BIO

Urodzony 2 kwietnia 1935 w Warszawie w rodzinie nauczycielskiej; syn Antoniego Nowakowskiego i Stanisławy z Jabłońskich. Do 1955 (z krótkimi przerwami) mieszkał we Włochach pod Warszawą, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum. Przez kilka miesięcy uczył się też w gimnazjum w Ursusie. Podczas nauki w szkole średniej należał do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Po ukończeniu X klasy, w 1951 przerwał naukę na rok i w tym czasie pracował w Polskich Liniach Lotniczych LOT na Okęciu w Warszawie. W 1952 był etatowym pracownikiem ZMP. Następnie ponownie uczęszczał do szkoły we Włochach; w 1953 zdał maturę. W tymże roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Po drugim roku studiów, przez pewien czas pracował jako pomocnik cieśli w kopalni Marcel w Radlinie. W 1957 opublikował na łamach „Nowej Kultury” (nr 31) opowiadanie pt. Kwadratowy, które uważa za właściwy debiut literacki. W 1958 ukończył studia prawnicze na UW. W tym samym roku ożenił się z Jolantą Zabarnik, adwokatem. Zajmował się pracą literacką, publikował liczne nowele i opowiadania w wielu czasopismach, m.in. w „Nowej Kulturze” (1957-59, 1961-62), „Współczesności” (1958-62, 1965), „Twórczości” (1958-78, z przerwami), „Polityce” (1960-74, z przerwami), „Więzi” (1961-81, z przerwami), „Tygodniku Kulturalnym” (1962-74, z przerwami), „Kulturze” (1963-66) oraz „Światowidzie” (1963-67, 1969; tu cykle prozatorskie: w 1965 pt. Afryka, a w 1967 pt. Notatki z Goa). W 1965, jako scenarzysta Filmu Polskiego, wraz z ekipą Zespołu Filmowego Kadr odbył trzymiesięczny rejs frachtowcem do Afryki Zachodniej, a w 1967 ponad czteromiesięczny rejs do Indii i Pakistanu, przyznany mu przez Polską Żeglugę Morską za powieść Marynarska ballada (wyd. 1966). W 1968 dwukrotnie wyjeżdżał jako stypendysta do Jugosławii. W tymże roku otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. Od 1969 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP; do rozwiązania Związku w 1983; od grudnia 1980 wchodził w skład Zarządu Głównego). W 1970 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1972 przebywał w USA na stypendium International Writing Program w Iowa City. Kontynuując twórczość literacką, publikował prozę, scenariusze filmowe oraz teksty dramatyczne, m.in. w paryskiej „Kulturze” (1969-72, 1976-77 pod pseudonimem Seweryn Kwarc), „Tygodniku Powszechnym” (1969-73, 1976-80, 1985), „Dialogu” (1972-74) i „Literaturze” (1973-76, 1981). W 1976 należał do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL), oraz innych, kierowanych do władz apeli o przestrzeganie swobód obywatelskich i twórczych, w następstwie czego jego twórczość została objęta zakazem druku. W 1977 był jednym z założycieli niezależnego kwartalnika literackiego „Zapis” oraz członkiem jego redakcji. W tymże roku otrzymał nagrodę Internationales Kurzgeschichten Colloquium, a w 1983 nagrodę kulturalną Solidarności za 1981-82. W marcu 1984 został aresztowany i oskarżony o działalność na szkodę interesów PRL, we współpracy z zagranicznymi ośrodkami propagandowo-dywersyjnymi. Przeciw jego aresztowaniu protestowało 120 polskich pisarzy w liście do Prezesa Rady Ministrów PRL oraz zagraniczne stowarzyszenia literackie: Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie, PEN Cluby w Niemczech, Danii i Holandii, jury francuskiej nagrody Prix de la Liberté oraz paryski Klub Helsiński. Po zakończeniu śledztwa, w czerwcu 1984 uchylono areszt tymczasowy, a akt oskarżenia został wniesiony przez Wojskową Prokuraturę Garnizonową w Warszawie do Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego; dalsze postępowanie procesowe zostało uchylone na mocy amnestii, a w 1990 Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił akt oskarżenia z braku dowodów winy. W 1984 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku, a w 1988 wyróżnienie honorowe Solidarności Pracowników Wydawnictw za twórczość po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Powstałe w latach osiemdziesiątych utwory prozą oraz artykuły literackie ogłaszał głównie w prasie emigracyjnej, m.in. w „Kulturze” (Paryż, od 1982 pod własnym nazwiskiem; m.in. w 1982 cykl pt. Zapiski na gorąco), „Pulsie” (Londyn, 1983-84, 1986-88) i „Zeszytach Literackich” (Paryż, 1985-86), a także w wydawanych w kraju poza cenzurą czasopismach „Arka” (1983), „Kultura Niezależna” (1985-88), „Krytyka” (1986) i „Obecność” (1986). W 1989 uczestniczył w zjeździe założycielskim Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i został wybrany na członka Zarządu Głównego. Od 1990 należał do Porozumienia ponad Podziałami. W 1993-94 publikował w „Życiu Warszawy” cykl felietonów pt. Widziane z dołu, a w 1997 cykl pt. Słowa-klucze. (Mały słownik PRL) w „Rzeczypospolitej”. Fragmenty prozy oraz teksty o charakterze literackim i publicystycznym ogłaszał m.in. w „Rzeczpospolitej” (1996-2005), „Gazecie Polskiej” (1996-2006) i „Nowym Państwie” (2002-04). W 2003 za całokształt twórczości otrzymał nagrodę literacką im. W.S. Reymonta, ufundowaną przez Związek Rzemiosła Polskiego. Odznaczony w 2006 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z okazji trzydziestolecia powstania KOR oraz Złotym Medalem Zasłużony Kulturze — Gloria Artis, przyznawanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zmarł 16 maja 2014. w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. Ten stary złodziej. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1958, 166 s. Wyd. 2 łącznie z poz. pt. Ten stary złodziej; Benek Kwiaciarz tamże 1983, 380 s.

Zawartość

W komisariacie; Drewniaki... albo dziewczyna kapusia; Ten stary złodziej; Umierający paser; Porachunki garbusa; Tapeta; Ożenili...; Fujara, czy jak go tam; W wolny wieczór; Cela osiemdziesiąta ósma; Trzyczwartak; Powrót; Kwadratowy; Przymałe buty.

2. Benek Kwiaciarz. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1961, 196 s. Wyd. 2 łącznie z poz. pt. Ten stary złodziej; Benek Kwiaciarz tamże 1983, 380 s.

Zawartość

Benek Kwiaciarz; Chłop, który zmarniał; Złoto; Skarb w Srebrnym Jeziorze; Sielanka; Wyjazd; Józwa; Busio; Maniuś Kropa; Chamuś; Interes.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Złoto: Radio 1970.

3. Silna gorączka. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1963, 217 s. Wyd. 2 tamże 1972.

Zawartość

Kocioł; Silna gorączka; Trzeci dzień; Niedziela; Popapraniec; Podrygi; Święta; Los.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Kocioł pt. Ładny współczesny: Radio 1965.

filmowe

opowiadania Niedziela pt. Smak czekolady: Scenariusz: W. Kuligowski, P. Karpiński. Ekranizacja 1986.

4. Trampolina. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1964, 164 s. [Wyd. 2]. Warszawa: Alfa-Wero 2004.

Przekłady

czeski

Trampolína. [Przeł.] M. Ditmarová. Praha 1967.

5. Zapis. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 218 s.

Zawartość

Zima; Młody inspektor PIH-u; Wojskowy żebrak; Na przystanku kolejki WKD; Tutejszy Meresjew; Głowa; Śmieszna historia; Sarkoma; Bar już zamknięty; Stacja benzynowa; „Czyżby ta inwazja mrozów ustępowała...”; Życiorys; Opowieści zimowe; Węglarze; Moja żona Anna; Wielki dzień żony krawca; Spółdzielnia; Na ławeczce; Śmierć Floryna; Artyści; Rodzina; Dyspozytor; Pijak; Wariat; Pierwsza praktyka; W winiarni; Ucieczka; Obłęd; Przeszła zima.

6. Marynarska ballada. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1966, 90 s.

7. Robaki. [Mikropowieść]. Twórczość 1966 nr 11 s. 9-62. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 109 s. Przedruk zob. poz. .

8. Gonitwa. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1967, 204 s. Por. poz. .

Zawartość

Gonitwa; Opętana; Na boku; Chęć; On; Zebek; Wariatka; Źle zorganizowane; Opowieść; Wysoki w okularach; Spacer; Pęcherz; Dziecinna Buźka.

Adaptacje

telewizyjne

opowiadania Opowieść: Scenariusz filmu telewizyjnego: J. Jaremowicz, M. Wortman. Telewizja Polska 1972.

9. Opowiadania wybrane. Warszawa: Czytelnik 1969, 482 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Umierający paser; Tapeta; Ożenili...; Cela osiemdziesiąta ósma; Trzyczwartak; Kwadratowy, — z poz. : Benek Kwiaciarz; Chłop, który zmarniał; Złoto, — z poz. : Kocioł; Popapraniec; Święta, — z poz. : Sarkoma; Artyści; Rodzina, — z poz. : Gonitwa; Opowieść; Dziecinna Buźka.

10. Przystań. [Cykl opowiadań]. Warszawa: Czytelnik 1969, 138 s. Wyd. nast. Warszawa: Instytut Wydawniczy Centralnej Rady Związków Zawodowych 1972. Por. poz. .

Pierwotny tytuł: Osada.

Zawartość

Szyper Bosak; Magazynier Jasiu; Trzej wspólnicy; Rodzina Żeberkiewicza; Rybak Maruszko; Mały Cesiek; Teraz.

11. Fart. Scenariusz filmowy. [Warszawa: Tekst ok. 1970], 81 s., powielone.

12. Osada. Scenariusz filmowy. [Współautor:] A. Sokołowska, S. Kokesz. Warszawa: [Tekst] 1970, 51 s., powielone Ekranizacja 1970.

Scenariusz na motywach opowiadań z tomu Przystań, zob. poz. .

13. Gonitwa. Scenariusz filmowy. [Współautor:] Z. Hübner. Ekranizacja 1971. Por. poz. .

14. Meta. Scenariusz filmowy. Dialogi i reżyseria A. Krauze. Ekranizacja 1971.

Pierwsza emisja filmu w Telewizji w 1981.

15. Mizerykordia. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1971, 149 s. Por. poz. .

Nagrody

Utwór wybrany w plebiscycie Radia Wolna Europa na najlepszą książkę 1971 r. wydaną w kraju.

Zawartość

Mizerykordia, czyli krótki życiorys; Zdarzenie na delegacji; Teczka [por. poz. ]; Miasteczko prohibicji; Pół stopy. Pół ośki; W sklepie; Przecena; Grad; Zdarzenie z kierownikiem; Zgrywusy Zimna Woda; Do zawodu i tak wrócę...; Człowiek z piwnicy, czyli opowieść o niezrozumieniu; Tu leży szalone serce..., czyli o poszukiwaniu miłości; Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie; Wilk; Mój stary; Zakochane gołąbki; Wrócę i ucałuję twoje ręce...; Język.

Adaptacje

radiowe

opowiadań Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie pt. Siedem czerwonych róż: Radio 1969.
Tu leży szalone serce..., czyli o poszukiwaniu miłości pt. Tu leży szalone serce, oszalałe aż na fioletowo. Oprac.: A. Pruski. Polskie Radio 1969.
Zimna Woda. Oprac.: A. Pruski. Polskie Radio 1969.

16. Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i innych. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Sztwiertnia, W. Adamek. Ekranizacja 1972.

Scenariusz na motywach opowiadań z tomu Mizerykordia zob. poz. .
Tytuły poszczególnych części filmu: Teczka; Odmieniec; Palto; Zimna Woda; Kierownik Grad; Benek Kwiaciarz.

17. Teczka. Scenariusz filmowy. Kino 1972 nr 11 s. 34-37.

Adaptacja opowiadania z tomu zob. poz. .

18. Układ zamknięty. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 245 s.

Zawartość

Zawiera opowiadania z poz. : Obłęd; Stacja benzynowa; Artyści; Sarkoma, — oraz mikropowieści: Robaki [poz. ]; Zdarzenie w Miasteczku.

Adaptacje

filmowe

opowiadania Zdarzenie w Miasteczku pt. Prognoza pogody: Scenariusz: A. Krauze. Ekranizacja 1982 (nagroda Gran Premio XXX Mostra Internazionale de Film d’Autore w San Remo w 1987).

19. Ratusz. Monolog telewizyjny. Dialog 1973 nr 3 s. 53-61.

Przekłady

niemiecki

Radio (Republika Federalna Niemiec) (inf. autora).

Adaptacje

radiowe

Radio 1973.

20. Śmierć żółwia. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1973 [właśc. 1974], 181 s.

Zawartość

Śmierć żółwia; Ratusz; Miłość do śmietnika; Przebić ten pęcherz; Jeździec donikąd; Nad wodą; Skok przez bajoro; Skorpion; Warum?; Jezioro; Ballada jarmarczna.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Jeździec donikąd: Radio 1972.

filmowe

opowiadania Śmierć żółwia pt. Żółw: Scenariusz: A. Kotkowski. Ekranizacja 1974.

21. Wrotek. [Utwór dramatyczny; współautor:] J. Abramow-Newerly. Dialog 1973 nr 1 s. 5-14.

22. Gdzie jest droga na Walne? [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 182 s. Wyd. nast.: tamże 1979, 2007.

Zawartość

Kiedy ranne wstają zorze...; Pracusie; Jan Łuczywek; Widzę go, widzę...; Gdzie jest droga na Walne?

Adaptacje

teatralne

opowiadania Kiedy ranne wstają zorze: Wystawienie (łącznie z adaptacją: Wesele raz jeszcze! [poz. ]): Warszawa, Teatr Stara Prochownia 1981.

23. Grzybobranie. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Czeski Cieszyn, Scena Polska (wystawienie w Jabłonkowie) 1974.

24. Raz Czabak z rana... (Słuchowisko). Dialog 1974 nr 8 s. 39-47.

25. Sielanka. Wybór opowiadań. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 253 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Ten stary złodziej; Tapeta; Drewniaki... albo dziewczyna kapusia, — z poz. : Benek Kwiaciarz; Sielanka, — z poz. : Silna gorączka; Kocioł, — z poz. : Na przystanku kolejki WKD; Śmieszna historia; Wielki dzień żony krawca; Śmierć Floryna; Pijak; Ucieczka; W winiarni, — z poz. : Gonitwa; Dziecinna Buźka; On, — z poz. : Mizerykordia, czyli krótki życiorys; Teczka; Grad, — z poz. : Gdzie jest droga na Walne?

26. Wesele raz jeszcze! [Mikropowieść]. Twórczość 1974 nr 6 s. 8-54. Wyd. osobne Wrocław: NZS* [Niezależne Zrzeszenie Studentów] [1981]. Wyd. nast. łącznie ze Zdarzenie w Miasteczku zob. poz. . Przedruk poz. .

Utwór wybrany w plebiscycie Radia Wolna Europa na najlepszą książkę 1981 r. wydaną w kraju.

Adaptacje

teatralne

pt. Wesele. Wystawienie: Czeski Cieszyn, Scena Polska 1977.
Adaptacja: J. Krasiński. Wystawienie: Warszawa, Teatr Rozmaitości 1979.
Wystawienie (łącznie z adaptacją: Wesele raz jeszcze! [poz. ]): Warszawa , Teatr Stara Prochownia 1981.

27. Zaproszenie. Monolog radiowy. Dialog 1975 nr 9 s. 62-66. Prapremiera: Bydgoszcz, Teatr Grzymały 1987.

28. Kto to zrobił? [Mikropowieść]. Kultura”, Paryż 1976 nr 1/2 s. 71-100, 1977 nr 3 s. 29-53, nr 7/8 s. 85-101. Wyd. osobne Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981, 72 s. Wyd. nast.: Warszawa: Recontra* 1985; Chicago: Polonia 1987. Przedruk zob. poz. .

Pierwodruk podpisany: Seweryn Kwarc.

29. Książę Nocy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 209 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1980; wyd. 3 Białystok: Versus 1990.

Zawartość

Zawiera mikropowieść: Książę Nocy, — oraz opowiadania: Stypa; Hades.

Adaptacje

telewizyjne

Telewizja Polska 2004.

30. Chłopak z gołębiem na głowie. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, 168 s. Wyd. 2. Warszawa: Czytelnik 2006.

Zawartość

Chłopak z gołębiem na głowie; Stara ulica; Sezon; Młody w niebieskim kombinezonie; Dawny kumpel z Bud; W obliczu śmierci; Dawna niedziela; Prześladowca; Rudy kot; „Era”; Krajobraz; Epitafium; Boa dusiciel; Złoty blask; Dom przeznaczony do rozbiórki; Wigilia; Patoka; U fryzjera; Aloes; Nocny chłopiec; Martwa ulica; Wieczór autorski I; Wieczór autorski II; Wiosna; Tamto lato; Zimna łapa; Odmieniec; Pierwszy opatrunek; Nocny gość; Po drugiej stronie; Puste miejsce; Renata; Ulica Nowogrodzka; Z wysokości.

31. Głos z tego świata. (Słuchowisko). Dialog 1979 nr 11 s. 24-34.

Przekłady

niemiecki

Radio (Republika Federalna Niemiec) (inf. autora).

32. Lepszy. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1979, 146 s. Wyd. 2 tamże 1983.

Nagrody

Nagroda Złote Koziołki na V Biennale Sztuki dla Dziecka w 1981.

33. Skąd ten krzyk? (Słuchowisko). Dialog 1979 nr 1 s. 58-63.

Przekłady

niemiecki

Radio (Republika Federalna Niemiec) (inf. autora).

34. Tutaj całować nie wolno. [Opowiadania]. Chicago: Polonia 1979, 88 s. Wyd. nast. tamże 1985.

Zawartość

Zawiera z poz. : Przecena, — z poz. : Prześladowca; Dawna niedziela; Krajobraz; Odmieniec; Nocny chłopiec; Wieczór autorski; Aloes; „Era”; Pierwszy opatrunek, — oraz: I wtedy pojawił się inżynier Skoczek; Coś dla partii; Autograf; Ważniactwo; Tutaj całować nie wolno; Przydział; Skarga; Październik; Ból; Uroczyste spotkanie; Budowa kościoła; Paź królowej; Palto; Szaszłykarnia; Pokolenia; Wybaczcie staremu.

35. Swojacy. [Utwór dramatyczny; współautor:] J. Abramow-Newerly. Dialog 1981 nr 10 s. 5-13.

Nagrody

Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji w konkursie na współczesną sztukę telewizyjną w 1981.

36. Opowiadania wojenne. [Autorzy:] M. Nowakowski, K. Orłoś. Białystok: Białostocka Oficyna Wydawnicza* 1982, 30 s.

37. Opowieść o kocie Gacku. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1982, 87 s. Wyd. nast. tamże 1990.

38. Raport o stanie wojennym. [Miniatury literackie]. Paryż: Instytut Literacki 1982-1990.

[Cz. 1]. 1982, 99 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1982; Kraków: Biblioteka Obserwatora Wojennego* 1984; Kraków: Biblioteka Wolnej Myśli* 1984.

Nagrody

Nagroda niezależnego kwartalnika literackiego „Puls” w 1982, nagroda im. M. Grydzewskiego przyznana przez londyńskie „Wiadomości” w 1983, francuska nagroda Prix de la Liberté w 1983.

Zawartość

Stan wojny; Boże, zmiłuj się nad Wilnem!; Opowieść taksówkarza; Co mam zrobić?; Lancet; Sekretne oblicze; Nocny ront; Pralka; W autobusie; 2072 dni; Babilon upada!; Róg obfitości; Kanarek; Bufet; Szczur; Wizyta; Wróg; KPN; Rewizja; Help; Słoneczko; Składka; Srebrzysty ptak; Cień; Weryfikacja; Pusta tablica; Powielacz; Paw; Politolog; Głód prawdy; Pan Tosiek; Gadzio; Telefon zaufania; Pani Amalia Bessarabo; Bukiet zapachów; Peruka; Przy kasie; Zawał; Kolporter.

[Cz. 2]. 1983, 95 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Oficyna Pokątnych Edytorów Niezależnych* 1983; pt. Raport o stanie wojennym ciąg dalszy... [Warszawa:] Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1983.

Zawartość

Świadomość określa byt, czyli 5 minut przed północą; Nowe życie; Drużyna gotowa do akcji; A jak tam u was było?; Wśród nocnej ciszy; Mała ulica; Wraże gniazdo; Jak to przeleciało!; Wiosenny spacer; Kundel; Ręce dowódcy; Judasz na Placu Defilad; Czerwcowy krzyż; Nienawiść; Po robocie; Wrażliwemu trudno; Rękawica ze stalowymi pazurami; Las; Letnia jazda pociągiem; „Fly by LOT”; Beczka prochu; Monolog rencisty; Dobrana para; Emisariuszka szefa; Porządny człowiek; Spotkanie w kawiarni; Gipsowy kołnierz; Jasia; Nasz hydraulik; Miasto; Więzień stanu; Ścierwnik; Ludziom i nadzorcom; Drukarzom; Tragarze sumienia; Studnia pamięci; Horda; Rachunek; Widmo.

Wyd. łączne cz. 1-2: Białystok: Versus 1990, 181 s.

Przekłady

angielski

The canary and other tales of martial law. [Przeł.] K. Bronkowska. London 1983, wyd. nast.: Garden City 1984.

francuski

Chroniques clandestines d’un pays en guerre. [Przeł.] V. Verdier. Paris 1983.

japoński

Warushawa fuyu-no-hibi. [Przeł.:] K. Yukio [i in.]. Tōkyō 1983.

niderlandzki

De kanarie. Verhalen. [Przeł.] L. Schnack. Baarn 1986.

niemiecki

Karpfen für die Miliz. Satiren und Nachrichten. [Przeł.] M. Weber. München, Wien 1983.

norweski

Polen. Krigstilstand. [Przeł.] I. Lunde. Oslo 1983.

serbsko-chorwacki

Raport o ratnom stanju. [Przeł.] B. Rajčić. Beograd 1984.

szwedzki

Polen. Krigstillstand. [Przeł.:] L. Ilke, L. Anderson. Stockholm 1982.

Adaptacje

radiowe

[Stan wojny]. (Słuchowisko według tekstów: Raport o stanie wojennym, Pies ślepca [poz. ]). [Przeł.] M. Weber. Radio (Republika Federalna Niemiec) 1984.

39. Wesele raz jeszcze!; Zdarzenie w Miasteczku. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 142 s. [Wyd. 2]. Warszawa: Alfa 2000. Zob. poz. , .

40. Zakon Kawalerów Mazowieckich. [Opowiadania]. Warszawa: Krąg* 1982, 63 s.

Zawartość

Jeden dzień w Europie; Zakon Kawalerów Mazowieckich.

41. Zapiski na gorąco. [Miniatury literackie]. „Kultura”, Paryż 1982 nr 4 s. 24-44. Wyd. osobne [Warszawa:] Wydawnictwo „Czarciego Licha”* 1983, 22 s. Por. poz. .

Zawartość

Zawiera z poz. cz. 1: Stan wojny; Boże, zmiłuj się nad Wilnem!; Opowieść taksówkarza; Co mam zrobić?; Lancet; Sekretne oblicze; Nocny ront; Pralka; W autobusie; 2072 dni.

42. Zapiski na gorąco. [Miniatury literackie]. „Tygodnik Mazowiecki1982 nr 3, 4, 6, 7, 9. Wyd. Warszawa: Wydawnictwo Grup Politycznych* 1986, 24 s. Por. poz. .

Zawartość

Zawiera z poz. cz. 1: Powielacz; Nocny ront; Opowieść taksówkarza; Paw; Lancet.

43. Życie hordy. [Opowiadanie]. Puls* 1982 nr 19 s. 29-32. Wyd. osobne Warszawa: SWN — Społeczne Wydawnictwo Niezależne* 1984, 7 s. Przedruk poz. , .

44. Życiorys Tadeusza Nawalanego, czyli „Solidarność” ma głos. (Słuchowisko radiowe). „Kultura”, Paryż 1982 nr 3 s. 35-53. Wyd. osobne Warszawa: [b.w.]* 1981 [właśc. 1982], 20 s. Wyd. nast. [Warszawa:] Oficyna WE* [Wydawnictwa „Enklawa” 1983].

Wydanie z 1981 anonimowe.

45. Notatki z codzienności. (Grudzień 1982-lipiec 1983). [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1983, 156 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* [1984]; Warszawa: Czytelnik 1993.

Zawartość

Choinowe gałęzie; Chata za wsią; Optymistyczny Edzio; Dwukrotnie Rosja; Mietek Łapka redivivus; Po wizycie u kolegi J.; Choroba; Panta rhei; Hotel-grobowiec; Biedni ludzie; Wysoka świadomość; Ligawki; Opowieść z bazaru; Urodziny Z.; Świnie pożarły pawia; Petarda; Wyznania księdza M.; Portret; Sprawa Anny P.; Rewizja; Góra złota; Motorniczy; Wampir; Trzech; Tęsknota za prostym rozwiązaniem; Droga donikąd; Benek; U Dominikanów; Opowieść Maryli; Umschlagplatz; Rozmowy z Darkiem; Smakosz; Zygmunt; Gnädige Frau; Upalne dni; Biały helikopter; Błogosławieństwo ziemi; Wrona.

Adaptacje

radiowe

pt. Zapiski ze współczesności: Cz. 1-5. Polskie Radio 1993.

46. Dwa dni z Aniołem. [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1984, 147 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wega* [1985]; [b.m.w.* 1985]; Warszawa: PoMost* 1988; Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW 1990.

Zawartość

Jeden dzień w Europie [poz. ]; Dwa dni z Aniołem; Świadek; Widzenie; Piwnica.

47. Rachunek. [Miniatury literackie]. [Warszawa:] Przedświt*, Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy* 1984, 13 s.

Zawartość

Kat; Ślad; Więzień stanu; Z nieba; Studnia pamięci; Niepokój sumienia; Tragarz sumienia; Materia nieożywiona; Ludziom i nadzorcom; Legenda; Ścierwnik; Rachunek; Schyłek; Widmo; Miasto; Drukarzom; Głos śmierci.

48. Osiem dni w Ojczyźnie. Kraków: [b.w.*] 1985, 28 s.

Reportaż z podróży apostolskiej papieża Jana Pawła II do Polski w 1983.

49. Wilki podchodzą ze wszystkich stron. [Opowiadania]. Chicago: Polonia 1985, 120 s. Wyd. nast.: Łódź: Solidarność Walcząca* 1987; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990, 130 s.

Zawartość

Widoki przed zachodem słońca; Dwa domy; List gończy; Widzenie [opowiadanie inne niż w poz. ]; Drzwi; Wilki podchodzą ze wszystkich stron; Palto [poz. ]; Mistrz dobrej roboty; Nieznany brat; Bonjour; Chłopiec i włóczęga; Ludzie; Pies ślepca; Nad jeziorkiem; Jej ciało; Dziupla; Kopniak; Major Cierń; Trybun; Krzywda; Sprawozdanie z wyjazdu w teren; Mgła. — W wydaniu z 1990 nadto: Huzar na dzianecie; Uśmiech Łazarza; Z okna; Wiatr; Skarga.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Pies ślepca pt. [Stan wojny]. (Słuchowisko według tekstów: Raport o stanie wojennym [poz. ], Pies ślepca ). [Przeł.] M. Weber. Radio (Republika Federalna Niemiec) 1984.

50. Grisza, ja tiebie skażu... [Opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki 1986, 176 s. Wyd. nast.: Poznań: SAWW 1990; wyd. zmienione: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1986, 98 s.; wyd. 2 Gliwice: Kos* 1988.

Zawartość

Amazonka; Wizerunek; Grisza, ja tiebie skażu...; Zakon Kawalerów Mazowieckich [poz. ]; Rozmowa; Globus. — W wydaniu poza cenzurą pominięto opowiadania: Zakon Kawalerów Mazowieckich; Rozmowa.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Rozmowa: Adaptacja i reżyseria A. Zakrzewski. Polskie Radio 1990.

51. Śmieciarz. Scenariusz serialu filmowego. [Współautor:] J. Butrymowicz. Film w realizacji 1986.

52. Portret artysty z czasu dojrzałości. [Opowiadania]. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1987, 90 s. Wyd. nast. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry 1989.

Zawartość

Zawiera z poz. : Coś dla partii; Październik; Szaszłykarnia; Paź królowej, — oraz: Mongoły; Ady to Niemcy...; Sybir; Album; Wujek Kałasko; Wyciągnij spluwę i postrasz ją trochę!; Autorytet; Zebranie; Pod ziemią; Pomyłka; Przemoc; Gołąb; Tytoniowa sprawiedliwość; Oburzenie z powodu diabła; Fatalista; Nim do nich zadzwoni znów; Święte Miejsce; Sekretarz powiatowy; Zaproszenie; Mój Przyjaciel Pisarz; Pierwsze boje; Opowiadania krótkie: Kat. Niepokój sumienia. Legenda. Z nieba. Ślad. Portret artysty z czasu dojrzałości; Życie hordy [poz. ]. – W wydaniu z 1989 pominięto: Opowiadania krótkie i Życie hordy.

53. Karnawał i post. [Szkice i opowiadania]. Paryż: Instytut Literacki* 1988, 189 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA 1989; Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry 1990.

Zawartość

Moi pisarze: Karnawał i post [dot. I. Babla, A. Czechowa, I. Bunina]; Elegia o umarłym świecie [dot. J. Rotha]; Pan Julian Wołoszynowski; Folwark zwierzęcy Gogola; O „Wyroku na Franciszka Kłosa” [S. Rembeka]. — Salony i knajpy: Pod gwiazdami; Żydowski hrabia; Historia pewnej przyjaźni; Imperatyw; Przestroga; „Jubileuszowa”; „Kamieniołomy”; Sierota Europy. — Opowiadania: Śmierć; Fabuła.

54. Kto to zrobił? [Wybór opowiadań]. Warszawa: Alfa 1990, 218 s.

Zawartość

Zdarzenie w Miasteczku [poz. ]; Wesele raz jeszcze! [poz. ]; Kto to zrobił? [poz. ]; Życie hordy [poz. ].

55. Homo polonicus. [Mikropowieść]. Warszawa: Pomost 1992, 62 s.

Adaptacje

radiowe

Cz. 1-5. Polskie Radio 1993.

56. Grecki bożek. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1993, 172 s.

Zawartość

Bożydar; Grecki bożek; Trzech z planem Marshalla; Siła przebicia. — MSN: Marek Nowakowski. Bibliografia (wydawnictwa zwarte) [za lata 1958-1990].

Adaptacje

radiowe

opowiadania Siła przebicia: Adaptacja: H. Szopska. Polskie Radio 1993.
opowiadania Trzech z planem Marshalla: Radio 1993.

57. Honolulu. [Powieść]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry 1994, 114 s.

58. Od Benka Kwiaciarza do Księcia Nocy. Opowiadania wybrane. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995, 228 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Ten stary złodziej; Umierający paser; Cela osiemdziesiąta ósma; Kwadratowy, — oraz: Benek Kwiaciarz [poz. ]; Kocioł [poz. ]; Książę Nocy [poz. ].

59. Powidoki. Chłopcy z tamtych lat. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 1995, 262 s. Por. poz. , , .

Zawartość

Rzeka; Tak się zaczynało; Świeczka; Sklep Maslichów; Szofer Gomułki; Dzikie Pola; Lodownia Paciorka; Chłopcy z tamtych lat; Telekom; Forty; Dom na Okólniku; Książę Niezłomny; Chwila; Dom Cwajnosa; Król Karnawału; Duchy z Samsona; Ludzie z EKD; Hipek, Jadźka i Parowóz; Czarowna noc; Bazar Różyckiego; Ludzie nad wodą; Tajemnica pana S.; Wózkarze [I]; Wózkarze [II]; Willa na Piłsudskiego; Ptasznik z Powązek; Zmysły; Wieczny tułacz; Towarzysze z bezpieczeństwa; Vivat Polonia; Dwie Teresy; Klub angielski na Foksal; Wariackie papiery; Mury i ludzie; Solista; Konie; Starzy cyrkowcy; U Artystów; Harpagon; Bokserzy; Jak ptaszek gniazdko wije...; Kola; Portierzy, szatniarze, kelnerzy; Kadłubki, kulasy; Droga; Tajemniczy bywalec; Nieznajoma; Pamięci kozaków; Diabeł; Jeszcze o Księciu Nocy; Flamingo; Jednoręki artysta; Budka na „ciuchach”; Pigalak; Ostatnia enklawa; Stoi figus na pikiecie; Niech się święci 1 Maja!; Nauczyciele na torach; Murzyni z Polonii; Obiady domowe na Chmielnej; Zapomniana bitwa; Dolce Vita; Artysta życia; Koniec drogi; EKD; Magiczne oczy; CDT; Dziwni lokatorzy [I]; Dziwni lokatorzy [II]; Kotłownia; Polna; Był taki poranek.

60. Powidoki 2. Wspomnij ten dom na Gęsiówce... [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 1996, 235 s. Por. poz. , , .

Zawartość

Pierwsze lekcje; Dekadent; Późna Wigilia; Sylwester w „Wygodnej”; Kościół Świętej Barbary; Burmajster i inni; Przyjaciel artystów; Mamuńcia; Rzeźnicy piją byczą krew; Pochwała konia; Wspomnij ten domek na Gęsiówce!...; Hala na Koszykach; Rebe; Pan Dunin Borkowski; Pogulajem!; Nie podszywaj się, zgredzie!; Geometra; List z Daleka; Pogrobowcy; Pamięci dawnych fryzjerów; Bomba w górę; Dworzec Główny; Jeszcze o Dworcu Głównym; Neron z Zagórnej; Matuzalem; Historia pewnej firmy; Syn kilku ojców; Tajemne sygnały; Babcia z wnuczką; Coś zostało; Westalki; Ziemia Ignacego Marudy; Nasz dzielnicowy; Nawet trawa nie wyrośnie!...; Złodziejska krew — tak się mówiło; Giełda na Królewskiej; Starszy syn szewca D.; Miron Białoszewski; Młodzi artyści na pustyni; Jontek; Muzy; Złoto wuja Tabaczka; Czerwony Pułk Warszawy; Kościół na wzgórzu; Pochwała magazynierów; Niezapomniany „Szanghaj”; Przemiana; Nocne dziady; Figle losu; Znajomy z „Bristolu”; Krawiec Bitkowski; Jadzia Niepokonana; Archiwum Akt Dawnych; Archiwum Akt Nowych; Gęsiówka; Tajemnica Tadeusza Peipera; Pożegnanie harcownika; Bambusowa etażerka; Dawne Powązki; Zygmunt Poraj Szubiakiewicz; Echo; Ojciec i historia; Romantyczny księgowy; Powstańcy; Moje uniwersytety. Legitymacja [I]; Moje uniwersytety. Studium Wojskowe [II]; Moje uniwersytety. Tych dwoje [III]; Mały wielki świat.

61. Powidoki Marka Nowakowskiego. Scenariusz serialu telewizyjnego w 9 odcinkach. Telewizja Polska 1996.

Scenariusz na kanwie opowiadań z tomu Powidoki [poz. ] i Powidoki 2 [poz. ].

62. Tapeta i inne opowiadania. Warszawa: Świat Książki 1996, 223 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Ten stary złodziej; Umierający paser; Cela osiemdziesiąta ósma; Kwadratowy; Tapeta; Trzyczwartak; W komisariacie, — z poz. : Benek Kwiaciarz; Złoto; Busio; Maniuś Kropa; Sielanka, — z poz. : Chłopak z gołębiem na głowie; Złoty blask; Wigilia; Rudy kot; Patoka; Z wysokości, — oraz: Umarły czas.

63. Fortuna liliputa. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1997, 436 s.

Zawartość

Sielanka [poz. ]; Niedziela [poz. ]; — z poz. : Jan Łuczywek; Pracusie; Gdzie jest droga na Walne?, — Hades [poz. ]; Jeden dzień w Europie [poz. ], — nadto: Fortuna liliputa; Miasto.

64. Strzały w motelu „George”, czyli skarb Krwawego Barona. [Powieść]. Warszawa: Most 1997, 107 s. [Wyd. 2 bez podtytułu] Warszawa: Twój Styl 2003.

65. Hades. [Opowiadanie]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej 1998, 57 s.

66. Powidoki 3. Warszawiak pilnie poszukiwany! [Opowiadania]. Warszawa: Alfa 1998, 218 s. Por. poz. , , .

Zawartość

Szaszłykarnie; Milion bajerów; Szopenfeldziarze; Dawni księgarze; Cudotwórca; Nowa Kaledonia; Noce starego Łamignata; Poszukując dawnych „dołków”, komisariatów; Pamięć dwóch małych uliczek; Szydercy; Medytacje o życiu; Rosjanie w Warszawie; Jachtklub; Warszawiak pilnie poszukiwany!; Pamięci serdecznego druha; Matka i syn; Ostoja; Król węglarzy; Perkusja; Duch miejsca; Opowieść o nieprzejednanym ojcu; Salon Krywulta; Pechowcy; Romantyczna noc; Kaprys Rudego; Mesa; Stare i nowe; Siła Czarnego; Gdzieś na ulicy nie nazwanej; Pielęgniarz Marian; Nasz legionista; Klan Ciurary; Historia placu; Pani Zefiryna; Pekin; Zdobywcy serc; Ferdynand Bladicz; Niepokonane; Poemat o EKD; Wielka ryba; Militaryści; Świat Maurów; Robochop; Swoboda obyczajów; Ratusz; Willa Włochy; „Rybna” na Puławskiej; Pochwała Pragi; Baronet; Marynarz; Nasz mecenas; Panegiryk o psach; Ostatnim czyścibutom; Okopy św. Trójcy; Opowieści z północnych mórz; Ach, co to był za ślub!; Pugilares; Dziewczyna z Wedla; I tak patrzyli...; Piękny kwiat; Julian Żebrowski; Budka „na ciuchach”.

67. Reda. [Powieść]. Warszawa: ABC Future 1998, 123 s.

68. Prawo prerii. [Opowiadania]. Warszawa: ABC Future 1999, 173 s.

69. Rajski ptak i inne opowiadania. Warszawa: Twój Styl 2000, 403 s.

70. Solidarność 20 lat 1980-2000. Z rysunkami J. Lebensteina. Warszawa: Polska Agencja Informacyjna 2000, teka rysunków [9] k.

Zawartość

Zawiera: Opowiadania o stanie wojennym [wybór z poz. ].

71. Trzy teksty o Czeczenii. Warszawa: Polska Agencja Informacyjna 2000, 45 s.

72. Empire. [Powieść]. Warszawa: Twój Styl 2001, 140 s.

73. Mój słownik PRL-u. [Szkice literackie]. Warszawa: Alfa 2002, 171 s.

74. Opowiadania uliczne. Warszawa: Twój Styl 2002, 200 s.

75. Nul. [Opowiadania]. Warszawa: Alfa-Wero 2003, 155 s.

76. To wolny kraj! [Opowiadania]. Warszawa: Twój Styl 2004, 252 s.

77. Nekropolis. [Wspomnienia]. Warszawa: Świat Książki 2005, 228.

Dotyczy postaci: A. Międzyrzecki, W. Woroszylski, J. Szpotański, J. Stryjkowski, N. Andrycz, W. Sokorski, J. Młodożeniec, W. Komar, R. Opałka, S. Grochowiak, Z. Kliszko, I. Iredyński, J. Himilsbach, J. Kreczmar.

78. Stygmatycy. [Opowiadania]. Warszawa: Prószyński i S-ka 2005, 150 s.

79. Wagon. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Warszawa, Teatr Współczesny 2007.

Słuchowiska radiowe, m.in.

• zob. Twórczość poz. , , , , .
Kwiaciarnia przy placu Teatralnym. Polskie Radio 1968.
Pod dachami Paryża. Oprac.: A. Pruski. Polskie Radio 1969.
Bormaszyna. Polskie Radio 1971.
Spowiedź. Polskie Radio 1972.
Osobliwa historia. Polskie Radio 1974.
Brygada pościgowa. [Słuchowisko dokumentalne]. Polskie Radio 1984.
• [Za głośno mówię, twierdzi pan...] Ich rede zu laut, sagen Sie... [Przeł.] K. Staemmler. Radio (Republika Federalna Niemiec) 1984.
Dialog poranny. Polskie Radio 1993.

Wybory utworów literackich w przekładach

francuski

Un été polonais. Saint-Esteve 1994.

niemiecki

Ponadto osiem słuchowisk w przekł. K. Staemmlera z różnych opowiadań w radiu niemieckim [inf. autora].

Die schrägen Fürsten. Ganovengeschichten. [Przeł.] R. Fieguth. Berlin 1967.
Kopf und andere Erzählungen. [Przeł.] K. Staemmler. Frankfurt am Main 1967.
Steigt empor des Morgenrot... [Przeł.] H. Schumann. Berlin 1988.
Skandal im Städtchen. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1992.

serbsko-chorwacki

Knez tmine i dvanaest priča. [Przeł.] B. Rajčić. Beograd 1986.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1969, 1997.

Wywiady

Mówi Marek Nowakowski. Rozm. K. Korotyńska. Literatura 1972 nr 27.
Z Markiem Nowakowskim w „Ujazdowskiej. Rozm. Z. Umiński. Kierunki 1981 nr 7.
Jestem przeciwko partiom. Rozm. J. Nowakowski. Kultura Niezależna* 1988 nr 45 [przedruk wywiadu z belgradzkiego czasopisma „Književne Novine”, przeprowadzonego podczas pobytu Marka Nowakowskiego w Jugosławii w 1987].
Tak sobie chodzę... Rozm. B. Klukowski. Nowe Książki 1990 nr 8.
Czarna dziura. Rozm. H. Zaworska. Odra 1991 nr 6.
Tylko w pisaniu czuję się wolny. Rozm. W. Wiśniewski. [Powst. 1983]. W tegoż: Lekcja polskiego. Warszawa 1993.
Szukam śladów zaginionego świata. Rozm. M. Łukaszewicz. Nowe Książki 1995 nr 6.
Polska czeka na redzie. Rozm. G. Łęcka. „Polityka1998 nr 18. Przedruk w: G. Łęcka: Salon literacki. Warszawa 2000.
Pieszczochy losu i solista. [Rozm.] R. Ostaszewski. Dekada Literacka 2000 nr 6/8.
Pełzający PRL. [Rozm.] W. Chmielewski. Nowe Państwo 2002 [dot.: Mój słownik PRL-u].
Podsycanie ognika. [Rozm.] P. Szewc. W: P. Szewc: Wolność i współczucie. Kraków 2002.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (B. Winklowa).
Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa* 1989 ([M. Maziuk] mm).
MSN: Marek Nowakowski. Bibliografia. W: M. Nowakowski: Grecki bożek. Warszawa 1993 [Twórczość poz. ].
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (redakcja).

Ogólne

Książki

J. Ignatowicz-Skowrońska: Stylizacja na styl potoczny w prozie Marka Nowakowskiego. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego 2000, 177 s.

Artykuły

J. Pieszczachowicz: Marek Nowakowski. Współczesność 1965 nr 17.
M. Podgórski: Marka Nowakowskiego poszukiwania autentyzmu. Więź 1967 nr 1.
K. Biskupski: Autentyczni bohaterowie i narrator outsider. Współczesność 1969 nr 5.
M. Podgórski: Wieloznaczny świat człowieka. Kamena 1970 nr 19.
H. Bereza: Marek Nowakowski. W tegoż: Prozaiczne początki. Warszawa 1971.
K. Nowicki: Kto udaje bohatera. W tegoż: Pertraktacje. Warszawa 1971.
K. Meloch: Wizerunek własny Marka Nowakowskiego. W tejże: Zaproszenie do kochania. Lublin 1972.
S. Bardijewska: Monodramy radiowe Marka Nowakowskiego. Dialog 1974 nr 2.
K. Mętrak: W środku życia. Kultura 1974 nr 3.
K. Zaleski: Polskie chucie. Teksty 1974 nr 1.
Z. Mentzel: Wokół prozy Marka Nowakowskiego. Twórczość 1977 nr 3.
I. Maciejewska: Zawieszeni pomiędzy. Odra 1978 nr 4.
L. Bugajski: Ryzyko. Nurt 1981 nr 5, przedruk pt. Ryzyko Marka Nowakowskiego, w tegoż: W gąszczu znaczeń. Kraków 1988.
M. Orski: Mitologie dawnych, patologie nowych dzielnic. Odra 1981 nr 3, przedruk w tegoż: Kontestator wśród narodowych znaków. Wrocław 1989.
K. Dziedziól-Zabierowska: O wykorzystaniu metody socjolingwistycznej do badań nad stylem utworów Marka Nowakowskiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1982 nr 537.
J. Katz-Hewetson: Ludzie Marka Nowakowskiego. „Puls”, Londyn 1983 nr 18.
M. Mączyński: Funkcje potoku składniowego we współczesnej prozie polskiej. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 1983 nr 80.
E.B. Potulicki: The Poland of Marek Nowakowski. „The Polish Review”, Nowy Jork 1983 nr 3.
S. Burkot: Marek Nowakowski. (Opowiadania). W tegoż: Proza powojenna 1945-1980. Warszawa 1984.
A. Libera: Marek Nowakowski. (Everyday life under communism). „Modern Drama”, Downsview, Ontario (USA) 1984 nr 1.
S. Melkowski: I jeszcze raz od nowa: moralistyka. W tegoż: Domena prozy. Warszawa 1984.
L. Szaruga: Nie!Przegląd Katolicki1984 nr 7.
M.E. Cybulska: Kronikarz współczesności. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Nowy Jork 1985 nr z 14 II dod. „Przegląd Polski”.
[P. Bratkowski] M. Mokotowski: O twórczości Marka Nowakowskiego. Metrum* 1987 nr 1.
H. Bereza: Meandryczność. W tegoż: Sposób myślenia. T. 1. Warszawa 1989.
W. Jurasz: Nuda, wóda, nic. Arka* 1989 nr 27.
Z. Florczak: Ołówek Marka Nowakowskiego. Nowe Książki 1990 nr 8.
M. Orski: Stylista w piaskownicy. Odra 1990 nr 2.
G. Ritz: Marek Nowakowski (1935). W tegoż: Die polnische Prosa 1956-1976. Bern 1990.
K. Zabierowska: Składnia utworów Marka Nowakowskiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1990 nr 1980.
M. Adamiec: Nie ma żadnej drogi na Walne. Tytuł 1991 nr 1.
E. Pajewska: Charakterystyka elementów składniowo-stylistycznych w wybranych opowiadaniach Marka Nowakowskiego. Prace Filologiczne 1991 t. 35.
L. Szaruga: Marek Nowakowski. W tegoż: Wobec totalitaryzmu. Wobec cenzur. Szczecin 1994.
Z. Jarosiński: Układy Marka Nowakowskiego. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Następne pokolenie. Warszawa 1995.
M. Orski: Marek Nowakowski: zwierciadło Peerelu. W tegoż: A mury runęły. Wrocław 1995.
W. Schlott: Die stolzen und gedemütigten Alltagshelden: Marek Nowakowskis stenografische Prosa. W tegoż: Von der Darstellung des Holocaust zur „kleinen Apokalypse. Frankfurt am Main 1996.
P. Bratkowski: Od ładu do rozpadu. Gazeta Wyborcza 1999 nr 219.
S. Dłuski: Książę polskiej prozy. Nowa Okolica Poetów 1999 nr 4.
G. Ritz: Solidarność a seksualny outsider. Nowakowski: wspomnienie inności. W tegoż: Nić w labiryncie pożądania. Warszawa 2002.
P. Czapliński: Świat podrabiany. Krytyka i literatura wobec nowej rzeczywistości. Kraków 2003, passim.
M. Orski: Papierowy świat Marka Nowakowskiego. W tegoż: Lustratorzy wyobraźni, rewidenci fikcji. Warszawa 2003.
M. Jentys: Marka Nowakowskiego opowiadania o półludziach. Honolulu i nic więcej [dot.: Honolulu]; Ssaki bardzo niskiego rzędu [dot.: Fortuna Liliputa]. W tejże: Nić Ariadny. Toruń 2005.
J. Tomkowski: Teczki Marka Nowakowskiego. W tegoż: Don Juan we mgle. Warszawa 2005.
W. Chmielewski: Wniebowzięcie Benka Kwiaciarza. Odra 2006 nr 2.
K. Masłoń: Jam złodziej, czarodziej. O Marku Nowakowskim. W tegoż: Nie uciec nam od losu. Warszawa 2006.

Ten stary złodziej

H. Bereza: Królestwo sprawiedliwości. Twórczość 1959 nr 3.
S. Błaut: Fanatyk obserwacji. Tygodnik Powszechny 1959 nr 14.
[M. Danilewiczowa] Szperacz: Szkiełko i oko: Jeszcze jeden Nowakowski. „Wiadomości”, Londyn 1959 nr 31.
Z. Pędziński: Znaki tęsknoty. Więź 1959 nr 5, przedruk w tegoż: Z notatnika szeregowego recenzenta. Poznań 1971.
Z. Żabicki: Święci apasze. W tegoż: Proza... proza... Warszawa 1966 [dot. też Benek Kwiaciarz].

Benek Kwiaciarz

W. Maciąg: Wiech na serio. Życie Literackie 1961 nr 33, przedruk w tegoż: Opinie i wróżby. Kraków 1963.
K. Meloch. „Twórczość1961 nr 10.
Z. Żabicki: Święci apasze. W tegoż: Proza... proza... Warszawa 1966 [dot. też Ten stary złodziej].

Silna gorączka

H. Bereza: Bez złudzenia. Twórczość 1963 nr 10, przedruk pt. Stracone złudzenia. W tegoż: Sztuka czytania. Warszawa 1966.
J. Susuł. „Tygodnik Powszechny1963 nr 35.
K. Dziedziól: O językowych wyznacznikach spójności we współczesnej prozie polskiej. (Na podstawie dwóch utworów). Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1980 nr 341 [dot. opowiadania Kocioł; dot. też M. Białoszewski: Zawał].

Trampolina

H. Bereza: Prehistoria. Twórczość 1964 nr 10.
J. Szpotański: Temat zmarnowany. Współczesność 1964 nr 175.

Zapis

J. Rohoziński: Różnice w widzeniu. W: Proza, poezja 1965. Warszawa 1966.
H. Zaworska: Udana książka o „nieudacznikach. Nowe Książki 1966 nr 3.

Marynarska ballada

Z. Żabicki: Samograj marynarski. Miesięcznik Literacki 1966 nr 4.

Robaki

L. Herbst: Obsesja czy spowiedź. Agora 1967 nr 15.
H. Bereza: Dusza na dłoni. Twórczość 1968 nr 11.
K. Mętrak: Piekło pokusy i jednoznaczności. Miesięcznik Literacki 1969 nr 1.
M. Sprusiński: Fabułka i chwile szczerości. Tygodnik Kulturalny 1969 nr 11, przedruk w tegoż: Między prawdą a zmyśleniem. Kraków 1978.
A. Libera: Robaczywy ścieg” Marka Nowakowskiego. Miesięcznik Literacki 1970 nr 8.
S. Treugutt: Rygory spowiedzi. Teksty 1973 nr 4.

Gonitwa

H. Bereza: Na boku. Twórczość 1967 nr 11, przedruk w: Proza, poezja 1967. Warszawa 1968.
Z. Żabicki: Romantyzm ery „małej stabilizacji. Miesięcznik Literacki 1967 nr 11.
W. Żukrowski: Gonitwa krótkodystansowca. Nowe Książki 1967 nr 19, przedruk w tegoż: Karambole. Warszawa 1973.
[J. Stempowski] P. Hostowiec: Nowa książka Marka Nowakowskiego. „Na Antenie”, Monachium 1968 nr 65, przedruk w tegoż: Felietony dla Radia Wolna Europa. Warszawa 1995.
J. Kaczorowski: Opowieść” Marka Nowakowskiego — fenomenologia klimatu. Roczniki Humanistyczne 1978 z. 1.

Opowiadania wybrane [1969]

M. Sprusiński: Sztuka opowiadań: Teatr faktów i scena życia. Życie Literackie 1970 nr 2.

Przystań

M. Skwarnicki. „Twórczość1970 nr 3.

Mizerykordia

M. Gumkowski: Miłosierdzie. Twórczość 1971 nr 11.
S. Melkowski: Miłosierne okrucieństwo. Miesięcznik Literacki 1971 nr 10.
A. Lisiecka: Wszyscy żyjemy poza prawem. W tejże: Przewodnik po literaturze krajowej. Londyn 1975.

Układ zamknięty

H. Bereza: Baśniopisarstwo. Tygodnik Kulturalny 1972 nr 35.
A. Libera: Sprawa Marka Nowakowskiego. Tygodnik Powszechny 1972 nr 46.
Z. Mentzel: Układy zamknięte. Polityka 1973 nr 2.
K. Nowicki: Układ otwarty. Fakty i Myśli 1973 nr 4, przedruk w tegoż: Dziennik krytyczny. Gdańsk 1981.
M. Szpakowska: Miasteczko bez drzwi i okien. Twórczość 1973 nr 1.
A. Litwinowicz: Literatura marginesu. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1975 nr 25 dod. „Tydzień Polski”.
H. Wróbel: Językoznawcze spojrzenie na „Układ zamknięty” Marka Nowakowskiego. W: W kręgu przemian polskiej prozy XX w. Wrocław 1978.

Ratusz

B. Kąkol: Składnia opowiadania Marka Nowakowskiego „Ratusz. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1978 nr 238.

Śmierć żółwia

H. Bereza: Zmyślenie i prawda. Kultura 1974 nr 21 [dot. też: Gdzie jest droga na Walne?].
K. Nowicki: Niecodzienna codzienność. Fakty 1974 nr 21, przedruk w tegoż: Dziennik krytyczny. Gdańsk 1981 [dot. też: Gdzie jest droga na Walne?].
M. Szpakowska: Rozpad. Twórczość 1974 nr 9 [dot. też: Gdzie jest droga na Walne?].

Gdzie jest droga na Walne?

H. Bereza: Zmyślenie i prawda. Kultura 1974 nr 21 [dot. też: Śmierć żółwia].
A. Hoffman: Odtwarzanie świata. Więź 1974 nr 10.
A. Libera: Polska Marka Nowakowskiego. Tygodnik Powszechny 1974 nr 21.
K. Nowicki: Niecodzienna codzienność. Fakty 1974 nr 21, przedruk w tegoż: Dziennik krytyczny. Gdańsk 1981 [dot. też: Śmierć żółwia].
M. Szpakowska: Rozpad. Twórczość 1974 nr 9 [dot. też: Śmierć żółwia].
A. Litwinowicz: Nostalgiczne przechadzki Marka Nowakowskiego. „Tydzień Polski”, Londyn 1981 nr 38 [dot. też: Chłopak z gołębiem na głowie].

Wesele raz jeszcze!

J. Kajtoch: Anty-„Wesele. W tegoż: Nie tylko o autorach i książkach. Bielsko-Biała 1985.

Książę Nocy

K. Mętrak: Buszujący w śródmieściu. Twórczość 1978 nr 11.
A. Zagajewski: Jak smakuje Nowakowski. Zapis* 1978 nr 11.
Z. Mentzel: Fotoplastikon zamknięty. Polityka 1979 nr 4.
R.K. Przybylski: Autor osaczony albo „Książę Nocy. W tegoż: Autor i jego sobowtór. Wrocław 1987.
J. Węgiełek: Góra” i „Dół”, czyli o powołaniu inteligencji polskiej na przykładzie „Księcia Nocy” Marka Nowakowskiego. Res Publica 1989 nr 9/12.
J. Ignatowicz-Skowrońska: Środki językowostylistyczne w opowiadaniu Marka Nowakowskiego „Książę Nocy. W: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Szczecin 1994.

Chłopak z gołębiem na głowie

M. Orski: Iluzje dawnych ulic. Odra 1980 nr 9.
M. Szpakowska: Utopia z okolic placu Trzech Krzyży. Twórczość 1980 nr 2.
A. Litwinowicz: Nostalgiczne przechadzki Marka Nowakowskiego. „Tydzień Polski”, Londyn 1981 nr 38 [dot. też: Gdzie jest droga na Walne?].

Raport o stanie wojennym

• [J. Bocheński]: Stan wojenny, margines i autor. Nowy Zapis* 1983 nr 2.
R. Kamiński. „Kontakt”, Paryż 1983 nr 3/4.
J. Katz-Hewetson: Marek Nowakowski. „Kultura”, Paryż 1983 nr 3.
T. Zachurski: Połamane skrzydła literatury. „Kontakt”, Paryż 1983 nr 11.

Wesele raz jeszcze!; Zdarzenie w Miasteczku

S. Jurkowski: Tragizm i groteska. Tygodnik Kulturalny 1982 nr 24.
J. Koprowski: Brzydota i piękno. Perspektywy 1982 nr 34.
M. Szpakowska: Dokument. Twórczość 1983 nr 2.

Zakon Kawalerów Mazowieckich

[M. Komar] M. Janowski: Czy literatura stanu wojennego?Krytyka*1983 nr 15.

Dwa dni z Aniołem

M.E. Cybulska. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1984 nr 49 dod. „Tydzień Polski”.
B. Heydenkorn: Wczoraj, dziś i jutro. „Związkowiec”, Toronto 1984 nr 97.
A. Litwinowicz. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1986 nr 46dod. „Tydzień Polski”.
M. Misiorny: Mont Blanc literatury polskiej. Argumenty 1986 nr 9.
M. Orski: Folwark ludzki. Przegląd Powszechny 1991 nr 4.

Wilki podchodzą ze wszystkich stron

[M. Czermińska] M.C.: Więcej niż powieść. Kultura Niezależna* 1988 nr 40.
M. Orski: Marka Nowakowskiego „folwark zwierzęcy. Opole 1992 nr 4/6, przedruk: „Kresy” 1994 nr 18 [dot. też „Homo polonicus”].
H. Zaworska: Nasze nienawistne oczy. W tejże: Lustra Polaków. Łódź 1994.

Grisza, ja tiebie skażu...

S. Kuryłło: Powiem ci Grisza”...Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1986 nr 221.
[W. Odojewski] W. Kondratowicz. „Archipelag”, Berlin [Zachodni] 1986 nr 12, przedruk w tegoż: Raptularz krytyczny. Lublin 1994.
J. Katz-Hewetson: Galernik pióra. „Puls”, Londyn 1987 nr 33.
[I. Lewandowska] Ocelot. „Wezwanie*1987 nr 12.

Portret artysty z czasu dojrzałości

[M. Maziuk] M. Wojgienica: Rysy w portrecie. Kultura Niezależna* 1988 nr 45.
M. Lalak: Dopełnienie; Postne fabuły. W tegoż: Niepokojąca reszta. Szczecin 2004 [dot. też Powidoki 2].

Karnawał i post

M. Romanowski: O sobie samym do potomności. Res Publica 1989 nr 8.
J. Sennik: Raport o stanie powojennym?Akces*1989 nr 3/4.
[M. Maziuk] M. Wojgienica: Nic na pewno. Kultura Niezależna* 1990 nr 57.
H. Zaworska: Pieszczochy Europy” — o „Karnawale i poście” Marka Nowakowskiego. W tejże: Wczoraj i dzisiaj. Poznań 1992.

„Homo polonicus”

M. Orski: Marka Nowakowskiego „folwark zwierzęcy. Opole 1992 nr 4/6, przedruk: „Kresy” 1994 nr 18 [dot. też: Wilki podchodzą ze wszystkich stron].
M. Łukaszewicz: Homo Bombiacus. Nowe Książki 1993 nr 1.
M. Orski: Homo polonicus według Marka Nowakowskiego. Przegląd Powszechny 1993 nr 6.

Grecki bożek

P. Czapliński: Pożegnanie. Tytuł 1993 nr 2.
M. Orski: Papierowy świat” Marka Nowakowskiego. Odra 1993 nr 11.

Honolulu

L. Bugajski: Honolulu i nic więcej. Wiadomości Kulturalne 1995 nr 6.
J. Jaremowicz: Wyzwolenie. Nowe Książki 1995 nr 6.
M. Jentys: Honolulu i nic więcej. Sycyna 1995 nr 5.

Powidoki

M. Łukaszewicz: Co widać w „Powidokach”?Nowe Książki1995 nr 6.
H. Michalski: Powidoki. Sycyna 1996 nr 15 [dot. też: Powidoki 2].

Powidoki 2

M. Lalak: Dopełnienie. Nowe Książki 1996 nr 6.
M. Łukaszewicz: Drugi tom „Powidoków. Literatura 1996 nr 6.
H. Michalski: Powidoki. Sycyna 1996 nr 15 [dot. też: Powidoki].
M. Lalak: Dopełnienie; Postne fabuły. W tegoż: Niepokojąca reszta. Szczecin 2004 [dot. też Portret artysty z czasów dojrzałości].

Fortuna liliputa

A. Poprawa: Powroty (do) Nowakowskiego. Nowe Książki 1997 nr 5.

Strzały w motelu „George”, czyli skarb Krwawego Barona

W. Chmielewski: Ludzie i miasto. Nowe Książki 1997 nr 7.

Powidoki 3

J. Strękowski: Tak trzymać!Nowe Książki1998 nr 7 [dot.też: Reda].

Reda

J. Strękowski: Tak trzymać!Nowe Książki1998 nr 7 [dot. też: Powidoki 3].
H. Zaworska: Oczekiwanie. Każdy ma swoją maziowatą i okrutną redę. Wprost 1998 nr 48.
M. Nawrocki: Bazary Karaczi, burdele Karaczi. Dekada Literacka 1999 nr 4.

Prawo prerii

A. Tyszka: Krajobraz po przełomie. Res Publica Nowa 1999 nr 10.
H. Zaworska: Cyrk życia. Wprost 1999 nr 37.
P. Czapliński: Raport o stanie przyziemnym. W tegoż: Ruchome marginesy i szkice o literaturze lat 90. Kraków 2002.

Rajski ptak

M. Kisiel: Kaligrafia artysty. Nowe Książki 2001 nr 2.

Empire

A. Głowacka: Lepszy świat, zmyślony świat. Opcje 2001 nr 5.
R. Ostaszewski: Dlaczego piszę — dlaczego czytam?Kresy2001 nr 4.
K. Uniłowski: Kreteńczyk polski. Dekada Literacka 2001 nr 11/12.
M. Orski: Magia hotelu „Empire. Przegląd Powszechny 2002 nr 5.
A. Poprawa: Jak obłok. Odra 2002 nr 9.
J. Gizella: Marka Nowakowskiego obrachunki z przeszłością. W tegoż: Pożegnanie z uproszczeniami. Kraków 2003 [dot. też: Mój słownik PRL-u].

Mój słownik PRL-u

J. Gizella: Marka Nowakowskiego obrachunki z przeszłością. W tegoż: Pożegnanie z uproszczeniami. Kraków 2003 [dot. też: Empire].

Opowiadania uliczne

R. Ostaszewski: Spacery po piekiełku. FA-art 2002 nr 4.
J. Gizella: Szczuropolacy w Warszawie. W tegoż: Pisarze i kopiści. Kraków 2003.

Nul

A. Morawiec: Realizm (anty)baśniowy. Nowe Książki 2004 nr 7.
R. Ostaszewski: Na bocznym torze. Gazeta Wyborcza 2004 nr 76.

To wolny kraj!

S. Jurkowski: Sześćdziesiąt pięć migawek. Twórczość 2005 nr 2/3.

Nekropolis

P. Czapliński: Warszawa — miasto półtrupów. Gazeta Wyborcza 2005 nr 289.
J. Gizella: Spacerkiem po socjalistycznej literaturze. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork 2006 nr z 17 II dod. „Przegląd Polski”.
A. Poprawa: Knajpy niepodległościowe. Twórczość 2006 nr 5.

Stygmatycy

J. Gizella: W Honolulu i w Las Vegas, czyli w Polsce. Czas Kultury 2005 nr 5.
K. Masłoń: Stygmatycy w smudze cienia. Rzeczpospolita 2005 nr 54.
M. Orski: Obracane w perz ideały. Przegląd Powszechny 2005 nr 10.
R. Ostaszewski: Różne choroby prostaty i pamięci. Gazeta Wyborcza 2005 nr 68.
A. Poprawa: N/P. Teksty Drugie 2005 nr 5 [analiza językowa utworu].