BIO

Urodzony 31 października 1930 w Warszawie; syn Franciszka Najdera, z zawodu krawca, i Józefy z Kowalskich. Dzieciństwo spędził w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i kontynuował naukę w szkole powszechnej. W 1944 zaczął uczęszczać na tajne komplety I klasy Gimnazjum im. J. Lelewela. Po przebytej ciężkiej chorobie i operacji, wyjechał latem 1944 do rodziny na wieś pod Piotrków Trybunalski. Po zakończeniu działań wojennych, przeniósł się wiosną 1945 wraz z rodzicami do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie kontynuował naukę w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego. Działał aktywnie w Związku Harcerstwa Polskiego. Debiutował w 1947 artykułem pt. «Wesele» – satyrą i ostrzeżeniem, ogłoszonym na łamach „Młodej Rzeczypospolitej” (nr 7). W tymże roku powrócił wraz z rodzicami do Warszawy i uczył się w Liceum im. T. Rejtana. Po zdaniu matury w 1949, studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1952 ukończył I stopień. Jednocześnie (1949-52) studiował filozofię u prof. Władysława Tatarkiewicza. W tym czasie rozpoczął twórczość krytycznoliteracką, publikując recenzje w tygodniku „Dziś i Jutro” (1949-51) i w „Tygodniku Powszechnym” (1950-51, pod pseudonimem Bogusław Grodzicki). Usunięty w 1952 z UW, został zatrudniony jako młodszy asystent w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Pracowni Historii Literatury Epoki Pozytywizmu. W 1953 ożenił się z Krystyną Pawłowską, studentką polonistyki (rozwód 1963). W tymże roku podjął studia polonistyczne II stopnia; w 1954 uzyskał magisterium. Pracował nadal w IBL na stanowisku asystenta, a w 1955-57 starszego asystenta. Od 1956 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP). Był działaczem Klubu Krzywego Koła, członkiem jego komisji programowej. W 1957-59 (ponownie w 1969-81) wchodził w skład zespołu redakcji miesięcznika „Twórczość” kierował działem eseju; tu też publikował liczne artykuły i recenzje literackie oraz przekłady artykułów z języka angielskiego (1955-81, z przerwami). W 1957 jako stypendysta ZLP odbył trzymiesięczną podróż do Anglii i Francji, w związku z pracami nad życiem i twórczością Josepha Conrada. Po powrocie podjął pracę na UW w Katedrze Estetyki; w 1958-59 był starszym asystentem prof. Władysława Tatarkiewicza. W 1958 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1959-60 jako stypendysta Fundacji Forda odbył podróż naukową do Stanów Zjednoczonych, Anglii, Francji i Włoch. W tym czasie na skutek interwencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został usunięty z uczelni, z zakazem prowadzenia zajęć dydaktycznych. W 1960-61 był członkiem zespołu redakcyjnego „Nowej Kultury” (w piśmie tym publikował wcześniej w 1953, 1957-58, 1960-61). Rozwijając twórczość krytycznoliteracką, ogłaszał nadto artykuły i recenzje, m.in. w „Życiu Warszawy” (1957-58), „Życiu Literackim” (1957-58, 1962-63), „Nowych Książkach” (1960-61, 1963-64) i „Współczesności” (1961, 1963). W 1961-63 studiował filozofię w Oxfordzie; tu w 1963 uzyskał stopień Bachelor of Letters z zakresu filozofii. W 1964-65 pełnił funkcję kierownika literackiego Państwowego Teatru w Gorzowie Wielkopolskim. W 1965 odbył trzymiesięczną specjalistyczną kurację zdrowotną w Anglii. W tymże roku ożenił się z Haliną Carroll (z domu Paschalska), tłumaczką. W 1965-67 przebywał w Anglii i USA. W 1966-68 i 1970-72 wykładał literaturę polską, literatury porównawcze i filozofię na uniwersytetach amerykańskich: Yale University w New Haven, Columbia University w Nowym Jorku, University of California w Berkeley, University of California w Davis, Northern Illinois University w De Kalb oraz Stanford University w Stanford w Kalifornii. W 1970 doktoryzował się na UW na podstawie rozprawy pt. Wartości i oceny (promotor prof. Władysław Tatarkiewicz). W 1970-71 uczestniczył w tworzeniu The North American Study Center for Polish Affairs (Północnoamerykańskie Studium Spraw Polskich). W 1976 był współorganizatorem Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W tymże roku należał do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1976 otrzymał tytuł członka honorowego The Joseph Conrad Society (United Kingdom). W 1978 habilitował się w IBL na podstawie rozprawy pt. Życie Josepha Conrada Korzeniowskiego (1857-1900). Powstałe w tym czasie prace historycznoliterackie publikował m.in. w „Literaturze na Świecie” (1976-77), a artykuły polityczne w paryskiej „Kulturze” (1975-81, z przerwami; podpisane: Bronisław Lasocki, Marian Kowalski). W sierpniu 1980 był ekspertem Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. W październiku 1981 wyjechał do Oxfordu, gdzie przygotowywał angielskie wydanie biografii Josepha Conrada i prowadził zajęcia dydaktyczne. W tym czasie nadsyłał do „Twórczości” stały przegląd zawartości tamtejszych czasopism pt. Anglia. Po wprowadzeniu w grudniu 1981 stanu wojennego w Polsce, pozostał za granicą; był doradcą Biura Zagranicznego „Solidarności” w Brukseli. Na początku 1982 objął stanowisko dyrektora Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium (w politycznej publicystyce radiowej posługiwał się pseudonimem Mateusz Kielski). W 1982 otrzymał nagrodę publicystyczną im. J. Mieroszewskiego, przyznaną przez paryską „Kulturę” za publikowane na jej łamach artykuły; współpracę z tym miesięcznikiem kontynuował w następnych latach (1983-84, pod pseudonimem Socjusz). Szkice i eseje na tematy literackie i polityczne publikował w prasie wydawanej w kraju poza zasięgiem cenzury, m.in. w „Obserwatorze Wielkopolskim” (1983, 1988), „Spotkaniach” (1985-89) i „Arce” (1988-89) oraz w paryskim „Kontakcie” (1986-91, pod pseudonimem Exul). W 1983 Naczelna Prokuratura Wojskowa skierowała do Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego akt oskarżenia przeciw pisarzowi pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Central Intelligence Agency; w wyniku zaocznego procesu został skazany na karę śmierci. Protest wobec tego wyroku podpisało 39 polskich intelektualistów mieszkających w kraju i na emigracji; z potępieniem wystąpiło również doroczne walne zebranie Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W 1985 został pozbawiony obywatelstwa polskiego. W marcu 1987 zrezygnował z pracy w Radiu Wolna Europa i przeniósł się do Francji. W 1988 wykładał literaturę polską i angielską w University of Michigan w Stanach Zjednoczonych. W 1989 był visiting fellow w St. Antony's College w Oxfordzie. W styczniu 1990, po formalnym wycofaniu oskarżeń, odzyskał polski paszport i w lutym tegoż roku powrócił do Polski. W 1990 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Objął funkcję przewodniczącego Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Lechu Wałęsie, został też członkiem Rady Fundacji Obywatelskiej. W 1990-94 należał do zespołu redakcyjnego pisma „NaGłos”. W 1991 wszedł w skład Komitetu Doradczego Prezydenta Lecha Wałęsy. Był założycielem i pierwszym prezesem Klubu Atlantyckiego (1991-92) oraz Instytutu Obywatelskiego (1992-97). W 1992 pełnił funkcję szefa doradców premiera Jana Olszewskiego. W 1994 został prezesem nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Od 1997 do przejścia na emeryturę w 2003 wykładał jako profesor w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. Artykuły historycznoliterackie i publicystyczne ogłaszał w m.in. „Tygodniku Solidarność” (1996-98, 2000) i „Rzeczpospolitej” (1996-2004). W 1997-98 wykładał w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie (od 2001 Akademia Polonijna), jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Naukowego Dorocznych Wykładów im. S. Korbońskiego Polska w Europie odbywających się w tejże uczelni. W 1998-2001 był doradcą szefa Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej oraz głównego negocjatora przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W 2002-04 zasiadał w Narodowej Radzie Integracji Europejskiej. W 2005 był założycielem Ośrodka Dokumentacji i Badań Twórczości Josepha Conrada na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od tegoż roku pracował w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. J. Tischnera w Krakowie. Odznaczony przez rząd emigracyjny w Londynie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1983) oraz komandorią francuskiego Ordre de Mérite (1991) oraz krajowym Srebrnym Krzyżem Zasługi (2004) i francuskim Orderem Narodowym Legii Honorowej (2005). Zmarł 15 lutego 2021 w Warszawie.

Twórczość

1. Nad Conradem. [Szkice literackie]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 234 s.

Szkice częściowo drukowane w prasie literackiej w 1957-1963.

Zawartość

Wstęp; Nad Conradem; Conrad i [T.] Bobrowski; „Malajska trylogia” Conrada; „Lord Jim”; Trzy pory życia; Polityka w pismach Conrada; Conrad a Dostojewski; Igraszki losu; O „filozofii” Conrada; Conrad i teatr; Na tropach Conrada.

2. Wartości i oceny. [Studium estetyczno-metodologiczne].Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971, 181 s.

Rozprawa doktorska.

Wersja angielska zmieniona i uzupełniona: Values and Evaluations. Oxford: Clarendon Press 1975, 185 s.

3. Program Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Warszawa: [b.w.]* 1976, 15 s. Wyd. nast.: [B.m.w. po VIII 1979]*.

Przedruk z „Tydzień Polski”, Londyn 1976.
Wydanie anonimowe.

4. Życie Conrada-Korzeniowskiego. T. 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980 [właśc. 1981], 441 + 445 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Alfa-Wero 1996; wyd. 3 pt. Życie Josepha Conrada-Korzeniowskiego. Lublin : Wydawnictwo Gaudium 2006.

Rozprawa habilitacyjna (drukowana pod nieco zmienionym tytułem).

Nagrody

Nagroda dla Niezależnego Badacza, przyznana przez Modern Language Association of America w 1985 oraz nagroda im. Komandora K. Szczęsnego, przyznana przez Polski PEN Club w 1989.

Przekłady

angielski

Joseph Conrad. A chronicle. [Przeł.] H. Carroll-Najder. New Brunswick 1983, wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1984; Cambridge, London 1984.
Joseph Conrad. A life. [Przeł.] H. Najder. Rochester, New York 2007.

francuski

Joseph Conrad. Biographie. [Przeł.:] C. Cozzolino, D. Bellon. Paris 1992.

5. Ile jest dróg? [Szkice polityczne]. Paryż: Instytut Literacki 1982, 192 s.

Zawartość

Słowo wstępne; O potrzebie programu; Polityczne działania i programy; Dialog z [A.] Michnikiem; Źródła i tama; Ile jest dróg?; Teorie, wytyczne i spory; Polskie kwadratury koła; Gesty i praca; Spółka Scylla i Charybda; Teoria i polska jedność; Solidarność; Myśli o programie „Solidarności”; Rozwiązania trwałe a rozwiązania możliwe; Autoperswazja jako reakcja intelektualistów na przemoc; Przy zasadach stójmy.

6. Wymiary polskich spraw (1982-1990). [Szkice polityczne]. Warszawa: Most 1990, 195 s.

Zawartość

Przedmowa; Wspomnienie o PPN-e [Polskie Porozumienie Niepodległościowe]; Trzy wymiary polskich spraw; Teoria „mniejszego zła”; Klęska czy nowy etap walki?; Co kultura polska może dać światu?; Emigracja polityczna w 200-lecie Sejmu Czteroletniego; Notatki do bilansu siedmiu lat; Przeciw determinizmowi politycznemu; Sprawa polska a zagranica; Zachód patrzy na Polskę; Niepodległość; Naród jako wartość; Pozorne i prawdziwe choroby polskiej „opozycji”; Historii koniec, powrót, przyśpieszenie?; Wiosna w listopadzie; Potrzeba wizji; Wspólnota Europejska na rozdrożu; Sposoby używania demokracji; Nasze państwo.

7. Jaka Polska. Co i komu doradzałem. Warszawa: Spotkania [1993], 379 s.

Wspomnienia oparte na prowadzonym przez Z. Najdera dzienniku i sporządzanych na bieżąco notatkach, podzielone na części zatytułowane: Zamiast wstępu: wspomnienie o PPN-ie; I. Przymusowa emigracja; II. Powrót; III. Szarpanina w Komitecie; IV. Kampania prezydencka Wałęsy; V. Z prezydentem spór o zasady; VI. Doradzanie prezydentowi; VII. Rady dla rządu; VIII. W obliczu próby; IX. Kiedy rząd? Jaki rząd?; X. Odzyskiwanie straconego czasu; XI. Pierwsze rady, frustracje i podróże; XII. W kleszczach; XIII. Prezydent w ataku; XIV. Teczki i katastrofa.

8. Z Polski do Polski poprzez PRL. [Szkice polityczne]. Warszawa: Alfa-Wero 1995, 180 s.

Zawartość

Wstęp; Bitwa o umysł; Domicyl, czyli pośmiertna zemsta PRL-u; Polska polityka zagraniczna 1989-1993: bilans zaniedbań; Sowiecki ślad na polskich banknotach; Z Polski do Polski przez PRL; Nie wypełniony testament; PRL, czyli kultura fałszu; Po wyborach wrześniowych 1993, czyli Wielkie Rozmazanie; Wielkość i upadek polskiej elity przywódczej.

9. Conrad – Polak, żeglarz, pisarz. [Autorzy:] Z. Najder, W. Perczak, B. Ryszewski. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1996, 57 s.

Tu Z. Najdera: Joseph Conrad jako pisarz europejski, s. 46-57.

10. Conrad in perspective. Essays in art and fidelity. Cambridge: Cambridge University Press 1997, 240 s. Wyd. 2 tamże 2005.

Przekład polski: Sztuka i wierność. Szkice o twórczości Josepha Conrada. Przeł. H. Najder. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2000, 255 s.

Zawartość

Wstęp, czyli wyznanie mamuta; Polskie zaplecze Conrada albo: Od biografii do nauki o kulturze; Rodzice Conrada; Conrad i Tadeusz Borowski; „Siostry” albo Wspaniała porażka; „Lord Jim”: romantyczna tragedia honoru; „Zwierciadło morza”; „Ze wspomnień”; „Tajny agent”, czyli melodramat przenicowany; Conrad, Rosja i Dostojewski; Conrad i Rousseau; Conrad i tradycyjne pojecie honoru; Joseph Conrad jako pisarz europejski; Conrad po stu latach; Conrad w perspektywie historycznej; Sztuki i wierność: dziedzictwo kulturowe i program literacki.

11. W sercu Europy. Zbiór komentarzy z „Tygodnika Solidarność”. [Warszawa:] „Tysol 1998, 143 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Conrad. Twórczość 1955 nr 10 s. 143-155.
O „Listach z podróży do Ameryki” Henryka Sienkiewicza. Pamiętnik Literacki 1955 z. 1 s. 54-122 [próba monografii; praca magisterska].
Teoria dramatu w pismach Edwarda Dembowskiego. Pamiętnik Teatralny 1955 z. 2 s. 133-149.
O „Listach z Afryki” Henryka Sienkiewicza. Pamiętnik Literacki 1956 z. 4 s. 333-350.
Conrad w Marsylii. W: Wspomnienia i studia i Conradzie. Warszawa 1963 s. 414-426.
Polskie osobliwości. (Rozmyślania wykładowcy literatury polskiej za granicą). Twórczość 1969 nr 3 s. 90-100.
The developement of the Polish novel: function and structure. Slavic Review”, Waszyngton 1970 vol. 29 nr 4 s. 651-662.
Siostry” Conrada. Teksty 1972 nr 4 s. 67-81; przekł. angielski: Conrad's „The sisters”. A grandiose failure. [Przeł.] H. Sikorski. „The Polish Review”, Nowy Jork 1984 nr 3 s. 25-34, przedruk w: The Ugo Mursia memorial lectures. Milano 1988 s. 111-126.
Conrad a idea honoru. Twórczość 1974 nr 8 s. 36-45; wersja angielska: W: Theory and world fiction. Lubbock, TX 1974 s. 103-114.
Próby, poszukiwania, rozterki. Literatura na Świecie 1974 nr 7 s. 4-65 [dot. J. Conrada].
Przejście od „jest” do „powinien”, czyli jak działa gilotyna Hume'a. W: Studia semiotyczne. T. 5. Warszawa 1974 s. 85-93.
Conrad w przekładach Anieli Zagórskiej. W: Przekład artystyczny. Wrocław 1975 s. 197-210.
Czy dzieje mają sens?Znak1975 nr 11/12 s. 1429-1436.
Conrad and Rousseau. Concepts of man and society. W: Joseph Conrad. [Papers from the 1974 International Conference on Conrad]. London 1976 s. 77-90; wersja polska: Conrad i Rousseau. Koncepcja człowieka i społeczeństwa. „Libertas”, Paryż 1985 nr 2/3 s. 104-124.
Konrad-Korzeniowski we Lwowie i Krakowie. W: Studia conradowskie. Katowice 1976 s. 31-49.
Wallis i jego prace semiotyczne. Kultura”, Paryż 1983 nr 4 s. 116-125.
Co kultura polska może dzisiaj dać światu? W: Ojczyzna w sercach. Londyn 1986 s. 23-35.
Conrad in his historical perspective. W: Critical essays on Joseph Conrad. Boston 1987 s. 19-27.
Joseph Conrad after a century. Cross Currents”, Ann Arbor 1988 nr 7 s. 217-227; wersja polska: Conrad po stu latach. „Więź” 1992 nr 2 s. 57-66.
Bitwa o umysł. Przegląd Powszechny 1989 nr 11 s. 169-185, nr 12 s. 343-363.
Conrad's Warsaw. W: Conrad's cities. Amsterdam, Atlanta 1992 s. 31-38.
Conrad and Ukraine. The Conradian Journal of Joseph Conrad Society U[nited] K[ingdom]”, Amsterdam, Atlanta 1998 vol. 23 nr 2 s. 45-54.
Cisza i milczenie w utworach Conrada. W: Semantyka milczenia. T. 1. Warszawa 1999 s. 177-191.
Ojczyzna i naród w poezji Zbigniewa Herberta. Ethos 2000 nr 4 s. 139-149.
Europa Josepha Conrada. „Polski Przegląd Dyplomatyczny2001 t. 1 nr 1 s. 181-194, przekł.: rosyjski: Evropa Džozefa Konrada. Przeł. z angielskiego H. Najder. Europa”, Warszawa 2002 nr 2 s. 63-78.
Przesłanie Josepha Conrada. Znak 2001 nr 2 s. 12-22.
Kto potrzebuje patriotyzmu?Znak2002 nr 4 s. 44-55.
My half a century with Conrad. Conradiana”, Lubbock, Texas 2002 vol. 34 nr 1-2 s. 1-14.
Conrad. The past as the repository of values. Con-Text”, Gdańsk 2003 nr 4/5 s. 46-54.
Meditations on Conrad's territoriality. En essay in four tacks. The Conradian. Journal of Joseph Conrad Society U[nited] K[ingdom]”, Amsterdam, New York 2003 vol. 28 nr 1 s. 1-16.
Lord Jim, the gunboat lieutenant and other French connections. W: Lord Jim's day at the Sorbonne, 6 XII 2003. Paris 2004 s. 9-20, 26-27, 33, 41-43, 52-53.
Droga uczonego. W: Zatajony artysta. Lublin 2005 s. 313-322 [dot. W. Borowego].
Joseph Conrad and the classical world. A sketch of an outline. W: The Ugo Mursia memorial lectures. Pisa 2005 s. 19-30.
Poezja jako obowiązek. W: Portret z początku wieku. Lublin 2005 s. 194-205 [dot. Z. Herberta].
RWE 1982-1987. Zapiski dyrektora. Zeszyty Historyczne”, Paryż 2005 z. 153 s. 200-225.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Orzeszkowa, Sienkiewicz, Prus o literaturze. Wyboru dokonał, posłowiem i przypisami opatrzył Z. Najder. Warszawa: Czytelnik 1956, 470 s.
2. H. Sienkiewicz: Listy z podróży do Ameryki. Przedmowa i oprac.: Z. Najder. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 655 s.
3. Conrad's Polish background. Letters to and from Polish friends. [Wyd.:] Z. Najder. [Przeł.] H. Carroll. London: Oxford University Press 1964, VII, 313 s.
4. J. Conrad: Listy. Wybór i oprac.: Z. Najder. Tłumaczenie H. Carroll-Najder. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 513 s.
5. J. Conrad: Dzieła. Red. i wstęp: Z. Najder. T. 1-27. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972-1974. T. 28: Szkice polityczne. Warszawa: 1996, 77 s.
6. J. Conrad: Wybór opowiadań. Tłumaczenie: A. Zagórska, H. Carroll-Najder. Oprac.: Z. Najder. Kraków: Wydawnictwo Ossolineum 1972, LXXXV, 387 s. Biblioteka Narodowa II, 171.
7. Conrad w oczach krytyki światowej. Wybór: Z. Najder. Słowo wstępne: H. Krzeczkowski. Kalendarium życia i twórczości Josepha Conrada: Z. Najder. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 798 s.
8. J. Conrad: Congo diary and other uncollected pieces. [Wyd. i komentarz] Z. Najder. Garden City, New York: Doubleday 1978, VIII, 158 s.
9. J. Conrad: Lord Jim. Przeł. A. Zagórska. Wstęp i oprac.: Z. Najder. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1978, CXII, 466 s. Biblioteka Narodowa II, 188. Wyd. 2 przejrzane tamże 1996.
10. J. Conrad: Opowiadania wybrane. Wyboru dokonał Z. Najder. Tłumaczenie: H. Carroll-Najder, K. Tarnowska, A. Zagórska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 458 s.
11. Wspólnota europejska – przewodnik. Wstęp i red.: [Z. Najder]. Londyn: [b.w.] 1981, 238 s.
Autor opracowania podpisany: Bogusław Grodzicki.
12. Conrad under familial eyes. [Oprac.:] Z. Najder. [Przeł.] H. Carroll-Najder. Cambridge, England: Cambrigde University Press 1983, XXI, 282 s. Wyd. nast. Milano [1984?]; [wyd. 3]. Cambridge, New York 2006.
13. J. Conrad: The mirror of the sea; A personal record. [Wyd. i wstęp:] Z. Najder. Oxford, New York: Oxford University Press 1988, XXXVI, 194 s.
14. Wspólnota Europejska w oczach Polaków. Wybór publicystyki i dokumentów. [Wybór i oprac.: Z. Najder]. Londyn: Polonia 1989, 222 s.
15. J. Conrad: Lord Jim. Przeł. A. Zagórska. Oprac.: Z. Najder. Warszawa: Interart 1995, 414 s.
16. Conrad wśród swoich. Listy, dokumenty, wspomnienia. Wstępem i przypisami opatrzył Z. Najder. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1996, 415 s.
17. Unia Europejska. Geneza, rozwój, instytucje. Antologia. Oprac.: Z. Najder. Częstochowa: Educator 1997, 155 s. Wyd. 2 tamże 2000.
18. J. Conrad: Heart of darkness. With The Congo Diary and Up-river Book. [Wyd.:] Z. Najder. [Przedmowa:] A.N. Wilson. London: Hesperus 2002, X, 137 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1967, 1997, 2006, 2007.

Autor o sobie

Z. Najder: Kultura” – w mojej biografii. Tygodnik Solidarność 1995 nr 15.

Wywiady

Rozmowa ze Zdzisławem Najderem. Rozm. Redakcja „Kultury”. Kultura”, Paryż 1982 nr 5.
Czy Polaków stać na optymizm? Rozmowy ze Zdzisławem Najderem. Oprac.: W. Grotowicz, S. Oleś. Berlin [Zachodni]: Pogląd 1988, 103 s. Wyd. nast.: Wrocław: Kret* 1989; wyd. 2 [!] Szczecin: Errata *1989.
[Rozmowa z Z. Najderem]. Rozm. A. Krajewski. W tegoż: Kiedy Polska... Warszawa: Baza* 1989.
O Conradzie i autorytetach. Rozm. B. Rogatko. Dekada Literacka 1991 nr 25.
Życia nie wytrze się gumką. Rozm. J. Pleszczyński. „Gazeta Wyborcza1993 nr 180.
Trwać przy zasadach. Z prof. Zdzisławem Najderem rozm. F. Śmieja. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork dod. Przegląd Polski 2001 nr z 20 VII.
Czyny i rozmowy. [Rozm.] M. Darmas. Znak 2006 nr 3.

Słowniki i bibliografie

Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa* 1989 ([R. Terlecki] rt).

Ogólne

Książki

J. Kowalski: Zapalniczka. Tajne akta MSW [Ministerstwa Spraw Wewnętrznych]. Warszawa: Iwar 1995, 202 s.

Artykuły

B. Madajczyk: Zdzisław Najder – wybitny conradolog. (Literatura – tłumacz – odbiorca). Dziennik Bałtycki 1974 nr 71.
P. Machcewicz: Tajny agent. Rzeczpospolita 2005 nr 234.
A. Paczkowski: Po pierwsze, niepodległość. Rzeczpospolita 2005 nr 242.

Nad Conradem

Z. Łapiński. „Tygodnik Powszechny1965 nr 47.
M. Sprusiński: Conrad – nasz współczesny. Nowe Książki 1965 nr 15.
S. Zabierowski: Książka o Conradzie. Ruch Literacki 1966 nr 2.

Wartości i oceny

L. Budrecki: System wartościowań i sąd wartościujący. Kultura 1972 nr 16.
M. Szpakowska: Aksjologia i krytyka. Twórczość 1972 nr 2.

Życie Conrada-Korzeniowskiego

W. Biliński: Conrad – depresja endogenna?Tu i Teraz1982 nr 15.
J.J. Szczepański: Nagroda i spokój. Tygodnik Powszechny 1982 nr 48.
A. Busza: Gruntowna biografia Conrada. Kultura”, Paryż 1983 nr 6.
E. Morawiec: Problemy z Conradem. Nowe Książki 1996 nr 10.
B. Sułek-Kowalska: Mój Konradku. Tygodnik Solidarność 1997 nr 7 [dot. też: Conrad wśród swoich].

Ile jest dróg?

B. Heydenkorn: Zbiór politycznych esejów. Związkowiec”, Toronto 1982 nr 38.
[L. Szaruga] Spectator: Kartki z notesu. Wezwanie* 1982 nr 4.
A.C. Carls. „World Literature Today”, Norman 1983 nr 2.
T. Dunin. „Puls”, Londyn 1983 nr 17.

Z Polski do Polski poprzez PRL

P. Żurawski. „Tygodnik Solidarność1996 nr 4.

Conrad in perspective

J. Tomkowski: Wierność zobowiązuje!Nowe Książki2000 nr 10.

Conrad's Polish background

J. Peterkiewicz: Conrad's double image. Sunday Times”, Londyn 1964 nr z 24 V.
V.S. Pritchett: Conrad the Pole. New Statesman”, Londyn 1964 nr z 29 V.
E.A.C. Bojarski. „English Studies in Africa”, Johannesburg 1965 t. 8 nr 1.
E.A.C. Bojarski. „Polish American Studies”, Orchard Lake 1965 t. 22 nr 1/2.
M. Kuncewicz. „Slavic Review”, Waszyngton 1965 nr 5.

Conrad wśród swoich

B. Sułek-Kowalska: Mój Konradku. Tygodnik Solidarność 1997 nr 7 [dot. też: Życie Conrada-Korzeniowskiego].