BIO

Urodzony 9 stycznia 1897 w Chodlu na Lubelszczyźnie; syn Stanisława Ostrowskiego, urzędnika, i Zofii ze Stokowskich. W 1906-14 uczęszczał do polskiego prywatnego gimnazjum męskiego w Lublinie, w tym czasie należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Brał udział w I wojnie światowej jako oficer w szeregach armii rosyjskiej; ranny w lipcu 1917, leczył się w szpitalu. Po powrocie do Polski w 1918 należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. Brał udział w rozbrajaniu Niemców w Lublinie. Wyjeżdżał na Górny Śląsk, gdzie uczestniczył w przygotowaniach do powstania. W 1919 studiował krótko na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a w 1919-21 nauki ekonomiczno-polityczne na Uniwersytecie Poznańskim. Był wiceprezesem Związku Młodzieży Niepodległościowej. Pierwsze artykuły drukował w 1920 w tygodniku poznańskim „Sprawa Polska”. Debiutował w 1922 opowiadaniami drukowanymi w „Gazecie Administracji i Policji PaństwowejKomisarz Rdest (nr 29-32, 34-35), Narodziny bohatera (nr 38-42) i Filozofia (nr 46-51). W 1921 krótko pracował jako sekretarz w redakcji poznańskiego „Przeglądu Porannego”. W tymże roku ożenił się z Ewą Szelburg, powieściopisarką (rozwód 1926). Od lipca 1922 był nauczycielem w Państwowym Seminarium Męskim w Kielcach. Następnie uzyskał płatny urlop i od września 1922 do sierpnia 1923 studiował w Instytucie Pedagogicznym w Warszawie. W tym czasie redagował pismo harcerskie „Czuj duch”. W 1923/24 pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Skolimowie, a następnie w 1924/25 jako zastępca dyrektora Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Mławie. Po obronie pracy dyplomowej w czerwcu 1925, został mianowany dyrektorem Państwowego Seminarium Męskiego w Wymyślinie pod Lipnem; funkcję tę pełnił do grudnia 1926. Publikował liczne prace dotyczące problemów wychowania i organizacji szkoły średniej. Utwory prozą, reportaże i artykuły ogłaszał w „Świecie” (1927, 1929-30) i „Zrębie” (1931, 1933-34). W lutym 1927 na zlecenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) wyjechał do Brazylii, gdzie przez półtora roku pełnił obowiązki naczelnego instruktora oświatowego. Po powrocie do kraju objął w 1928 stanowisko dyrektora gimnazjum w Równem. W styczniu 1930 otrzymał tytuł profesora gimnazjalnego, a w lutym tegoż roku wszedł w skład komisji ministerialnej do oceny lektur dla młodzieży, w czerwcu zaś został mianowany prowizorycznym urzędnikiem V stopnia w Wydziale Programowym MWRiOP. Od sierpnia 1930 mieszkał w Wilnie i był wizytatorem szkół w Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego. Od 1931 współpracował z Polskim Radiem, gdzie prowadził poradnik wychowawczy dla młodzieży oraz ogłaszał słuchowiska. Ponadto w 1932 redagował pismo dla młodzieży „Ster”. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Od stycznia 1933 pełnił funkcję dyrektora II Państwowego Liceum i Gimnazjum Męskiego im. S. Sobińskiego w Rzeszowie; uczył w nim także propedeutyki filozofii, języka polskiego, historii i geografii. W 1934 ożenił się z Ewą Mróz, nauczycielką (potem profesor językoznawstwa). Współpracował z tygodnikiem „Prosto z mostu” (1937-38; tu m.in. cykl reportaży pt. Widła Wisły i Sanu). W styczniu 1939 na zlecenie MWRiOP wyjechał do Kanady, by zbierać materiały do książki o życiu tamtejszej Polonii. Wobec zbliżającej się wojny przerwał swój pobyt w tym kraju i w lipcu powrócił do Polski. Uczestniczył w organizowaniu pierwszych komórek ruchu oporu w Rzeszowie. Aresztowany przez gestapo w październiku 1939, został zwolniony po trzech tygodniach na skutek starań rodziny. Wyjechał do Nowego Sącza, skąd pod koniec listopada próbował przedostać się na Węgry. Aresztowany pod Muszyną, do marca 1940 przebywał w więzieniu w Nowym Sączu, następnie w Wiśniczu. W połowie czerwca tego roku został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz, a w 1942 do Mauthausen-Gusen, gdzie 24 listopada 1942 zmarł.

Twórczość

1. Sobieradek. [Powieść]. Powst. 1922. Wyd. Warszawa: K. Wojnar [1925], 176 s.

Data powstania pod tekstem.

2. Obok życia. Powieść. Gazeta Administracji i Policji Państwowej 1923 nr 9-37. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff [1924], 219 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1958.

3. Gromada – światem włada. Historia przedhistoryczna. Warszawa: Wydział Propagandowy Zw[iązku] Polskiego Stowarzyszenia Spożywców 1924, 60 s.

4. Chorągiew na dachu. Powieść. Warszawa: Gebethner i Wolff [1925], 340 s.

5. Sztandar na maszcie. Powieść. Warszawa: Gebethner i Wolff [1925], 275 s.

6. Żywa szkoła. Zarys organizacyjny i metodyczny przyszłej szkoły średniej. Warszawa: Gebethner i Wolff 1927, 268 s.

Praca dyplomowa.

7. Kobuz. Powieść. Druk pt. Jazoneja. Powieść egzotyczna. Świat (Powieść i Nowela) 1929 nr 18-42. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1931, 243 s.

8. Ziemia Świętego Krzyża. (Brazylia). Warszawa: Gebethner i Wolff [1929], 188 s.

9. Cathangara Król Botokudów. Powieść. Tęcza 1930 nr 27-43. Wyd. osobne Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1931], 223 s.

10. Brazylia. [Wydawnictwo popularne dla młodzieży]. Lwów: Książnica-Atlas [1933], 111 s.

11. Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Rozważania o służbie obywatelskiej młodzieży. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1933, 102 s.

12. Polscy konkwistadorzy. [Opowiadanie dla młodzieży]. Warszawa: Polska i Świat Współczesny 1934, 95 s.

13. Bogoburcy. Dramat. Powst. 1935. Prapremiera: Wilno , Teatr na Pohulance 1939.

Nagrody

II nagroda w konkursie dramatycznym Polskiej Akademii Literatury w 1935.

14. Polscy Robinsonowie. [Powieść]. Płomyk 1935/1936 nr 1-19.

15. Wiercipięta, Profesor i Placek. Płomyk 1936/1937 nr 1-40.

16. Tyberiusz. Dramat. Powst. ok. 1937. Druk fragmentów: „Prosto z Mostu” 1937 nr 3 s. 5.

17. Widły Wisły i Sanu. [Reportaże]. Druk fragmentów „Prosto z Mostu1937 nr 52 s. 3, nr 55 s. 2, nr 56 s. 3; 1938 nr 1 s. 8, nr 7 s. 2. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1938, 232 s.

18. Historie przedhistoryczne. [Opowiadania]. Warszawa: Rój 1938, 235 s.

Zawartość

Przedmowa. – Mhum – Wielki leń; Nieznośny Coco-poco; U-Bruu i jego pasierb; Złośliwa rusałka; Massa-Bum i Fitumitu; Hipik i Hihik; Kamień „Ajaj” i dół „Ijoj”; Zębate kółka; Huc-liposztli i 12 czarowników.

19. Realizacja wychowania obywatelskiego w szkole. Warszawa: Nasza Księgarnia 1938, 89 s.

Słuchowiska radiowe, m.in.

Za broń! [Współautorzy:] Z. i J. Żarnowieccy. Radio, Wilno 1931.
Zamach 3 maja. [Współautorzy:] Z. i J. Żarnowieccy. Radio, Wilno 1934.
Cezar przed Rubukonem. [Współautor:] W. Dubas. Radio, Wilno 1935.
Mały Bob i wielki Morgan. Radio, Lwów 1935.
Klucz do świata. Oprac. M. Sterbówna. Radio, Warszawa 1936.
Mapa. Radio, Warszawa 1936.
Dzieło miłości i zgody. [Współautor:] A. Ruczka. Radio, Warszawa 1937.
Uprzejmy człowiek. Radio, Warszawa 1937.

Prace redakcyjne

1. Myśli o wychowaniu. Zebrał J. Ostrowski. Warszawa: W. Hulewicz [1924], 120 s.
2. Budujemy miłej Ojczyźnie dom. Czytanka dla 7 klasy szkół powszechnych. [Współautor:] J. Zaremba. [Lwów:] Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1937, 336 s.
3. U nas w Polsce. Czytanka dla klasy V szkół powszechnych 2 i 3 stopnia. [Współautor:] J. Zaremba. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1937, 261 s.
4. Pięknie być człowiekiem. Czytanka dla klasy 6 szkół powszechnych 3 stopnia. [Współautor:] J. Zaremba. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1938, 264 s.

Omówienia i recenzje

Wywiady

Literaci wileńscy. Rozm. P. Krzowski. Rodzina Polska 1934 nr 1.
U autora „Bogoburców. Rozm. S. Telega. Kurier Literacko-Naukowy 1935 nr 45.
Dwa dramaty o Tyberiuszu. Rozm. S. Telega. Prosto z Mostu 1937 nr 3.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski słownik biograficzny. T. 24. Cz. 3. Wrocław 1979 (A. Jopek).

Ogólne

Artykuły

A. Przyboś: Jerzy Ostrowski. Przegląd Historyczno-Oświatowy 1949 z. 5 [skład rozrzucony, odbitka szczotkowa w Bibliotece Jagiellońskiej].
J.B. Ożóg: Pedagog z krwi i kości. Rocznik Województwa Rzeszowskiego 1968.
J. Grygiel: Ucieczka z galicyjskiej nędzy. (Śladami dawnych reportaży). Widnokrąg 1969 nr 11.
J.B. Ożóg: Pod terrorem wroga. Przejścia wojenne i okupacyjne. W tegoż: Na mojej drodze. Kraków 1971.
J. Musiał: Droga do zapomnienia. Profile 1977 nr 9, 10, 12.
A. Piątek: Mieli wtedy osiemnaście lat. Nowiny 1979 nr 244.
T. Jałmużna: Kierunki aktywności pedagogicznej Jerzego Ostrowskiego. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Pedagogika 1980 t. 10.
Z. Becker: Jerzy Ostrowski 1897-1942 – wychowawca pierwszego pokolenia inteligencji chłopskiej na Mazowszu (we wspomnieniach współczesnych). Notatki Płockie 1982 nr 2/3.

Sobieradek

E. Breiter: Orzeł i liszka. Wiadomości Literackie 1925 nr 39 [dot. też: Sztandar na maszcie; Chorągiew na dachu].

Obok życia

Z. Kisielewski: Nowy talent powieściopisarski. Robotnik 1924 nr 26.
S. Zahorska. „Przegląd Powszechny1924 t. 162.
S. Kołaczkowski: Czas uderzyć w strunę drugą... Tygodnik Ilustrowany 1925 nr 46 [dot. też: Sztandar na maszcie; Chorągiew na dachu].
J. Łatuszyńska: Nieudany powrót syna marnotrawnego. Nowe Książki 1958 nr 8.
J. Wyka: Debiut złodzieja kończy się dożywociem. Argumenty 1958 nr 13.

Chorągiew na dachu

E. Breiter: Orzeł i liszka. Wiadomości Literackie 1925 nr 39 [dot. też: Sztandar na maszcie; Sobieradek].
S. Kołaczkowski: Czas uderzyć w strunę drugą... Tygodnik Ilustrowany 1925 nr 46 [dot. też: Sztandar na maszcie; Obok życia].
T. Łopalewski: Proporzec na wieży. Tygodnik Wileński 1925 nr 13 [dot. też: Sztandar na maszcie].
H. Zahorska. „Przegląd Powszechny1926 t. 169 [dot. też: Sztandar na maszcie].

Sztandar na maszcie

E. Breiter: Orzeł i liszka. Wiadomości Literackie 1925 nr 39 [dot. też: Chorągiew na dachu; Sobieradek].
S. Kołaczkowski: Czas uderzyć w strunę drugą... Tygodnik Ilustrowany 1925 nr 46 [dot. też: Chorągiew na dachu; Obok życia].
T. Łopalewski: Proporzec na wieży. Tygodnik Wileński 1925 nr 13 [dot. też: Chorągiew na dachu].
H. Zahorska. „Przegląd Powszechny1926 t. 169 [dot. też: Chorągiew na dachu].

Żywa szkoła

W. Jankowski. „Wiadomości Literackie1927 nr 19.
l. Moszczeńska: Z literatury. Szkoła Powszechna 1927 nr 2.

Kobuz

K. Czachowski: Powieść o Brazylii. Czas 1931 nr 286.
L. Piwiński. „Wiadomości Literackie1932 nr 14.

Ziemia Świętego Krzyża

S. Kołaczkowski. „Droga1929 nr 5.
M.B. Lepecki: Zła książka o Brazylii. Wiadomości Literackie 1929 nr 27.

Cathangara Król Botokudów

A. Grzymała-Siedlecki: Nad brzegami Itajahy. Kurier Warszawski 1931 nr 159.
Z. Starowieyska-Morstinowa. „Przegląd Powszechny1931 t. 191.
S. Zahorska: Polska powieść egzotyczna. Rzeczpospolita 1931 nr 177.
S. Baczyński. „Polonista1932 nr 3.

Widły Wisły i Sanu

R. Koseła: Ołów na piórze. Prosto z Mostu 1938 nr 26.
R. Dzieszyński: Z Brazylii w widły Wisły i Sanu. Widnokrąg 1968 nr 29, nawiązanie: F. Kotula. Tamże nr 31.

Historie przedhistoryczne

S.W. Balicki: Z myślą o młodzieży. Kurier Literacko-Naukowy 1938 nr 20.
A. Jesionowski. „Kultura1938 nr 26.