BIO

Urodzony 1 maja 1908 w Sosnowcu; syn Jana Nowakowskiego, urzędnika, i Janiny z domu Leclerc d’Ostin, nauczycielki języka francuskiego. W 1926 ukończył gimnazjum państwowe w Sosnowcu, następnie studiował filologię polską i romańską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Debiutował w 1929 artykułem pt. Żeromski a «Mare Polonum», opublikowanym w „Kurierze Literacko-Naukowym” (nr 41). Studia poboczne w zakresie literatury francuskiej uzupełniał w 1930 na uniwersytecie w Grenoble. W 1931 uzyskał magisterium z filologii polskiej i podjął pracę jako nauczyciel gimnazjalny w Wołkowysku, a następnie w Brześciu, gdzie od 1936 pełnił ponadto obowiązki dyrektora Centralnej Biblioteki Pedagogicznej Kuratorium Okręgu Szkolnego Brzeskiego oraz był kierownikiem grupy metodycznej nauczycieli języka polskiego. W tym czasie publikował artykuły o tematyce pedagogicznej i społecznej, m.in. w czasopismach „Marchołt” (1936, 1938) i „Zrąb” (1936). W 1936 został odznaczony Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Przygotowywał też pod kierunkiem prof. Stefana Kołaczkowskiego rozprawę doktorską pt. Początki krytyki socjologicznej w Polsce (praca uległa zniszczeniu podczas wojny). W czasie okupacji niemieckiej, w 1940 zamieszkał w Warszawie. Uczestniczył w tajnym nauczaniu, m.in. uczył literatury polskiej w średnich szkołach technicznych czynnych w budynkach Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektroniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. Kierował w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON) szkolnictwem średnim okręgu o kryptonimie Puszcza. Brał udział w powstaniu warszawskim. Po jego upadku przebywał w Rabce, gdzie został aresztowany. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Krakowie. Przez pewien czas był współredaktorem tygodnika „Orka”, a następnie powrócił do pracy w szkolnictwie, początkowo jako nauczyciel w II Liceum św. Jacka, a następnie jako wizytator szkół średnich Okręgu Szkolnego Krakowskiego. W 1947-50 uczył w IV Liceum im. H. Sienkiewicza. W 1950 rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Krakowie. W 1951 uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Spór o naturalizm w Polsce (promotor prof. Kazimierz Wyka). Od tegoż roku był stałym członkiem Zespołu Rzeczoznawców w zakresie filologii polskiej przy Ministerstwie Oświaty. W 1954 otrzymał tytuł naukowy docenta i objął kierownictwo Katedry Historii Literatury Polskiej WSP. Ogłaszał rozprawy, m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Ruchu Literackim” (od 1959 członek komitetu redakcyjnego), „Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Krakowie (także redaktor naukowy zeszytów 11, 17, 24, 34, 36). W pracy naukowej zajmował się literaturą romantyzmu krajowego, naturalizmu i symbolizmu, a także zagadnieniami z zakresu dydaktyki szkoły wyższej w zakresie kształcenia polonistów nauczycieli. W 1957-60 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (PAN), w 1958-60 sekretarzem naukowym, a w 1961-63 zastępcą przewodniczącego Komisji Historycznoliterackiej Oddziału PAN w Krakowie. W 1959-63 pełnił funkcję dziekana Wydziału Filologiczno-Historycznego WSP, od 1964 był również przewodniczącym Senackiej Komisji Bibliotecznej, a później Rektorskiej Komisji WSP do Spraw Badań Naukowych. W 1959 wszedł w skład Rady Wydawniczej „Prac Historycznoliterackich Oddział PAN w Krakowie” (do 1980). W 1960/61 jako stypendysta UNESCO odbył podróż w celu przeprowadzenia badań naukowych i zapoznania się z organizacją szkolnictwa wyższego we Francji, Belgii, Włoszech i Szwajcarii. W 1962 został profesorem nadzwyczajnym. Od 1963 kierował studium doktoranckim przy Katedrze Historii Literatury Polskiej WSP. W 1966 wygłosił cykl wykładów o dramacie polskim pierwszej połowy XX w. na uniwersytecie w Sztokholmie. W 1967 i ponownie w 1969, 1974, 1978, 1985 otrzymał nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia w pracy dydaktycznej i naukowej. W 1969-78 był członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Od 1970 wchodził w skład komitetu redakcyjnego Korespondencji Marii Konopnickiej i rady redakcyjnej „Rocznika Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”. W 1971 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Od tegoż roku do 1976 kierował Zakładem Literatury Polskiej WSP. Był członkiem Akademii Adama Mickiewicza w Bolonii, Zarządu Towarzystwa im. M. Konopnickiej (w 1972-75 wiceprzewodniczący), członkiem Komisji Nauk Pedagogicznych PAN i Polskiego Towarzystwa Współpracy Naukowej z Francją. W 1976-78 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Filologii Polskiej WSP. Po przejściu na emeryturę w 1978, pracował nadal do 1986 jako dydaktyk. W 1985 otrzymał doktorat honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim (1961) i Krzyżem Komandorskim (1977) Orderu Odrodzenia Polski, tytułem honorowym Zasłużony Nauczyciel PRL (1973), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1975), Złotą Odznaką miasta Krakowa (1985). Zmarł 11 kwietnia 1991 w Krakowie.

Twórczość

1. Przymierze z ziemią. Ochrona przyrody a wychowanie. Kraków: Państwowa Rada Ochrony Przyrody 1946, 23 s.

2. Historia literatury powszechnej. Literatura XIX wieku. Cz. I-III. Warszawa 1949, 524 s., powielone.

Zawartość

Cz. I. Epoka romantyzmu; Cz. II. Wczesny realizm. (Między romantyzmem a realizmem); Cz. III. Między realizmem a irracjonalizmem.

3. Spór o Zolę w Polsce. Z dziejów pozytywistycznej recepcji naturalizmu francuskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1951, 74 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Rozprawa doktorska.

4. Poetycka lekcja Juliusza Słowackiego. (Recepcja poetyki Słowackiego w literaturze krajowej). Warszawa 1959, 62 s., powielone. Instytut Badań Literackich Rok Słowackiego. Materiały z sesji naukowej 25-28 XI 1959. Przedruk „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie” 1961 z. 11 s. 11-50.

5. Historia w dramatach Stanisława Wyspiańskiego. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1968, 27 s. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie.

6. Teofil Lenartowicz i jego poezje. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1970, 25 s. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie.

7. Wyspiański. Studia o dramatach. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 196 s.

Zawartość

O niektórych cechach struktury dzieła Wyspiańskiego; Symbolizm i dramaturgia Wyspiańskiego; „Warszawianka”; „Lelewel”; Pod znakiem mitu i historii. Kilka uwag o konstrukcji czasu i przestrzeni w „Nocy listopadowej”; Historia i mit w dramatach Bolesławowskich Wyspiańskiego; Obecność i wizja historii w dramatach Wyspiańskiego.

8. A ślad po mnie — pieśń złota... Teofil Lenartowicz. [Monografia]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1973, 378 s.

9. Warszawianka” i „Noc listopadowa” Stanisława Wyspiańskiego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1975, 159 s. Biblioteka Analiz Literackich.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Nauczanie jako sztuka. Marchołt 1938 s. 380-393.
Germinal” [E. Zoli]. Próba interpretacji. Twórczość 1954 nr 5 s. 119-147.
Pozory i prawda dzieła Rabelais’go. Pamiętnik Literacki 1954 z. 1 s. 98-112.
Lata spiskowe” Lenartowicza. Pamiętnik Literacki 1955 z. 3 s. 54-89.
Z Lenartowiczowskich przemilczeń. W: Dziesięciolecie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie 1946-1956. Kraków 1957 s. 285-308.
Lenartowicz i jego „pieśń złota. Polonistyka 1958 nr 3 s. 1-12.
Cyganeria Warszawska. (Między legendą a prawdą). Ruch Literacki 1960 nr 1/2 s. 38-49.
Kraszewski i Lenartowicz. Dzieje przyjaźni. [Współautor:] W. Danek. Pamiętnik Literacki 1961 z. 1 s. 39-75.
Osobowość nauczyciela polonisty a nauczanie literatury. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 1962 z. 12 s. 41-56.
Persefona i Charon. Z młodopolskich motywów mitycznych. Ruch Literacki 1974 nr 3 s. 141-156.
Stanisława Wyspiańskiego „teatr ogromny” — imaginacji. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 1980 nr 72 s. 7-18.
Nad „Powrotem Odysa” [S. Wyspiańskiego]. Ruch Literacki 1981 nr 2 s. 83-96, przedruk pt. Stanisław Wyspiański: Powrót Odyssa. W: Dramat polski XIX i XX wieku. Lublin 1987 s. 187-201.
Moment sztuki w nauczaniu literatury. Dydaktyka Literacka 1982 t. 5 s. 7-20.
Listami pisany żywot „Lirnika. (O listach Lenartowicza). Ruch Literacki 1986 nr 3 s. 199-214.
Krąg mitów „Nocy Listopadowej” [S. Wyspiańskiego] i osąd historii. Polonistyka 1987 nr 10 s. 739-748.
Stanislas Wyspiański et Maurice Maeterlinck. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie. Prace Romanistyczne 1987 z. 2 s. 47-60.
Teofil Lenartowicz. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 3. Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831-1863. T. 2. Kraków 1988 s. 373-424.
W mroku nocy listopadowej — o „Nocy listopadowej” Stanisława Wyspiańskiego. W: Arcydzieła literatury polskiej. T. 2. Rzeszów 1988 s. 165-182.
A wszystko jest frazes.... (O „Wyzwoleniu” Stanisława Wyspiańskiego). W: Arcydzieła literatury polskiej. T. 3. Rzeszów 1990 s. 219-232.
Między ironią a tragizmem. (Prawo ironii tragicznej w dziejach u Wyspiańskiego). Rocznik Komisji Historycznoliterackiej 1990 s. 73-92.
Przypomnienie Józefa Kallenbacha. Ruch Literacki 1990 nr 1 s. 59-68.

Prace redakcyjne

1. K. Kosiński: Historia literatury powszechnej i polskiej na tle dziejów kultury. Oprac. dydaktyczne J. Nowakowski. Rok I. T. 1-2. Warszawa: 3-letnie Zawodowe Kursy Księgarstwa przy Związku Księgarzy Polskich 1947, 75 + 77 + 155 s., powielone.
28 wykładów w 12 zeszytach.
2. H. Balzac: Ojciec Goriot. Powieść. Przeł. T. Żeleński-Boy. Oprac. i wstęp: J. Nowakowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1952, 299 s. Wyd. nast.: wyd. 6[!] Wstęp i przypisy J. Nowakowski. Tekst przejrzał J. Rogoziński. Warszawa: Czytelnik 1953; wyd. 2 uzupełnione Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1954, tamże: wyd. 3 poprawione 1956, wyd. 4 poprawione 1958; wyd. 11 Tekst przejrzał i notą opatrzył J. Rogoziński. Przypisy J. Nowakowski. Warszawa: Czytelnik 1966, wyd. nast. tamże: wyd. 12 1968, wyd. 13 1971, wyd. 14 1972, wyd. 15 1974, wyd. 16 Posłowiem opatrzył J. Parvi. 1975, wyd. 17 1978, wyd. 18 1982, wyd. 19 1987.
3. H. Balzac: Eugenia Grandet. Przeł. T. Żeleński-Boy. Oprac. J. Nowakowski. Tekst przejrzał J. Rogoziński. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1955, 219 s. Wyd. 2 poprawione tamże 1960.
4. T. Lenartowicz: Wybór poezji. Oprac. [i wstęp]: J. Nowakowski. Wyd. 2 zmienione Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1956, CLXXXVIII, 384 s. Biblioteka Narodowa I, 5. Wyd. 4 uzupełnione i poprawione tamże 1972.
5. S. Wyspiański: Warszawianka; Lelewel; Noc Listopadowa. Oprac. [i wstęp]: J. Nowakowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1967, CXXVII, 380 s. Biblioteka Narodowa I 193. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1974, wyd. 3 tamże 2003; Warszawa: De Agostini Polska 2003, OXLI, 425 s.
6. T. Lenartowicz: Poezje. Wybór. Wybór i oprac.: J. Nowakowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 1105 s.
7. S. Wyspiański: Bolesław Śmiały; Skałka. Oprac. [i wstęp]: J. Nowakowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1969, XCI, 185 s. Biblioteka Narodowa I, 198.
8. Spotkania nad Arnem. Konopnicka o Lenartowiczu. Wstęp i przypisy: J. Nowakowski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970, 161 s.
9. S. Wyspiański: Wesele. Oprac. [i wstęp] J. Nowakowski. Kraków: Wydawnictwo Ossolineum 1973, CVIII, 258 s. Biblioteka Narodowa I, 218. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1977, wyd. 3 1981, wyd. 4 1984, wyd. 5 1987, wyd. 5 [!] 1994.
10. T. Lenartowicz: Poezje wybrane. Wybór i wstęp: J. Nowakowski. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1974 133 s.
11. T. Lenartowicz: O charakterze poezji polsko-słowiańskiej. Wstęp i oprac.: J. Nowakowski. Przeł. z włoskiego J. Ugniewska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1978, 234 s.
12. E. Zola: Germinal. Przeł. K. Dolatowska. Wstęp i oprac.: J. Nowakowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1978, LXCVIII, 536 s. Biblioteka Narodowa II, 189.
13. S. Wyspiański: Achilleis; Powrót Odysa. Oprac. [i wstęp]: J. Nowakowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, LXXII, 292 s. Biblioteka Narodowa I, 248.
14. Maria Konopnicka. Pisma wybrane. Red. J. Nowakowski. T. 1-4. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1988, 460 + 298 + 325 + 219 s.

Zawartość

T. 1. Utwory poetyckie. Red.: M. Zięba; T. 2. Nowele. Red.: T. Budrewicz; T. 3. Utwory dla dzieci. Red.: J.Z. Białek; T. 4. Pisma krytycznoliterackie. Red.: J. Jarowiecki.
15. S. Wyspiański: Legion. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1989, LXXXVII, 172 s. Biblioteka Narodowa I, 267.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1964, 1972, 1973, 1977, 1978, 1988.

Słowniki i bibliografie

J. Jarowiecki: Bibliografia prac prof. zw. dr. Jana Nowakowskiego. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie. Prace Historycznoliterackie 1975 nr 56.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (B. Winklowa).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (redakcja).

Ogólne

Książki

A. Jopek: 50 lat pracy nauczycielskiej prof. dra Jana Nowakowskiego. Kraków: IFJ [Instytut Fizyki Jądrowej] 1982, 11 s.

Artykuły

A. Jopek: Od Wołkowyska do Krakowa. (W siedemdziesięciolecie urodzin Jana Nowakowskiego). Wieści 1978 nr 45.
A. Jopek: Osobowość nauczyciela i polonisty. Życie Literackie 1978 nr 44.
A. Jopek: 75 lat życia i pół wieku działalności nauczycielskiej prof. dra Jana Nowakowskiego. Ruch Literacki 1983 nr 3/4.
B. Faron: Jan Nowakowski. Pamiętnik Literacki 1991 z. 4, przedruk pt. Nauczyciel nauczycieli w tegoż: Spotkania i powroty. Warszawa 1995.
Z. Uryga: Profesor Jan Nowakowski. Ruch Literacki 1991 nr 4.
M. Zięba: Profesor Jan Nowakowski. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Bibliotekoznawcze 1991 z. 6.
M. Białota: Profesor Jan Nowakowski. Rocznik Komisji Historycznoliterackiej 1992 t. 28.

Spór o Zolę w Polsce

K. Wyka. „Pamiętnik Literacki1951 z. 3/4.

Wyspiański

L. Eustachiewicz: Studia o dramatach Wyspiańskiego. Ruch Literacki 1973 nr 5.

A ślad po mnie — pieśń złota...

M. Tyrowicz: Renesans Teofila Lenartowicza. Twórczość 1974 nr 11.

S. Wyspiański: Warszawianka; Lelewel; Noc Listopadowa

A. Witkowska: Wyspiański a powstanie listopadowe. Nowe Książki 1967 nr 22.
A. Wanat: Wyspiański w „Bibliotece Narodowej. Ruch Literacki 1968 nr 2.

T. Lenartowicz: Poezje

M. Romankówna. „Ruch Literacki1969 nr 5.
M. Sprusiński: Odepchnięty z sławy i z powodzenia. Nowe Książki 1969 nr 7.