BIO

Urodzona 26 lipca 1894 w Krakowie; córka Wojciecha Kossaka, malarza, i Marii z Kisielnickich; wnuczka Juliusza Kossaka, malarza, siostra Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, poetki i dramatopisarki, oraz Jerzego Kossaka, malarza, stryjeczna siostra Zofii Kossak, powieściopisarki. Odebrała wykształcenie domowe; uzupełniała naukę na Wyższych Kursach Żeńskich Literatury im. A. Baranieckiego w Krakowie, w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej i na kursach zdobnictwa Antoniego Buszka, gdzie nauczyła się techniki batikarstwa. Za swój debiut uważała humoreskę pt. Wyjazd Mamy do miasta, opublikowaną w 1911 w dzienniku krakowskim „Nowiny” (podpisaną Maud); zamieszczać tu miała opowiadania do 1913. Od podróży z rodzicami w 1912 do Wenecji, często wyjeżdżała za granicę (m.in. w 1914, po wybuchu I wojny światowej była dwa miesiące w Ołomuńcu, w 1916 odwiedzała siostrę w Mödling pod Wiedniem). W 1921 poślubiła Jana Starzewskiego, dyplomatę, i zamieszkała w Warszawie (kościelne unieważnienie małżeństwa 1928). Od wiosny 1923 przebywała z mężem na placówce dyplomatycznej w Bukareszcie. Rozstawszy się z mężem w 1924, powróciła do kraju; mieszkała w Krakowie i w Warszawie. Wiele podróżowała, głównie po Europie. Rozwijała twórczość literacką w dziedzinie satyry. Powieści i felietony satyryczne, komedie oraz humoreski drukowała w wielu czasopismach, m.in. w „Pani” (1923; felietony podpisane M. Bywalec-Samozwaniec), „Wiadomościach Literackich” (1924, 1928, 1932, 1936, 1939), „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1925-33, z przerwami), „Świecie” (1925-34; tu w 1927-28 cykl Z pamiętnika krakowianina), „Bluszczu” (1926, 1928, 1934, 1937; tu w 1934 cykl pt. Jak być szczęśliwym w małżeństwie), „Cyruliku Warszawskim” (1926-30), „Kurierze Polskim” (1933-35), „Czasie” (1934-38), „Dzienniku Poznańskim” (1934), „Gońcu Warszawskim” (1936-37), „Kurierze Poznańskim” (1937), „Kurierze Warszawskim” (1938-39), „Słowie” (1938-39). W 1926 została członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich). Często brała udział w wieczorach autorskich, objeżdżając wiele miast polskich. Współpracowała z satyrykiem Arturem Marią Swinarskim, z którym napisała m.in. szopkę na rok 1934 oraz występowała w poznańskich kabaretach Różowa Kukułka (1932) i Klub Szyderców pod Kaktusem (1932-35). Należała do Polskiego PEN Clubu. W okresie okupacji niemieckiej mieszkała w Krakowie. Nadal tworzyła; wydała w tym czasie książeczkę dla dzieci i tomik fraszek. Po zakończeniu wojny mieszkała jakiś czas na Górnym Śląsku; w 1945 wyszła za mąż w Bytomiu za Zygmunta Niewidowskiego, urzędnika. Później zamieszkała w Warszawie, początkowo dłuższe okresy spędzała też w rodzinnym domu w Krakowie. Rozwijała twórczość satyryczną prozą i wierszem, pisała także utwory dla dzieci. Powieści, felietony, fraszki i aforyzmy, a także recenzje literackie i teatralne drukowała m.in. w „Przekroju” (1945-47 i po 1957, z przerwami; tu m.in. cykle Tylko dla kobiet w 1946, Moje spacerki z diabłem w 1968, Moje wędrówki z diabłem Asmodeuszem w 1969, Młodość dla wszystkich w 1972), „Szpilkach” (1945-49 i od 1957), „Kocyndrze” (1946), „Trybunie Robotniczej” (1946-47), „Rózgach” (1947; tu stała rubryka Tylko dla mężczyzn), „Expressie Wieczornym” (1948-49), „Naprzodzie” (tu recenzje teatralne w 1948), „Od A do Z” (1950-53 felietony w dziale Lajkonik), „Kurierze Polskim” (1957-61), „Nowinach Literackich i Wydawniczych” (recenzje w 1957), „Za i Przeciw” (1966-67). Występowała w warszawskich kabaretach Wagabunda i w 1954 w kabarecie Stańczyk, zainicjowanym przez Artura Marię Swinarskiego (Wieczory u Stańczyka odbywały się w kawiarni Pod Arkadami). W połowie lat pięćdziesiątych przeniosła się na stałe do Warszawy. Podróżowała po Polsce z wieczorami autorskimi, wyjeżdżała także za granicę (m.in. w 1963 była w Londynie na stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki). W 1965 otrzymała przyznaną przez redakcję „Przekroju” nagrodę Srebrny Fafik. Odznaczona m.in. Krzyżem Oficerskim (1955) i Krzyżem Komandorskim (1965) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła 20 października 1972 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

1. Na ustach grzechu. Powieść z życia wyższych sfer towarzyskich. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1922, 88 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1922; wyd. 3 Warszawa: E. Wende [1925], tamże wyd. nowe [1926]; ze wstępem A.M. Swinarskiego Katowice: AWiR 1947; wyd. 2 ze wstępem J. Waldorffa Katowice: Śląsk 1957; wyd. 3 z posłowiem G. Miller-Zielińskiej Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1979; wyd. 4 Katowice: Śląsk [1990]. Przedruk zob. poz. .

Parodia powieści H. Mniszkówny: Trędowata.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: W. Hulewicz. Polskie Radio 1931.

2. Czy chcesz być dowcipny? Straszliwe opowieści „na wesoło”. [Współautor: A. Słonimski] A. Bączek. Pierwodruk pt. Biały Mniszek, czyli 9 straszliwych opowiadań. Kurier Polski 1923 nr 107, 114, 118, 120, 121. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Sapno 1923, 54 s.

W wydaniu osobnym pominięto utwór: Biały Mniszek.

3. Malowana żona. Groteska w 3 aktach. Prapremiera: teatralna:Warszawa, Teatr Mały 1924; telewizyjna: Telewizja Polska 1994. Druk „Świat (Romans i Powieść)” 1924 nr 37-44. Wyd. osobne Warszawa: E. Wende 1925, 110 s.

4. Dodatek nadzwyczajny. Kartki z pamiętnika młodej mężatki. Warszawa: E. Wende i S-ki [1926], 44 s. Wyd. nast. pt. Kartki z pamiętnika młodej mężatki tamże [1926], 58 s.

Wydanie następne zawiera także opowiadanie satyryczne: Trudności z doktorem.

5. Margrabina de Bois de Boulogne. Groteska w 3 aktach. Bluszcz 1926 nr 5-12.

6. Mężowie i mężczyźni. [Felietony satyryczne i aforyzmy]. Warszawa: E. Wende [1926], 82 s.

7. Starość musi się wyszumieć. [Felietony satyryczne i aforyzmy]. Warszawa: E. Wende [1926], 142 s. Wyd. nast. pt. Ponura materialistka. Poznań: Dziennik Poznański 1934, 111 s.

8. O kobiecie, która znalazła kochanka. Bajka nie bajka. Ilustrowany Kurier Codzienny 1929 nr 216-231. Wyd. osobne z podtytułem Powieść osnuta na tle najbliższej, nieokreślonej bliżej przyszłości. Rzecz dzieje się w Krakowie. Warszawa: F. Hoesick 1930, 111 s.

Wydanie książkowe zawiera też humoreskę: Sen o przyszłości.

9. O dowcipnym mężu dobrej Ludwiki. [Felietony satyryczne i humoreski]. Warszawa: Rój 1933, 217 s.

10. Panowie nie lubią miłości. Farsa w 3 aktach. Prapremiera: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1933.

Maszynopis w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.
Wystawiane też pt. Małżeństwo Kitulisa.

11. Wielki szlem. Powieść tylko dla brydżystów. Tygodnik Ilustrowany 1933 nr 1-11. Wyd. osobne Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Periodycznych 1933, 105 s. Przedruk zob. poz. .

Wyd. łącznie z Maleńkie karo karmiła mi żona [poz. ] pt. Wielki szlem. Powieść nie tylko dla brydżystów. Pruszków: Wibet 1992, 187 s.

12. Kukiełki u Hawełki. [Szopka satyryczna; współautor:] A.M. Swinarski. Prapremiera: Kraków 1934.

13. Maleńkie karo karmiła mi żona. Powieść brydżowa. Goniec Warszawski 1936 nr 331-354. Przedruk zob. poz. .

Wyd. osobne łącznie z Wielki szlem [poz. ] pt. Maleńkie karo karmiła mi żona. Powieść nie tylko dla brydżystów. Warszawa: Rój 1937 [antydatowane: 1936], 220 s.

14. Świadome ojcostwo. [Felietony satyryczne]. Warszawa: Rój 1936, 222 s. Wyd. 2 tamże 1937 [antydatowane 1936].

15. Wróg kobiet. [Felietony satyryczne]. Warszawa: Rój 1938, 221 s.

16. Piękna pani i brzydki pan. [Felietony satyryczne]. Warszawa: Rój 1939, 252 s. Wyd. nast. Pruszków: Wibet 1992, 216 s.

17. Królewna Śmieszka. Kraków: Księgarnia S. Kamińskiego [1942], [24] k.

18. Wiek XX. Fraszki Magdaleny Samozwaniec. [Kraków: Nakład autorki 1944], 10 s., powielone.

19. Wanda nie chce Niemca. Komedia w 3 aktach. Prapremiera: Kraków, Polski Teatr Objazdowy 1945.

20. Smoki po wojnie oraz inne fraszki dla młodzieży. Warszawa: Interprint 1946, 23 s.

21. Tata co po dachach lata. Zbiór wierszy i fraszek dla dzieci. Warszawa: Interprint 1946, 23 s.

22. Tylko dla kobiet. [Felietony satyryczne]. Przedmowa: G. Miklaszewski. Katowice: AWiR 1946, 192 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Katowice: Śląsk 1957; wyd. 3 Szczecin: Glob 1990.

23. Ich troje. Komedia współczesna w 3 aktach. [Współautor:] A. Stern. Prapremiera: Teatr Objazdowy A. Brodzisza 1949.

24. Błękitna krew. Powieść satyryczna. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1954, 276 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1955; wyd. 3 [Pruszków:] Wibet 1991.

25. Moja wojna 30-letnia. [Wybór utworów]. Warszawa: Czytelnik 1954, 197 s. Wyd. nast. poszerzone pt. Moja wojna trzydziestoletnia tamże: wyd. 2 1957, 413 s., wyd. 3 1959, wyd. 4 1965, wyd. 5 1975.

Zawiera felietony, parodie i powieść: Na ustach grzechu [poz. ], – oraz od wyd. 2: Wielki szlem [poz. ]; Maleńkie karo karmiła mi żona [poz. ].

26. Kim jesteś Anno. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1949-1955.

Nieopublikowany utwór zgłoszony na konkurs polskich sztuk współczesnych (informacja: M. Jarmułowicz: Sezony błędów i wypaczeń. Gdańsk 2003).

27. Maria i Magdalena. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 506 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. poszerzone 1958, 546 s., wyd. 3 1959, wyd. 4 1960, wyd. 5 1964, wyd. 6 1970, wyd. 7 1978; wyd. 8 cz. 1-2 Szczecin: Glob 1987, wyd. 9 tamże 1989; wyd. 10 t. 1-2 Pruszków: Wibet 1992.

Wspomnienia dotyczące M. Samozwaniec i jej siostry, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

Adaptacje

teatralne

pt. Niebieska zalotnica. Wystawienie: Szczecin, Teatr Krypta 1975.
Adaptacja: E. Otwinowska. Telewizja Polska 1976.
pt. Strych na Kossakówce. Wystawienie: Katowice Teatr Śląski, Scena Kameralna 1995.

telewizyjne

Magdalena z Kossaków. Monodram w 12 częściach. Scenariusz (na podstawie także innych tekstów M. Samozwaniec): K. Sznerr-Mierzejewska. Telewizja Polska 1988/1989 (wykonanie: A. Seniuk).

28. Hotel Belle Vue. Satyryczna makabra w 3 aktach. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ludowy 1958.

29. Tylko dla mężczyzn. [Wybór humoresek, felietonów satyrycznych i aforyzmów]. Katowice: Śląsk 1958, 205 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1959; wyd. 3 Szczecin: Glob 1990.

30. Czy pani mieszka sama? Powieść satyryczna o Warszawie. Katowice: Śląsk 1960, 246 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1967; wyd. 3 Pruszków: Wibet 1992.

31. Młodość nie radość. Powieść satyryczna. Cz. 1-2. Kurier Polski 1960 nr 1-41, nr 149-173; „Ilustrowany Kurier Polski” 1960 nr 80-139. Wyd. osobne Warszawa: Czytelnik 1960, 294 s. Wyd. 2 Pruszków: Wibet 1991. Por. poz. .

32. Pod siódmym niebem. [Felietony satyryczne i humoreski]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1960, 154 s.

33. Tylko dla dzieci. Wiersze i bajki satyryczne dla młodszych i starszych. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1960, 57 s. Wyd. nast.: wyd. 2 zmienione [bez podtytułu] tamże, 28 s.; wyd. 3 zmienione Warszawa: Nasza Księgarnia 1989, [48] s.

34. Komu dziecko, komu? Powieść satyryczno-obyczajowa. Warszawa: Czytelnik 1963, 195 s. Wyd. 2 Pruszków: Wibet 1991.

35. Angielska choroba. [Powieść satyryczna]. Powst. ok. 1964. Druk fragmentów „Przekrój” 1964 nr 989/990-995, 1003. Wyd. Warszawa: Iskry 1982, 93 s.

36. Miłość. W 3 aktach komedia sentymentalna. Powst. przed 1964.

Informacja: S. Marczak-Oborski: Bibliografia dramatu polskiego 1939-1964. [Warszawa] 1972.

37. Młodość nie radość. Komedia w 3 aktach. Powst. przed 1964. Por. poz. .

Informacja: S. Marczak-Oborski: Bibliografia dramatu polskiego 1939-1964. [Warszawa] 1972.

38. Tylko dla dziewcząt. [Felietony satyryczne i humoreski]. Katowice: Śląsk 1966, 216 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1968; wyd. 3 Szczecin: Glob 1990.

39. U mnie w domu kanarka nie będzie. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1966.

Informacja o powstaniu: „ Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Kultury i Sztuki1960 nr nr 10.

40. Szczypta soli, szczypta bliźnich. [Aforyzmy, fraszki, felietony satyryczne, parodie]. Warszawa: Iskry 1968, 155 s.

41. Krystyna i chłopy. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1969, 225 s. Wyd. nast.: wyd. 3 [!] Szczecin: Glob 1990; wyd. 3 Pruszków: Wibet 1992.

42. Zalotnica niebieska. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1973, 401 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Szczecin: Glob 1988; wyd. 3 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1992.

Wspomnienia dotyczące siostry, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

43. Łyżka za cholewą a widelec na stole. Mała kulinarna silva rerum. [Autorzy:] S. i T. Przypkowscy, M. Samozwaniec. Ilustracje: M. Berezowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 91 s. Wyd. 2 tamże 1977.

Tu M. Samozwaniec: Z pamiętnika Imć Panny Klementyny Ochędożyńskiej; Jak jadało się w domu Kossaków, s. 19-76.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Z pamiętnika Imć Panny Klementyny Ochędożyńskiej: Radio 1974.

44. Młodość dla wszystkich. [Wybór felietonów satyrycznych]. Warszawa: Iskry 1974, 125 s.

45. Kobieta, miłość, zdrada. Żarty, anegdoty, złote myśli. Wybór i oprac.: J. Krzyżanowski. Szczecin: Koga 1991, 78 s.

Wybory utworów literackich w przekładach

słowacki

Čarovná čiapka. [Przeł.] M. Andráš. Bratislava 1964.

Przekłady i adaptacje

1. E. Kästner: Trzej panowie na śniegu. [Powieść]. Goniec Warszawski 1936 nr 175-254. Wyd. osobne Warszawa: J. Przeworski 1936, 247 s.
2. E. Kästner: Zaginiona miniatura. [Powieść]. ABC 1936 nr 207-269.
3. Biały kapturek. Według starej bajki napisała Magdalena Samozwaniec. Warszawa: Interprint [1946], 23 s.
4. Jaś i Małgosia. (W nowym układzie Magdaleny Samozwaniec). Warszawa: Interprint [1946], 23 s.
5. Kopciuszek. (Nowy układ Magdaleny Samozwaniec). Warszawa: Interprint [1946], 22 s. Przedruk zob. poz. .
6. Królowa śniegu. Według Andersena ułożyła Magdalena Samozwaniec. Warszawa: Interprint [1946], 23 s. Przedruk zob. poz. .
7. Powiastka o panu Twardowskim. Oprac.: M. Samozwaniec. Warszawa: Interprint 1946, 22 s.
8. Śpiąca królewna. Według starej bajki ułożyła Magdalena Samozwaniec. Warszawa: Interprint [1946], 23 s. Przedruk zob. poz. .
9. Z. Stancu: Bosy. [Powieść]. Przeł.: D. Czara-Stec, M. Samozwaniec. Warszawa: Czytelnik 1951, 486 s.
10. Ogniwa. Opowiadania nowych pisarzy nowych Niemiec. Warszawa: Czytelnik 1952, 201 s.
11. J. Anouilh: Leokadia. Sztuka w 3 aktach. Przeł.: M. Samozwaniec, J. Sell. Przekł. powst. ok. 1956.
Maszynopis w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.
12. R. Lemoine: Kochane maleństwa. O dzieciach nie dla dzieci. Warszawa: Czytelnik 1958, 251 s.
13. Baśnie Magdaleny Samozwaniec. Szczecin: Glob 1987, 63 s.

Zawartość

Królowa śniegu [poz. ]; Kopciuszek [poz. ]; Śpiąca królewna [poz. ]; Okruszynka.

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN ok. 1951.

Autor o sobie

M. Samozwaniec: Mój debiut. Życie Warszawy 1958 nr 307/309.

Wywiady

Rozmowa z Marią Pawlikowską i Magdaleną Samozwaniec. Rozm. W. Zechenter. Gazeta Literacka 1926 nr 11/12.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
• „Rocznik Literacki 1972” wyd. 1974 (J. Chudek).
Polski słownik biograficzny. T. 34 cz. 3 (z. 142). Wrocław; Kraków 1993 (R. Skręt).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Książki

O Magdalenie Samozwaniec. Wspomnienia. Pod red. G. Miller-Zielińskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 222 s. [tu wspomnienia następujących osób: G. Miller-Zielińska (wstęp), H. Auderska, M. Berezowska, B. Brzeziński, N. Drucka, K. Estreicher, E. Gałuszkowa-Sicińska, S. Hubert, K. Iłłakowiczówna, Sz. Kobyliński, A. Kruczkiewicz, T. Kwiatkowski, Z. Lengren; E. Lipiński, A. Łapicki, T. Łopalewski, A. Marianowicz, J. Marso, G. Miklaszewski, J. Minkiewicz, W. Natanson, H. Ożogowska, G. Pauszer-Klonowska, J. Prutkowski, M. Rusinek, A. Słonimski, A. Sternowa, A.M. Swinarski, D. Szaflarska, A. Szczepkowski, W. Szewczyk, S. Szmaglewska, A. Uniechowski, H. Vogler, W. Zechenter, J. Żebrowski].
Z. Niewidowski: [Trzydzieści] 30 lat życia z Madzią. Wspomnienia o Magdalenie Samozwaniec. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1988, 209 s.
A. Wojciechowska: Magdaleny z Kossaków Samozwaniec widzenie świata. [Rozprawa]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2000, 223 s. [analiza języka utworów M. Samozwaniec, tu także rozdział biograficzny].
Magdalena, córka Kossaka. Wspomnienia o Magdalenie Samozwaniec. Zebrał i oprac.: R. Podraża. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2007, 157 s.

Artykuły

Z. Irzyk: Z chłopskiej piersi i z buduaru. Współczesność 1959 nr 13.
C. Błońska: O Magdalenie, która dożyła sędziwego wieku, a umarła młodo. Profile 1972 nr 11.
A. Słonimski: Lilka [M. Pawlikowska-Jasnorzewska] i Madzia [M. Samozwaniec]. Tygodnik Powszechny 1975 nr 11, przedruk w: O Magdalenie Samozwaniec. Kraków 1979, w tegoż: Ciekawość. Warszawa 1981.
A. Brzozowska: Koliberek. Kultura i Życie 1984 nr 52.
A. Jarmolik: Nazwy barw w powieściach autobiograficznych Magdaleny Samozwaniec. Poradnik Językowy 1993 z. 1/2.
K. Olszański: Trzecie pokolenie w linii Wojciecha: Maria i Magdalena Kossakówny. W tegoż: Niepospolity ród Kossaków, Kraków 1994.
A. Wojciechowska: Świat brydżystów w tekstach Magdaleny Samozwaniec. W: Kreowanie świata w tekstach. Lublin 1995.
E. Mrowczyk: Romans popularny na pograniczu parodii. Acta Universitatis Wratislaviensis. Literatura i Kultura Popularna 1996 t. 5.
A. Szot-Łebkowska: Samozwaniec na Śląsku. Śląsk 2001 nr 4.

Na ustach grzechu

M. Ruszkowski: Językowe wykładniki parodii. Na przykładzie powieści Magdaleny Samozwaniec „Na ustach grzechu”. Poradnik Językowy 1997 z. 7.

Malowana żona

J. Lorentowicz. „Express Poranny1924 nr 271, przedruk w tegoż: Dwadzieścia lat teatru. T. 5. Warszawa 1935.
A. Słonimski. „Wiadomości Literackie1924 nr 40/42.
T. Żeleński (Boy). W tegoż: Flirt z Melpomeną. Wieczór piąty. Warszawa 1925, przedruk w tegoż: Pisma. T. 21. Warszawa 1964.

O kobiecie, która znalazła kochanka

L. Piwiński. „Wiadomości Literackie1930 nr 17.

Maleńkie karo karmiła mi żona

B. Dudziński. „Naprzód1937 nr 134.
W. Gombrowicz: Niedobre skutki nowoczesnej Teo. „Pion 1937 nr 9, przedruk w tegoż: Dzieła zebrane. T. 10. Paryż 1937, tamże 1977; Varia. Cz. 1. Lublin* 1989; Dzieła. T. 12. Kraków 1995, Varia. T. 1. tamże 2004.
K. Zbyszewski: Powieść brydżowa. Prosto z Mostu 1937 nr 11.

Świadome ojcostwo

A. Bar. „Tydzień Kulturalno-Literacki1936 nr 18.
A. Jesionowski. „Kultura1936 nr 19.
J. Lorentowicz. „Nowa Książka1936 nr 10.

Wróg kobiet

A. Jackiewicz: Powieści o kobietach. Kultura 1938 nr 11/12.
A. Jesionowski: Lektura na zielonej trawce. Kultura 1938 nr 34.
J. Lorentowicz. „Nowa Książka1938 nr 5.

Błękitna krew

• [K.A. Jeleński] KAJ: Pogrom cieni. Kultura”, Paryż 1954 nr 10.
A. Polewka: Mów mi – wuju!Echo Tygodnia1954 nr 28.
J. Księski: Błękitna krew traci barwę. Kultura i Życie 1955 nr 32.

Maria i Magdalena

J. Kott: Wspomnienia Magdaleny Samozwaniec. Przegląd Kulturalny 1957 nr 26.
S. Mackiewicz. „Kierunki1957 nr 5, przedruk w tegoż: Odeszli w zmierzch. Warszawa 1968.

Czy pani mieszka sama?

J. Kwiryn. „Nowe Książki1960 nr 14.

Młodość nie radość [Powieść satyryczna]

J. Rogoziński: Babcia tak sobie pleciuchna. Przegląd Kulturalny 1961 nr 5.

Zalotnica niebieska

J. Dużyk: Siostry z Kossakówki. Twórczość 1974 nr 10.

Łyżka za cholewą a widelec na stole

B. Czeszko: Nostalgia kuchenna. Nowe Książki 1974 nr 12.
M. Danilewicz-Zielińska: Sztuka kulinarna. Kultura”, Paryż 1975 nr 7/8.
B. Królikowski: Silva rerum polskiej kuchni. Twórczość 1975 nr 2.