BIO
Urodzony 22 stycznia 1891 w Krakowie; syn Błażeja Tempki, urzędnika, i Heleny z Nowakowskich, nauczycielki. Uczęszczał kolejno do Gimnazjum św. Jacka i do III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie. W 1909 zdał egzamin maturalny i do 1912/13 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). Uczestniczył w zajęciach krakowskiego Koła Miłośników Dramatu Klasycznego oraz uczył się aktorstwa w szkole dramatycznej Kazimierza Gabryelskiego. Debiutował jako aktor w 1910 w Teatrze Ludowym w Krakowie pod kierunkiem Edmunda Rygiera. Od 1911 do jesieni 1914 należał do zespołu Teatru Miejskiego im. J. Słowackiego. Występował na scenie pod nazwiskiem panieńskim matki, które stało się nazwiskiem używanym stale w działalności pisarskiej i publicznej. Po wybuchu I wojny światowej służył w Legionach Polskich w randze chorążego, a następnie podporucznika. Przez krótki czas był na froncie, później pracował w biurze prasowym Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie Trybunalskim. Debiutował w 1915 na łamach „Dziennika Narodowego” szkicem pt. Tadeusz Pawlikowski (nr 145); w piśmie tym publikował artykuły i nowele do 1916, następnie współpracował z „Wiadomościami Polskimi” (1916-17). W lutym 1918 został internowany przez władze austriackie. Po uwolnieniu, od kwietnia tegoż roku występował ponownie w Teatrze Miejskim im. J. Słowackiego w Krakowie, grywał wielkie role z repertuaru romantycznego, a także postacie charakterystyczne. Prowadził również wraz z Marianem Jednowskim kursy dramatyczne w Krakowie. W 1920 doktoryzował się na Wydziale Filozoficznym UJ, na podstawie pracy Józef Narzymski i komedia społeczna (promotor prof. Ignacy Chrzanowski). Od tegoż roku zajmował się też reżyserią teatralną. W 1921-26 grał i reżyserował na różnych scenach Warszawy, Krakowa i Łodzi. Zaczął także pisać w tym okresie komedie. W 1926-29 był dyrektorem Teatru Miejskiego im. J. Słowackiego w Krakowie. Po konflikcie z Radą Miejską, w marcu 1929 zrezygnował z zajmowanego stanowiska. W sezonie 1929/30 występował gościnnie w Katowicach, w zespole Reduty, reżyserował także w Teatrze Wielkim w Wilnie. Od 1930 poświęcał się niemal wyłącznie pracy literackiej i dziennikarskiej. W 1930-39 publikował cotygodniowe felietony o tematyce krakowskiej na łamach „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Współpracował również z pismami „Wiadomości Literackie” (1932-39), „Prosto z mostu” (1935-36), „Słowo” (1937-38). Był rzecznikiem wielu akcji charytatywnych i oświatowych, wiceprezesem klubu sportowego Cracovia i prezesem Związku Opieki nad Zwierzętami. W 1935 otrzymał nagrodę literacką m. Krakowa, a w 1937 Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury (odznaczenia tego nie przyjął). Był związany z porozumieniem politycznym Front Morges. W 1938 został członkiem Stronnictwa Pracy. Po wybuchu II wojny światowej udał się do Lwowa, gdzie był współinicjatorem i pierwszym prezesem Komitetu Krakowskiego, który zajmował się prowadzeniem akcji pomocy żywnościowej, odzieżowej i mieszkaniowej dla uchodźców. W październiku 1939 przedostał się na Węgry, a stamtąd do Francji. Od stycznia 1940 do sierpnia 1941 był członkiem utworzonej we Francji Rady Narodowej. Został też powołany do Rady Teatralnej przy Ministerstwie Informacji. W styczniu 1940 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i Kanady z misją prowadzenia akcji propagandowej wśród Polonii. Od marca 1940 wydawał wspólnie z Mieczysławem Grydzewskim „Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie”, sprawując oficjalnie funkcję redaktora naczelnego. Po upadku Francji, w czerwcu 1940 przedostał się do Lizbony, a stamtąd do Londynu. Kontynuował współpracę z „Wiadomościami Polskimi”, publikując tam liczne artykuły i felietony (m.in. w 1940 cykl pt. No parking, w 1941 cykl pt. Krótka historia Polski dla młodzieży angielskiej) do zawieszenia pisma w lutym 1944 (m.in. w związku z jego artykułem pt. O drugie «Nie!», nr 6). Drukował także m.in. w „Dzienniku Polskim” (Londyn), „Dzienniku Żołnierza” (Szkocja), również po połączeniu tych pism w 1944 oraz w „Tygodniku Polskim” (Nowy Jork, 1943-45). Ogłaszał też liczne broszury polityczne. Po zakończeniu wojny pozostał w Londynie, gdzie kontynuował twórczość publicystyczną i literacką. W 1945-46 był prezesem Związku Artystów Scen Polskich za Granicą. Współpracował z wznowionym w Londynie tygodnikiem „Wiadomości” (wchodził też w skład jury nagrody tego pisma), „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza” (od 1950 cotygodniowy felieton) oraz z wydawanymi w Stanach Zjednoczonych pismami „Dziennik Polski” (Detroit) i „Nowy Świat” (Nowy Jork). Był członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (w 1958 ze Związku wystąpił) i Związku Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej. W 1952-56 i od 1961 wygłaszał w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa niedzielne gawędy z zakresu historii, literatury i kultury polskiej pt. Wieczory pod dębem. Brał udział w życiu społecznym i kulturalnym emigracji; współpracował z Teatrem Polskim w Londynie. W ostatnich latach życia ciężko chorował i znalazł się w trudnej sytuacji materialnej. W 1962 Marian Hemar zorganizował na jego rzecz zbiórkę pieniężną wśród Polonii. Zmarł 4 października 1963 w Londynie; zgodnie z jego ostatnią wolą, w lutym 1968 urna z prochami została przewieziona do kraju i złożona na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Twórczość
1. Wymarsz. Nowela. „Czas” 1917 nr 202-239. Wyd. osobne Kraków: Centralne Biuro Wydawnicze NKN [Naczelnego Komitetu Narodowego] 1917, 106 s. Wyd. 2 Kraków: Towarzystwo Szkoły Ludowej 1937 s.
2. Józef Narzymski i komedia społeczna. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1922, 124 s.
3. Tajemniczy pan. Komedia w 3 aktach. Prapremiera: Warszawa, Teatr Komedia 1924.
Przekłady
niemiecki
4. Puchar wędrowny. Komedia w 3 aktach. Prapremiera: Poznań, Teatr Nowy 1926.
5. Kabała. 4 obrazy z prologiem i epilogiem. Powst. ok. 1928.
6. Geografia serdeczna. [Felietony]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1931, 190 s.
7. Przylądek Dobrej Nadziei. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany” 1931 nr 1-24, 26-40. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff 1931, 330 s. Wyd. nast.: tamże: 1933, [ok. 1934], [1935], [1935], 1939; London: M.I.Kolin [1940]; Jerozolima: Sekcja Wydawnicza APW [Armii Polskiej na Wschodzie] 1944; London: Alma Book [1957]; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968; Warszawa: Nasza Księgarnia 1975; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980, tamże 1984; Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1990.
Przekłady
angielski
chorwacki
czeski
niderlandzki
niemiecki
szwedzki
Adaptacje
radiowe
Wydanie skrócone: Warszawa: Nasza Księgarnia 1993, 146 s.
8. Kucharz doskonały. [Felietony]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1932, 203 s.
9. Start Edmunda Sulimy. Powieść. „Czas” 1932 nr 155-193. Wyd. osobne Kraków: Gebethner i Wolff 1932, 233 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1935, wyd. 3 1939; wyd. 4 London: Polska Fundacja Kulturalna 1964.
Nagrody
Przekłady
chorwacki
10. Cuda teatru. [Opowiadanie dla dzieci]. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1933, 29 s.
11. Książka zażaleń. [Felietony]. Kraków: [drukarnia] Towarzystwa św. Michała Arch [anioła] w Miejscu Piastowem 1933, 237 s.
12. Niemcy à la minute. [Reportaże]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 186 s.
13. Pamięci Józefa Sosnowskiego. Kraków: Księgarnia S.A. Krzyżanowskiego 1933, 12 s.
14. Puchar Krakowa. [Opowiadanie dla dzieci]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 64 s. Wyd. nast.: wyd. 2-8 tamże 1934-1939; London: [Drukarnia] S. Lewis 1945.
Przekłady
francuski
15. Dzwonek niedzielny. [Felietony]. Wyd. 2 [!] Warszawa: Gebethner i Wolff 1934, 183 s.
16. Rubikon. [Powieść]. „Tygodnik Ilustrowany” 1934 nr 41-50. Wyd. osobne Warszawa: Gebethner i Wolff [1935]. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1935, wyd. 3 [1937], wyd. 3 [!] 1939; London: M.I. Kolin 1941; [Bari:] Sekcja Wydawnicza2. Korpusu 1945; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1990.
Przekłady
chorwacki
17. W pogoni za formą. Wrażenia z pobytu w Moskwie. Lwów: K.S. Jakubowski 1934, 151 s.
18. Serce i bat. [Szkice]. Lwów: Macierz Polska 1935, 70 s.
Zawartość
19. Stawiam bańki!... [Felietony]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1936, 234 s.
20. Złotówka Manoela. Opowiadania dla młodzieży. Warszawa: Gebethner i Wolff 1936 [antydatowane 1935], 215 s.
Zawartość
21. Gałązka rozmarynu. Widowisko w 5 obrazach. Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1937. Polskie Radio 1938. Wyd. Lwów: Książnica-Atlas 1938 [antydatowane 1937], 185 s. Wyd. nast.: Bari: Sekcja Wydawnicza 2. Korpusu 1945, powielone; London: Wydawnictwo Świat. Związku Polaków z Zagranicy 1945; Warszawa: „Inspiracje”, Zarząd Główny Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Zespół Kultury i Oświaty Zarząd Główny Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch” 1988.
Nagrody
22. Lajkonik. [Felietony]. Lwów: Książnica-Atlas [1938], 166 s.
23. Pani służba. Powieść. [Warszawa:] Gebethner i Wolff 1938, 232 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; Budapeszt: Komitet Polsko-Angielski 1940, 77 s., powielone.
24. Z mojej pralni. [Felietony]. [Warszawa:] Gebethner i Wolff [1938], 283 s.
25. Błękitna kotwica. [Powieść]. Cz. 1. Warszawa: Gebethner i Wolff 1939, 322 s.
26. Riksza warszawski. [Powieść]. „Dziennik Żołnierza”, Szkocja 1942 nr 177-202, 1943 nr 1-85.
27. Krucjata dziecięca. [Powieść; odcinki 1-81]. „Dziennik Żołnierza”, Szkocja 1943 nr 219-289, nr 291-303.
28. Ty pójdziesz górą. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Wielka Brytania, Lotnicza Czołówka Teatralna 1943.
29. Walka z nazwiskiem. [Felieton]. Londyn: Wydawnictwo Konwentu Organizacji Niepodległościowych [1943], 2 k. Wyd. nast. konspiracyjne [Warszawa 1943].
30. Wytatuowane serca. [Felietony]. Warszawa: Gebethner i Wolff [1936], 237 s. Wyd. nast. Tel Awiw: „Przez Lądy i Morza” na Wschodzie 1944.
31. Pędziwiatr. [Opowiadanie dla dzieci]. Duns: Caldra House 1945, 93 s. Wyd. nast.: Hanower: Wydawnictwo Polskiego Związku Wychodźstwa Przymus[owego] 1945, wyd. 2 tamże 1945; Bari: Delegatura Polskiego Czerwonego Krzyża przy 2. Korpusie 1946; Lippstadt [ok. 1946].
32. Jesień i wiosna ludów. 1. W krainie „Common sense’u”; 2. „Habeas Corpus”. Londyn: [Polskie Ministerstwo Informacji] 1946, 36 s.
33. Mój Kraków. [Wspomnienia]. New York: Biblioteka Polska [1946], 47 s. Przedruk zob. poz. ↑.
34. Na przystanku. List do nieznanego przyjaciela, płynącego do Anglii. Londyn: [Polskie Ministerstwo Informacji] 1946, 30 s.
35. Orzeł czy reszka? [Broszura polityczna]. Londyn: [Polskie Ministerstwo Informacji] 1946, 30 s.
Zawartość
36. Trzy wspomnienia. Stanisław Stanisławski; Lucyna Kotarbińska; Stanisława Wysocka. [Szkocja:] Wydawnictwo Literackie Służby Opieki nad Żołnierzem 1 Gr[upy] Dyw[izji] P[olskiego] K[orpusu] P[rzysposobienia] i R[ozmieszczenia] 1947, 28 s., powielone.
37. Wynajęci „Polacy”. [Publicystyka]. Londyn: [Polskie Ministerstwo Informacji] 1947, 43 s.
Zawartość
38. Z księgi zażaleń pielgrzymstwa polskiego. Bruksela: „La Colonne” 1949, 156 s.
Zawartość
39. Lajkonik na wygnaniu. Felietonów sto i jeden (1950-1962). Londyn: Komitet Obchodu Jubileuszowego 1963, 471 s.
40. Wieczory pod dębem. Gawędy historyczne. Oprac.: L. Ciołkoszowa. Słowo wstępne: L. Kielanowski. Londyn: Gryf 1966, 506 s.
Zawartość
41. Lajkonik. Wybór felietonów z lat 1931-1939. Oprac.: H. Markiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975, 596 s.
Zawartość
42. Mój Kraków i inne wspomnienia. [Oprac.:] P. Kądziela. Warszawa: „Interim” 1994, [134] s.
Zawartość
Podręczniki do języka polskiego
Przekłady
Prace edytorskie i redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN ok. 1958.
