SEMPOŁOWSKA Stefania

Urodzona 2 października 1870 w majątku Polonisz (powiat kolski) w rodzinie ziemiańskiej; córka Stanisława Sempołowskiego (podpisującego się Sępołowski), i Marii z Potrzebowskich. Po utracie przez ojca majątku i następnie jego śmierci, spędziła dzieciństwo w majątku babki we wsi Wyszki. W 1878 rozpoczęła naukę na pensji Jadwigi Papi w Warszawie. Po ukończeniu w 1884 sześcioletniego kursu, pracowała na tejże pensji bezpłatnie jako początkująca nauczycielka. W 1887 zdała egzamin nauczycielski i podjęła pracę zarobkową, m.in. w rodzinie Leopolda Kronenberga, finansisty i działacza społecznego. Równocześnie kontynuowała studia na tajnym tzw. Uniwersytecie Latającym. Należała początkowo do Ligi Polskiej (później Ligi Narodowej) i uczestniczyła w pracach prowadzonych w Warszawskim Kole Oświaty Ludowej, a następnie w Kobiecym Kole Oświaty Ludowej. W działalności oświatowej, a także w podjętej w 1895 akcji organizowania opieki nad więźniami politycznymi współpracowała z działaczem oświatowym i politycznym Bolesławem Hirszfeldem. W 1894 założyła, a następnie do 1903 prowadziła tajną szkołę dla dziewcząt obejmującą kurs sześcioklasowego gimnazjum. Od 1897 opracowywała wspólnie z Julią Unszlicht-Bernsteinową parapodręcznikowe wydawnictwa dla dzieci. W tym czasie nawiązała współpracę z Wydziałem Czytelni Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności i weszła w krąg inteligencji radykalnej i socjalistycznej. W grudniu 1899 została wraz z częścią działaczy tego Towarzystwa aresztowana za pracę polityczną i osadzona na Pawiaku. Po zwolnieniu z więzienia za kaucją, w lutym 1900 wznowiła działalność oświatową, zajmując się szczególnie dokształcaniem nauczycieli ludowych. Uczestniczyła m.in. w utworzeniu szkoły rolniczej (tzw. Fermy Ogrodniczej) w Pszczelinie. W grudniu 1901, skazana jako poddana pruska na opuszczenie granic Cesarstwa Rosyjskiego, wyjechała do Krakowa. Od jesieni 1903 pracowała tam jako nauczycielka geografii w prywatnym I Gimnazjum Żeńskim. Kontynuowała działalność oświatową, pracując m.in. w III Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej. Wygłaszała odczyty i publikowała artykuły dotyczące m.in. szkolnictwa w krakowskich czasopismach „Krytyka” i „Naprzód”. Po nielegalnym powrocie do Warszawy latem 1905 (formalną zgodę uzyskała dopiero w 1908) włączyła się do działań zainicjowanych przez Polski Związek Ludowy, które doprowadziły do zwołania zjazdu delegatów nauczycielstwa ludowego w Pilaszkowie pod Łowiczem i utworzenia na nim Związku Nauczycieli Ludowych. Zajmowała się sprawami oświaty dla dorosłych analfabetów. W 1906 zorganizowała Stowarzyszenie Kursów dla Analfabetów, brała udział w działalności Uniwersytetu dla Wszystkich (1905-09). Na gruncie oświatowym współpracowała z działaczami Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy. W 1908 jako przedstawicielka prywatnych zrzeszeń pedagogicznych brała udział w I Międzynarodowym Kongresie Wychowania Moralnego w Londynie. W październiku tegoż roku została ponownie aresztowana wraz z innymi działaczami Uniwersytetu dla Wszystkich i trzy miesiące przebywała w więzieniu. Równocześnie od chwili powrotu do Warszawy zajmowała się też bardzo aktywnie opieką nad więźniami politycznymi. Kierowała działaniami Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych, a od 1909 kontynuowała pracę w ramach Towarzystwa Pomocy Uwolnionym z Więzień „Patronat”. W 1913 podjęła wraz z Janiną Mortkowiczową wydawanie ilustrowanego dwutygodnika dla młodzieży pt. „Z bliska i z daleka”, z dodatkiem dla dzieci młodszych pt. „W słońcu”; wydawanie pisma przerwał w 1914 wybuch I wojny światowej. W tej sytuacji zainicjowała zorganizowanie Biura Porad dla Uchodźców Wojennych. Pod okupacją niemiecką założyła, wraz z działaczem ruchu robotniczego Tadeuszem Rechniewskim, zalegalizowany w listopadzie 1915 Uniwersytet Ludowy w Warszawie. W 1916-26 wraz z J. Mortkowiczową wydawała czasopismo dla dzieci i wychowawców „W słońcu”. Rozwijała ożywioną działalność publicystyczną, poruszając zwłaszcza sprawy przyszłego szkolnictwa polskiego w „Nowej Gazecie” (1914-18), „Myśli Polskiej” (1915-16), „Głosie Nauczycielskim” (1918-19), „Robotniku” (1919-20). Po wojnie kontynuowała pracę społeczno-oświatową oraz pedagogiczną, prowadząc m.in. wykłady w szkole Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych i w Wyższym Studium Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej. Kontynuowała też działalność w zakresie opieki nad więźniami politycznymi. W 1920 w związku z wymianą jeńców między Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) została przedstawicielem Towarzystwa Rosyjskiego Czerwonego Krzyża, mającego za zadanie opiekę nad jeńcami sowieckimi w Polsce, i jako funkcjonariusz tej organizacji zajmowała się do 1937 pomocą więźniom – obywatelom ZSRR. W tym zakresie współpracowała z kierownictwem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (później Komunistycznej Partii Polski) oraz z Międzynarodową Organizacją Pomocy Rewolucjonistom. Rozwinęła też szeroką działalność w dziedzinie opieki nad więźniami politycznymi w Polsce, zwłaszcza komunistami oraz Ukraińcami i Białorusinami oskarżonymi o działalność antypaństwową. W 1926 ogłosiła list otwarty do Józefa Piłsudskiego i ministra sprawiedliwości Wacława Makowskiego, protestując przeciw prześladowaniom politycznym. W tymże roku została honorową przewodniczącą Centralnego Międzypartyjnego Sekretariatu do Walki o Amnestię. Jako publicystka współpracowała z „Ogniwem” (1928-29), „Robotnikiem” (1930-38, z przerwami), „Naprzodem” (1937-38), „Epoką” (1938-39). W czasie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej przebywała nadal w Warszawie. Brała udział w organizowaniu pomocy ofiarom wojny. W listopadzie 1939 wysłała do Józefa Stalina list protestujący przeciw aresztowaniom intelektualistów w zajętym przez ZSRR Lwowie. Organizowała pomoc dla Żydów, współpracując z Żydowskim Komitetem Narodowym. Zmarła 31 stycznia 1944 w Warszawie.