BIO
Urodzony 8 listopada 1917 w Olsztynie; syn Stanisława Nowakowskiego, historyka, dziennikarza, działacza niepodległościowego, i Emilii z Górków. Po przyznaniu Warmii na podstawie wyników plebiscytu z 1920 Niemcom, jego rodzina była zmuszona do opuszczenia tego regionu i przeniosła się do Bydgoszczy. Tam uczęszczał do Gimnazjum im. Marszałka Śmigłego-Rydza. Był redaktorem czasopisma międzyszkolnego „Ogniwo”, na którego łamach publikował pierwsze utwory: wspomnienie z wakacji pt. Czwórka w Rumunii (1934 nr 2; podpisany Taddy) i wiersz pt. Białe szaleństwo (1935 nr 6). Po zdaniu matury w 1936 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W 1937 otrzymał nagrodę w konkursie polonistycznym Polskiej Akademii Literatury za pracę o poezji skamandrytów. W 1938-39 ogłosił kilka wierszy w „Czerwonych Tarczach”; za opowiadanie Ulica ciepła otrzymał nagrodę w konkursie pisma na utwór o nędzy ludzkiej. Współpracował z grupą młodzieży związaną z lewicą Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Po wybuchu II wojny światowej, walczył podczas obrony Warszawy w oddziałach ochotniczych PPS. Drukował wiersze w wychodzących jeszcze we wrześniu 1939 dziennikach. W lutym 1940 został aresztowany przez gestapo we Włocławku za kolportowanie tajnych ulotek. Do końca wojny przebywał w więzieniach i obozach niemieckich, m.in. w Inowrocławiu, Zwickau, Dreźnie, Elsnig-Vogelgesang i w Salzwedel. Po wyswobodzeniu przez armię amerykańską przeniósł się do obozu dla uchodźców w Haren-Emc (Maczków) w Holandii. Uczył tu w polskim liceum. Rozwijał twórczość literacką, przesyłał opowiadania i wiersze do pism w Londynie i Paryżu. Jesienią 1946 wyjechał do Włoch, a następnie w 1947 z transportem 2. Korpusu Polskiego, do Anglii. W 1946 ożenił się z Teresą Kiersnowską, siostrą poety i dramatopisarza Ryszarda Kiersnowskiego (rozwód 1956). Na początku grudnia 1946 wyjechał z żoną do Włoch, skąd wkrótce udał się z transportem rodzin polskich do Anglii; zamieszkał w Domu Pisarza w Londynie. Brał czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym emigracji polskiej w Londynie, m.in. działał w Światowym Związku Polaków z Zagranicy, został członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie i przez wiele lat pełnił obowiązki sekretarza zarządu. Utwory prozą ogłaszał w „Orle Białym” (Londyn, od 1946), „Tygodniu Polskim” (Londyn), „Kulturze” (Paryż, od 1946), „Wiadomościach” (Londyn, od 1947). Współpracował w 1950-52 z polską sekcją radia brytyjskiego (BBC). Od uruchomienia 3 maja 1952 Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa (RWE; początkowo pod nazwą Głos Wolnej Polski) był jej pracownikiem. Przygotowywał codzienne komentarze polityczne i kulturalne, redagował magazyn Panorama dnia, pisał słuchowiska i cykle audycji historycznych i literackich, przeprowadzał wywiady (głównie pod pseudonimem Tadeusz Olsztyński). W 1953 przebywał trzy miesiące w Stanach Zjednoczonych, po czym powrócił do Monachium. W 1958 ożenił się z Danutą Anczakowską. Mieszkał kolejno w Paryżu, Villach, Merano, Monachium, Londynie, Sigtuna, Wenecji, w końcu osiedlił się na stałe w Monachium. Współpracował okresowo z radiem niemieckim (m.in. w 1976 cykl audycji o literaturze polskiej dla radia bawarskiego). Od 1959 należał do zachodnioniemieckiej grupy literackiej Gruppe 47, przewodniczył w 1964-65 PEN Club Center for Writers in Exile na Republikę Federalną Niemiec, Austrię i Szwajcarię, w 1966 został członkiem Bawarskiej Akademii Literackiej. Publikował artykuły głównie na temat literatury polskiej także na łamach prasy zachodnioniemieckiej, m.in. w „Die Zeit” (Hamburg), „Frankfurter Algemeine Zeitung”, „Der Monat” (Berlin), „Welt der Literatur” (Hamburg). Otrzymywał liczne nagrody literackie, m.in.: Literary Atlantic Award Princeton University w USA (1963), Tukan-Kreis w Monachium (1966), nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1971), Fundacji im. A. Godlewskiej w Genewie (1977). W 1979-87 brał udział jako reporter w około trzydziestu podróżach zagranicznych papieża Jana Pawła II (z wyłączeniem pielgrzymek do Polski, gdyż władze odmawiały mu wizy). W 1986 objął wraz z Włodzimierzem Odojewskim funkcję przewodniczącego powstałego w Monachium Klubu im. J. Mieroszewskiego. W 1987 przeszedł w RWE na emeryturę, ale do końca istnienia rozgłośni w 1994 pisał cotygodniowe felietony pt. Przy kawiarnianym stoliku. Później był prezesem Klubu Kombatantów RWE. Przewodniczył Radzie Narodowej Polskiej w Niemczech. Od 1990 był prezesem Stowarzyszenia na Rzecz Porozumienia Polsko-Niemieckiego oraz Fundacji Stowarzyszenia. Od 1990 odwiedzał Polskę. Był inicjatorem powstania, a potem prezesem i prezesem honorowym Światowego Związku Bydgoszczan. W 1991 otrzymał tytuł honorowego obywatela Olsztyna i honorowego redaktora „Gazety Olsztyńskiej” (którą w 1914-20 redagował jego ojciec). Został wyróżniony nagrodą Fundacji im. W. i N. Turzańskich (Kanada 1991) oraz nagrodą im. K. Wolskehla Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych (1992). W 1994 Rada miasta Bydgoszczy przyznała mu tytuł honorowego obywatela. W 1995 zdecydował się przenieść do Polski i zamieszkać w Bydgoszczy. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993). Zmarł 11 marca 1996 w Bydgoszczy; pochowany tamże na cmentarzu ewangelickim.
Twórczość
1. Panna z drugiego piętra. (Powieść). [Londyn 1951; informacja autora].
2. Jasełka. [Londyn:] Światowy Związek Polaków z Zagranicy [1947], 29 s. Wyd. nast. tamże?: wyd. 2 1948, wyd. 3 1949.
3. Czarny dzień posła Garłacza. (Jednoaktówka wierszem). Londyn 1948.
4. Piękna nasza Polska cała. [Wodewil w 3 aktach]. Londyn: Wydawnictwo dla Polonii Zagranicznej Światowego Związku Polaków z Zagranicy 1948, 59 s.
5. Szopa za jaśminami. London: Polish Press Agency (Światpol) 1948, 125 s. Wyd. nast. Sztokholm: Polonica Förlag 1994.
Nagrody
Przekłady
niderlandzki
niemiecki
włoski
6. Czy pan mówi po polsku? (Jednoaktówka wierszem). Londyn 1949.
7. Pakt atlantycki a... Polonia Amerykańska. [Artykuł publicystyczny]. [B.m.] USA: Komisja Współpracy z Poloniami w Innych Krajach Kongresu Polonii Amerykańskiej 1949, [8] s.
8. Piękny maju na Bugaju. (Jednoaktówka ze śpiewami i tańcami). Londyn 1949.
9. Przyczyna nieznana. (Groteska w 3 aktach). [Wielka Brytania] 1949. „Poradnik Świetlicowy” nr 101. Wystawienie: Londyn, Zespół Dramatyczny „Devonia” 1954.
10. Malarz mojego miasta. [O Marianie Faczyńskim]. [Londyn: Polskie Young Men's Christian Association w Wielkiej Brytanii 1953]. [Informacja autora].
11. Obóz Wszystkich Świętych. Powieść. Paryż: Libella 1957, 462 s. Wyd. nast.: Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1989; Warszawa: Czytelnik 1990; [wyd. 4] ze wstępem, oprac. i przypisami W. Lewandowskiego. Warszawa: Open 2003.
Nagrody
Przekłady
angielski
fiński
niderlandzki
niemiecki
turecki
Adaptacje
teatralne
12. Syn zadżumionych. [Powieść]. „Kultura”, Paryż 1959 nr 1/2 s. 65-145. Wyd. osobne Paryż: Instytut Literacki 1959, 85 s. Wyd. nast. Warszawa: Niezależny Instytut Wydawniczy* 1981.
Przekłady
niemiecki
13. Zur geistigen Situation der polnischen Kultur vor und nach dem Oktoberaufstand 1956. Dortmund: Kulturamt der Stadt Dortmund [ok. 1960], 27 s.
14. Saga rodu Radziwiłłów. Powst. 1966. Druk fragmentów „Wiadomości”, Londyn: Klejnocik z Ratyzbony. 1964 nr 51/52 s. 6/7; Radziwiłł w chałacie. 1965 nr 16/17 s. 4; Serce przez myszy pogryzione, czyli amok w rodzinie. 1965 nr 51/52 s. 12; Arkadia na gruzach ojczyzyny. 1966 nr 37 s. 2.
Przekłady
angielski
niemiecki
Przekład polski: Radziwiłłowie. Przeł. z języka niemieckiego A. Marcinek. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX Wieku 2005, 396 s.
15. Aleja Dobrych Znajomych. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1968, 396 s.
Zawartość
16. Niestworzone rzeczy. Zbiór opowiadań. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1968, 436 s.
Zawartość
Przekłady
niemiecki
17. Happy-end. [Powieść]. Paryż: Instytut Literacki 1970, 205 s.
18. Byle do wiosny. Powieść. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1975, 247 s.
Nagrody
19. Wiza do Hrubieszowa. [Powieść]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1979, 167 s.
20. Reporter Papieża. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1980, 248 s. Wyd. 2 poszerzone tamże 1980, 299 s.
Przekłady
niemiecki
21. W bagażniku Jego Świątobliwości. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1981, 132 s. Wyd. nast. [Warszawa: b.w.* 1982], 132 s.
22. Volo papale. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1982, 257 s. Wyd. nast.: [Warszawa: b.w.* 1983]; [b.m.w.* 1984].
23. Na skrzydłach nadziei. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1984, 198 s. Wyd. nast. [Warszawa:] Pokolenie* [1987], 198 s.
Wyd. osobne reportażu Osiem dni w Ojczyźnie. Kraków: [b.w.] 1985, 28 s.
24. Boeing świętego Piotra. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1986, 236 s.
25. Kwiaty dla Pielgrzyma. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1987, 182 s. Wyd. nast. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1988.
26. Nie umiera się w Miami... Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1991, 130 s.
27. Urzeczenie. [Szkice wspomnieniowe]. Bydgoszcz: Świadectwo 1993, 87 s.
28. Za kurtyną snu... Wiersze zebrane prawie wszystkie. Warszawa: To My 2002, 96 s. Wyd. poprawione i uzupełnione tamże 2003, VIII, 134 s.
Słuchowiska radiowe, m.in.
Słuchowiska radiowe nadane przez Rogłośnię Polskiego Radia Wolna Europa w Monachium [inf.: K.W. Tatarowski: Pan Tadeusz przy mikrofonie. „Tygiel Kultury” 1996 nr 4]
Wybory utworów literackich w przekładach
Omówienia i recenzje
• Informacje Teresy Błażyńskiej primo voto Nowakowskiej.
• Ankieta dla IBL PAN 1957, 1966.
