RZEUSKA Maria

Urodzona 3 września 1908 w Warszawie; córka Bronisława Rzeuskiego, stolarza, i Bronisławy z Remiszewskich. W dzieciństwie przebywała z rodzicami przez trzy lata w Borysowie na Białorusi. Po powrocie zamieszkała w Siedlcach, gdzie ukończyła w 1928 Gimnazjum im. Królowej Jadwigi. Od 1929 studiowała na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie polonistykę jako przedmiot główny i filozofię jako przedmiot poboczny. Sympatyzowała z kręgiem lewicowych studentów i intelektualistów wileńskich. Debiutowała w 1934 recenzją monografii Stanisława Pigonia o Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza, opublikowaną w „Wiadomościach Literackich” (nr 29); zamieszczała tu recenzje do 1935. Uzyskawszy w 1935 magisterium, rozpoczęła pracę jako asystent Katedry Literatury Polskiej USB. W 1938 doktoryzowała się na USB na podstawie monografii poświęconej Chłopom Władysława Stanisława Reymonta (promotor prof. Manfred Kridl). Po wybuchu II wojny światowej mieszkała nadal w Wilnie przyłączonym, do Republiki Litewskiej. Po włączeniu Litwy do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w czerwcu 1940, pracowała jako korektorka w „Gazecie Ludowej”, przekształconej w sierpniu tego roku w „Prawdę Wileńską”; ogłosiła tu też dwa artykuły o Władysławie Stanisławie Reymoncie i Władysławie Orkanie. Podczas okupacji niemieckiej za pomaganie Żydom, została we wrześniu 1941 aresztowana przez gestapo w Wilnie. Zwolniona w lutym 1942 utrzymywała się z udzielania lekcji języka polskiego na tajnych kompletach i z pracy fizycznej. Po wyparciu Niemców z tego rejonu, pełniła od grudnia 1944 do czerwca 1947 funkcję naczelnika Wydziału Kultury w Urzędzie Głównego Pomocnika Rządu do Spraw Ewakuacji w Wilnie. Przyczyniła się do przewiezienia do kraju zabytków kultury polskiej, m.in. Archiwum Filomatów. W maju 1947 osiedliła się w Warszawie. Do grudnia 1948 pracowała jako referendarz w naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków. Następnie była adiunktem w Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego (UW). W 1948 została członkiem Komisji Historii Literatury Polskiej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, w 1950 członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Artykuły literackie publikowała w „Odrodzeniu” (1947-49) i „Zeszytach Wrocławskich” (1948-50). W 1954 została usunięta z UW (za krytykę marksistowskiej nauki o literaturze); w 1955 dzięki staraniom Zdzisława Libery i Stefana Żółkiewskiego otrzymała tytuł docenta UW. Od jesieni 1954 do przejścia na emeryturę w 1968 pracowała w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, przygotowując kartotekę uczonych polskich. Po 1956 publikowała sporadycznie artykuły literackie, często o charakterze polemicznym (m.in. w „Tygodniku Powszechnym” 1957-58) i rozprawy teoretyczne (m.in. w „Ruchu Filozoficznym” 1957 i „Roczniku Komisji Historycznoliterackiej” 1963). W ostatnich latach życia, ciężko chora, nie kontynuowała pracy naukowej. Zmarła 20 maja 1982 w Warszawie.