SANDAUER Artur

Urodzony 14 grudnia 1913 w Samborze; syn Adolfa (Abrahama) Sandauera, z zawodu zegarmistrza, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, i Berty z domu Welker, właścicielki spółdzielni modniarskiej. Dzieciństwo spędził w Samborze, gdzie uczęszczał od 1923 do I Gimnazjum Klasycznego im. A. Mickiewicza; w 1931 zdał maturę. Debiutował w 1930 przekładem wiersza J.M. Heredii pt. Pogrzeb, opublikowanym w piśmie „Filomata” (nr 22); w piśmie tym zamieścił w następnym roku swój pierwszy szkic krytyczny poświęcony twórczości Wergiliusza pt. Vergilius a my (nr 27). Od 1931 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie; w 1936 uzyskał magisterium. W tym czasie nawiązał bliską znajomość z Brunonem Schulzem. W 1935-37 współpracował z Komunistyczną Partią Zachodniej Ukrainy we Lwowie. Około 1936 zaczął publikować artykuły w polskojęzycznej prasie żydowskiej, m.in. w „Chwili”, w tygodniku polityczno-społecznym i literackim „Opinia” oraz w „Nowym Dzienniku”; ogłosił tu też kilka wierszy własnych i przekładów poetyckich z języka hebrajskiego. W 1937-39 mieszkał w Krakowie, gdzie odbywał praktykę nauczycielską, ucząc łaciny w Gimnazjum Hebrajskim im. Ch. Hilfsteina. Nawiązał współpracę z miesięcznikiem literacko-artystycznym „Nasz Wyraz” (1937-39) i tygodnikiem „Pion” (1938). Utrzymywał kontakty z literackim, plastycznym i teatralnym środowiskiem awangardy krakowskiej. Bywał w Warszawie, gdzie poznał Witolda Gombrowicza. W 1939 otrzymał dyplom nauczyciela szkół średnich w zakresie filologii klasycznej i historii starożytnej. Wybuch II wojny światowej zastał go w Samborze, stąd pojechał do Drohobycza i zatrzymał się u B. Schulza. Powróciwszy wkrótce do zajętego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Samboru, uczył języka rosyjskiego w polskiej szkole średniej i na kursach dla poborowych. W okresie okupacji niemieckiej pracował początkowo jako urzędnik. Od grudnia 1942 przebywał w getcie, gdzie próbował organizować ruch oporu wśród młodzieży żydowskiej. Zagrożony denuncjacją ze strony Judenratu, opuścił getto i ukrywał się początkowo samotnie, a od czerwca 1943 wraz z matką i siostrą na peryferiach Samboru. W sierpniu 1944, po wyparciu wojsk niemieckich z tych terenów, przyjechał do Lwowa, następnie do Lublina, gdzie we wrześniu 1944 wstąpił do Wojska Polskiego i służył w Chełmie jako korespondent wojenny gazety 1. Korpusu Czołgów, „Pancerni” (tu m.in. opublikował kilka niepodpisanych wierszy). W grudniu 1944 został przeniesiony do działu kulturalno-oświatowego dziennika „Polska Zbrojna”. W tymże roku został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich; ZLP). W maju 1945 został zdemobilizowany w stopniu podporucznika, po czym zamieszkał w Łodzi i zajął się twórczością literacką w zakresie prozy, krytyki i przekładu z literatury rosyjskiej, francuskiej, greckiej, a w latach późniejszych także hebrajskiej. Artykuły, recenzje, opowiadania, felietony i przekłady ogłaszał m.in. w tygodnikach „Odrodzenie” (1945-49), „Życie Literackie” (od 1945) oraz „Twórczość” (1946, 1950-56, 1962-69). W 1945 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Był też członkiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. W 1946 i 1948 przebywał w Paryżu, skąd przesyłał artykuły do „Odrodzenia” (1946). Nieprzyjęty w 1948 do tworzonej we Francji armii izraelskiej, powrócił do kraju. W tymże roku uzyskał doktorat z filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, na podstawie zbioru artykułów publikowanych uprzednio na łamach prasy literackiej pt. Studia literackie z polskiej literatury współczesnej (promotor prof. Juliusz Kleiner). Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie objął kierownictwo działów poezji, prozy i krytyki w „Odrodzeniu”; ze stanowiska został zdymisjonowany po zjeździe ZLP w Szczecinie w 1949. W tym okresie zajmował się głównie pracą przekładową. Publikował m.in. w „Nowej Kulturze” (1951-62, z przerwami; tu w 1960 cykl pt. Dzienniki podróżującego), „Przeglądzie Kulturalnym” (1953-62; tu m.in. w 1955 cykl pt. Z pamiętnika izraelskiego). W 1955 przebywał przez kilka miesięcy w Izraelu, w celu zorganizowania uroczystości z okazji stulecia śmierci Adama Mickiewicza; w późniejszych latach odwiedzał tam kilkakrotnie rodzinę. W 1956 był przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej ZLP. W 1957 zaczął publikować cykl szkiców krytycznoliterackich poświęconych współczesnym pisarzom polskim pt. Bez taryfy ulgowej, drukowany początkowo w paryskiej „Kulturze” (1957 nr 7/8, o Adolfie Rudnickim), a potem w prasie krajowej. Cykl ten jak i inne jego artykuły, dotyczące poszczególnych pisarzy i literatury współczesnej, budziły dyskusje polemiczne. W 1958-71 współpracował ze „Współczesnością”, w której zamieszczał liczne artykuły i recenzje (m.in. w 1965 cykl felietonów pt. Źle o..., w 1969 pt. Wymiana na drobne). W 1959 ożenił się z Erną Rosenstein, poetką i malarką. W 1959-60 jako stypendysta Fundacji Forda przebywał we Francji, gdzie nawiązał współpracę z pismami „Temps Modernes” i „Lettres Nouvelles”; publikował w nich artykuły na temat współczesnej literatury polskiej i przekłady utworów B. Schulza. W 1962 habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim (UW) na podstawie rozprawy Poeci trzech pokoleń i od 1963 pracował na stanowisku docenta, a od 1974 profesora nadzwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej UW. W marcu 1964 był jednym z sygnatariuszy tzw. Listu 34, pisarzy i uczonych w obronie wolności słowa. Publikował liczne artykuły, szkice, recenzje i tłumaczenia wierszy na łamach m.in. „Polityki” (1963, 1968-70, 1977, 1980-89; tu m.in. w 1985 cykl pt. Notatnik amerykański, w 1988 Raptularz radziecki) i „Kultury” (1965-66, 1969-70, 1973-78, 1981-87; tu m.in. w 1973 cykl Ogniem i mieczem). Prowadził także wykłady na uniwersytetach zagranicznych, m.in. na Sorbonie w Paryżu, w Durham i Los Angeles, we Florencji, Wenecji i Bolonii. Współpracował z radiem i telewizją. Otrzymał wiele nagród, m.in. nagrodę Radia Wolna Europa za przekłady biblijne (1971), Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1975), Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego II stopnia (1978), Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia za publicystykę kulturalną (1979). W 1979 przeszedł na emeryturę, wykładał jeszcze na UW do 1981. Od 1980 należał do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność. W 1983 wstąpił do nowego ZLP. Został członkiem Narodowej Rady Kultury, powołanej przy Prezesie Rady Ministrów (1983-85 przewodniczący Zespołu Edukacji). W 1986 prowadził na UW gościnnie wykłady dotyczące Biblii. W 1987 wszedł w skład Fundacji Kultury Polskiej. W 1988 ustanowił poetycką nagrodę im. A. Świrszczyńskiej, której pierwszym laureatem został ksiądz Jan Twardowski. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1956) i Krzyżem Komandorskim (1982) Orderu Odrodzenia Polski, odznaką Zasłużony dla Kultury Narodowej (1987), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1989). Zmarł 14 lipca 1989 w Warszawie.