sportowy” (1939). Brał udział w kampanii wrześniowej 1939, po czym powrócił do pracy w szkolnictwie we Lwowie, zajętym przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W sierpniu 1940 został aresztowany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) i wywieziony do Workuty. Po ogłoszeniu w 1941 paktu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonej w ZSRR Armii Polskiej, dostał przydział do 6. Samodzielnego Batalionu Dzieci Lwowskich. Wraz z 2. Korpusem przeszedł w 1942 na Bliski Wschód (Iran, Irak, Palestyna, Egipt). Służył w stopniu podporucznika (zakończył służbę w stopniu porucznika), pełnił m.in. funkcję dowódcy kompanii administracyjnej i oficera kulturalno-oświatowego. Debiutował w lutym 1944 wspomnieniem pt. Święta na Łyczakowie, ogłoszonym w „Dzienniku Żołnierza APW” [Armii Polskiej na Wschodzie] (nr 23); za swój właściwy debiut uważał opowiadanie pt. Ucieczka, opublikowane w maju tegoż roku na łamach wydawanego w Jerozolimie dwutygodnika „W drodze” (nr 9). Brał udział w kampanii włoskiej. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Przez pewien czas zajmował się w obozie jenieckim Santa Jolanta repolonizacją żołnierzy pochodzenia polskiego, wziętych do niewoli z oddziałami niemieckimi. Po zakończeniu wojny uczył w polskich gimnazjach wojskowych w Alessano (Włochy) i Cannon Hall Camp (Anglia). W styczniu 1947 powrócił do kraju i zamieszkał we Wrocławiu. Początkowo był dyrektorem Kursów Przygotowawczych w Ośrodku Szkolenia Zawodowego Pafawagu. Od września tego roku wykładał na Wydziale Pedagogicznym w Wyższej Szkole Muzycznej oraz w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, a od 1949 w Wyższej Szkole Pedagogicznej. W 1950-51 był dyrektorem Liceum Elektrycznego. Brał czynny udział w życiu społecznym, pełniąc m.in. funkcję prezesa Zarządu Okręgu Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Zarządu Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego. W 1947 został członkiem Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1952 usunięty z partii i pozbawiony pracy we Wrocławiu, przeniósł się do wsi Kamionki pod Giżyckiem (województwo olsztyńskie), gdzie pracował jako kierownik szkoły podstawowej. W tym czasie podjął twórczość literacką; jego opowiadania otrzymywały nagrody na konkursach literackich. Rozpoczął współpracę z „Gazetą Olsztyńską”, na której łamach ogłaszał prozę. Po przywróceniu mu praw członka PZPR w 1955, zamieszkał w 1956 w Olsztynie, gdzie po krótkim okresie pracy w szkole podstawowej, zajął się wyłącznie pracą literacką. Został członkiem redakcji tygodnika „Warmia i Mazury” (od 1957 dwutygodnika, od 1958 miesięcznika), kolejno jako publicysta, sekretarz redakcji, a od 1958 do przejścia na rentę w 1971 – redaktor naczelny. Drukował tu liczne artykuły i recenzje (podpisane m.in.: A.M.żyl, Eljot, Eustachy Glon, Jan Kamionka, Ludwik Jankowski, Quidam), a od 1974 cykl pt. Notatki. Kontynuował współpracę z „Gazetą Olsztyńską”, na której łamach ogłaszał liczne artykuły, felietony i recenzje, dotyczące plastyki współczesnej i literatury, od 1978 w cyklach Sprawy bieżące i Sprawy (nie)bieżące. W początkowych latach pisał obok prozy także utwory dramatyczne. Był w 1956 współzałożycielem Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pojezierze, w którym pełnił od 1970 funkcję wiceprezesa, a od 1981 prezesa. W 1958-62 przewodniczył Komisji Kultury Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Olsztynie. W 1960 został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1961-65 był redaktorem naczelnym Wydawnictwa Pojezierze. W 1963 otrzymał nagrodę Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie za działalność artystyczną i kulturalną, w 1972 nagrodę literacką „Warmii i Mazur”, w 1976 nagrodę Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej za wybitne osiągnięcia w rozwijaniu i upowszechnianiu kultury socjalistycznej. Od 1977 współpracował z białostockim miesięcznikiem „Kontrasty”, zamieszczając artykuły, recenzje i wspomnienia (publikował tu także Wyznania pisarza, dotyczące planowanej powieści o Władysławie Jagielle, 1984 nr 7-12, 1985 nr 1). W 1982 otrzymał nagrodę „Trybuny Ludu”, w 1983 nagrodę Drewnianego Świątka, przyznaną przez Olsztyński Ośrodek Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy. W 1983-84 ogłaszał prozę w „Argumentach”. Wyróżniony m.in. złotą odznaką Zasłużony dla Warmii i Mazur (1962), Krzyżem Kawalerskim (1964), Krzyżem Oficerskim (1973) i Krzyżem Komandorskim (1980) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 11 września 1985 w Olsztynie; pochowany tamże na cmentarzu komunalnym.
W 1987 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ustanowiło nagrodę im. H. Panasa za twórczość dziennikarską i organizacyjną.
Twórczość
1. Cień. Sztuka w 3 aktach. Gdańsk: Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej 1959, 53 s.
Nagrody
2. Patrzymy w słońce. (Sztuka w 1 akcie). „Warmia i Mazury” 1959 nr 9 s. 13-19. Wyd. osobne Olsztyn: Pojezierze 1959, 34 s. Przedruk w: Na scenę. Teksty dla polskich zespołów teatralnych. T. 2. Poznań 1960.
Nagrody
3. Bóg, wilki i ludzie. Opowiadania mazurskie. Olsztyn: Pojezierze 1960, 160 s.
Zawartość
4. Kłopoty z dziewczyną. Sztuka w 3 aktach. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1960, 26 s., powielone.
Nagrody
5. Oko w oko. Opowieści z dziejów MO [Milicji Obywatelskiej] na Warmii i Mazurach. Olsztyn: Pojezierze 1960, 190 s.
Zawartość
6. Cierpki owoc. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1962, 315 s.
7. Na krawędzi nocy. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1963, 224 s. Przedruk zob. poz. ↑.
Adaptacje
radiowe
filmowe
8. Grzesznicy. [Powieść]. Powst. 1964. Wyd. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1966, 372 s. Wyd. 2 tamże 1981.
Nagrody
Adaptacje
radiowe
9. Jutro o siódmej. Widowisko telewizyjne. Powst. przed 1965.
Nagrody
10. Chłopiec z karabinem. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1966, 255 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1976, wyd. 4 1982.
Przekłady
niemiecki
11. Zagubieni w lesie. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1968, 289 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1978, wyd. 2 [!] 1985.
12. Prawo wojny i inne opowiadania. Olsztyn: Pojezierze 1969, 267 s.
Zawartość
13. Prywatne życie Władysława Jagiełły. Olsztyn: Pojezierze 1969, 103 s.
Zawartość
14. Szczytno. Ziemia i miasto. [Album]. Tekst: H. Panas, G. Leyding[-Mielecki]. [Olsztyn:] Pojezierze 1971, [79] k.
15. Według Judasza. Apokryf. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1973, 253 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1974 [właśc. 1975], wyd. 3 poprawione i uzupełnione 1985.
Nagrody
Przekłady
angielski
bułgarski
fiński
hiszpański
japoński
rosyjski
słowacki
szwedzki
włoski
Adaptacje
teatralne
16. Na rozstajnych drogach. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1974, 362 s.
17. Dwa pokolenia, czyli szkic o poetach okresu pionierskiego na Warmii i Mazurach. Olsztyn 1975, 19 s. powielone.
18. Krew na śniegu. [Powieść i opowiadanie]. Olsztyn: Pojezierze 1976, 271 s. Wyd. nast. tamże 1987.
Zawartość
19. Brat Leśnego Diabła. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1978, 242 s. Wyd. 2 tamże 1983.
Przekłady
bułgarski
20. Powrót z krainy Tzemil. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1978, 245 s.
21. Sprawy do przemyślenia. [Szkice]. Olsztyn: Pojezierze 1979, 254 s.
Zawartość
22. Rozstania. Szkic autobiograficzny. Olsztyn, Białystok: Pojezierze 1980, 175 s.
23. Jak mi było u Andersa. [Wspomnienia]. „Kontrasty”, Białystok 1982 nr 1-2, 1983 nr 1-11, 1984 nr 1-5. Wyd. osobne Warszawa: Iskry 1988, 232 s.
24. Judasza dziennik intymny. [Powieść]. Pierwodruk skrócony: „Argumenty” 1983 nr 32, 42-52, 1984 nr 1-26. Wyd. osobne Olsztyn: Pojezierze 1985, 312 s.
Nagrody
25. Porytowe wzgórze. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1983, 349 s.
26. Opowiadania wybrane. Olsztyn: Pojezierze 1988, 323 s.
Zawartość
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1966, 1974, 1978.
Autor o sobie
Wywiady
Słowniki i bibliografie
Ogólne
Książki
Artykuły
Bóg, wilki i ludzie
Na krawędzi nocy
Chłopiec z karabinem
Według Judasza
Zob. też Wywiady.
