BIO
Urodzony 10 sierpnia 1913 w Jagielnie pod Strzelinem na Dolnym Śląsku; syn Ryszarda Osmańczyka, agronoma, i Feliksy z Szulców. Nauki początkowe pobierał w szkole niemieckiej. W 1925-32, otrzymawszy stypendium im. S. Żeromskiego, uczył się w Gimnazjum Księży Marianów w Warszawie. Od 1928 redagował szkolne pisemko „Ogniwa. Pismo Uczniowskiej Rzeczypospolitej Bielańskiej”, a od kwietnia 1931 „Wiadomości Bielańskie”, w których debiutował w 1931 wierszem pt. Słówka maleńkie (nr 3), a jako publicysta w 1932 recenzją sztuki Karola Huberta Rostworowskiego Niespodzianka pt. Zniszczyła kilka tysięcy dolarów (nr 4); publikował tu także drobne artykuły. Po zdaniu matury wyjechał w 1932 do Berlina, gdzie studiował nauki polityczne, historię i dziennikarstwo w Hochschule für Politik i na uniwersytecie Fryderyka Wilhelma, skąd w 1934 został relegowany za odmowę wstąpienia w szeregi Związku Studentów Rzeszy. W czasie studiów, wspólnie z Heleną Lehr, redagował wydawane w Berlinie pismo „Młody Polak w Niemczech” (1932, publikował także pod pseudonimem Druh Mietek; tu m.in. ogłosił Pieśń Rodła, hymn Związku Polaków w Niemczech), a w 1933 dziennik „Naród” (Herne w Westfalii); zagrożony aresztowaniem, wyjechał na krótko do Paryża, później do Marsylii, gdzie zamierzał kontynuować studia. Następnie zamieszkał w Opolu, gdzie w tymże roku objął redakcję pisma „Nowiny Codzienne” (1933/34). Był działaczem Związku Polaków w Niemczech; od 1935 pracował w Centrali Prasowej Związku. Od tegoż roku redagował tajnie w Opolu Leksykon Polactwa w Niemczech (wydany do litery P). W tym czasie był stałym korespondentem polskiej prasy zagranicznej. Od stycznia 1937 pełnił funkcję redaktora odpowiedzialnego, a od kwietnia 1938 redaktora naczelnego pisma „Polak w Niemczech”. W 1938, jako obywatel III Rzeszy otrzymał powołanie do odbycia sześciotygodniowego przeszkolenia wojskowego w 67. Pułku Piechoty pruskiej w Spandau pod Berlinem. Od tegoż roku był kierownikiem polskiej Centrali Prasowej Związku Polaków w Niemczech, z siedzibą w Berlinie. W 1938 otrzymał Nagrodę Poetycką Śląska. W 1939 ożenił się z Rutą Kutzmer (rozwód 1961). Aresztowany przez gestapo w styczniu 1939 w Berlinie, został zwolniony po protestach Syndykatu Dziennikarzy Polskich i do sierpnia ukrywał się pod przybranym nazwiskiem Eduard Asmansky. Po ucieczce do Polski, pracował w biurze tłumaczy Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie, a po wybuchu II wojny światowej, do 29 września 1939 w tajnym Polskim Radiu (pod nazwiskiem Jan Gor). Podczas okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie (pod nazwiskami Jan Gor i Jan Krzemiński) i pracował w Zarządzie Miejskim. Uczestniczył w konspiracyjnym życiu literackim. W połowie maja 1943 został aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku, gdzie był więziony pod nazwiskiem Jan Gor; po około dwóch tygodniach został zwolniony na skutek starań związku „Społem”. W czasie powstania warszawskiego 1944 był od 9 sierpnia do 2 października w redakcji programowej radiostacji powstańczej Polskie Radio; tu też (pod pseudonimem Jan Gor) prowadził komentarze. Po upadku powstania przebywał w Krakowie. Aresztowany przypadkowo przez gestapo 6 stycznia 1945, był krótko przetrzymywany w więzieniu przy ulicy Montelupich, następnie w obozie w Prądniku. Po wyzwoleniu utworzył w Krakowie Komitet Obywatelski Polaków Śląska Opolskiego i Wrocławskiego (następnie przeniesiony do Katowic), w którym kierował działem prasowym; był twórcą projektu tygodnika tego stowarzyszenia „Nowiny” (napisał i zredagował nr 1). Należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich od 1945 (od 1949 Związku Literatów Polskich, do 1982) i Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (SDP; 1946-81). Wznowił pracę dziennikarską; od marca 1945 był korespondentem wojennym przy 1. Armii Wojska Polskiego w „Dzienniku Polskim” (tu też pod kryptonimem O) i „Rzeczypospolitej”. Brał udział w wyzwoleniu Opolszczyzny i Gdańska oraz w walkach o Berlin. Był stałym korespondentem wydawnictw prasowych Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” na okupowane Niemcy (1945-51). W 1951-53 mieszkał w Szczecinie, następnie przeniósł się do Warszawy. Był posłem ziemi szczecińskiej na sejm (1952-56). Jako korespondent zagraniczny Polskiego Radia i Polskiej Agencji Prasowej (1945-69) był korespondentem na Konferencji Poczdamskiej, na procesie norymberskim, na konferencji Wielkich Mocarstw we Francji, Wielkiej Brytanii, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz Sesji Organizacji Narodów Zjednoczonych w USA; relacjonował konferencję indochińską w Genewie (1954), następnie przebywał w Moskwie (1956), Waszyngtonie (1957-59), Nowym Jorku (1960), Rio de Janeiro (1961-63), Meksyku (1964-68). W tym czasie publikował m.in. w „Tygodniku Powszechnym” (1945-48), w „Życiu Warszawy” (od 1945), „Przekroju” (tu w 1946 cykl pt. Sprawy Polaków), „Świecie” (od 1951) i „Przeglądzie Kulturalnym” (od 1952). W 1956 został członkiem Prezydium Zarządu SDP. W 1957-61 był posłem ziemi opolskiej na sejm. W 1961 został członkiem Polskiego PEN Clubu i ufundował prywatną nagrodę w dziedzinie reportażu pod nazwą „Osman”. Ożenił się z Jolantą Klimowicz, dziennikarką (1961). Po zaprzestaniu pracy korespondenta zagranicznego, od 1969 mieszkał stale w Warszawie; był ponownie posłem ziemi opolskiej na sejm (1969-84). W 1975 został wpisany do Księgi Ludzi Zasłużonych dla Województwa Opolskiego. W tymże roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 1978 przyznano mu Nagrodę Państwową I stopnia za twórczość publicystyczną oraz nagrodę im. J. Łangowskiego za twórczość związaną z Opolszczyzną. Od marca 1979 przez rok był członkiem Rady Państwa. W 1984-88 pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenie Autorów „ZAiKS”. Przez wiele lat był członkiem Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Kontynuował współpracę z czasopismami, m.in. publikując w miesięczniku „Opole” (tu m.in. w 1987-88 cykl Historia Kongresu Polaków w Niemczech). Zamieszczał artykuły i wspomnienia w „Tygodniku Powszechnym” (od 1986), „Ładzie” (od 1987), „Odrze” (od 1988) i „Znaku” (od 1988). W 1988 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Od marca do kwietnia 1989 brał udział w obradach „Okrągłego stołu”; był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”; w tymże roku został wybrany na senatora Rzeczpospolitej Polskiej z listy Komitetu. Był inicjatorem powołania i przewodniczącym senackiej Komisji do Spraw Emigracji i Polonii Zagranicznej. Za twórczość publicystyczną otrzymał m.in. Nagrodę Państwową II stopnia (1955), nagrodę im. B. Prusa (1970), nagrodę Polskiego Radia i Telewizji (1975), nagrodę im. G. Morcinka (1982). Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V klasy (1939), Złotym Krzyżem Zasługi (1950), Krzyżem Oficerskim (1952) i Krzyżem Komandorskim (1954) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1961), oraz – na pięćdziesięciolecie Związku Polaków w Niemczech – Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1972). Zmarł 4 października 1989 w Warszawie; pochowany przy kościele pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej w Opolu.
Twórczość
1. Wolność jest słoneczna. [Wiersze]. Opole: Drukarnia „Nowin” 1937, 64 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
2. Hans Schneider. Słuchowisko. Polskie Radio 1945. Wyd. osobne z podtytułem: Dialog dramatyczny. Przygotował do druku: Z. Hierowski. Katowice: Związek Zawodowy Literatów Polskich, Oddział Śląski 1946, 15 s.
3. Walka jest zwycięska. [Wiersze]. Katowice: Instytut Śląski 1945, 59 s.
Zawartość
4. Sprawy Polaków. [Szkice publicystyczne]. „Przekrój” 1946 nr 63-65, 67-69, 72-74. Wyd. osobne Katowice: AWiR 1946, 159 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 3 [!] 1947, wyd. 4 1948, wyd. 5 1948; wyd. 6 z przedmową J. Szczepańskiego. Katowice: Śląsk 1982, tamże: wyd. 7 [1983], wyd. 8 [1986].
Nagrody
Zawartość
5. Dokumenty pruskie. [Szkice publicystyczne]. [Warszawa:] Czytelnik 1947, 182 s.
Zawartość
6. Dowody prowokacji. (Nieznane archiwum Himmlera). [Szkic]. [Warszawa:] Czytelnik 1951, 47 s.
7. Młode Niemcy. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1951, 162 s.
8. Niemcy 1945-1950. Liczby, fakty, daty, komentarze. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 269, VIII s.
9. Notatki korespondenta. (Reportaże). Warszawa: Czytelnik 1951, 111 s.
10. Na zachód od Odry i Nysy. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1952, 226 s.
11. Nowa księga dżungli. Opowiadanie historyczne z początku drugiej połowy XX wieku. „Świat” 1952 nr 36-40. Wyd. osobne Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 87 s. Wyd. 2 tamże 1954. Przedruk zob. poz. ↑.
12. O książkach i ludziach. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1952, 165 s.
13. Podróż po Polsce Zachodniej. [Reportaż]. [Warszawa:] Czytelnik 1952, 75 s.
14. Publicystyka w kraju budującym socjalizm. Warszawa: Czytelnik 1952, 123 s.
15. Siedem gawęd. O dwóch światach, dwóch epokach, dwóch Mickiewiczach i jednej miłości. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 108 s. Wyd. 2 tamże 1953.
16. Śląsk w Polsce Ludowej. [Szkice publicystyczne]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 277 s.
Przekłady
rosyjski
17. Azja w Genewie. Zapiski korespondenta. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 243 s.
18. Na wielkiej konferencji warszawskiej. [Reportaże]. Warszawa: Książka i Wiedza 1955, 77 s.
19. Powrót. (1939-1942). [Szkice publicystyczno-historyczne]. Warszawa: [b.w.] 1955, III, 658 s. + Przypisy 659-957 s. Maszynopis powielony.
Zawartość
20. Z notatnika reportera. Reportaże. Gawędy. Opowiadania. Wyboru dokonał [i przedmową opatrzył] Z. Hierowski. Stalinogród [Katowice:] Śląsk 1955, 388 s.
21. Świat, w którym żyjemy. Wnioski z podróży do ZSRR i USA. Katowice: Śląsk 1957, 63 s.
Nagrody
22. Listy z USA. [Publicystyka]. Katowice: Śląsk 1960, 237 s.
23. Współczesna Ameryka. Warszawa: Czytelnik 1960, 344 s. Wyd. 2 uzupełnione z podtytułem: Stany Zjednoczone Ameryki. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1962.
24. Ciekawa historia ONZ. Warszawa: Iskry 1963, 581 s. Wyd. 2 uzupełnione z podtytułem: W Nowym Jorku nad Wschodnią Rzeką; Mała Encyklopedia ONZ, tamże 1965, 681 s.
Nagrody
25. Był rok 1945... [Wspomnienia]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970, 570 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1973, wyd. 3 1977, wyd. 5 [!] 1980, wyd. 4 [właśc. 5] zmienione 1985.
Nagrody
Przekłady
rosyjski
26. Chwalebna wyprawa na Berlin. [Wspomnienia]. Warszawa: Książka i Wiedza 1970, 165 s. Wyd. 2 tamże 1971.
Nagrody
27. Nasza Europa. [Publicystyka]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1971, 245 s.
28. Polacy spod znaku Rodła. [O Związku Polaków w Niemczech; współautor:] H. Lehr. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1972, 317 s.
29. Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974, XV, 1104 s.
Wersja hiszpańska: Enciclopedia mundial de relaciones internacionales y Naciones Unidas. [Przeł.] E. Osmańczyk. Mexico: Fonde de Cultura 1976, XXIII, 1236 s. Por. poz. ↑.
Wersja angielska: The encyklopedia of the United Nations and international agreements. [Przeł.] E. Osmańczyk. Philadelphia; London: Taylor and Francis 1985, XV, 1059 s. Wyd. 2 New York, Philadelphia 1990.
30. Rzeczpospolita Polaków. [Szkice publicystyczne]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 282 s. Wyd. 2 tamże 1978.
Nagrody
Zawartość
31. El compromiso histórico polaco [Polski kompromis historyczny]. [Szkice]. Powst. przed 1978. Przeł. z rękopisu A. Rossa. Maszynopis 283 s.
Zawartość
32. Wierszem. Wstęp: W. Szewczyk. Opole: Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe 1978, 31 s.
33. Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna 1982, 680 s. Wyd. 2 z przedmową J. Perez de Cuellara tamże 1986. Por. poz. ↑.
34. Kraj i emigracja. Mowy sejmowe posła ziemi opolskiej. Opole: Instytut Śląski 1983, 96 s.
35. Wisła i Kraków to Rodło. [Wspomnienia]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1985, 216 s.
36. Podział środkowej Europy w oczach Polaka. [Szkic]. Opole: Instytut Śląski 1988, 51 s.
37. Polska i Izrael. [Esej historyczny]. Paryż: Kontakt 1988, 85 s. Wyd. nast. [Kraków:] Wszechnica Społeczno-Polityczna* 1989.
38. Siła kraju i emigracji. Myślenie na przełomie epok. Nowy Jork: Bicentennial Publishing Corp. 1988, 259 s. Wyd. nast. Poznań: Kantor Wydawnictwo SAWW [1990], 192 s.
39. Wrocławski tryptyk. Warszawa: Nakład Przyjaciół V 1988, 34 s.
Zawartość
40. Matka Boska Radosna, patronka Polaków spod znaku Rodła. Paryż: Spotkania 1989, 126 s.
41. Niezłomny proboszcz z Zakrzewa. Rzecz o Księdzu Patronie Bolesławie Domańskim. Posłowie: J. Borzyszkowski. Dokumentacja archiwum „Rodła”: H. Lehr. Warszawa: Czytelnik 1989, 383 s.
42. Trzy Europy. [Szkice]. Warszawa 1989, 50 s., powielone.
Zawartość
43. Wielkie rozłączenie: Polska-Niemcy, Polska-Rosja. Posłowie: B. Wierzbiański. Warszawa: Bicentennial Publishing Corp. 1989, 51 s. Wyd. nast. Kraków: Wszechnica Społeczno-Polityczna* 1989.
44. To trzeba opowiedzieć. Dziennik z powstania 1944. Wstęp: J. Klimowicz-Osmańczyk. Warszawa: Bellona 1994, 200 s.
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankiety dla IBL PAN 1966, 1978, 1988.
