STANDE Stanisław Ryszard

Urodzony 16 listopada 1897 w Warszawie. Uczęszczał do Gimnazjum św. Jacka w Krakowie; w 1916 zdał maturę. Następnie rozpoczął studia polonistyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim; studiów nie ukończył. W 1919 wstąpił do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (od 1925 Komunistyczna Partia Polski, KPP) i włączył się w działalność partyjną szczególnie na terenie Śląska i Zagłębia; wyjeżdżał też konspiracyjnie do Gdańska, Berlina i Moskwy. Został członkiem Centralnej Redakcji Wydziału Kultury i Oświaty Komitetu Centralnego KPP. Debiutował w 1920 wierszem pt. Symfonia, opublikowanym na łamach czasopisma „Zdrój” (t. 13, nr 3-4). W tymże roku ożenił się z Zofią Lillien (rozwód 1926). W styczniu 1921 został kierownikiem literackim Studia Teatru Robotniczego przy Warszawskim Uniwersytecie Ludowym, zamkniętym przez władze w październiku tego roku, gdzie zetknął się z działaczami komunistycznymi. W grudniu tego roku został aresztowany w Dąbrowie Górniczej w czasie wieczorów autorskich, podczas których wygłaszał rewolucyjne przemówienia. W 1925 wspólnie z Władysławem Broniewskim założył Warszawski Teatr Robotniczy w Domu Kolejarza na Dworcu Wschodnim w Warszawie; po jednym z przedstawień został kolejny raz aresztowany. W 1927 przyjechał po raz pierwszy do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), wstąpił wówczas do radzieckiej Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Uczestniczył w I Zjeździe Polskich Pisarzy Proletariackich, który odbył się w Mińsku w 1931, działał w Związku Pisarzy Radzieckich. Publikował wiersze w tym okresie m.in. na łamach komunistycznego czasopisma „Dźwignia” (1927-28). Zajmował się także twórczością przekładową głównie z języka angielskiego. W 1927 zawarł związek małżeński z Zofią primo voto Steinową-Krajewską (piszącą pod pseudonimem Kubalska), córką Adolfa Warskiego, działacza ruchu robotniczego (rozwód 1935). Od 1928 wchodził w skład kolegium redakcyjnego pisma „Wiestnik Innostrannoj Literatury”. W 1929-31 należał do redakcji „Miesięcznika Literackiego”; drukował tu wiersze, artykuły krytyczne (w tym dwa studia o metodzie krytyki marksistowskiej) oraz recenzje (podpisane: S.r.s. lub St.R.S.). Zagrożony więzieniem z powodu nielegalnej działalności politycznej wyjechał w 1931 wraz z żoną przez Berlin do Moskwy. Zajmował się głównie pracą literacką. Drukował w czasopismach polonijnych, zwłaszcza w wychodzącym w Moskwie piśmie „Kultura Mas” (1931-37) oraz miesięcznikach wydawanych przez działające w ZSRR Międzynarodowe Zrzeszenie Pisarzy Rewolucyjnych „Litieratura Mirowoj Riewoluciji” (1931-32) i „Internacjonalnaja Litieratura” (1933-35). Był popierany przez władze radzieckie, a jego tomiki poetyckie tłumaczono na język rosyjski. W 1935 zawarł związek małżeński z Marią Grinberg, pianistką. Aresztowany 9 września 1937 na podstawie fałszywego oskarżenia został skazany 1 listopada tego roku na karę śmierci; data wykonania wyroku nie jest znana. W 1956 został zrehabilitowany przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego Związku Radzieckiego.