BIO

Urodzony 16 stycznia 1909 w Warszawie; syn Ludwika Paczkowskiego, administratora majątku Guzów pod Żyrardowem, należącego do rodziny Sobańskich, i Ireny Wandy z Morońskich, nauczycielki muzyki i języka francuskiego. Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie, tu uczęszczał do Gimnazjum Filologicznego Męskiego Ludwika Lorentza. W latach szkolnych należał do polskiej Young Men's Christian Association (YMCA). W 1924 zaczął publikować pierwsze wiersze w szkolnym pisemku „Głos Młodzieży”; był członkiem komitetu redakcyjnego pisma. Po zdaniu matury w 1926, studiował krótko polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, następnie dziennikarstwo w Szkole Nauk Politycznych; w 1930 uzyskał magisterium. Równocześnie od 1926 pracował w redakcji tygodnika satyrycznego „Cyrulik Warszawski”, początkowo jako sekretarz redakcji, a w 1929-34 redaktor naczelny. Debiutował w 1927 wierszem Sen Adama, opublikowanym w „Skamandrze” (nr 5). Liczne wiersze, fraszki, felietony, humoreski i reportaże ogłaszał w „Cyruliku Warszawskim” (od 1930) i „Wiadomościach Literackich” (od 1930), a także w „Kulturze” (1931-32), „Gazecie Polskiej” (od 1933) i in. W maju 1934 założył Grupę Satyryków „Cyrulika Warszawskiego”, która organizowała następnie liczne imprezy kabaretowo-satyryczne i wieczory autorskie w kawiarni Instytutu Propagandy Sztuki. Ożenił się z Ireną Gabaud, kuzynką Juliana Tuwima. W 1935 wyjechał do Paryża na stypendium Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od 1 grudnia 1936 był pracownikiem kontraktowym Ambasady Polskiej, w 1937-39 pełnił obowiązki attaché prasowego. W tym czasie nadsyłał korespondencje z Paryża do „Kuriera Porannego”, „Expressu Porannego”, „Polski Zbrojnej”, „Wiadomości Literackich” i „Gazety Polskiej”. Po wybuchu II wojny światowej wstąpił jako ochotnik do Szkoły Podchorążych Piechoty w Coëtquidan w Bretanii, w czerwcu 1940 brał udział w kampanii francuskiej w szeregach 2. Pułku 1. Dywizji Grenadierów w stopniu plutonowego podchorążego. Walczył w obronie linii Maginota pod Lagarde w Lotaryngii, za co 30 października 1942 został odznaczony orderem Croix de Guerre avec Etoile d'Argent. Po kapitulacji, przedostał się jesienią 1941 do wolnej strefy Francji i zamieszkał w Grenoble, gdzie prowadził działalność kulturalno-oświatową w emigracyjnych ośrodkach polskich, m.in. należał do komitetu redakcyjnego „Materiałów do Prac Kulturalno-Oświatowych”, wydawanych przez polską YMCA we Francji. We wrześniu 1941 wstąpił do powstałej z inicjatywy Rządu Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie konspiracyjnej Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość; jako członek Kwatery Głównej i szef okręgu Grenoble organizował ruch oporu, najpierw w okręgu Grenoble, następnie okręgu Lens – Béthume – La Bassée na północy Francji, dokąd przybył w maju 1943. Był tu szefem konspiracyjnej grupy „Mazowsze”, liczącej 1500 członków. Wydawał konspiracyjne pisma „Walka” i „Sztandar” (publikował w nich pod konspiracyjnym pseudonimem Gabriel), był też autorem i wydawcą wielu odezw i ulotek. Zaskoczony przez gestapo 28 lipca 1944 w lokalu tajnej stacji nadawczej w Angers, został uwięziony w Loos en Gohelle pod Lille, a następnie osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen-Oranienburg, skąd przewieziono go do obozu w Neuengamme, pracował przy budowie rowów przeciwczołgowych w Hamburgu. Zmarł z wycieńczenia 26 lutego 1945; miejsce pochówku nie jest znane. Tablicę pamiątkową wmurowano na cmentarzu w Montmorency pod Paryżem. Pośmiertnie mianowany majorem Wojska Polskiego i odznaczony orderem Virtuti Militari.

Twórczość

1. Szopka polityczna 1931. [Współautorzy:] M. Hemar, J. Lechoń, J. Tuwim przy współudziale K.[I.] Gałczyńskiego, Ś. Karpińskiego i J. Paczkowski. Prapremiera: Warszawa, Kino Colosseum 1931. Wyd. [Warszawa:] Skład główny J. Dąb 1931, 70 s.

2. Na ostrzu noża. Satyry [z lat 1928-1934]. Warszawa: F. Hoesick 1935, 133 s.

3. Spotkanie z muzą. [Wiersze]. [Nicea:] U Tyszkiewiczów w Nicejskiej Filii jego Oficyny 1942, 35 s.

Wybór wierszy z lat 1931-1939; wyd. bibliofilskie w 150 egzemplarzach numerowanych.

4. Współczesna literatura polska z perspektywy roku 1941. [Paryż:] Polskie YMCA 1942, 20 s., powielone.

Referat wygłoszony na kursie instruktorów polskiego YMCA 9 X 1941 w Alvignac-les-Eaux.

5. Wiersze zebrane i Pierwsza bitwa. Poprzedzone słowem wstępnym J. Lechonia. Przedmowa: I. Gałęzowska. Londyn: Orbis 1946, 68 s.

Zawiera wiersze z poz. , wiersze z lat 1939-1944 oraz opowiadanie: Pierwsza bitwa.

6. Poezje i satyry. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 122 s.

Słowo wstępne J. Lechonia [przedruk z poz. ].

7. Wiersze, których nie zdążę dokończyć. Wybór, układ i oprac.: W.J. Podgórski. Kraków: Sponsor 1994, 237 s.

Wyd. bibliofilskie, numerowane ze wstępem W.J. Podgórskiego pt. Ars longa, vita brevis.

Zawartość

Zawiera utwory z poz. , , , – oraz: 5 pieśni; Z utworów pominiętych w wydaniach książkowych; Inedita, – oraz: „Dziennik kpr. pchor. Czaplewskiego Józefa i kpt. pchor. Paczkowskiego Jerzego. Czerwiec – [lipiec] 1940 r.” Spisywał Jerzy Paczkowski, s. 32-40 [wyd. z autografu z archiwum siostry J. Paczkowskiego, Z. Paczkowskiej-Borsukowej].

Nadto liczne teksty piosenek kabaretowych oraz pieśni i piosenek żołnierskich.

Prace redakcyjne

1. [Jedenasty listopada] 11 XI 1941. Jednodniówka. Komitet red.: J. Jaklicz, Cz. Chowaniec i J. Paczkowski. Grenoble 1942, 335 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski słownik biograficzny. T. 24. Cz.4. Z. 102. Wrocław 1979 (J. Stradecki).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (R. Matuszewski).

Ogólne

Artykuły

K. Beylin: Piękne życie i bohaterska śmierć. Kurier Codzienny 1945 nr 134.
J. Meysztowicz: W koczkodanie. Odrodzenie 1946 nr 43.
J. Minkiewicz: Pamiętniki. Nowiny Literackie 1947 nr 22, 23 [dot.Cyrulika Warszawskiego”].
J. Minkiewicz: O Jerzym Paczkowskim. Przekrój 1948 nr 168.
S. Gogłuska: Jerzy Paczkowski. Poeta i żołnierz. Żołnierz Polski 1958 nr 47.
J. Zaruba: Debiut Paczkowskiego. Sztuka Młodych 1958 nr 171.
A. Chciuk. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 49, nawiązanie: A. Czara: Do redaktora „Wiadomości”. Tamże 1962 nr 6.
J. Brzękowski: W Krakowie i w Paryżu. Wspomnienia. Warszawa 1968.
S. Helsztyński: Droga z Warszawy. O Jerzym Paczkowskim. Stolica 1973 nr 37.
M. Kraszewska: Nieodżałowany poeta i przyjaciel Jerzy Paczkowski. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1974 nr 264, nawiązanie: A. Czara: Jeszcze o Jerzym Paczkowskim. Tamże nr 276.
J. Wittlin: Ostatnia cyganeria. Londyn 1974, passim.
M. Danilewicz Zielińska: Szkice o literaturze emigracyjnej. Londyn 1978, passim.
W. Smaszcz: Mały skamandryta. Kultura 1981 nr 3.
A. Janta-Połczyński: Gabriel. W tegoż: Lustra i reflektory. Warszawa 1982.
T. Wittlin: Z wspomnieniem Jerzego i „Cyrulika. W: Janta. Człowiek i pisarz. Londyn 1982.
W.J. Podgórski: O Jerzym Paczkowskim, poecie bezdomnym. Stolica 1986 nr 44, 46.
W.J. Podgórski: Pieśń była żywą krwią. O piosenkach żołnierskich Paczkowskiego i Baczyńskiego. Polonistyka 1988 nr 6.
Z. Lichniak: Pamięć o Jerzym Paczkowskim. W tegoż: Mój skorowidz poezji polskiej na emigracji. Warszawa 1989.
W. Podgóski: Dwaj stryjeczni Paczkowscy – i Warszawa. Kierunki 1989 nr 41 [dot. też A. Paczkowskiego].
A. Pomian: Pisarze, walka i społeczeństwo. Pamiętnik Literacki”, Londyn 1989.
K. Rutkowski: Jerzy Paczkowski: poeta w pułku grenadierów. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork 1989 nr z 23 II dod. „Przegląd Polski”.

Na ostrzu noża

P. Hulka-Laskowski. „Nowa Książka1935 nr 8.
S. Napierski. „Droga1936 nr 11.
W. Sebyła. „Rocznik Literacki 1935” wyd. 1936.

Poezje i satyry

B. Biernacka: Wznowienie w pełni zasłużone. Nowe Książki 1958 nr 15.
M. Głowiński: O satyrach Paczkowskiego. Twórczość 1958 nr 8.
J. Kwiatkowski: Skamandryta w miniaturze. Przegląd Kulturalny 1958 nr 25.
A. Międzyrzecki: O Paczkowskim. Świat 1958 nr 23.
A. Nowicki: Paczkowski. Nowa Kultura 1958 nr 27.
I. Paczkowska: O wiersze Paczkowskiego. Wiadomości”, Londyn 1958 nr 28.

Wiersze, których nie zdążę dokończyć

E. Filipek: Tak się podobało losowi. Nowe Książki 1995 nr 7.