NAJDER Zdzisław

Urodzony 31 października 1930 w Warszawie; syn Franciszka Najdera, z zawodu krawca, i Józefy z Kowalskich. Dzieciństwo spędził w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i kontynuował naukę w szkole powszechnej. W 1944 zaczął uczęszczać na tajne komplety I klasy Gimnazjum im. J. Lelewela. Po przebytej ciężkiej chorobie i operacji, wyjechał latem 1944 do rodziny na wieś pod Piotrków Trybunalski. Po zakończeniu działań wojennych, przeniósł się wiosną 1945 wraz z rodzicami do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie kontynuował naukę w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego. Działał aktywnie w Związku Harcerstwa Polskiego. Debiutował w 1947 artykułem pt. «Wesele» – satyrą i ostrzeżeniem, ogłoszonym na łamach „Młodej Rzeczypospolitej” (nr 7). W tymże roku powrócił wraz z rodzicami do Warszawy i uczył się w Liceum im. T. Rejtana. Po zdaniu matury w 1949, studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1952 ukończył I stopień. Jednocześnie (1949-52) studiował filozofię u prof. Władysława Tatarkiewicza. W tym czasie rozpoczął twórczość krytycznoliteracką, publikując recenzje w tygodniku „Dziś i Jutro” (1949-51) i w „Tygodniku Powszechnym” (1950-51, pod pseudonimem Bogusław Grodzicki). Usunięty w 1952 z UW, został zatrudniony jako młodszy asystent w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Pracowni Historii Literatury Epoki Pozytywizmu. W 1953 ożenił się z Krystyną Pawłowską, studentką polonistyki (rozwód 1963). W tymże roku podjął studia polonistyczne II stopnia; w 1954 uzyskał magisterium. Pracował nadal w IBL na stanowisku asystenta, a w 1955-57 starszego asystenta. Od 1956 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP). Był działaczem Klubu Krzywego Koła, członkiem jego komisji programowej. W 1957-59 (ponownie w 1969-81) wchodził w skład zespołu redakcji miesięcznika „Twórczość” kierował działem eseju; tu też publikował liczne artykuły i recenzje literackie oraz przekłady artykułów z języka angielskiego (1955-81, z przerwami). W 1957 jako stypendysta ZLP odbył trzymiesięczną podróż do Anglii i Francji, w związku z pracami nad życiem i twórczością Josepha Conrada. Po powrocie podjął pracę na UW w Katedrze Estetyki; w 1958-59 był starszym asystentem prof. Władysława Tatarkiewicza. W 1958 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1959-60 jako stypendysta Fundacji Forda odbył podróż naukową do Stanów Zjednoczonych, Anglii, Francji i Włoch. W tym czasie na skutek interwencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został usunięty z uczelni, z zakazem prowadzenia zajęć dydaktycznych. W 1960-61 był członkiem zespołu redakcyjnego „Nowej Kultury” (w piśmie tym publikował wcześniej w 1953, 1957-58, 1960-61). Rozwijając twórczość krytycznoliteracką, ogłaszał nadto artykuły i recenzje, m.in. w „Życiu Warszawy” (1957-58), „Życiu Literackim” (1957-58, 1962-63), „Nowych Książkach” (1960-61, 1963-64) i „Współczesności” (1961, 1963). W 1961-63 studiował filozofię w Oxfordzie; tu w 1963 uzyskał stopień Bachelor of Letters z zakresu filozofii. W 1964-65 pełnił funkcję kierownika literackiego Państwowego Teatru w Gorzowie Wielkopolskim. W 1965 odbył trzymiesięczną specjalistyczną kurację zdrowotną w Anglii. W tymże roku ożenił się z Haliną Carroll (z domu Paschalska), tłumaczką. W 1965-67 przebywał w Anglii i USA. W 1966-68 i 1970-72 wykładał literaturę polską, literatury porównawcze i filozofię na uniwersytetach amerykańskich: Yale University w New Haven, Columbia University w Nowym Jorku, University of California w Berkeley, University of California w Davis, Northern Illinois University w De Kalb oraz Stanford University w Stanford w Kalifornii. W 1970 doktoryzował się na UW na podstawie rozprawy pt. Wartości i oceny (promotor prof. Władysław Tatarkiewicz). W 1970-71 uczestniczył w tworzeniu The North American Study Center for Polish Affairs (Północnoamerykańskie Studium Spraw Polskich). W 1976 był współorganizatorem Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W tymże roku należał do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1976 otrzymał tytuł członka honorowego The Joseph Conrad Society (United Kingdom). W 1978 habilitował się w IBL na podstawie rozprawy pt. Życie Josepha Conrada Korzeniowskiego (1857-1900). Powstałe w tym czasie prace historycznoliterackie publikował m.in. w „Literaturze na Świecie” (1976-77), a artykuły polityczne w paryskiej „Kulturze” (1975-81, z przerwami; podpisane: Bronisław Lasocki, Marian Kowalski). W sierpniu 1980 był ekspertem Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. W październiku 1981 wyjechał do Oxfordu, gdzie przygotowywał angielskie wydanie biografii Josepha Conrada i prowadził zajęcia dydaktyczne. W tym czasie nadsyłał do „Twórczości” stały przegląd zawartości tamtejszych czasopism pt. Anglia. Po wprowadzeniu w grudniu 1981 stanu wojennego w Polsce, pozostał za granicą; był doradcą Biura Zagranicznego „Solidarności” w Brukseli. Na początku 1982 objął stanowisko dyrektora Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium (w politycznej publicystyce radiowej posługiwał się pseudonimem Mateusz Kielski). W 1982 otrzymał nagrodę publicystyczną im. J. Mieroszewskiego, przyznaną przez paryską „Kulturę” za publikowane na jej łamach artykuły; współpracę z tym miesięcznikiem kontynuował w następnych latach (1983-84, pod pseudonimem Socjusz). Szkice i eseje na tematy literackie i polityczne publikował w prasie wydawanej w kraju poza zasięgiem cenzury, m.in. w „Obserwatorze Wielkopolskim” (1983, 1988), „Spotkaniach” (1985-89) i „Arce” (1988-89) oraz w paryskim „Kontakcie” (1986-91, pod pseudonimem Exul). W 1983 Naczelna Prokuratura Wojskowa skierowała do Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego akt oskarżenia przeciw pisarzowi pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Central Intelligence Agency; w wyniku zaocznego procesu został skazany na karę śmierci. Protest wobec tego wyroku podpisało 39 polskich intelektualistów mieszkających w kraju i na emigracji; z potępieniem wystąpiło również doroczne walne zebranie Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W 1985 został pozbawiony obywatelstwa polskiego. W marcu 1987 zrezygnował z pracy w Radiu Wolna Europa i przeniósł się do Francji. W 1988 wykładał literaturę polską i angielską w University of Michigan w Stanach Zjednoczonych. W 1989 był visiting fellow w St. Antony's College w Oxfordzie. W styczniu 1990, po formalnym wycofaniu oskarżeń, odzyskał polski paszport i w lutym tegoż roku powrócił do Polski. W 1990 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Objął funkcję przewodniczącego Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Lechu Wałęsie, został też członkiem Rady Fundacji Obywatelskiej. W 1990-94 należał do zespołu redakcyjnego pisma „NaGłos”. W 1991 wszedł w skład Komitetu Doradczego Prezydenta Lecha Wałęsy. Był założycielem i pierwszym prezesem Klubu Atlantyckiego (1991-92) oraz Instytutu Obywatelskiego (1992-97). W 1992 pełnił funkcję szefa doradców premiera Jana Olszewskiego. W 1994 został prezesem nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Od 1997 do przejścia na emeryturę w 2003 wykładał jako profesor w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. Artykuły historycznoliterackie i publicystyczne ogłaszał w m.in. „Tygodniku Solidarność” (1996-98, 2000) i „Rzeczpospolitej” (1996-2004). W 1997-98 wykładał w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie (od 2001 Akademia Polonijna), jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Naukowego Dorocznych Wykładów im. S. Korbońskiego Polska w Europie odbywających się w tejże uczelni. W 1998-2001 był doradcą szefa Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej oraz głównego negocjatora przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W 2002-04 zasiadał w Narodowej Radzie Integracji Europejskiej. W 2005 był założycielem Ośrodka Dokumentacji i Badań Twórczości Josepha Conrada na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od tegoż roku pracował w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. J. Tischnera w Krakowie. Odznaczony przez rząd emigracyjny w Londynie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1983) oraz komandorią francuskiego Ordre de Mérite (1991) oraz krajowym Srebrnym Krzyżem Zasługi (2004) i francuskim Orderem Narodowym Legii Honorowej (2005). Zmarł 15 lutego 2021 w Warszawie.