BIO
Urodzony 2 kwietnia 1935 w Warszawie w rodzinie nauczycielskiej; syn Antoniego Nowakowskiego i Stanisławy z Jabłońskich. Do 1955 (z krótkimi przerwami) mieszkał we Włochach pod Warszawą, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum. Przez kilka miesięcy uczył się też w gimnazjum w Ursusie. Podczas nauki w szkole średniej należał do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Po ukończeniu X klasy, w 1951 przerwał naukę na rok i w tym czasie pracował w Polskich Liniach Lotniczych LOT na Okęciu w Warszawie. W 1952 był etatowym pracownikiem ZMP. Następnie ponownie uczęszczał do szkoły we Włochach; w 1953 zdał maturę. W tymże roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Po drugim roku studiów, przez pewien czas pracował jako pomocnik cieśli w kopalni Marcel w Radlinie. W 1957 opublikował na łamach „Nowej Kultury” (nr 31) opowiadanie pt. Kwadratowy, które uważa za właściwy debiut literacki. W 1958 ukończył studia prawnicze na UW. W tym samym roku ożenił się z Jolantą Zabarnik, adwokatem. Zajmował się pracą literacką, publikował liczne nowele i opowiadania w wielu czasopismach, m.in. w „Nowej Kulturze” (1957-59, 1961-62), „Współczesności” (1958-62, 1965), „Twórczości” (1958-78, z przerwami), „Polityce” (1960-74, z przerwami), „Więzi” (1961-81, z przerwami), „Tygodniku Kulturalnym” (1962-74, z przerwami), „Kulturze” (1963-66) oraz „Światowidzie” (1963-67, 1969; tu cykle prozatorskie: w 1965 pt. Afryka, a w 1967 pt. Notatki z Goa). W 1965, jako scenarzysta Filmu Polskiego, wraz z ekipą Zespołu Filmowego Kadr odbył trzymiesięczny rejs frachtowcem do Afryki Zachodniej, a w 1967 ponad czteromiesięczny rejs do Indii i Pakistanu, przyznany mu przez Polską Żeglugę Morską za powieść Marynarska ballada (wyd. 1966). W 1968 dwukrotnie wyjeżdżał jako stypendysta do Jugosławii. W tymże roku otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. Od 1969 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP; do rozwiązania Związku w 1983; od grudnia 1980 wchodził w skład Zarządu Głównego). W 1970 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1972 przebywał w USA na stypendium International Writing Program w Iowa City. Kontynuując twórczość literacką, publikował prozę, scenariusze filmowe oraz teksty dramatyczne, m.in. w paryskiej „Kulturze” (1969-72, 1976-77 pod pseudonimem Seweryn Kwarc), „Tygodniku Powszechnym” (1969-73, 1976-80, 1985), „Dialogu” (1972-74) i „Literaturze” (1973-76, 1981). W 1976 należał do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL), oraz innych, kierowanych do władz apeli o przestrzeganie swobód obywatelskich i twórczych, w następstwie czego jego twórczość została objęta zakazem druku. W 1977 był jednym z założycieli niezależnego kwartalnika literackiego „Zapis” oraz członkiem jego redakcji. W tymże roku otrzymał nagrodę Internationales Kurzgeschichten Colloquium, a w 1983 nagrodę kulturalną Solidarności za 1981-82. W marcu 1984 został aresztowany i oskarżony o działalność na szkodę interesów PRL, we współpracy z zagranicznymi ośrodkami propagandowo-dywersyjnymi. Przeciw jego aresztowaniu protestowało 120 polskich pisarzy w liście do Prezesa Rady Ministrów PRL oraz zagraniczne stowarzyszenia literackie: Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie, PEN Cluby w Niemczech, Danii i Holandii, jury francuskiej nagrody Prix de la Liberté oraz paryski Klub Helsiński. Po zakończeniu śledztwa, w czerwcu 1984 uchylono areszt tymczasowy, a akt oskarżenia został wniesiony przez Wojskową Prokuraturę Garnizonową w Warszawie do Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego; dalsze postępowanie procesowe zostało uchylone na mocy amnestii, a w 1990 Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił akt oskarżenia z braku dowodów winy. W 1984 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku, a w 1988 wyróżnienie honorowe Solidarności Pracowników Wydawnictw za twórczość po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Powstałe w latach osiemdziesiątych utwory prozą oraz artykuły literackie ogłaszał głównie w prasie emigracyjnej, m.in. w „Kulturze” (Paryż, od 1982 pod własnym nazwiskiem; m.in. w 1982 cykl pt. Zapiski na gorąco), „Pulsie” (Londyn, 1983-84, 1986-88) i „Zeszytach Literackich” (Paryż, 1985-86), a także w wydawanych w kraju poza cenzurą czasopismach „Arka” (1983), „Kultura Niezależna” (1985-88), „Krytyka” (1986) i „Obecność” (1986). W 1989 uczestniczył w zjeździe założycielskim Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i został wybrany na członka Zarządu Głównego. Od 1990 należał do Porozumienia ponad Podziałami. W 1993-94 publikował w „Życiu Warszawy” cykl felietonów pt. Widziane z dołu, a w 1997 cykl pt. Słowa-klucze. (Mały słownik PRL) w „Rzeczypospolitej”. Fragmenty prozy oraz teksty o charakterze literackim i publicystycznym ogłaszał m.in. w „Rzeczpospolitej” (1996-2005), „Gazecie Polskiej” (1996-2006) i „Nowym Państwie” (2002-04). W 2003 za całokształt twórczości otrzymał nagrodę literacką im. W.S. Reymonta, ufundowaną przez Związek Rzemiosła Polskiego. Odznaczony w 2006 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z okazji trzydziestolecia powstania KOR oraz Złotym Medalem Zasłużony Kulturze — Gloria Artis, przyznawanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zmarł 16 maja 2014. w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.
Twórczość
1. Ten stary złodziej. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1958, 166 s. Wyd. 2 łącznie z poz. ↑ pt. Ten stary złodziej; Benek Kwiaciarz tamże 1983, 380 s.
Zawartość
2. Benek Kwiaciarz. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1961, 196 s. Wyd. 2 łącznie z poz. ↑ pt. Ten stary złodziej; Benek Kwiaciarz tamże 1983, 380 s.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
3. Silna gorączka. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1963, 217 s. Wyd. 2 tamże 1972.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
filmowe
4. Trampolina. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1964, 164 s. [Wyd. 2]. Warszawa: Alfa-Wero 2004.
Przekłady
czeski
5. Zapis. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 218 s.
Zawartość
6. Marynarska ballada. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1966, 90 s.
7. Robaki. [Mikropowieść]. „Twórczość” 1966 nr 11 s. 9-62. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 109 s. Przedruk zob. poz. ↑.
8. Gonitwa. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1967, 204 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
Adaptacje
telewizyjne
9. Opowiadania wybrane. Warszawa: Czytelnik 1969, 482 s.
Zawartość
10. Przystań. [Cykl opowiadań]. Warszawa: Czytelnik 1969, 138 s. Wyd. nast. Warszawa: Instytut Wydawniczy Centralnej Rady Związków Zawodowych 1972. Por. poz. ↑.
Zawartość
11. Fart. Scenariusz filmowy. [Warszawa: Tekst ok. 1970], 81 s., powielone.
12. Osada. Scenariusz filmowy. [Współautor:] A. Sokołowska, S. Kokesz. Warszawa: [Tekst] 1970, 51 s., powielone Ekranizacja 1970.
13. Gonitwa. Scenariusz filmowy. [Współautor:] Z. Hübner. Ekranizacja 1971. Por. poz. ↑.
14. Meta. Scenariusz filmowy. Dialogi i reżyseria A. Krauze. Ekranizacja 1971.
15. Mizerykordia. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1971, 149 s. Por. poz. ↑.
Nagrody
Zawartość
Adaptacje
radiowe
16. Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i innych. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Sztwiertnia, W. Adamek. Ekranizacja 1972.
17. Teczka. Scenariusz filmowy. „Kino” 1972 nr 11 s. 34-37.
18. Układ zamknięty. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 245 s.
Zawartość
Adaptacje
filmowe
19. Ratusz. Monolog telewizyjny. „Dialog” 1973 nr 3 s. 53-61.
Przekłady
niemiecki
Adaptacje
radiowe
20. Śmierć żółwia. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1973 [właśc. 1974], 181 s.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
filmowe
21. Wrotek. [Utwór dramatyczny; współautor:] J. Abramow-Newerly. „Dialog” 1973 nr 1 s. 5-14.
22. Gdzie jest droga na Walne? [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 182 s. Wyd. nast.: tamże 1979, 2007.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
23. Grzybobranie. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Czeski Cieszyn, Scena Polska (wystawienie w Jabłonkowie) 1974.
24. Raz Czabak z rana... (Słuchowisko). „Dialog” 1974 nr 8 s. 39-47.
25. Sielanka. Wybór opowiadań. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 253 s.
Zawartość
26. Wesele raz jeszcze! [Mikropowieść]. „Twórczość” 1974 nr 6 s. 8-54. Wyd. osobne Wrocław: NZS* [Niezależne Zrzeszenie Studentów] [1981]. Wyd. nast. łącznie ze Zdarzenie w Miasteczku zob. poz. ↑. Przedruk poz. ↑.
Adaptacje
teatralne
27. Zaproszenie. Monolog radiowy. „Dialog” 1975 nr 9 s. 62-66. Prapremiera: Bydgoszcz, Teatr Grzymały 1987.
28. Kto to zrobił? [Mikropowieść]. „Kultura”, Paryż 1976 nr 1/2 s. 71-100, 1977 nr 3 s. 29-53, nr 7/8 s. 85-101. Wyd. osobne Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981, 72 s. Wyd. nast.: Warszawa: Recontra* 1985; Chicago: Polonia 1987. Przedruk zob. poz. ↑.
29. Książę Nocy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 209 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1980; wyd. 3 Białystok: Versus 1990.
Zawartość
Adaptacje
telewizyjne
30. Chłopak z gołębiem na głowie. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, 168 s. Wyd. 2. Warszawa: Czytelnik 2006.
Zawartość
31. Głos z tego świata. (Słuchowisko). „Dialog” 1979 nr 11 s. 24-34.
Przekłady
niemiecki
32. Lepszy. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1979, 146 s. Wyd. 2 tamże 1983.
Nagrody
33. Skąd ten krzyk? (Słuchowisko). „Dialog” 1979 nr 1 s. 58-63.
Przekłady
niemiecki
34. Tutaj całować nie wolno. [Opowiadania]. Chicago: Polonia 1979, 88 s. Wyd. nast. tamże 1985.
Zawartość
35. Swojacy. [Utwór dramatyczny; współautor:] J. Abramow-Newerly. „Dialog” 1981 nr 10 s. 5-13.
Nagrody
36. Opowiadania wojenne. [Autorzy:] M. Nowakowski, K. Orłoś. Białystok: Białostocka Oficyna Wydawnicza* 1982, 30 s.
37. Opowieść o kocie Gacku. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1982, 87 s. Wyd. nast. tamże 1990.
38. Raport o stanie wojennym. [Miniatury literackie]. Paryż: Instytut Literacki 1982-1990.
[Cz. 1]. 1982, 99 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1982; Kraków: Biblioteka Obserwatora Wojennego* 1984; Kraków: Biblioteka Wolnej Myśli* 1984.
Nagrody
Zawartość
[Cz. 2]. 1983, 95 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Oficyna Pokątnych Edytorów Niezależnych* 1983; pt. Raport o stanie wojennym ciąg dalszy... [Warszawa:] Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1983.
Zawartość
Wyd. łączne cz. 1-2: Białystok: Versus 1990, 181 s.
Przekłady
angielski
francuski
japoński
niderlandzki
niemiecki
norweski
serbsko-chorwacki
szwedzki
Adaptacje
radiowe
39. Wesele raz jeszcze!; Zdarzenie w Miasteczku. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 142 s. [Wyd. 2]. Warszawa: Alfa 2000. Zob. poz. ↑, ↑.
40. Zakon Kawalerów Mazowieckich. [Opowiadania]. Warszawa: Krąg* 1982, 63 s.
Zawartość
41. Zapiski na gorąco. [Miniatury literackie]. „Kultura”, Paryż 1982 nr 4 s. 24-44. Wyd. osobne [Warszawa:] Wydawnictwo „Czarciego Licha”* 1983, 22 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
42. Zapiski na gorąco. [Miniatury literackie]. „Tygodnik Mazowiecki” 1982 nr 3, 4, 6, 7, 9. Wyd. Warszawa: Wydawnictwo Grup Politycznych* 1986, 24 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
43. Życie hordy. [Opowiadanie]. „Puls*” 1982 nr 19 s. 29-32. Wyd. osobne Warszawa: SWN — Społeczne Wydawnictwo Niezależne* 1984, 7 s. Przedruk poz. ↑, ↑.
44. Życiorys Tadeusza Nawalanego, czyli „Solidarność” ma głos. (Słuchowisko radiowe). „Kultura”, Paryż 1982 nr 3 s. 35-53. Wyd. osobne Warszawa: [b.w.]* 1981 [właśc. 1982], 20 s. Wyd. nast. [Warszawa:] Oficyna WE* [Wydawnictwa „Enklawa” 1983].
45. Notatki z codzienności. (Grudzień 1982-lipiec 1983). [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1983, 156 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* [1984]; Warszawa: Czytelnik 1993.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
46. Dwa dni z Aniołem. [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1984, 147 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wega* [1985]; [b.m.w.* 1985]; Warszawa: PoMost* 1988; Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW 1990.
Zawartość
47. Rachunek. [Miniatury literackie]. [Warszawa:] Przedświt*, Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy* 1984, 13 s.
Zawartość
48. „Osiem dni w Ojczyźnie”. Kraków: [b.w.*] 1985, 28 s.
49. Wilki podchodzą ze wszystkich stron. [Opowiadania]. Chicago: Polonia 1985, 120 s. Wyd. nast.: Łódź: Solidarność Walcząca* 1987; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990, 130 s.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
50. Grisza, ja tiebie skażu... [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1986, 176 s. Wyd. nast.: Poznań: SAWW 1990; wyd. zmienione: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1986, 98 s.; wyd. 2 Gliwice: Kos* 1988.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
51. Śmieciarz. Scenariusz serialu filmowego. [Współautor:] J. Butrymowicz. Film w realizacji 1986.
52. Portret artysty z czasu dojrzałości. [Opowiadania]. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1987, 90 s. Wyd. nast. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1989.
Zawartość
53. Karnawał i post. [Szkice i opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki* 1988, 189 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA 1989; Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1990.
Zawartość
54. Kto to zrobił? [Wybór opowiadań]. Warszawa: Alfa 1990, 218 s.
Zawartość
55. „Homo polonicus”. [Mikropowieść]. Warszawa: Pomost 1992, 62 s.
Adaptacje
radiowe
56. Grecki bożek. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1993, 172 s.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
57. Honolulu. [Powieść]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1994, 114 s.
58. Od Benka Kwiaciarza do Księcia Nocy. Opowiadania wybrane. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995, 228 s.
Zawartość
59. Powidoki. Chłopcy z tamtych lat. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 1995, 262 s. Por. poz. ↑, ↑, ↑.
Zawartość
60. Powidoki 2. Wspomnij ten dom na Gęsiówce... [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 1996, 235 s. Por. poz. ↑, ↑, ↑.
Zawartość
61. Powidoki Marka Nowakowskiego. Scenariusz serialu telewizyjnego w 9 odcinkach. Telewizja Polska 1996.
62. Tapeta i inne opowiadania. Warszawa: Świat Książki 1996, 223 s.
Zawartość
63. Fortuna liliputa. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1997, 436 s.
Zawartość
64. Strzały w motelu „George”, czyli skarb Krwawego Barona. [Powieść]. Warszawa: Most 1997, 107 s. [Wyd. 2 bez podtytułu] Warszawa: „Twój Styl” 2003.
65. Hades. [Opowiadanie]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej 1998, 57 s.
66. Powidoki 3. Warszawiak pilnie poszukiwany! [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1998, 218 s. Por. poz. ↑, ↑, ↑.
Zawartość
67. Reda. [Powieść]. Warszawa: ABC Future 1998, 123 s.
68. Prawo prerii. [Opowiadania]. Warszawa: ABC Future 1999, 173 s.
69. Rajski ptak i inne opowiadania. Warszawa: „Twój Styl” 2000, 403 s.
70. Solidarność 20 lat 1980-2000. Z rysunkami J. Lebensteina. Warszawa: Polska Agencja Informacyjna 2000, teka rysunków [9] k.
Zawartość
71. Trzy teksty o Czeczenii. Warszawa: Polska Agencja Informacyjna 2000, 45 s.
72. Empire. [Powieść]. Warszawa: Twój Styl 2001, 140 s.
73. Mój słownik PRL-u. [Szkice literackie]. Warszawa: Alfa 2002, 171 s.
74. Opowiadania uliczne. Warszawa: Twój Styl 2002, 200 s.
75. Nul. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 2003, 155 s.
76. To wolny kraj! [Opowiadania]. Warszawa: „Twój Styl” 2004, 252 s.
77. Nekropolis. [Wspomnienia]. Warszawa: Świat Książki 2005, 228.
78. Stygmatycy. [Opowiadania]. Warszawa: Prószyński i S-ka 2005, 150 s.
79. Wagon. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Warszawa, Teatr Współczesny 2007.
Słuchowiska radiowe, m.in.
Wybory utworów literackich w przekładach
francuski
niemiecki
Ponadto osiem słuchowisk w przekł. K. Staemmlera z różnych opowiadań w radiu niemieckim [inf. autora].
serbsko-chorwacki
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1969, 1997.