BIO

Urodzony 23 maja 1927 we Lwowie; syn Stanisława Nowaka, aspiranta Policji Państwowej, i Malwiny z domu Łazórko. W czasie II wojny światowej po włączeniu Lwowa do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich został w 1940 deportowany do Kazachstanu. W 1946 w ramach tzw. akcji repatriacyjnej przyjechał do Krzeszowic, gdzie w 1946-48 uczęszczał do gimnazjum. W 1948 zamieszkał w Krakowie i kontynuował naukę w Liceum Bibliotekarsko-Księgarskim. Po zdaniu matury studiował w 1950-53 polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1953 ożenił się z Kingą Cieślą, farmaceutką. Po ukończeniu studiów I stopnia w 1954, podjął pracę w Bibliotece Miejskiej w Gdańsku (od 1955 Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk; PAN). Równocześnie od 1955 kontynuował studia magisterskie w zakresie filologii polskiej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (UMK); w 1958 uzyskał dyplom. Debiutował w tymże roku artykułem pt.Sprawa kaszubska na Kongresie Słowiańskim w Pradze w 1848 roku, opublikowanym na łamach czasopisma „Kaszëbë” (nr 13). W 1962 uzyskał tytuł bibliotekarza dyplomowanego. W 1966 na podstawie edycji Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce w XVII w. (promotor prof. Bronisław Nadolski) uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na UMK. Artykuły, rozprawy i recenzje publikował m.in. w „Roczniku Gdańskim” (1962-97, od 1981 zastępca redaktora naczelnego) i w roczniku Biblioteki Gdańskiej PAN „Libri Gedanensis” (od 1967; w 1968-75 członek redakcji, od 1992 przewodniczący komitetu redakcyjnego). W 1968 został członkiem I Wydziału Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, w którym pełnił funkcję zastępcy sekretarza generalnego (1973-93), przewodniczącego Międzywydziałowego Komitetu Wydawniczego (1973-93), redaktora „Sprawozdań Gdańskiego Towarzystwa Naukowego” (1974-93). W 1969 został członkiem Stronnictwa Demokratycznego (1981-84 wiceprzewodniczący Miejskiego Komitetu i przewodniczący Koła Oświaty i Kultury). Kontynuował pracę w Bibliotece Gdańskiej, od 1974 był kierownikiem Działu Zbiorów Specjalnych, w 1981 objął stanowisko wicedyrektora i w tymże roku dyrektora. W 1974 podjął pracę dydaktyczną w Zakładzie Nauki o Książce na Uniwersytecie Gdańskim (UG). W 1977 uzyskał stopień doktora habilitowanego na UG, na podstawie pracy pt. Początki sztuki drukarskiej na Pomorzu w XV wieku. W 1978 otrzymał stanowisko docenta w PAN. W 1981 wszedł w skład komitetu redakcyjnego Słownika biograficznego Pomorza Nadwiślańskiego (wyd. od 1992; wiceprzewodniczący, od 1991 przewodniczący); od 1984 należał też do komitetu redakcyjnego „Roczników Bibliotecznych” i Słownika polskich towarzystw naukowych (wyd. od 1978). W 1980 otrzymał nagrodę im. H. Radlińskiej za osiągnięcia w zakresie bibliotekoznawstwa, w 1984 nagrodę Sekretarza Naukowego PAN za udział autorski w Historii Gdańska (t. 2). W 1990 otrzymał tytuł naukowy profesora. W 1998 przeszedł na emeryturę. Został uhonorowany nagrodą im. A. Krawczyńskiego za współpracę ze Stowarzyszeniem Księgarzy Polskich. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1978), Krzyżem Kawalerskim (1986) i Krzyżem Oficerskim (1996) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 27 sierpnia 2015 w Gdańsku; pochowany tamże na Cmentarzu Łostowickim.

Twórczość

1. Problematyka morska w piśmiennictwie polskim do końca XVIII wieku. Zarys bibliograficzny. [Gdańsk:] Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Zarząd Okręgu Gdańskiego 1973, 46 s.

2. Książka polska w dawnym Gdańsku. [Autorzy:] D. Majkowska, Z. Nowak, M. Pelczar. Gdańsk: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gdańsku, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Oddział „Trójmiasto 1974, 102 s.

Tu Z. Nowaka: Miejsce piśmiennictwa polskiego w kulturze Gdańska do 1793, s. 5-42.

3. Początki sztuki drukarskiej na Pomorzu w XV wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum 1976, 230 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość

Wstęp: – Pierwsze półwiecze drukarstwa; Prusy Królewskie na przełomie dwóch epok; Książka w Prusach w dobie rękopiśmiennej; Import inkunabułów; Jakub Karweysse – pionier drukarstwa na Pomorzu; Gdański epizod wędrownego drukarza Konrada Baumgarta; W poszukiwaniu kolebki drukarstwa polskiego. – Zakończenie.

4. Jan Dantyszek. Portret renesansowego humanisty. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1982, 312 s.

5. Konrad Baumgart i początki sztuki drukarskiej w Gdańsku w XV wieku. Gdańsk: Druk 1998, 206 s.

6. W poszukiwaniu początków drukarstwa gdańskiego. Gdańsk: Zarząd Okręgu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 1998, 24 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Jan Rybiński zapomniany poeta pomorski doby Odrodzenia. Przejrzała i uzupełniła A. Świderska. Pamiętnik Literacki 1961 z. 4 s. 321-371.
Sylwetki gdańszczan w dziesięciu tomach „Polskiego słownika biograficznego. Rocznik Gdański 1962 s. 196-209.
Literatura sowizrzalska wobec reformacji. Pamiętnik Literacki 1965 z. 3 s. 18-32.
Gdański paszkwil antyjezuicki z 1586 roku. Początki literatury antyjezuickiej w Polsce. „Rocznik Gdański1966 s. 51-71.
A. Hünefeld jako nakładca i drukarz Biblii Gdańskiej z 1632 roku. Libri Gedanensis 1967 t. 1 s. 35-53.
Kontrreformacyjne adaptacje „Albertusów. (Z dziejów formowania się satyrycznej poetyki kotrreformacyjnej w Polsce XVIII wieku). Pamiętnik Literacki 1967 z. 2 s. 363-385.
Kontrreformacyjne parodie synodów protestanckich. (Z dziejów piśmiennictwa kontrreformacyjnego w XVII w.). W: Kultura i literatura dawnej Polski. Warszawa 1968 [właśc. 1967] s. 215-240.
Literackie natarcie kontrreformacji na ks[iędza] Samuela Dambrowskiego. Z dziejów piśmiennictwa kontrreformacyjnego w XVII w. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 1968 s. 116-143.
Eliasz Kopijewicz, polski autor, tłumacz i drukarz świeckich książek dla Rosji w epoce wczesnego Oświecenia. Libri Gedanensis 1970 t. 2/3 s. 35-86.
Mikołaja Reja literacka służba reformacji. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 1970 s. 23-55.
Antyreformacyjna elegia Dantyszka o zagładzie Gdańska. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 1971 s. 5-35.
Kszysztof Celestyn Mrongowiusz jako zbieracz, znawca i krzewiciel piśmiennictwa staropolskiego. „Rocznik Gdański1971 wyd. 1973 z. 2 s. 89-125.
Pisma Jana Amosa Komenský'ego w zbiorach Biblioteki Gdańskiej. „Libri Gedanensis1972/1973 wyd. 1975 s. 45-108.
Zdrada Hrehora Ościka i jej literacki obraz z 1580 roku; [Stanislaus Laurencii:] Lament nieszczęsnego Hrehora Ościka. W: Miscellanea staropolskie. T. 4. Wrocław 1972 s. 87-120 [wydanie i komentarz].
Gdańska oficyna drukarska Guillemota-Hünefelda w służbie polskiej reformacji: 1603-1652. „Rocznik Gdański1973 wyd. 1975 z. 2 s. 21-67.
Losy pomorskich inkunabułów. Biblioteka Gdańska 1975 nr specjalny s. 9-32.
U źródeł piętnastowiecznego drukarstwa na Pomorzu. W: Dawna książka i kultura. Wrocław 1975 s. 38-55.
Gazeta Powstania Polski (Warszawa 1794). Libri Gedanensis 1976 s. 209-228 [dot. nr 1, 2].
Zapomniane wiersze o wojnie polsko-kozackiej ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej. Libri Gedanensis 1976 s. 211-229.
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk jako warsztat badań księgoznawczych. Studia o Książce 1979 s. 137-154.
Pierwsze polskie informatory wyznaniowe na tle piśmiennictwa antyreformacyjnego z XVI wieku. Acta Universitatis Nicolai Copernici 1979 z. 100 „Filologia Polska” nr 16 s. 33-49.
Czynniki kulturotwórcze w Prusach Królewskich doby Odrodzenia. W: Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku. Wrocław 1980 s. 39-69.
Biblioteka Zappio-Johannitana w Gdańsku. Roczniki Biblioteczne 1985 z. 1/2 s. 209-230.
Podręczniki szkolne w planach wydawniczych gdańskich oficyn drukarskich XV-XVI wieku. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego. Pedagogika 1985 z. 15 s. 33-44.
Biblioteczny epizod w życiu i twórczości Franciszka Sędzickiego. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Historycznoliterackie 1987 nr 12/13 s. 223-232.
Inkunabuły w zbiorach gdańskich. W Kręgu Książki 1988 nr 11 s. 59-74.
Najstarsze gdańskie oprawy z XIV i XV wieku. W Kręgu Książki 1988 nr 10 s. 55-64.
Gdańsk jako ośrodek drukarski i wydawniczy do końca XVIII wieku. „Rocznik Gdański1990 wyd. 1991 z. 1 s. 129-153.
Polityk, poeta i duchowny – Jan Dantyszek; Vates Polonus alias Rymarz – Mikołaj Rej. W: Pisarze staropolscy. Sylwetki. T. 1. Warszawa 1991 s. 344-376, 474-547.
Udział miast Prus Królewskich i Książęcych w jubileuszu trzechsetlecia wynalezienia sztuki drukarskiej. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 1992 s. 137-161.
Życie kulturalne Gdańska w okresie I Rzeczypospolitej. Gdański Rocznik Kulturalny 1992 s. 7-41.
Kilka uwag o odwiecznych dylematach bibliotek i bibliotekarzy. Libri Gedanensis 1993/1994 s. 5-16.
Między barokiem a oświeceniem; Oświecenie w Gdańsku; Zmierzch świetności gdańskiej kultury w latach 1793-1814. W: Historia Gdańska. T. 3: 1655-1793. Gdańsk 1993 s. 279-317, 668-723, 206-225.
Samuel Schelwig i początki bibliologii w Gdańsku w XVII wieku. Libri Gedanensis 1995-1996s. 21-32.
Szkoła Policyjna w Mostach Wielkich – obrazy przywołane z pamięci. W: Szkolnictwo policyjne w latach 1918/1954. Słupsk 1995 s. 43-60.
Gdańszczanie na studiach w Królewcu w XVI i XVII wieku. Rocznik Gdański 1997 z. 2 s. 121-134.
Ostatni wielki poeta polskiego renesansu – Szymon Szymonowic; Zapomniany poeta pomorski – Jan Rybiński. W: Pisarze staropolscy. Sylwetki. T. 2. Warszawa 1997 s. 430-480, 368-390.
Reinhold Curicke i jego dzieło na tle historiografii gdańskiej XIV-XVII wieku. W: Dyament w Koronie. Gdańsk 1997 s. 288-350.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Jan Rybiński: Wiersze polskie. Oprac.: Z. Nowak, A. Świderska. Gdańsk: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1968, XCVIII, 142 s.
2. Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku. [Oprac. edycji:] Z. Nowak. Uwagi wstępne: Z. Nowak. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych 1968, 479 s.
3. Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580-1814. Oprac. [i wstęp:] Z. Nowak, P. Szafran. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974, 566 s.
4. T. Bielawski: Myśliwiec. [Poemat; oprac.:] Z. Nowak; W. Odyniec: O myśliwcach Prus Królewskich. Olsztyn: Pojezierze 1980, LXI, 106 s. Wyd. 2 tamże 1985.
Tu: Z. Nowaka: Echa myśliwskie w literaturze polskiej XVI wieku.
5. A. Donatus: Ars minor. Pierwsza książka drukowana w Gdańsku. Oprac. i wstęp: Z. Nowak. Gdańsk: Zakłady Graficzny 1981, [8] k.
6. J. Wybicki: Myśli polityczne o wolności cywilnej. Edycję oprac. Z. Nowak. Wstęp: E. Roztworowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, 237 s. Gdańskie Towarzystwo Naukowe Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych. Komisja Badań nad Józefem Wybickim.
7. Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk. Dzieje i zbiory. Praca zbior. pod red. M. Babnis i Z. Nowaka. Wrocław, Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum 1986, 180 s.
8. M. Murinius: Kronika mistrzów pruskich. Wstęp i oprac.: Z. Nowak. Olsztyn: Pojezierze 1989, 373 s.
9. Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Pod red. S. Gierszewskiego. T. 3. L-P, t. 4. R-Ż; Suplement 1-2. Pod red. Z. Nowaka. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Gdańskie 1997, 517 + 547 s.; 1998, 2002, 367 + 322 s.
10. Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-1996. Dzieje i zbiory. Red.: M. Babnis, Z. Nowak. Gdańsk: Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk 1998, 191 s., XXVIII tab.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1988, 1997.

Jan Dantyszek

J.Z. Lichański. „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne1985 nr 28.
J. Małłek. „Zapiski Historyczne1986 z. 2.
M. Banach. „Rocznik Gdański1987 z. 1.

Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku

J. Tazbir. „Kwartalnik Historyczny1969 nr 4.
H. Wisner: Satyra kontrreformacji. Nowe Książki 1969 nr 18.
A. Świderska: Staropolska literatura kontrreformacyjna. Litery 1970 nr 9.
S. Tworek. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce1970 t. 15.