BIO

Urodzony 19 września 1925 w Warszawie; syn Mariana Osęki, inżyniera budowlanego, i Janiny z Iwańskich. Uczęszczał do Gimnazjum im. Stefana Batorego. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i kontynuował naukę na tajnych kompletach; w 1944 zdał maturę. Po wojnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim; w 1949 uzyskał magisterium i do 1951 odbywał aplikanturę. Równocześnie w 1948-53 pracował jako dziennikarz. W 1950 został członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (SDP). Debiutował w 1951 reportażem pt. Wołga-Don to serce Kanału, opublikowanym w piśmie „Świat Młodych” (nr 45) oraz jako satyryk w 1953 opowiadaniem pt. Niezwykły murzyn, zamieszczonym w „Szpilkach” (nr 8). W tymże roku podjął pracę etatową w redakcji „Szpilek” (do 1955). W 1954 otrzymał nagrodę im. J. Bruna dla młodych dziennikarzy przyznaną przez SDP. Liczne opowiadania satyryczne, reportaże i felietony publikował m.in. w czasopismach „Przyjaźń” (1952-55), „Po prostu” (1953-54), „Szpilki”(1953-86; podpisany też: Dominik Bellergal, Jan Ochota), „Świat” (1954-68, z przerwami; tu w 1967-68 stała rubryka satyryczna pt. Kronika kulturalna), „Trybuna Robotnicza” (1957, 1959-70), „Trybuna Ludu” (1958-59; tu m.in. rubryka Mikrotrybunka ludu), „Przekrój” (1958-59; tu stałe rubryki humorystyczne w 1958 pt. Moda z bąbelkami, w 1959 pt. Nasz stały korespondent z Marsa Janusz Osęka donosi...), „Kurier Polski” (1961-67, z przerwami; podpisany też: J.O., (J.O.), (O); tu w 1961 rubryka Korniszon polski, w 1961-62, 1965-67 stała rubryka satyryczna pt. Kronika kulturalna), „Światowid” (1963-70). W 1959 ożenił się z Joanną Płońską. Współpracował z Polskim Radiem w programie Radiowa Spółdzielnia Satyryków. W 1955 występował w kabarecie Szpak w hotelu Bristol, następnie w teatrach Buffo i Syrena, a w 1956-59 czytał swoje teksty w objazdowym teatrze Wagabunda, z którym jeździł również po Czechosłowacji, USA, Kanadzie i Izraelu. Od 1957 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP; do rozwiązania Związku w 1983). W 1965 ożenił się z Marią Magdaleną Krasicką, technikiem poligrafem. W 1969 otrzymał nagrodę Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji. W 1971-77 publikował skecze i teksty utworów dramatycznych w miesięczniku „Scena”. W 1980 wznowił współpracę z Polskim Radiem, występując w Podwieczorku przy mikrofonie. W 1983-90 należał do nowego ZLP. W 1985 otrzymał nagrodę im. J. Bruna. W 1996 zamieszczał opowiadania satyryczne w „Sztandarze Młodych”. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1985) oraz odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1985). Zmarł 6 listopada 2014 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Bródnowskim.

Works

1. Przełom w Bulwie. [Opowiadania i humoreski]. Warszawa: Czytelnik 1955, 134 s.

Zawartość

I. Obrazki nie na wystawę: Styl życia; Wieczór w parku; Pobielak; Karzełki; Nieustraszona krytyka; Ludzkie podejście; Chluba miasta; W ramach łączności; Dom bez braków; Zabrałem głos; Bajki pouczające; Inspekcja; Paląca sprawa; Miły chłopiec; Poemat szaletowy; Dyskusja o książce; Zebranie; Klęska Obwarzanka; Okólnik; Przysługa; Czujne oko; Były dyrektor; Zażalenie; Wykopki; Sprawozdanie; Dziwne zdarzenie; Agitacja; Lekcja przyrody; Złotowicz; Wentylator. – II. Skrzypiące pióra: W sprawie niedocenionej twórczości; Słowniczek filmowy; Jak pisałem opowiadanie dla prasy; Tajemnica reportażysty; Opowiadanie nieschematyczne; Utwór; Bohaterski Pała; Harmonogram; Przełom w Bulwie. – III. Po imieniu: Na wczasach „Orbisu”; Spółdzielczy kułak; Droga do dobrobytu; Sam na sam z Eugenią Palej.

2. Cyrk pcheł. [Humoreski i skecze]. Warszawa: Czytelnik 1957, 153 s.

Zawartość

Taniec na linie: Ufność; Ile jest 2*2; Prośby; Ogłoszenie; Kasia; Problem dorosłych; Skarga; Rewelacja; Pogawędka; Demon hazardu; Maszyna; Towarzyszka Barbara Ubryk; Miły człowiek; Sytuacja bez wyjścia; Cyrk pcheł. – Miłość Arlekina: Komunikat w sprawie stworzenia kobiety; Spacer wiosenny; Pocałunek o zmroku; Przygoda miłosna; Rozpustnik; Przysługa; Siła woli; Erotyk. – Parada Dziwolągów; Szczerość; Dalekowzroczny; Opinia; Wielki człowiek; Historia makabryczna; Wyjazd za granicę; Atrakcja; Metody propagandy; Spotkanie; Salomoni; Urząd; Zakała; Przyjazd Marsjan; Humorysta; Pogoda ducha; Wykład o szkodliwości alkoholu; Pies ministra; Pocałunek filmowy; Świat w Kurzychkopkach; Życie pozagrobowe; Ważny gość.

3. Ucho żyrafy. Wybór utworów satyrycznych. Warszawa: Iskry 1958 [właśc. 1959], 156 s.

Zawartość

Z poz. : Pobielak; Wieczór w parku, – z poz. : Wyjazd za granicę; Dalekowzroczny; Pogoda ducha; Przygoda miłosna; Erotyk; Przysługa; Spacer wiosenny; Ogłoszenie; Metody propagandy; Pogawędka; Ważny gość; Przysługa; Spotkanie; Demon hazardu; Atrakcja; Sytuacja bez wyjścia; Historia makabryczna; Cyrk pcheł; Problem dorosłych; Ile jest 2*2; Prośby, – nadto: Komunikat; Mózg elektronowy; W sprawie krasnoludków; Ucho żyrafy; Czy tak powinna wyglądać turystyka?; Najkrótsze nowelki [I-IV]; Wizyta u ministra; Rady ułatwiające życie; Korzyść materialna; Posada; Problem; Relacja; Trybuna Wagabundy; W domu powieszonego; Tam, gdzie mnie nie ma; Skrzydła; Król wrócił; Ogłoszenie [II].

4. Moje bardzo dziwne przygody. Spisał własnoręcznie J. Osęka. Warszawa: Iskry 1960, 109 s.

Zawartość

Osobliwe zajęcie; Kurier generalski; U ludożerców; Szlakiem traperów; Tratwa rozbitków; Sztuczni ludzie; Na pustyni; Wojna z małpoludami; Rezerwat milionów; Kraina centaurów; Niezwykły las; Duchy starego zamczyska; Polowanie na kajmaki; ZOO; Podstępna kradzież ciała; Niedole błędnego rycerza; Gród złodziei; W szponach złotego cielca; Czyściec; Śladami Noego; Kuracja; Stowarzyszenie zbawców ludzkości; O niektórych mankamentach podwójnego życia; Igraszki z zegarem; Dwór Kadaweriuszów; Przejażdżka jachtem; Wehikuł czasu; Uczta u tyrana; Ostatnie przygody u kresu wędrówki.

Przekłady

niemiecki

częściowy: Mein Doppellben und andere kuriose Geschichten. [Przeł.] H. Bereska. Berlin 1973.

5. Kpiny zza kurtyny. [Wybór skeczów i monologów]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1966, 122 s.

Zawartość

Z poz. 2: Wykład o szkodliwości alkoholu; Ważny gość, – z poz. : Szkolne lata; Pożar; Artykuł deficytowy; Rachunek; Wystawa dziecięcych robótek ręcznych; Biuro obsługi samobójców, – Relacja [poz. ], – nadto: Od autora; Prawnuk bohatera; Poker; W sklepie monopolowym; W restauracji; Reportaż z dancingu; Inteligentny człowiek; W sklepie; Dialog sentymentalny; Złota rybka; Ubezpieczenie urlopowe; Urząd wielobranżowy; Czynnik wychowawczy; Napad; Salon samochodowy; Reklama; Główna wygrana; Gazda; Głos z megafonu; Sztuczny człowiek; Włamanie; Elektronowy szef; Papier maszynowy.

6. Kronika pewnej planety. [Humoreski i satyry]. Warszawa: Iskry 1966, 142 s.

Zawartość

Tęcza; Snobizm; Skandal z powietrzem; Kronika pewnej planety; Spotkanie z prezesem; Echo; Album; Rachunek; W kawiarni; Pożar; Pan Roger; Mądre psy; Księga pamiątkowa; Szkolne lata; Wykopalisko; Dziwny przypadek antypodysty; Marsjanie; Kronika towarzyska [I-IV]; Pod palmą; Wir; Sposób; Zdarzenie w ciemnej uliczce; Artykuł deficytowy; Pod wpływem alkoholu; Brylanty; Zagadka arytmetyczna; Wystawa dziecięcych robótek ręcznych; Opowieść wigilijna; Biuro obsługi samobójców; Dziewczynka z zapałkami; Dobra opinia; Polowanie; Spotkanie w kawiarni; Ostatni strzał; Raport nr 4/V/61; Wspinaczka; Przed zaśnięciem; Podsumowanie.

7. Teatrzyk Janusza Osęki. Tekst: J. Osęka. Scenariusz: S. Grodzieńska. Telewizja Polska 1967.

8. Głos ze studni. [Satyry]. Warszawa: Iskry 1968, 127 s.

Zawartość

Głos ze studni; Przyszłość naszej ojczyzny; Po co się starać; Notatnik kulturalny [I-IV]; Póki nie jest za późno; Kradzione części; Sposób na rakiety; W restauracji; Kronika towarzyska [I-III, poz. ]; W trosce o reprezentację; Plaża; Nowelka miłosna; Na planie; Rozmówki z cudzoziemcem; Wypadek samolotowy; Wypychanie ptaków; Zegar z kukułką; Reklamujemy klientów; Staruszek; Przygoda na obiedzie; Prośby; Ambitna twórczość; Wyjątkowa okazja; Pamiętnik speleologa; Katar; Gazda [poz. ]; Krewny z zagranicy; Szewc; Diabeł; Cuduś; Zbrodnia przy Placu La Roulette; Ciężka dola; Wyjazd na prertraktacje; Moje urzędowanie; Interwencja.

9. Dramaty na raty. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1969, 121 s.

Zawartość

Z poz. : Wypychanie ptaków; Na planie; Zegar z kukułką; Interwencja; Plaża; Nowelka miłosna; Wypadek samolotowy; Kradzione części, – Wykopalisko [poz. ], – nadto: Od autora; W hotelu; Kolejka; Podręcznik; Sprzyjająca okoliczność; Fałszywy alarm; Centrala matrymonialna; Most; Pan dyrektor się bawi; Dziura w dachu; Przejazd strzeżony; Sprawozdanie radiowe z meczu; Genialny artysta; Biuro pocieszania samobójców; Wezwanie; Bilet na bal; Wszystko dla skoczków; Po przyjęciu; Reklamujemy klientów; Na wsi wesele; Dziwna przygoda; Morderca; Trudne dziecko; Koło ratunkowe; Strażnik; Kulturalny wieczór.

Adaptacje

radiowe

opowiadania: Kulturalny wieczór. Polskie Radio 1967.

10. Kantmaszynka. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 1971.

11. Człowiek w ścianie. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 1972. Druk zob. poz. .

12. Hipis w ortalionie. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1972, 147 s. Wyd. 2 tamże 1974.

Zawartość

Na całego; Wyczerpująca praca; Niepokojące obawy; Klęski żywiołowe; Rura; Hipis w ortalionie; Pijak; Kontrola estetyki; Dziura w chodniku; Miliony; Zmieszczacz; Bójka; Rozmowa ze złodziejem; Kraksa; Gruczoły łzowe; Między piętrami; Oświadczyny; Lekcja kultury; Kilka pytań; Uproszczony system reklamacji; Punkt usługowy; W sklepie sportowym; Willa pani Dziedzic; Gubałówka; Język. (Sztuka w IX scenach).

13. Wilkołak. [Widowisko dla dzieci]. Telewizja Polska 1972.

14. Kto ma oczy z korka. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Iskry 1973, 167 s.

Zawartość

W ciemnej uliczce; Przygoda; W labiryncie uczuć; Kronika towarzyska; Byłem cudzoziemcem; W ekskluzywnym klubie; Coctail; Gra rur; Kronika kulturalna; Kożuch; Telefon zaufania; Tydzień trzeźwości; Osobnik idealny; Cena uprzejmości; Kronika urzędowa; Dwóch na torach; Wycieczka za miasto 2050; Margines; Kronika kryminalna; Recenzja; Brak powodu do zmartwień; Chory człowiek; Ogłoszenia i komunikaty; Trasa tranzystorowa; Po urlopie; Przygoda na plaży; Niebezpieczeństwa podróży; Kronika wypadków; Bieg przez Pałac Wilanowski; Powieść produkcyjna; Samochód; Kronika wynalazków; Dialog; Biometeorologia; Sweter angielski; Śluby; Tramwaj w oku; Kto ma oczy z korka.

15. Łapa niedźwiedzia. [Utwór dramatyczny]. Polskie Radio 1973. Druk „Teatr Polskiego Radia” 1973 nr 2 s. 69-82. Przedruk w: Teatr wyobraźni. Warszawa 1977; Teatr satyry. Sztuki komediowe współczesne dla teatrów żywego planu. Radom 1983 oraz w poz. , .

16. Śmierć w Żlebie Kirkora. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1973, 46 s.

17. Człowiek w ścianie. [Utwory dramatyczne]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1974, 111 s.

Zawartość

Człowiek w ścianie [poz. ]; Łapa niedźwiedzia [poz. ]; Pod oknem [poz. ].

18. Pod oknem. [Utwór dramatyczny]. Powst. przed 1974. Druk zob. poz. .

19. Echo w remoncie. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Iskry 1976, 149 s.

Zawartość

Echo w remoncie; Egzamin; Posada; Biegiem; Łamigłówka; Alert; Krasnoludek; Pod semaforem; Kandydat; Wiązania; Dzień bez chamstwa; Dziura; Dyskusja; Tajemniczy facet; Fajka jest zdrowsza; Dziewczynka bez zapałek; Inne pokolenie; Nie wydziwiać; Świadek; Przy windzie; Grzyb; W pociągu; Jutro motoryzacji; Rośliny nas nie lubią; Bdż; Rozmyślania przy opadaniu, – Fragmenty prozy: Proza nowoczesna; Proza produkcyjna; Proza kryminalna; Proza fantastyczna; Proza szpiegowska; Proza urzędowa; Specjalizacja; Wulkan.

20. Uśmiechnij się. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1977, [6] k.

21. Tramwaj w oku. [Humoreski i opowiadania satyryczne]. Warszawa: Iskry 1978, 217 s.

Zawartość

Rekord; Obsługa; Spotkanie z twórcą; Nowa forma turystyki; Telefon pocieszenia; Agencja nie sprawdzonych informacji donosi [I-VI]; O ciemnej uliczce; Wycieczka; Przyjaciele murzynów; Tłum; Wspomnienie o roztargnionej kelnerce; Okropność; Wspinaczka; Wizyta; Posada; Szwedzi; Po co się starać?; Punkt informacyjny; Rachunek; Przygoda; Terrarium; Reportaż z dansingu; W polu; Dyskusja w parku; O nieużyteczności kompetentnych; Tydzień trzeźwości; Domek dla złodziei; Nietypowa pora; Chory człowiek; Na planie; Plaża; Pożar; Statystyka; Interwencja; Bieg przez Pałac Wilanowski; O równe prawa dla lunatyków; Przygoda na plaży; Margines; Jedenaście ruchów; Życie na stojąco; Wczasy; W kawiarni; Tęcza, – [Teksty dialogów:] Rura; W hotelu; Przy windzie; Kradzione części. – Dialog; Odrzucone z eksportu; Łapa niedźwiedzia [poz. ]; Miejsce częstych wypadków; Koncesja; Badania; Tramwaj w oku.

22. Milionowe słowo. [Felietony i utwory satyryczne]. Warszawa: Iskry 1983, 256 s.

Zawartość

Pomysł na opowiadanie; BEZP; Kasa uczciwości; Flirt wczasowy; Ponury na plaży; Pełnia zadowolenia; Nowa metoda; Rozmowy urlopowe; Bajka; Przed balem; Dojście; Pieniądz ekstra; Specjalność konsumenta; Szersza perspektywa; Akcja „Zima”; Mieszkanie do wynajęcia; Bezkonfliktowy; Okazja; Rybolin; Gwiazdka naczelnika; Dzień automobilisty; Zły sen; Zagadka; Awaria; Za ścianą; Bruderszaft; Krzycząca niesprawiedliwość; Wobec wieczności; Dwaj bracia; Bumerang; Autobus; W sklepie z zabawkami; Felieton dla wszystkich; Ojciec chrzestny; Sceny balkonowe; Akcja „PP”; Widok na Dziewczynkę; Przeoczenie; Maszyna; Przykład do naśladowania; Wyjaśnienie (Teraz przedstawię...); Wyjaśnienie (W związku z...); Dola wycieczkowicza; Niezwykłe wydarzenie; Paproć; Graty; Kosmici; „Trójkąt bermudzki”; Rozmowa z psem; Przypadek pana Z.; Najważniejsze pytanie; Wulkan; Coś tu nie gra; Milionowe słowo.

23. Tego nie było w TV. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Iskry 1987, 243 s.

Zawartość

Krzyk tonącego; Chwiejna równowaga; Luz; Ryzyko; Projekt aneksu do ustawy regulującej prawo spadkowe w zakresie dziedziczenia miejsc w kolejkach społecznych do sklepów meblowych; Inspektor przyszedł; Złota rączka; Kontrola; Tego nie było w TV; Nagroda; Pomysł; Reforma; Szczerość; Tego nie było w TV; Wszystko jasne; Człowiek w sklepie; Na schodach; Parahydraulik; Eksperyment; Dziura w płocie; Hasło; Konsultacja; Bioenergoprojekt; Przy półlitrówce; Analiza; Zmiana; Spotkanie ze spekulantem; „Akcja P”; Notatka; Lekarz radzi; Myślenie ekonomiczne; Protest; Wille; Błędne koło; Dziadek; Rozmowa; Hasło „Rąbanka”; Na balu; Sylwester w „Europie”; Uzdrawiacz; Inwestycja; Ziarnko kawy; Rozliczenie; Tego nie było w TV; Określona sytuacja; Kowalscy?; Dzień Trzeźwego Kierowcy; Garnitur; Tik nerwowy; Dewaluacja; Smutna humoreska; Gwiazdka; Dlaczego?; Tłum; U chorego; Manipulacja na plaży; Wywiad z czcigodnym młodzieńcem; Pies; Zaproszenie; Izba wytrzeźwień; Węgorz; Tajemnica; Próba terroru; Zagraniczny krewny; Chłopi; Pertraktacje; Hiena kryzysu; Rozmowa z chorym; Włamywacz; Młodość; Rury; Atrapy; Służąca; W banku; Przydział; Nie tylko meteorologia; Sen; Biorytm; Dziwna rozmowa; Kuracja; Konkurs Chopinowski; Gra; Uroczystości; Usterki; Dziecko; Betonowa pustynia.

Słuchowiska radiowe, m.in.

Rożen. Polskie Radio 1974.
Powrót z zaświatów. Polskie Radio 1975.
Dwa tysiące na minutę. Polskie Radio 1978.
Palące zagadnienie. Polskie Radio 1979.

Wybory utworów literackich w przekładach

niemiecki

Mann mit heiterem Gemüt. Humoresken und Satiren. [Przeł.] H. Schumann. Berlin 1977.

rosyjski

Ucho žirafa. Satiričeskie rasskazy. [Przeł.] N. Labkovskij. Moskva 1959.
Časy s kukuškoj. [Przeł.] N. Labkovskij. Moskva 1972.

słowacki

Vypchávanie vtákov. Zbornik humoru a satiry [...] [Przeł.:] J. Kamienistý, I. Verner. Bratislava 1970.

Analyses and reviews

Ankiety dla IBL PAN 1974, 1997.

Wywiady

Na fali odnowy... Rozm. J. Kleyny. Szpilki 1986 nr 17.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (F. Lichodziejewska).

Przełom w Bulwie

[A. Marianowicz] (j.r.): Debiut Osęki. Szpilki 1955 nr 35.

Cyrk pcheł

J. Kuniński: Pchły bardzo kąśliwe. Nowe Książki 1957 nr 7.
M. Samozwaniec. „Nowiny Literackie1957 nr 6.

Ucho żyrafy

[B. Biernacka] B.B.: Ucho żyrafy w Galluxie. Nowe Książki 1959 nr 5.
[Z. Kubikowski] Z.K.: W Bulwie znów zastój. Odra 1959 nr 12.

Moje bardzo dziwne przygody

A. Jarecki: Polowanie na kajmaki. Przegląd Kulturalny 1961 nr 12.

Kronika pewnej planety

K. Janicki: Śmieszne lecz prawdziwe. „Sztandar Lududod. Kultura i Życie 1966 nr 41.
M. Sprusiński: Wdzięk satyryczny. Nowe Książki 1967 nr 2 [recenzja też: J. Jurandot: Moja tfurczość].

Głos ze studni

B. Sowińska: Cienkim piórkiem. Życie Warszawy 1969 nr 69.

Echo w remoncie

E. Wąsik: Dziewczynka z zapalniczką. Literatura 1976 nr 52.

Milionowe słowo

I. Tessarowicz-Pakuła: Świadome wentyle. Nowe Książki 1984 nr 5 [dot. też: R.M. Groński: Satyra kłamie!].