BIO

Urodzony 9 lipca 1916 w Krakowie; syn Juliana Pagaczewskiego, historyka sztuki, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), oraz Adolfiny z domu Till. Uczęszczał do Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie. Debiutował w 1933 wierszem pt. Wschód słońca, opublikowanym na łamach krakowskiego dziennika „Czas” (nr 1). Po zdaniu matury w 1934 rozpoczął studia polonistyczne na UJ; przez dwa lata studiował tam także historię sztuki. W czasie okupacji niemieckiej początkowo mieszkał w Ciężkowicach (Tarnowskie), gdzie zajmował się tajnym nauczaniem. W 1941 ożenił się z Janiną Olszowską. W tymże roku uzyskał magisterium w zakresie filologii polskiej na tajnym UJ. Zmuszony do ukrywania się przed gestapo, przeniósł się w 1943 do powiatu miechowskiego. W 1944 powrócił do Krakowa. Po zakończeniu wojny zajmował się pracą dziennikarską i literacką. W 1947 był członkiem zespołu redakcyjnego „Dziennika Polskiego” i tygodnika „Sport i Wczasy”, w 1948-50 sekretarzem odpowiedzialnym miesięcznika „Życie Nauki”, w 1950 kwartalnika „Ochrona Zabytków”, w 1954-56 pełnił funkcję kierownika działu reportażu „Tygodnika Powszechnego”. Równocześnie rozwijał od 1947 aktywną działalność w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym (później Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, PTTK). Od 1956 nie pracował etatowo, poświęcając się głównie twórczości dla dzieci i młodzieży. Prozę, artykuły, reportaże i wiersze drukował na łamach wielu czasopism, m.in. „Płomyczka” (1949-80), „Tygodnika Powszechnego” (1950-56), „Wieści” (1957, 1959, 1963, 1965-68; tu w 1965 cykl reportaży z Afryki), „Kierunków” (1959-62) i „Życia Literackiego” (1970-74). Współpracował także z Polskim Radiem jako autor słuchowisk, felietonów i reportaży oraz z Polską Telewizją jako autor programów o tematyce krajoznawczej (w 1963-66 cykl w 44 odcinkach pt. Piękno Polski Południowej). W 1959 został członkiem Związku Literatów Polskich (w 1972-75 członek zarządu Oddziału Krakowskiego, w 1975-78 przewodniczący Komisji Rewizyjnej Oddziału), a w 1970 członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1974 otrzymał nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie w dziedzinie upowszechniania kultury. W 1974 wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego (SD; członek Komisji Kultury). Był współzałożycielem, a następnie członkiem Klubu Pisarzy SD im. B. Prusa. W 1978 otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży oraz przyznany mu przez dzieci Order Uśmiechu, a w 1979 nagrodę im. G. Morcinka za całokształt twórczości literackiej. Odbył wiele podróży po Europie, Afryce Północnej i Bliskim Wschodzie. Wyróżniony m.in. złotą odznaką PTTK (1956), odznakami „Zasłużony Działacz Kultury” (1975) i „Za Zasługi dla Ziemi Krakowskiej” (1977) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1978). Zmarł 7 czerwca 1984 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Twórczość

1. Zielona wędrówka. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 186 s.

2. Czerwony dzień z kalendarza. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1959, 331 s.

Zawartość

Syn ; Chleb; Looping z wysiadaniem; Blizna; Strach; Koncentracja; Floksy; Klęska; Synowcowa hańba; Opowieść o Świeradzie; Klawikord; Jak staruszek Munser zamienił się w księżyc; Bunt armat; Foto-studio; Proxima Centauri; Umarli się nie spieszą; Z notatnika włóczęgi; Szałas na Jaworzynie; Mgła; Śmierć Romka; Raj odzyskany; Czerwony dzień z kalendarza.

3. Raj na kółkach. [Powieść dla młodzieży]. Gdynia: Wydawnictwo Morskie 1959, 168 s.

4. Diabelski kamień. [Opowiadania dla dzieci]. Warszawa: Czytelnik 1961, 129 s. Wyd. nast. tamże 1966; Kraków: Wydawnictwo Literackie 2005.

Zawartość

O Będkowskiej Dolinie i nieszczęsnej dziewczynie; O dzielnym Maćku, Czarnej Przemszy i Błędowskiej Pustyni; Jak pani starościna Austriaków z Ojcowa wykurzyła; O tym jak mieszkańcy Sławkowa nie dali Krakowianom w kozi róg zapędzić; Jak powstała Lipnica; Kamienny grzyb; Łopień-Złotopień; Opowieść o Kasperku; O czarnym psie, wężach i maleńkiej Małgosi; Diabelski kamień; Jaskinia na Bukowcu; Przygoda pasterki; O ziemnych duchach z Turbacza; Skamieniały zamek; Prządki; Uwięziony piorun.

5. Nocne Marki. [Opowiadania]. Łodź: Wydawnictwo Łódzkie 1962, 149 s.

Zawartość

Upalne dni sierpnia; Strażnik rybacki; Nocne Marki; Trzy wieczory; Bunkier Zygfryda.

6. Więźniowie Skalnego Grodu. Powieść dla starszych dzieci. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1962, 154 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1986, [wyd. 4] 2003.

7. Dzień dobry Kaukazie. [Wrażenia z podróży]. Warszawa: Wiedza Powszechna 1963, 202 s.

8. Opowieści znad granic. [Reportaże]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1963, 178 s.

Zawartość

Wstęp. – W Bieszczadach wojna; Strzały na Przegibku; Z workiem na plecach; O czym szumi Nysa; Bez paszportu w daleki świat; Na Bałtyku sztorm; Czołgi idą na Gdańsk; Stać! Tu służba graniczna!; „Gdy – 27” wzywa pomocy.

9. Tajemnicza recepta. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1964.

Inf.: „Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Kultury i Sztuki1964 nr 1.

10. Krople głogu. [Wiersze i proza poetycka]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1965, 65 s.

11. Porwanie Baltazara Gąbki. [Powieść dla dzieci]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966, 249 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1972, wyd. 4 1975, wyd. 5 1983, wyd. 6 1989; wyd. 7 Warszawa: Sagittarius 1994; Wrocław: Siedmioróg 1997; wyd. 91 Kraków: Wydawnictwo Literackie 2002.

Cz. 1 cyklu; cz. 2, 3 zob. poz. , .

Przekłady

francuski

L'enlévement de Balthazar Eponge. [Przeł.] M. Sadowska-Daguin. Paris 1993.

japoński

Suponji kyoju. [Przeł.] D. Fukami. Tokyo 1989.

słowacki

Unos Baltczara Hubku. [Przeł.] P. Cacko. Bratislava 1988.

węgierski

Szivacs Baltazar Elrblasa. [Przeł.:] I. Nemere, I. Kelemen. Budapest 1988.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: A. Mieczkowski. Wystawienie: Warszawa, Teatr Lalek „Guliwer 1977.

telewizyjne

serial rysunkowy w 13 odcinkach Telewizja Polska 1970.

12. Wyprawa pod gęsią nóżką. [Utwór dramatyczny dla dzieci]. Adaptacja: M. Giliżanka. Prapremiera: Kraków, Teatr Rozmaitości. 1966.

13. Gospoda pod Upiorkiem. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Czytelnik 1968, 176 s. Wyd. 2 tamże 1981; wyd. 31 Kraków: Wydawnictwo Literackie 2004. Por. poz. i Słuchowiska radiowe.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: H. Ryl. Łodź, Teatr Arlekin 1970.

14. Anna z mórz południowych. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1969, 194 s. [Wyd. 2] Kraków: Wydawnictwo Literackie 2004.

Cz. 1 cyklu; cz. 2 zob. poz. .

15. Bzdurki dla córki. [Dla dzieci]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 58 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1980, wyd. 3 1991.

16. Spotkajmy się u wód. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 262 s.

Gawędy historyczne dotyczące polskich uzdrowisk.

17. Księżniczka Soliny. [Powieść]. Warszawa: Horyzonty 1973, 263 s.

Cz. 2 cyklu; cz. 1 zob. poz. .

18. Szkoła bez dzwonka. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 211 s.

19. Misja profesora Gąbki. Opowieść o nowej wyprawie. [Dla młodzieży]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975, 225 s. Wyd. 2 tamże 1985, wyd. 31 tamże 2002.

Cz. 2 cyklu; cz. 1, 3 zob. poz. , .

Przekłady

japoński

Suponji kyoju no shimei. [Przeł.] D. Fukami. Tokyo 1989.

20. Oddalenie. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976, 307 s.

Trzy wieczory; Boczny tor; Samotność; Sklepik Pani Mansfeldowej; Spotkanie w Kazimierzu; Wieczór w Dobrogniewach; Weekend w Chartres; Mała piegowata dziewczynka; Pora wielkiego lęku; Zielone kropelki; Ogień.

Zawartość

Zawiera z poz. : Strach; Syn; Foto-studio; Proxima Centauri; Umarli się nie spieszą; Z notatnika włóczęgi, – z poz. : Nocne Marki; Bunkier Zygfryda, – oraz opowiadania nowe: Oddalenie; Przełęcz; Wiadukt; Wiatr; Szałas na Jaworzynie;.

21. Gąbka i latające talerze. [Powieść dla młodzieży]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 222 s. Wyd. nast. tamże: wyd. [2] 1986, wyd. 3 1989, [wyd. 4] 2002, 229 s.

Cz. 3 cyklu; cz. 1, 2 zob. poz. , .

Przekłady

japoński

Suponji kyoju to UFO. [Przeł.] D. Fukami. Tokyo 1989.

22. Z tobołkiem za Kraków. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 164 s.

Szkice dot. krajoznawstwa w XIX w.

Zawartość

Słowo od autora; Pan Ambroży i okolice Krakowa; Wędrówki z kalendarzem na południk krakowski wyrachowanym; Od pustelni do mogiły; Mons Argentus alias Srebrna Góra; Franciszek i Julian, czyli dwaj panowie wśród skał doliny Promnika [dot. R. Karpińskiego i J. Niemcewicza]; Na skrzydłach „Pszczółki Krakowskiej”; Goście Pani Indykowej; Co się stało w Ojcowie na Zielone Święta 1860 roku; Wyprawa do Niepołomic; W oparach słonej wody; Podziemne atrakcje; Swoszowickie wody sławne; Romantyczni wędrowcy z węzełkami na plecach; Malownicze ruiny i smaczne piwo; Babiogórska peregrynacja Marii Steczkowskiej.

23. Znów idę na południe. Zdjęcia: H. Hermanowicz. Warszawa: Sport i Turystyka 1979, 142 s.

Wspomnienia z wędrówek po Beskidach i Gorcach.

Zawartość

Kilka słów wstępu; Jak zostałem włóczęgą; Mój adres; Przez kraj nieznany; Dwa spotkania z Turbaczem; O porębskim dumaniu [dot. W. Orkana]; Szałas na Suhorze; Sprawa Wojciecha Bednarza; Łopuszna w śniegu; Z dymem limierzy; Malarz Babiej Góry [dot. W. Fronta]; Bukiet, czyli traktat o zapachach; Przyjemnie tu było...; Zapiski tylmanowskie; Trudne dziecko gór; czar dwóch kółek i... czar dwóch wioseł; Pożegnanie.

24. Przygoda na Rodos. [Powieść dla młodzieży]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1982, 179 s. [Wyd. 2] tamże 2002.

25. Kochajmy straszydła. Scenariusz serialu filmu rysunkowego. [Współautor:] R. Słabczyński. Telewizja Polska 1984. Por. poz. .

Na podstawie powieści „Gospoda pod Upiorkiem” (poz. ).

26. Straszydła. Scenariusz filmu rysunkowego. [Współautor:] R. Słabczyński. Ekranizacja 1984.

Na podstawie serialu „Kochajmy straszydła”, zob. poz. .

Słuchowiska radiowe, m.in.

Diabelski kamień. Polskie Radio 1966.
Córka marynarza. Polskie Radio 1968.
Gospoda pod Upiorkiem. Polskie Radio 1970.

Scenariusze filmów dokumentalnych

Z biegiem Dunaju. Ekranizacja 1948. [Inf. autora].
Film średniometrażowy.

Przewodniki krajoznawcze

Dolina Dunajca od Pienin po Jezioro Rożnowskie i Czechów. Warszawa: Wydawnictwo Biura Turystyki Ministerstwa Komunikacji 1949, 62 s.
Przez Mogilany i Obidową do Zakopanego. Warszawa: Wydawnictwo Biura Turystyki Ministerstwa Komunikacji 1949, 32 s. Wyd. 2 [zmien.] Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1952.
Beskidy. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 54 s.
Babia Góra, Gorce, Beskid Wyspowy. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1951, 132 s.
Wycieczki i wczasy jedniodniowe z Krakowa. Tekst: S. Pagaczewski. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1951, 15 s. Wyd. 2 poszerzone Warszawa: Sport i Turystyka 1953, 30 s.
Cz. Żelazny: Przewodnik wędkarski po województwie krakowskim. Część turystyczno-krajoznawczą oprac. S. Pagaczewski. Red.: A. Chowański. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1952, 190 s.
Okolice Krakowa. Przewodnik turystyczny. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1952, 143 s.
Gorce i Beskid Wyspowy. Przewodnik narciarski. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1953, 38 s.
Okolice Makowa i Jordanowa. Zdjęcia: W. Gottlieb-Bogucki, J. Hauser, S. Pagaczewski. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj 1953, 29 s.
Rabka i dolina Raby. Warszawa: Sport i Turystyka 1953, 38 s.
Zabytkowe budowle Podhala. Warszawa: Sport i Turystyka 1953, 62 s.
Wycieczki z Nowej Huty. [Autorzy:] Cz. Bogusz, K. Sosnowski. Warszawa: Sport i Turystyka 1954, 100 s.
Tu S. Pagaczewski: Wśród przepaścistych ścian i turni; Wędrówka po jaskiniach; W dolinach podkrakowskich; Skała Kmity; Od romantycznych ruin do wielkiego kamieniołomu; Z wizytą u zwierząt; W Wąwozie Mnikowskim; Wśród lasów i wzgórz; Jedziemy nad górską rzekę; W głębinach kopalni.
Z biegiem Dunajca. Tekst: S. Pagaczewski. Oprac. ilustracji: K. Saysse-Tobiczyk. Warszawa: Sport i Turystyka 1954, 133 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 poprawione i uzupełnione 1955, wyd. 3 1957.

Przekłady

niemiecki

Dunajec der schönste polnische Bergfluss. Warszawa 1954.
Jura Krakowsko-Częstochowska. Tekst ilustrował i objaśnił: K. Saysse-Tobiczyk. Warszawa: Sport i Turystyka 1955, 158 s.
Z Krynicy do Tatr. [Autorzy:] S. Pagaczewski, Z. Płonka. Wstęp oprac.: J. Wojsznis. Część informacyjną oprac. F. Kędzior. Warszawa: Sport i Turystyka 1955, 36 s.
Tu S. Pagaczewski: Z Pienin do Tatr, s. 30-58.
W dolinie Sanu. Opowiedział: S. Pagaczewski. Ilustracje: A. Haupt. Warszawa: Sport i Turystyka 1959, 153 s.
Na zielonej trawce pod Krakowem. Kraków: WAG 1962, 144 s.
Ziemia krakowska. Kraków: WAG 1962, 39 s. Wyd. 2 tamże 1974.

Przekłady

angielski

Kraków and its region. Poland. [Przeł.] A. Abrahamowicz. Kraków 1962.

francuski

La terre de Kraków. Pologne. [Przeł.:] A. Nowak, H. Witkowski. Kraków 1962.

niemiecki

Das krakauer Land. Polen. [Przeł.] O. Dobijanka. Kraków 1962, wyd. 2 tamże 1967.

rosyjski

Krakowskaja zemja. Pol'ša. [Przeł.] E. Tumidajskaja. Kraków 1962.
W krainie skał i zamków. [Tekst:] S. Pagaczewski. Zdjęcia: H. Hermanowicz. Warszawa: Sport i Turystyka 1963, 153 s. Wyd. 2 tamże 1975.

Prace edytorskie

1. M. Bałucki: Grube ryby. Komedia w 3 aktach. Oprac. S. Pagaczewski. Kraków: M. Kot 1948, 93 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966, 1974, 1978.

Autor o sobie

S. Pagaczewski: Jak zostałem pisarzem?Kierunki1974 nr 33.

Wywiady

Nie tylko o przygodach Baltazara Gąbki rozmawiamy z S. Pagaczewski. Rozm. I. Bobbé. Słowo Powszechne 1975 nr 182.
Ulubiona „Dobranocka. Rozm. E. Piotrkowicz. Przyjaciółka 1977 nr 22.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (A. Szałagan).
Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. 2. Warszawa 1984 (E. Zaleska).
Rocznik Literacki 1984 wyd. 1991 (A. Biernacki).

Ogólne

Artykuły

J. Lohman: Pagaczewscy. Kraków 1984 nr 3 [historia rodu].

Zielona wędrówka

A. Kortowa: Powieść czy przewodnik. Nowe Książki 1957 nr 15.

Czerwony dzień z kalendarza

K. Brończyk: Czerwony dzień. Kierunki 1959 nr 19.
S. Otwinowski. „Życie Literackie1959 nr 12.
J. Preger: Było poszukiwaczy wielu... Trybuna Literacka 1959 nr 9.
W. Sadkowski: Opowiadania niedzielne. Nowe Książki 1959 nr 7.

Diabelski kamień

W. Błachut: 3 książki Pagaczewskiego. „Życie Literackie1962 nr 41 [dot. też: Nocne Marki; Więźniowie skalnego grodu].

Nocne Marki

W. Błachut: 3 książki Pagaczewskiego. „Życie Literackie1962 nr 41 [dot. też: Diabelski kamień; Więźniowie skalnego grodu].
D. Cirlić: Daleko od frontu. Nowe Książki 1962 nr 18.
J. Susuł: Opowiadania reportażysty. Tygodnik Powszechny 1962 nr 31.

Więźniowie Skalnego Grodu

W. Błachut: 3 książki Pagaczewskiego. „Życie Literackie1962 nr 41 [dot. też: Diabelski kamień; Nocne Marki].

Krople głogu

[E. Balcerzan] E.B.: Na czym polega łagodność opisów przyrody w „Kroplach głogu” Stanisława Pagaczewskiego. Nurt 1966 nr 5.
J. Witan: Ogrody Floksystanu. Współczesność 1966 nr 5.

Porwanie Baltazara Gąbki

J. Olech: Kuroń i Michnik w krainie dreszczowców. Tygodnik Powszechny 2002 nr 14.
J. Szczerba: Co krok to Smok. „Gazeta Wyborcza2002 nr 136 dod. „Duży Format” nr z 13 VI [dot. też: Misja Profesora Gąbki; Gąbka i latające talerze].
B. Tylicka: Niezapomniany Baltazar Gąbka. Guliwer 2002 nr 4.
T. Wysocki: Powrót profesora Gąbki. Słowo Polskie 2002 nr 97.
T. Nyczek: Baltazar Gąbka i komuniści. W tegoż: Lektury obowiązkowe. Kraków 2005.

Gospoda pod Upiorkiem

O. Jędrzejczyk: Strachy na Stanisława Pagaczewskiego.Gazeta Krakowska1968 nr 231.
H. Skrobiszewska. „Wychowanie1969 nr 6, przedruk w tejże: Literatura i wychowanie. Warszawa 1973.

Spotkajmy się u wód

[J. Dużyk] jot: La belle epoque galicyjskich kurortów. Twórczość 1973 nr 1.
A. Miklasińska. „Życie Literackie1973 nr 7.

Księżniczka Soliny

W. Jackowska: Księżniczka Soliny na wakacjach. Nowe Książki 1974 nr 8.

Szkoła bez dzwonka

G. Skotnicka: Tajne nauczanie. Nowe Książki 1974 nr 21.

Misja profesora Gąbki

G. Skotnicka: Profesor Gąbka po raz drugi. Nowe Książki 1976 nr 9.
J. Szczerba: Co krok to Smok. „Gazeta Wyborcza2002 nr 136 dod. „Duży Format” nr z 13 VI [dot. też: Porwanie Baltazara Gąbki; Gąbka i latające talerze].

Oddalenie

Z. Bauer: Nowości prozy. Temat na małe opowiadanie. Życie Literackie 1977 nr 48 [m.in. dot. S. Pagaczewskiego].
K. Kania: Między nostalgią a tęsknotą. Kierunki 1977 nr 28.

Gąbka i latające talerze

J. Hartwig-Sosnowska: Tęsknota za księstwem Kraka. Nowe Książki 1979 nr 14.
J. Szczerba: Co krok to Smok. „Gazeta Wyborcza2002 nr 136 dod. „Duży Format” nr z 13 VI [dot. też: Porwanie Baltazara Gąbki; Misja profesora Gąbki].

Z tobołkiem za Kraków

K. Kania. „Kierunki1979 nr 39.
J. Kolbuszewski. „Życie Literackie1979 nr 24.

Znów idę na południe

K. Kania: Zanurzyć się w zieleni, w ciszę. WTK 1980 nr 9.

Przygoda na Rodos

E. Zaleska: Komu, komu...? Nowe Książki 1982 nr 2.
M. Wiaderek: Pominięty tom. Guliwer 2003 nr 1.