BIO
Urodzona 13 czerwca[P] 1879 w Szczercowie (powiat Łask); córka Antoniego Chlewskiego, oficjalisty dworskiego, i Elżbiety Marii z Gaertnerów. Początkowo uczyła się w domu. W 1896 ukończyła naukę w prywatnej pensji Julii Jezierskiej w Łodzi, po czym pracowała jako nauczycielka w domach prywatnych, a jednocześnie uczęszczała do łódzkiej szkoły dramatycznej Karola Kopczewskiego, którą ukończyła w 1899. Następnie występowała jako aktorka (przybierając pseudonim Sokolicz) na wielu scenach prowincjonalnych: w Busku, Kaliszu, Lublinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Piotrkowie, Płocku, Poznaniu, Kijowie, Lwowie i Mińsku; czasem śpiewała także w operetce. W 1902 wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i od 1904 współdziałała z Organizacją Bojową PPS. W 1905 uczestniczyła w wypadkach rewolucyjnych jako kurierka i kolporterka pism partyjnych; aresztowana, została osadzona w więzieniu w Suwałkach. Po uwolnieniu, zmuszona do opuszczenia Królestwa Polskiego, przeniosła się do Galicji i przebywała kolejno w Krakowie, Lwowie i Zakopanem; nawiązała kontakty z emigracją polityczną z Królestwa. W 1906/07 występowała w Teatrze Ludowym w Krakowie, a w 1908 w Poznaniu, po czym zrezygnowała ostatecznie z pracy aktorskiej. Następnie wyjechała do Paryża, gdzie przez blisko rok jako wolny słuchacz studiowała na Sorbonie nauki społeczne. W 1909 zamieszkała w Poznaniu i w tymże roku debiutowała popularnym szkicem pt. Juliusz Słowacki. Zaczęła pisać utwory dramatyczne w większości dla zespołów amatorskich, wystawiane od 1911 we Lwowie, Krakowie i Sosnowcu. W 1912 powróciła do Galicji. Związała się z Frakcją Rewolucyjną PPS i współtworzyła nowe ugrupowanie PPS Opozycja. W 1912 w Krakowie zetknęła się osobiście z Włodzimierzem Leninem. Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914, została wysłana jako kurier Komendy Legionów do Warszawy. W listopadzie 1914 wyjechała do Rosji i odwiedzała skupiska Polaków na Kaukazie, Syberii i w Mandżurii, dotarła też do Charbinu i Szanghaju; wygłaszała odczyty i urządzała wieczory literackie. W 1917 uczestniczyła w wydarzeniach rewolucji październikowej. W tym czasie publikowała artykuły w wydawanym w Petersburgu organie PPS-Frakcji Rewolucyjnej „Głosie Robotnika i Żołnierza” (1917-18). W 1918 powróciła do kraju i osiadła w Warszawie. Wyszła za mąż za Ludwika Merkla, inżyniera architekta. W 1918 należała do organizatorów Spółdzielni Wydawniczej „Książka”. Współpracowała z dziennikiem „Naprzód” (1918-19). W 1919 prowadziła zespół recytatorski przy Bezpartyjnym Klubie Młodzieży Robotniczej „Ognisko” w Warszawie, przekształcony następnie w Koło Dramatyczne pod nazwą „Scena i Lutnia Robotnicza”, którym kierowała do czasu rozwiązania go przez władze w 1922. Była inicjatorką i aktywną działaczką Uniwersytetu Ludowego (do czasu jego zamknięcia w 1924); pełniła funkcję sekretarza oraz uczestniczyła w akcjach artystycznych i odczytowych Koła Naukowo-Artystycznego, utworzonego w ramach tegoż uniwersytetu w 1922, które kontynuowało działalność „Sceny i Lutni Robotniczej”. W 1922 zainicjowała utworzenie Komisji Filmowej w ramach Uniwersytetu Ludowego oraz otwarcie w Warszawie kinematografu robotniczego „Lux”. Wiele podróżowała po kraju z odczytami na temat kultury proletariackiej. W tym czasie wstąpiła do Komunistycznej Partii Polski (KPP). W 1922 kandydowała do senatu z listy komunistycznego Związku Proletariatu Miast i Wsi. W 1922-23 współpracowała z pismem „Kultura Robotnicza”, legalnym organem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a po jego zawieszeniu z „Nową Kulturą” (1923-24). Wiosną 1923, z ramienia Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie wygłaszała odczyty polityczne w środowiskach polonijnych (m.in. w Detroit, Chicago, Rochester, Fulton). W styczniu 1924 powróciła do kraju. W 1926 ponownie wyjechała do USA, gdzie zajmowała się głównie mobilizowaniem opinii robotników polsko-amerykańskich dla obrony więźniów politycznych, współpracowała też z polskim teatrem robotniczym w Nowym Jorku. Zawarła wówczas znajomość z Uptonem Sinclairem, którego utwory tłumaczyła w następnych latach. W 1928 przeniosła się do Kanady, gdzie w środowisku Polonii próbowała zakładać organizacje MOPR. Następnie przebywała jakiś czas w Związku Radzieckim. W 1929 wróciła do kraju i zajęła się intensywną pracą literacką. Po zamknięciu Spółdzielni Wydawniczej „Książka”, zorganizowała na polecenie KPP wraz z Janem Hemplem lewicowe wydawnictwo „Tom” i w 1931-37 pełniła funkcję jego kierownika. W 1932-35 prywatnym nakładem wydawała dzieła wybrane Włodzimierza Lenina. W 1934 odbyła kolejną podróż do Stanów Zjednoczonych. Wobec groźby uwięzienia po powrocie do kraju, w drodze powrotnej zatrzymała się w Czechosłowacji. Następnie wiosną 1935 przebywała kilka tygodni w Paryżu, skąd wyjechała do Kanady. Tu objeżdżała z prelekcjami ośrodki polonijne, m.in. na zaproszenie Polskiego Towarzystwa Robotniczo-Farmerskiego, współpracowała z polonijną gazetą robotniczą „Głos Pracy”, wydawaną w Winnipegu, oraz prowadziła szkolenie agitatorów Polskiego Towarzystwa Ludowego. Po powrocie do kraju w lipcu 1936, została aresztowana za działalność propagandowo-agitacyjną za granicą i osadzona na Pawiaku; jej uwolnienia domagali się w listopadzie 1936 obradujący w San Francisco pisarze amerykańscy, m.in. Upton Sinclair, oraz organizacje Polonii Amerykańskiej. W 1937 przez kilka miesięcy leczyła się w Zakopanem. Po wybuchu II wojny światowej przebywała w Warszawie. Wiosną 1940 była współzałożycielką konspiracyjnego Towarzystwa Przyjaciół Związku Radzieckiego, później włączonego do organizacji „Sierp i Młot”. Współpracowała z pismem „Zwyciężymy”, konspiracyjnym organem tego stowarzyszenia. Publikowała też artykuły w biuletynie radiowym „Wieści ze świata”. W 1941, po śmierci męża, kilka miesięcy przebywała w Miechowie. Po powrocie do Warszawy włączyła się w działalność powstałej w styczniu 1942 Polskiej Partii Robotniczej. Aresztowana przez gestapo 28 kwietnia 1942 i osadzona na Pawiaku, 26 listopada została wywieziona do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie zmarła 20 grudnia tegoż roku.
Twórczość
1. Juliusz Słowacki. Życie i dzieła poety. [Szkic popularnonaukowy]. Poznań: Wydział Oświatowy „Straży” 1909, 80 s. Wyd. 2 tamże 1909.
2. Nieprzyjaciel kobiet. Komedia w 1 akcie. Prapremiera: Kraków, Teatr Nowy 1911.
3. Franek szpieg. Obrazek dramatyczny na tle wypadków rewolucyjnych 1905 roku w 1 akcie. Kraków: K. Wojnar 1912, 51 s.
4. Ikarzątko. Sztuka sceniczna. Prapremiera: Kraków ok. 1912.
5. Nieodparty argument. Humoreska w 1 akcie. Prapremiera: Warszawa, Teatr Nowości ok. 1912. Wyd. Lwów: Nakład Księgarni H. Altenberga 1912, 14 s. Wyd. nast.: Lwów: Odrodzenie 1923.
6. Zerwała się burza. Sztuka sceniczna. Prapremiera: Kraków ok. 1912.
7. Nie miała baba kłopotu, czyli utalentowany spadkobierca. (Nasza cyganeria). Humoreska w 1 akcie. Powst. ok. 1913.
8. Szlakiem zdrady. Sztuka w 4 aktach. Prapremiera: Lwów, Teatr Mały 1913.
9. W światku komedii i fałszu. Komedia w 4 aktach. Prapremiera Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1914.
10. Niewolnicy. Sztuka w 3 aktach. Prapremiera: Charków, Teatr 1916/1917.
11. Ideologia Piłsudskiego. [Broszura polityczna]. Kijów: Nakład Grupy Członków Polskiej Partii Socjalistycznej; Księgarnia N. Gieryna 1917, 30 s.
12. Bolszewik i księżniczka. Żart sceniczny w jednym akcie. Powst. ok. 1920.
13. Pięść. Szkic dramatyczny na tle Wielkiej Rewolucji Rosyjskiej w 3 aktach. Warszawa: Stowarzyszenie Spółdzielcze „Książka” 1920, 49 s.
14. O kulturze artystycznej proletariatu. [Broszura polityczna]. Warszawa: Nakład Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych RP; skład główny Stowarzyszenia Spółdzielczego „Książka” 1921, 30 s.
15. Walt Whitman. [Szkic biograficzny]. Warszawa: Wydawnictwo Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych 1921, 31 s.
16. Nazajutrz po ślubie. (Kuzynek zbawcą). Humoreska w 1 akcie. Lwów: Odrodzenie 1922, 21 s.
17. Jack London. Życie i twórczość. [Szkic monograficzny]. Warszawa: Skład główny Spółdzielni Księgarskiej „Książka” 1925, 32 s.
18. O twórczości Żeromskiego na tle rozwoju społecznego w Polsce. Z przedmową H. Stein-Kamieńskiego. [Szkic krytyczny]. Moskwa: Spółdzielnia Wydawnicza „Trybuna” 1925, 62 s.
19. Obóz proletariacki. [Broszura agitacyjna]. Chicago: Nakład Sekcji Polskiej Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom 1928, 32 s.
20. V Polše vse spokojno. (Položenie rabočich). Moskva: Izdatelstvo CK MOPR SSSR [Centralna Komisja Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom ZSRR] 1931, 28 s.
21. Świat twardych ludzi. Powieść. Autoryzowany przekł. z angielskiego [A. Sokolicz]. Warszawa: Nakład Spółki Wydawniczej „Biblion” 1933 [antydatowane 1932] 445 s.
22. Cysarskie cięcie. Powieść społeczna z lat przełomowych 1863-1869. Warszawa: Rój 1935 [antydatowane 1934], 391 s.
Wyd. osobne fragmentów pt. Pan Oyrzeński. Wybrał i oprac.: W. Bortnowski. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 63.
23. Proletariatczycy. [Utwór dramatyczny]. Powst. Kanada 1935.
24. Lola Montez. Tancerka rządzi państwem. [Opowieść biograficzna] Warszawa: [druk.] „Monolit” 1939, 47 s.
25. Porywy. [Powieść]. Warszawa: M. Fruchtman 1939, 450 s. Wyd. nast: wyd. 1 [!] ze wstępem M. Szulkina Warszawa: Książka i Wiedza 1958.
Utwory niepublikowane, niedatowane
Przekłady
Cz. 1-2. Warszawa: Spółdzielnia Księgarska „Książka” 1929, 171 + 175 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże wyd. 2 [!] 1957.
Cz. 3. Warszawa: Skład główny Rój 1931 [antydatowane 1930], 184 s.
Cz. 4. Warszawa: Skład główny Rój 1931, 169 s.
Wyd. osobne fragmentów pt. Walka w kopalni. Z powieści Król węgiel wybrała i oprac. J. Skarżyńska. Warszawa: Wydawnictwo „Prasa Wojskowa” 1949, 150 s.
