Skubalanka Teresa

BIO

Urodzona 18 czerwca 1928 w Łodzi w rodzinie nauczycielskiej; córka Mariana Skubały i Heleny z Szymaków. W czasie okupacji niemieckiej w 1944-45 pracowała w niemieckiej firmie budowlanej. Po wojnie uczęszczała do Liceum im. M. Konopnickiej we Włocławku; w 1948 zdała maturę. W tymże roku rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu, w 1949-50 była asystentką profesora Tadeusza Makowieckiego. Następnie przeniosła się do Wrocławia, gdzie w 1951 ukończyła studia na Uniwersytecie Wrocławskim. Debiutowała w 1951 referatem pt. O „Nie-boskiej komedii” wygłoszonym na V Zjeździe Naukowym Młodzieży Polonistycznej we Wrocławiu i opublikowanym w książce pt. Materiały do nauczania historii literatury polskiej. Wybór artykułów krytycznoliterackich dla klasy 10 (wyd. 1951). W 1951-57 pracowała w redakcji Słownika języka Adama Mickiewicza. W 1953 rozpoczęła pracę na UMK w Zakładzie Języka Polskiego. W 1955 została członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Polskiego Towarzystwa Językoznawczego. W 1960 uzyskała doktorat na podstawie rozprawy pt. Neologizmy w polskiej poezji romantycznej (promotor profesor Halina Turska). W tym czasie kontynuowała studia z estetyki i etyki oraz językoznawstwa ogólnego. W 1967 habilitowała się na podstawie rozprawy pt. Słownictwo poezji miłosnej Juliusza Słowackiego na tle tradycji na UMK i w tymże roku rozpoczęła pracę na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS) w Lublinie. W 1968 została członkiem Towarzystwa Naukowego w Lublinie. W 1970 objęła stanowisko dyrektora Instytutu Filologii Polskiej i kierownika Zakładu Języka Polskiego. W 1973-80 była członkiem Stronnictwa Demokratycznego (SD), w 1976-80 posłem na Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, członkiem Unii Międzyparlamentarnej z ramienia SD. W 1973-92 wchodziła w skład Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk (PAN). W 1973-75 pełniła funkcję dyrektora Instytutu Badań Literackich (IBL) PAN w Warszawie; do 1981 była nadal jego pracownikiem naukowym. W 1975 wróciła do Lublina i objęła ponownie stanowisko dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UMCS (do 1980) i Kierownika Zakładu Języka Polskiego (do 1988). W 1975-77 była członkiem Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN, a w 1975-80 i 1985-89 Rady Naukowej IBL. Uczestniczyła w Międzynarodowej Komisji Stylistycznej przy Kongresach Slawistów (1975-1990), należała do Societas Linguistica Europaea (do 1988), była członkiem redakcji „Poradnika Językowego” (od 1978). W 1979 otrzymała nagrodę Ministra Edukacji Narodowej za pracę dydaktyczną. W 1975 została nominowana na profesora nadzwyczajnego, a w 1986 profesora zwyczajnego. W 1978-83 była członkiem komitetu redakcyjnego serii IBL Literary Studies in Poland, przekształconej w 1981 w czasopismo, a od 1992 członkiem redakcji „Stylistyki”. W 1998 przeszła na emeryturę; prowadzi nadal seminaria na specjalizacji logopedycznej. Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1998). W 2001 uzyskała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Zmarła 29 lipca 2016 w Lublinie.

Twórczość

1. Bibliografia literacka. Lipiec – grudzień 1950. Oprac.: T. Skubalanka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1953, 70 s.

Dodatek do „Pamiętnika Literackiego”.

2. Nowotwory językowe Mickiewicza wobec teorii i praktyki oświeceniowej i romantycznej. Warszawa 1955, 67 s., powielone. Materiały dyskusyjne Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewicza Polskiej Akademii Nauk. Sekcja Historii Literatury i Języka. Przedruk w: O języku Adama Mickiewicza. Studia. Wrocław 1959 s. 331-369.

3. Prace Mickiewicza nad językiem „Pana Tadeusza” na podstawie autografów. [Współautorzy:] H. Cieślakowa, H. Misz. Warszawa 1955, 93 s., powielone. Materiały dyskusyjne Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewicza Polskiej Akademii Nauk. Sekcja Historii Literatury i Języka. Przedruk w: O języku Adama Mickiewicza. Studia. Wrocław 1959 s. 87-184.

4. Neologizmy w polskiej poezji romantycznej. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1962, 239 s. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego T. XIII z. 1.

Rozprawa doktorska.

See Studies

5. Słownictwo poezji miłosnej Juliusza Słowackiego na tle tradycji. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1966, 414 s., powielone.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda Ministra Edukacji Narodowej w 1967.

Zawartość

Wstęp: Rozwój stylów poezji miłosnej przed romantyzmem; Założenia pracy; Źródła. – I. Struktura semantyczna słownictwa: Nazwy przeżycia erotycznego; Nazwy osób kochających; Nazwy charakteryzujące; Nazwy odnoszące się do sytuacji i jej składników. – II. Struktura onomatyczna słownictwa. – Zakończenie. – Przypisy.

6. Słownik gwary studenckiej. [Współautorzy:] L. Kaczmarek, S. Grabias. Powst. 1974. Wyd. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1994, 326 s.

Wyd. 1 zostało w całości skonfiskowane w 1974 [inf. T. Skubalanka].

7. Historyczna stylistyka języka polskiego: przekroje. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, 505 s.

Nagrody

Nagroda im. K. Nitscha przyznana przez Wydział I Polskiej Akademii Nauk w 1984.

Zawartość

Przedmowa. – Podstawowe pojęcia stylistyki (Metoda analizy); Język a styl zabytków średniowiecznych; Styl poetycki Jana Kochanowskiego na tle poezji odrodzenia; Style poezji baroku; Style literatury XVIII wieku; Rozwój stylów prozy użytkowej od XVI do XIX wieku; Styl romantyczny; Style prozy narracyjnej XIX wieku; Style Młodej Polski. – Posłowie.

See Studies

8. Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej języka polskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1991, 185 s. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 2000, 240 s.

Zawartość

Wstęp. – Założenia metodologiczne; Podstawowe pojęcia gramatyki stylistycznej; Funkcje stylistyczne w zakresie kategorii osoby (personalności); Lingwistyczna kategoria czasu w narracji literackiej; O modalności poetyckiej na przykładzie wybranych wierszy Józefa Czechowicza; Kategoria nieokreśloności w strukturze tekstu artystycznego; Kategoria lokatywności w procesach regionalizacji języka; Kategoria atrybutu a epitety stylistyczne; Kategorialne ukształtowanie tekstów języka; Stylistyczna akomodacja struktur gramatycznych. – Zakończenie.

See Studies

9. Wariantywność polskiej fleksji. [Współautor:] W. Książek-Bryłowa. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1992, 189 s. Polska Akademia Nauk, Komitet Językoznawstwa, Prace Językoznawcze, 125.

Zawartość

Cz. I. Warianty fleksyjne we współczesnej polszczyźnie: Słowo wstępne; Teoria wariantu w synchronii języka; Założenia pracy; Warianty a norma i uzus języka; Warianty w dialektach i gwarach językowych; Warianty w ogólnopolskim stylu potocznym; Warianty w pisanych stylach języka; Warianty w języku pisarzy; Warianty w języku dzieci; Warianty w tekstach osób z zaburzeniami mowy; Uwagi końcowe. – Cz. II autorstwa W. Książek-Bryłowej.

10. O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1995, 235 s.

Zawartość

O pojęciu funkcji w stylistyce; Zagadnienia kompozycji językowej; Niektóre problemy historii stylu poetyckiego w Polsce; Struktura słownictwa poezji; Problemy synonimii poetyckiej; O ekspresywności języka; Ekspresywność języka a mowa potoczna; Założenia analizy stylistycznej; Porównywanie w badaniach stylistycznych; O pojęciu irradiacji semantycznej i jego przydatności dla opisu magicznych funkcji mowy; Metodologiczne problemy syntezy stylistyki; Historia języka a gramatyka stylistyczna; Czy można mówić o istnieniu systemu stylistycznego?; Typologia stylistyczna współczesnej poezji; Jeszcze o stylu poetyckim, stylu dzieła literackiego i stylu indywidualnym; O rozwoju stylów językowych; O definicji stylu.

See Studies

11. Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, 244 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Edukacji Narodowej w 1998.

Zawartość

Styl romantyczny w języku poezji polskiej; Językowa kreacja Jacka Soplicy (Księdza Robaka); Wiersz Mickiewicza „Te rozkwitłe świeżo drzewa...” wśród konwencji stylistycznych epoki; Neologizmy Mickiewicza wobec teorii i praktyki oświeceniowej i romantycznej; Uwagi o analizie stylu w badaniach tekstologicznych (na przykładzie wybranych tekstów Słowackiego); Interpretacja stylistyczna „Balladyny”; Nad tekstem poematu Juliusza Słowackiego „W Szwajcarii”. Uwagi o genezie stylistycznej utworu; Styl poetycki Norwida ze stanowiska historycznego; Styl poezji Norwida na tle tradycji poetyckiej romantyzmu; Uwagi o stylu poematu Norwida „Quidam”; Styl językowy „Ad leones”; Język literacki XIX wieku; Bibliografia.

12. Ze studiów nad dawną i współczesną polszczyzną. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, 206 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – I. O przewidywalności zmian językowych; Uwagi o rozwoju polskiego słownictwa (czyli o tak zwanym podstawowym zasobie słów); Glosy stylistyczne do tekstów Nowego Testamentu; O języku Biernata z Lublina; Nad tekstem poematu Sebastiana Fabiana Klonowica „Worek Judaszów”; Stanowisko Onufrego Kopczyńskiego wobec neologizmów: Teoria neologizmu. Nowatorstwo Onufrego Kopczyńskiego w praktyce językowej; Nad autografami „Monachomachii” i „Bajek i przypowieści” Ignacego Krasickiego; Związki leksykalne między poezją a filozofią na wybranych przykładach: Um i wyrazy pokrewne. Złożenia z wszech-; Jan Baudouin de Courtenay jako historyk języka. – II. Kilka uwag o strukturze paradygmatu fleksyjnego; Fleksja polskich rzeczowników homonimicznych; Interferencje wewnątrzjęzykowe; Język napisów miejskich na tle polszczyzny potocznej; Polszczyzna potoczna mieszkańców Lublina; Z problemów integracji językowej na Lubelszczyźnie; Uwagi o stylu językowym wypowiedzi dziecięcych.

13. Podstawy analizy stylistycznej. Rozważania o metodzie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, 283 s.

Zawartość

Wstęp. – Hermeneutyczne aspekty interpretacji stylistycznej; Struktura stylistyczna; Stylistyka a nauka o tekście; Analiza filologiczna a interpretacja (analiza) stylistycznojęzykowa; Kreatywność językowa i pojęcia pokrewne; Różne językoznawcze analizy jednego wiersza; Temat wypowiedzi; Postać i język. Na przykładzie Gustawa z IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza; Narracja literacka a narracja potoczna; Szkic do pejzażu; Szkic do portretu; Stylizacja, intertekstualność; Figuratywność stylu; Zastosowanie pragmatyki w analizie stylistycznej; Kilka słów o metodach statystycznych.

14. Język poezji Czesława Miłosza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2006, 122 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Zagadnienia kompozycji językowej. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia Polska” 1967 z. 25 s. 3-16.

• O powstawaniu nazw firmowych [Współautor:] Cz. Kosyl. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1968/69 vol. 23-24 s. 207-221.

• U źródeł stylu erotyków Leśmiana. W: Studia o Leśmianie. Warszawa 1971 s. 124-150.

• Styl językowy komedii Aleksandra Fredry. „Pamiętnik Literacki” 1977 z. 2 s. 129-139.

• Polska poezja futurystyczna w oczach językoznawcy. (Przyczynek do przemian poezji współczesnej). „Przegląd Humanistyczny” 1979 nr 1 s. 1-17.

• Społeczne uwarunkowania stylów języka. [Współautor:] S. Grabias. „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Socjolingwistyka”, 1979 t. 2 nr 287 s. 29-61.

• Glosy stylistyczne do tekstów poetów barokowych. „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” 1981 nr 397 s. 66-78.

• Jakiej polszczyzny mają uczyć się ludzie nie znający języka polskiego? W: Język i kultura polska w szkolnictwie i oświacie polonijnej. Lublin 1983 s. 39-55.

• Zewnętrzny i wewnętrzny przekład jako metoda interpretacji tekstu dzieła. W: Z problemów poetyki historycznej. Lublin 1984 s. 7-17.

• Z problematyki gramatycznej „Vade-mecum”. W: Język Cypriana Norwida. [Cz. 1]. Warszawa 1986 s. 5-22.

• Depersonalizacja w niektórych stylach pisanych oficjalnego obiegu języka. „Socjolingwistyka” 1987 t. 6 s. 113-122.

• Kategoria nieokreśloności w strukturze tekstu artystycznego. W: W kręgu historii i teorii literatury. Wrocław 1987 s. 155-168.

• Lingwistyczna kategoria czasu w narracji epickiej i lirycznej. „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1988 z. 1-2 s. 113-127.

• Postscriptum do „Wprowadzenia do gramatyki stylistycznej języka polskiego”. „Stylistyka” 1997 t. 6 s. 513-524.

• Językowe właściwości rymów Norwida. „Roczniki Humanistyczne” 1998 z. 1 s. 139-164.

• Postać i język. Na przykładzie Gustawa z IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza. „Stylistyka” 1998 t. VII s. 93-109.

• Uwagi o kształcie językowym „Pierścienia Wielkiej Damy” Norwida. „Prace Filologiczne” T. 43: 1998 s. 417-424.

• Hipoteza tak zwanego pierwotnego konkretyzmu w rozwoju znaczeniowym języka w świetle niektórych nowszych koncepcji semantycznych. W: Przeszłość w językowym obrazie świata. Lublin 1999 s. 101-115.

• Język graffiti. „Stylistyka” 1999 t. 8 s. 89-104.

• Juliusz Słowacki – artysta słowa. „Język Polski” 1999 z. 5 s. 339-350.

• Deleksykalizacja w poezji romantycznej. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF” 2000 vol. 18 s. 249-260.

• Archaizmy leksykalne pochodzenia biblijnego w polskiej frazeologii. „Prace Językoznawcze” 2001 s. 213-222.

• Concretum i abstractum w opisie języka. W: Zaburzenia mowy. Lublin 2001 s. 84-96.

• Ewolucja stylów językowych w twórczości poetyckiej Mickiewicza. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF” 2001 vol. 19 s. 19-30.

• Symbolika późnych wierszy lirycznych Juliusza Słowackiego. „Roczniki Humanistyczne” 2001/2002 z. 6 s. 379-390.

• Uwagi o pojęciu symbolu. (Na podstawie „Księgi Psalmów Starego Testamentu”). W: Semantyka tekstu artystycznego. Lublin 2001 s. 59-77.

• Teoria aktu mowy wobec doświadczeń seminarium logopedycznego. W: Konteksty kulturowe w dyskursie edukacyjnym. Kraków 2002 s. 453-467.

• Z problematyki stylistycznej wierszy Norwida. Język religii – język poezji. W: Norwid a chrześcijaństwo. Lublin 2002 s. 309-345.

• Aluzja. „Stylistyka” 2006 t. 15 s. 69-84.

Prace redakcyjne

1. Materiały dyskusyjne ogólnopolskiej konferencji poświęconej realizacji programu gramatyki opisowej języka polskiego w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych. Puławy 2-3. VI. 1976. Red.: T. Skubalanka, J. Sierociuk. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 1976, 112 s.

2. Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Red. T. Skubalanka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1978, 286 s.

3. Wybór tekstów nowopolskich z XVIII-XX wieku. [Oprac.:] T. Skubalanka, M. Wojtak. Cz. 1-3. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 1978, 121 + 141 + 75 s.

Cz. 3 oprac.: J. Bartmiński.

4. Język i kultura polska w szkolnictwie i oświacie polonijnej. Red.: A. Koprukowniak, T. Skubalanka. Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1983, 226 s.

5. Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego. Pod red. T. Skubalanki. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1988, 129 s.