SKWARCZYŃSKA Stefania

Urodzona 17 listopada 1902 w Kamionce Strumiłłowej pod Lwowem; córka Mieczysława Strzelbickiego, urzędnika, i Marii ze Ścibor-Rylskich (zmarła 1908). Do gimnazjum uczęszczała początkowo w Nowym Sączu. Po wybuchu I wojny światowej, przebywała w Austrii, krótko w Ischl, a potem w Gmunden, gdzie kontynuowała naukę w gimnazjum, prowadzonym przez siostry zakonne (Kreuzschwestern). W 1918 wróciła do Nowego Sącza i zamieszkała w majątku rodzinnym Dąbrówka Polska pod Sanokiem, a uczyła się w Gimnazjum Męskim w Sanoku. Wydawała pisemko szkolne „Jaskółka”, związane z założoną przez nią żeńską grupą, prowadzącą akcje oświatowe wśród wiejskich dzieci. Po zdaniu matury w 1921, rozpoczęła studia w zakresie polonistyki i romanistyki na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Debiutowała w 1922 wierszem pt. Modlitwa w Katedrze, ogłoszonym w „Gazecie Lwowskiej” (nr 102; podpisana S. Strzelbicka). W tymże roku wyszła za mąż za Tadeusza Skwarczyńskiego, zawodowego oficera, wówczas kapitana artylerii konnej, i zamieszkała w Stanisławowie. Pracowała jako nauczycielka języka polskiego w Gimnazjum ss. Urszulanek oraz języka francuskiego w Gimnazjum im. E. Orzeszkowej. Jednocześnie była recenzentką teatralną oraz felietonistką „Kuriera Stanisławowskiego” (1923-29). W czasie rocznego pobytu w 1924 wraz z mężem w Warszawie kontynuowała studia z zakresu nauki o literaturze na Uniwersytecie Warszawskim. W 1925 doktoryzowała się na UJK na podstawie rozprawy pt. Ewolucja obrazów u Słowackiego (przedstawiona jako praca roczna po pierwszym roku studiów, została uznana przez prof. Juliusza Kleinera za dysertację; wyd. 1925). Następnie kontynuowała pracę nauczycielską w Stanisławowie; w 1927 zdała egzamin na nauczyciela szkół średnich w zakresie języka polskiego i francuskiego. W związku ze służbowymi przeniesieniami męża, mieszkała kolejno w Będzinie (1929-30), pod Warszawą (do 1931), w Brześciu nad Bugiem, gdzie uczyła języka polskiego i propedeutyki filozofii w Gimnazjum Macierzy Szkolnej (do 1932) i Łodzi. Tu do wybuchu wojny światowej pracowała w Gimnazjum im. E. Orzeszkowej i Pedagogium. Równocześnie z pracą nauczycielską rozwijała twórczość naukową; rozprawy i studia dotyczące teorii literatury publikowała m.in. w „Pamiętniku Literackim” (od 1924/25) i w „Ruchu Literackim” (od 1926). Była współzałożycielką Łódzkiego Koła Polonistów, przekształconego później w Oddział Towarzystwa Polonistów Rzeczypospolitej Polskiej; pełniła kolejno funkcję członka jego zarządu, wiceprezesa i od grudnia 1937 prezesa. Współinicjowała powstanie, a potem współredagowała wydawnictwa Towarzystwa, m.in. rocznik „Prace Polonistyczne” (od 1937) i dodatek „Kuriera Łódzkiego” pt. „Kolumna Literacka” (1937-39). Uczestniczyła w pracach organizacyjnych Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łodzi. W 1934 została członkiem przybranym, a w 1937 członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego we Lwowie, w 1938 weszła w skład Komisji Historii Literatury Polskiej Polskiej Akademii Umiejętności (PAU). W 1937 habilitowała się na UJK na podstawie monografii Teoria listu i dojeżdżała do Lwowa z wykładami z teorii literatury. Jednocześnie wykładała w Oddziale Łódzkim Wolnej Wszechnicy Polskiej; mianowana tu w czerwcu 1939 profesorem nadzwyczajnym, miała objąć Katedrę Historii i Teorii Literatury. Po wybuchu II wojny światowej przebywała w Lwowie zajętym przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Pracowała na stanowisku docenta na ukraińskim Uniwersytecie im. I. Franki. W kwietniu 1940 została wywieziona wraz z rodziną do Kazachstanu w okolice Ałma Aty. Dzięki interwencji prof. Juliusza Kleinera i Wandy Wasilewskiej, wróciła w listopadzie tego roku do Lwowa i kontynuowała pracę na Uniwersytecie. W czasie okupacji niemieckiej zarabiała na życie, pracując w Instytucie Behringa, jako karmicielka wszy, przeznaczonych do produkcji szczepionek przeciwtyfusowych. Równocześnie brała udział w podziemnym życiu oświatowo-kulturalnym Lwowa; wykładała na działającym tajnie UJK i uczestniczyła w pracach Towarzystwa Naukowego we Lwowie i oddziału Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (TLAM), których spotkania odbywały się w jej mieszkaniu. Jesienią 1941 została członkiem Związku Walki Zbrojnej (później Armii Krajowej, AK; używała pseudonimu: Jarema, Maria). Organizowała pismo organizacji Wierni Polsce pt. „Służba Państwa” (1941), redagowała czasopisma „Sprawy Wojny” (1943) oraz „Kobieta w Walce” (1943-44; tu zamieszczała także anonimowo artykuły). Działała w Biurze Informacji i Propagandy AK Okręgu Lwów; m.in. przygotowała dwie wydane konspiracyjnie antologie Wierne płomienie (1943) i Śpiew wojny (1944). Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną, powróciła do pracy na Uniwersytecie im. I. Franki. Jednocześnie zarobkowała jako kelnerka. W kwietniu 1945 wyjechała ze Lwowa i zamieszkała w Łodzi, gdzie objęła Katedrę Teorii Literatury na powstającym Uniwersytecie Łódzkim (UŁ; od 1946 jako profesor nadzwyczajny). Prowadziła również zajęcia na Kursie Przysposobienia Filmowego (1945-46), wykładała w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej (wcześniej Pedagogium; 1945/46), Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (1945-49; w 1948/49 dziekan Wydziału Dramaturgicznego) i w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej (1947-62; od 1958 Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna i Filmowa im. L. Schillera). Kontynuowała pracę nad teorią dzieła literackiego i metodologią badań literackich, a nadto podjęła badania z zakresu teatrologii. Uczestniczyła w reaktywowaniu „Prac Polonistycznych”, które do 1957 redagowała; zamieszczała tu także studia. Artykuły drukowała w tym czasie również w „Tygodniku Powszechnym” (1945-47, 1954-56). W 1945-49 była prezesem łódzkiego oddziału TLAM. W 1946 została członkiem zwyczajnym Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, którego była współzałożycielką; w 1949-50 pełniła funkcję sekretarza, w 1957-60 przewodniczącej Wydziału I, w 1960-78 przewodniczącej Komisji Teorii Literatury i Sztuk Wydziału I. W 1946 była współinicjatorką założenia dwumiesięcznika „Znak” i do 1955 członkiem jego zespołu redakcyjnego. W 1948 należała do Komitetu Redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego”, a także łódzkiego dwutygodnika „Życie Literackie”. W 1951 została powołana na członka korespondenta PAU i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Po likwidacji w 1951 Katedry Teorii Literatury, wykładała literaturę powszechną. W 1952 otrzymała nagrodę naukową im. W. Pietrzaka (później była kilkakrotnie członkiem jury tej nagrody). Wchodziła w skład Międzynarodowego Komitetu Obrońców Pokoju (1952-69) i Światowej Rady Pokoju; była członkiem prezydium Komisji Duchownych i Świeckich Działaczy Katolickich przy Ogólnopolskim Komitecie Frontu Narodowego (1954-56); od 1955 działała w Zarządzie Ligi Kobiet i Międzynarodowym Komitecie Matek. Drukowała nieregularnie w prasie Stowarzyszenia Pax („Dziś i Jutro”, „Słowo Powszechne”, „Życie i Myśl”, „Kierunki”). W 1957 została mianowana profesorem zwyczajnym. W 1958 powróciła na reaktywowaną Katedrę Teorii Literatury UŁ (później Katedra Teorii Literatury, Teatru i Filmu). W tymże roku zainicjowała powstanie i objęła redakcję pisma „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, m.in redagowała dział Materiały do Słownika terminów literackich, nad którego projektem pracowała w 1947-51, oraz publikowała studia i przekłady francuskich rozpraw. Była członkiem jury Łódzkiej Wiosny Poetyckiej (od 1959) i Ogólnopolskiego Festiwalu Poetyckiego, odbywającego się w Łodzi (1966-75). Od 1961 wchodziła w skład Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej Polskiej Akademii Nauk (PAN), w 1964-67 w skład zarządu Association Internationale de Littérature Comparée. W 1965 otrzymała nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego I stopnia. W 1966-81 wchodziła w skład Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich PAN, a w 1972-78 także Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN. W 1969-78 była przewodniczącą Komisji Poetyki i Stylistyki Słowiańskiej Międzynarodowego Komitetu Slawistów. W 1971 została członkiem korespondentem, a w 1975 członkiem rzeczywistym PAN. W 1972 otrzymała tytuł Łodzianina Roku. Od kwietnia 1973 (do przejścia na emeryturę w październiku tegoż roku) była dyrektorem Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Filmu. Otrzymała nagrody naukowe im. W. Pietrzaka (1973, 1975, 1982), nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku, w 1974), nagrodę im. księdza I. Radzikowskiego (1977), przyznawaną przez Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1978-86 była przewodniczącą Komisji Nauka-Kultura Oddziału PAN w Łodzi. W 1980 została członkiem honorowym TLAM. W 1981 otrzymała doktorat honoris causa UŁ oraz nagrodę zespołową Ministra Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Techniki I stopnia. W tymże roku została członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w 1982 także Komitetu Patronatu nad Międzynarodowymi Badaniami Porównawczymi 1900 kanadyjskiego Carleton University. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1954), Odznaką Honorową miasta Łodzi (1957), Medalem Światowej Rady Pokoju (1959), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1969). Zmarła 28 kwietnia 1988 w Łodzi; pochowana tamże na Starym Cmentarzu .