BIO
Urodzony 24 marca 1903 w Białowieży; syn Mikołaja Abramowa, oficera armii rosyjskiej, i Teresy z domu Newerly, nauczycielki. Do 1915 mieszkał w Jabłonnie, następnie, uchodząc przed armią niemiecką, wyjechał w głąb Rosji, do Penzy. W 1920 ukończył gimnazjum w Symbirsku. Od 1918 pracował we Wszechzwiązkowym Leninowskim Komunistycznym Związku Młodzieży (Komsomoł), z którego w 1921 wystąpił. Od 1921 studiował prawo na uniwersytecie w Kijowie. Należał w tym czasie do organizacji Młodzież Socjaldemokratyczna, co w 1923 spowodowało jego aresztowanie pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej i przerwanie studiów. W więzieniu przebywał kilka miesięcy, po zwolnieniu otrzymał nakaz zamieszkania w Odessie, gdzie przebywał do jesieni 1923. Pod koniec 1924, w trakcie powrotu do Polski, został aresztowany przez polską policję pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i osadzony w więzieniu w Ostrogu, skąd po około dwóch tygodniach został zwolniony na skutek interwencji wuja, Jana Newerlego. Następnie krótko przebywał pod Pułtuskiem, w połowie 1925 zamieszkał w Warszawie. Przez pewien czas był bezrobotny, po czym pracował krótko jako stenograf, a w 1926 został sekretarzem Janusza Korczaka. W 1928-30 prowadził roboty ręczne w Domu Sierot przy ulicy Krochmalnej i w sierocińcu Nasz Dom na Bielanach. W 1930-32 studiował na Wydziale Nauk Społecznych Wolnej Wszechnicy Polskiej. W 1930 ożenił się z Barbarą Jarecką. W czerwcu 1930 przejął od J. Korczaka redakcję „Małego Przeglądu” (dodatek „Naszego Przeglądu”), który redagował do 1939. Był kierownikiem grupy literackiej WoTuM oraz współredagował jej pismo „Wolna Trybuna Młodych” (1937). Około 1938 rozpoczął twórczość powieściopisarską, pisząc powieść pt. Nurt pod chłopskim brzegiem (zaginęła). W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i pracował początkowo jako szklarz w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. Od 1940 był prezesem Spółdzielni Zabawkarsko-Stolarskiej przy Robotniczym Towarzystwie Przyjaciół Dzieci (RTPD). W styczniu 1943 został aresztowany przez gestapo, był więziony na Pawiaku, następnie w obozach na Majdanku, w Oświęcimiu, Oranienburgu i Bergen-Belsen. Po oswobodzeniu przez wojska alianckie 15 kwietnia 1945, przebywał w Bordowick pod Lüneburgiem, gdzie uruchomił warsztaty stolarskie dla potrzeb gminy polskiej. W listopadzie 1945 powrócił przez Szczecin do Warszawy. Od grudnia pracował w Zarządzie Głównym RTPD w Warszawie, na którego polecenie zorganizował i prowadził do 1947 Instytut Produkcji (sprzętu szkolnego). W 1946-47 redagował czasopismo „Świat Przygód”. Od 1946 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej (od 1948 do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1946 był współzałożycielem i do 1966, z przerwami, przewodniczącym Komitetu Korczakowskiego; przygotowywał czterotomowy Wybór pism J. Korczaka (wyd. 1957-58). Debiutował jako prozaik w 1948 opowiadaniem pt. Kolęda ludowa, które otrzymało III nagrodę w konkursie radiowym, a następnie zostało opublikowane w antologii Siedemnaście opowiadań; w tymże roku opublikował w „Walce Młodych” powieść dla młodzieży pt. Chłopiec z Salskich Stepów (nr 9-29). Od tego czasu zajmował się wyłącznie pracą literacką. W 1950 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP); był wieloletnim opiekunem Koła Młodych oraz członkiem Zarządu Głównego, a od 1964 przez dwie kadencje prezesem Oddziału Warszawskiego Związku. W 1966, w proteście przeciw usunięciu z partii Leszka Kołakowskiego, wystąpił z PZPR. W 1980 wszedł w skład Zarządu Głównego ZLP. W 1979 za książki poświęcone J. Korczakowi otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów oraz Międzynarodową Nagrodę Literacką im. H.Ch. Andersena, w 1986 nagrodę kulturalną Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność przyznaną przez Komitet Kultury Niezależnej, a w 1987 nagrodę im. J. Korczaka przyznaną przez towarzystwo jego imienia w Giessen (RFN). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1953), Krzyżem Komandorskim (1959) oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1982) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1954), a także medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1983), przyznanym przez Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie. Zmarł 19 października 1987 w Warszawie; pochowany tamże na cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. Nurt pod chłopskim brzegiem. Powieść. Powst. 1939. Rękopis zniszczony. [Informacja autora].
2. Chłopiec z Salskich Stepów. [Powieść]. Polskie Radio ok. 1948. Druk „Walka Młodych” 1948 nr 9-29. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1948, 217 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1949, wyd. 3 1951, wyd. 4-6 1952, wyd. 7 1954, wyd. 8 1956, wyd. 9 1957, wyd. 10 1958, wyd. 11 1960, wyd. 12 1962, wyd. 13-14 1964, wyd. 15 1967, wyd. 16 1968 [właśc. 1967], wyd. 17 1970, wyd. 18 1972, wyd. 19 1974, wyd. 20 1977, wyd. 21 1979, wyd. 22 1982; Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982; wyd. 22 [!] Warszawa: Czytelnik 1988, [wyd. 24] 1997.
Przekłady
białoruski
bułgarski
czeski
hebrajski
litewski
łotewski
mołdawski
niemiecki
rosyjski
rumuński
słowacki
tadżycki
tatarski
turkmeński
tuwiński
ukraiński
uzbecki
węgierski
Adaptacje
radiowe
3. Archipelag ludzi odzyskanych. Opowieść historyczna z roku 1948. Warszawa: Czytelnik 1950, 315 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1951, wyd. 3 1951, wyd. 4 1952, wyd. 5 1952, wyd. 6 1953, wyd. 7 1954, wyd. 8 1955, wyd. 9 1965, wyd. 10 1967, wyd. 11 1968.
Nagrody
Przekłady
czeski
niemiecki
węgierski
Adaptacje
teatralne
Wyd. osobne fragmentów pt. Obrona placówki Plusk. Warszawa: Czytelnik 1950, 65 s.
4. Pamiątka z Celulozy. Powieść. Druk pt. Pamiętnik z Celulozy. „Twórczość” 1951 nr 10-12, 1952 nr 1-5. Wyd. osobne pt. Pamiątka z Celulozy. Warszawa: Czytelnik 1952, 518 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1952, wyd. 3 1952, wyd. 4 1953, wyd. 5-7 1953, wyd. 8 1955; Wilno: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1955; wyd. 9 Warszawa: Czytelnik 1959, tamże wyd. 10 1961, wyd. 11 1963, wyd. 12 1966, wyd. 12 [właśc. 13] 1967, wyd. 14 1970, wyd. 15 1973, wyd. 16 1975, wyd. 17 1979, wyd. 18 1988; wyd. 18 [!] Warszawa: Alfa 1988. Por. poz. ↑.
Nagrody
Przekłady
angielski
bułgarski
chiński
chorwacki
czeski
jidysz
niemiecki
rosyjski
rumuński
słowacki
słoweński
ukraiński
węgierski
wietnamski
włoski
5. Celuloza. Scenariusz filmowy. [Współautor: J. Kawalerowicz]. [Warszawa:] Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi [1953], 206 k., powielone Ekranizacja pt. Cz. 1. Celuloza. Cz. 2. Pod gwiazdą frygijską. 1954. Por. poz. ↑.
6. Leśne morze. Powieść. Powst. 1954-1957. Pierwodruk pt. Szu-hai. „Żołnierz Polski” 1956 nr 1-20, 1957 nr 1-14. Wyd. osobne pt. Leśne morze. Pisownię nazw i wyrazów chińskich oprac. A. Jabłońska. Warszawa: Czytelnik 1960, 502 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1964, wyd. 4 1976, wyd. 5 1984; wyd. 6 uzupełnione Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989; Warszawa: Czytelnik 1997.
Przekłady
czeski
niemiecki
rosyjski
ukraiński
Adaptacje
radiowe
7. Lenin w Polsce. Jak w jednym miasteczku. [Scenopis; współautor:] E. Gabrilowicz. Trzecia redakcja. Łódź: [b.w.] 1960, 208 k. powielone.
8. Samorząd uczniowski w systemie szkolnym Korczaka. [Autorzy:] I. Newerly, A. Kamiński, W. Żelazko. Warszawa: Nasza Księgarnia 1962, 230 s.
9. Żywe wiązanie. [Wspomnienia o J. Korczaku]. Warszawa: Czytelnik 1966, 410 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1971, wyd. 4 1978, [wyd. 5] 2001.
Przekłady
czeski
10. Rozmowa w sadzie piątego sierpnia. [Opowieść o J. Korczaku]. Warszawa: Czytelnik 1978, 115 s. Wyd. nast. wspólnie z: O chłopcu z bardzo starej fotografii. [Wspomnienie]. Warszawa: Czytelnik 1984, 123 s. [Wyd. 2] tamże 2003.
Nagrody
11. Zostało z uczty bogów. (Prawie całość utworu). [Opowieść autobiograficzna]. [Wstęp:] A. Mencwel: Inne korzenie. „Meritum” 1981 nr 2 s. 2-226. Wyd. osobne Paryż: Instytut Literacki 1986, 320 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1986; [wersja ocenzurowana]. Posłowie: A. Mencwel. Warszawa: Czytelnik 1988, 456 s., wyd. nast. tamże: 2 1989; wyd. 3 uzupełnione 1996.
Nagrody
12. Za Opiwardą, za siódmą rzeką. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1985, 442 s. Wyd. 2 tamże 1991.
Nagrody
Zawartość
Przekłady
rosyjski
Adaptacje
filmowe
13. Wzgórze błękitnego snu. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1986, 502 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1987; wyd. 3 Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1994; [wyd. 4] Warszawa: Czytelnik 1999.
Nagrody
Przekłady
niemiecki
rosyjski
Przekłady
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1966, 1978.