BIO

Urodzony 8 listopada 1899 w Krakowie; syn Mieczysława Kozłowskiego, urzędnika kolei i Izabeli z Buczyńskich, aktorki (od 1913 Kozłowska-Berson). Od około 1909 mieszkał we Lwowie i w 1911-14 uczył się w tamtejszej I Szkole Realnej. W tym czasie należał do harcerstwa. Wybuch I wojny światowej zastał go w Kijowie, gdzie spędzał wraz z rodziną wakacje. Ukończył tu Polskie Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze. W 1917/18 zbliżył się do polskiego środowiska teatralnego w Kijowie, statystował w teatrze Franciszka Rychłowskiego, był członkiem Teatru Studya Stanisławy Wysockiej. Zaprzyjaźnił się m.in. z Jarosławem Iwaszkiewiczem, z którym wspólnie tłumaczył Iluminacje i Sezon w piekle J.A. Rimbauda. W tym czasie pisał wiersze, prozę poetycką oraz utwory sceniczne (nieopublikowane). W marcu 1918 wstąpił wraz z J. Iwaszkiewiczem do formującego się w Winnicy na Ukrainie 3. Korpusu Polskiego; po miesięcznej służbie i rozbrojeniu Korpusu przez Austriaków, powrócił do Kijowa. We wrześniu tegoż roku przyjechał do Warszawy. Związał się z grupą poetów skupionych wokół pisma „Pro arte et studio”. Debiutował jako poeta 29 listopada 1918 w inauguracyjnym wieczorze kabaretu literackiego kawiarni Pod Picadorem. Przyjął pseudonim Jerzy Mieczysław Rytard (modyfikacja anagramu Rutar, utworzonego od imienia Rimbauda). W grudniu 1918 wstąpił do Warszawskiego Ochotniczego Oddziału Odsieczy Lwowa. Po zakończeniu walk w lutym 1919 wrócił do Warszawy. Pierwsze wiersze pt. Okrzyk pulsujący, Nowy uśmiech, Żywot ogłosił w 1919 w poznańskim tygodniku „Zdrój” (t. 7/8 z. 9/10); pierwsze opowiadania publikował w 1921 na łamach „Skamandra” (tu też utwory poetyckie do 1923) i dodatku literackiego dziennika „Naród”. Zajmował się też malarstwem abstrakcyjnym. W czasie wojny polsko-bolszewickiej, w styczniu 1920 został powołany do wojska i służył w 8. Pułku Artylerii Lekkiej. W styczniu 1921 został przeniesiony do rezerwy w randze plutonowego. Zamieszkał w Warszawie i pracował jako dziennikarz w „Kurierze Polskim”. Artykuły, felietony, sprawozdania sportowe publikował też na łamach „Gazety Wieczornej” (1921) i „Przeglądu Sportowego” (1921). Uprawiał turystykę krajoznawczą, narciarstwo i taternictwo, odbywał piesze wyprawy m.in. na Huculszczyznę, w Gorce i Tatry. Przyjeżdżał często do Zakopanego, przyjaźnił się z mieszkającymi tu twórcami, m.in. z Karolem Szymanowskim i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem. W 1922-23 uczestniczył wraz z narzeczoną, podhalańską artystką ludową i pisarką, Heleną Gąsienica-Roj, w tworzeniu libretta do baletu Harnasie K. Szymanowskiego, według wcześniejszego (1921) pomysłu kompozytora. W kwietniu 1923 po zawarciu małżeństwa, zamieszkał w Zakopanem. Wraz z żoną prowadził do 1926 Amatorski Podhalański Teatr Ludowy z kapelą Bartłomieja Obrochty. Współredagował pismo „Gazeta Zakopiańska i Dekady Literackie” (1923). Był jednym z inspiratorów Towarzystwa Teatralnego w Zakopanem, z którego w 1925 wyłonił się Teatr Formistyczny. Latem 1925 przebywał w Paryżu jako kierownik zespołu regionalnego, występującego w polskich pawilonach podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej. Był członkiem Sekcji Turystycznej i Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1926 powrócił do Warszawy, zamieszkał w Podkowie Leśnej. Artykuły i impresje literackie na tematy sportu i turystyki górskiej publikował m.in. w „Przeglądzie Sportowym” (1926-30), tygodniku „Świat” (1926-29, także podpisany: J.M.R., M.R., R.; tu w 1928-29 stałe działy Ze sportu, Tydzień sportowy), „Wiadomościach Literackich” (1927-29, 1931-34; tu w 1932-33 stały felieton Sto wierszy o sporcie). Od 1927 pracował jako dziennikarz w redakcji „Głosu Prawdy”, a następnie w 1929-32 jako redaktor działu wychowania fizycznego i sportu w „Gazecie Polskiej” (tu liczne artykuły podpisane także J.M.R.). Równocześnie w 1926-32 prowadził wspólnie z żoną w Zakopanem teatr regionalny, przekształcony w 1933 w Teatr Ludowy im. W. Orkana, działający przy Oddziale Zakopiańskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Oddziale Związku Artystów Plastyków. Od 1930 należał do Polskiego PEN Clubu. W 1932 zamieszkał ponownie w Zakopanem, które opuścił w 1936 po separacji z Heleną Roj-Rytardową, i powrócił do Warszawy. Wznowił tu współpracę z „Wiadomościami Literackimi” (1937-38). W 1938 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich). W 1938 i 1939 wyjeżdżał na Huculszczyznę, gdzie zbierał materiały dla Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny; w tym czasie zajmował się przekładami utworów huculskich, m.in. prozy Piotra Szekieryka (niepublikowane). W czasie okupacji niemieckiej przebywał początkowo w Warszawie, od marca 1940 mieszkał i pracował jako ogrodnik w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku. Ożenił się z Heleną Zielińską, z którą od 1941 mieszkał w Milanówku pod Warszawą. Zarobkował jako urzędnik, m.in. w Polskim Komitecie Opiekuńczym; brał udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym i współpracował z referatem literackim Wydziału Propagandy Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej. Spisywał wspomnienia z lat okupacji, które zostały zakupione dla mającego działać po wojnie wydawnictwa Wisła. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał nadal w Milanówku i kontynuował twórczość literacką. Publikował wspomnienia, felietony i opowiadania dla młodzieży, m.in. w czasopismach „Rzeczpospolita”, „Płomień”, „Płomyk”, „Warszawa”, „Nowiny Literackie”, „Radio i Świat”. Współpracował też z działem audycji lokalnych Polskiego Radia w Warszawie. W 1948-56 chorował na gruźlicę, w tym czasie pozostawał praktycznie bez środków do życia. W 1957 i 1959 wyjeżdżał do siostry mieszkającej w Anglii, gdzie odbywał wieczory autorskie w środowiskach polonijnych i nawiązywał kontakty z pisarzami emigracyjnymi. W 1960 przeniósł się do Warszawy. Zmarł 21 września 1970 w Warszawie.

Twórczość

1. Wniebowstąpienie. Powieść. Skamander 1922 nr 16-27. Wyd. osobne Warszawa, Toruń: Towarzystwo Wydawnicze Ignis 1923, 121 s. Przedruk zob. poz. .

2. Polowanie bogów. Powieść. Goniec Krakowski 1923 nr 283-319; 1924 nr 1-24.

3. Noże wiosny. [Wiersze]. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1929, 47 s.

Wiersze powstały w 1918-1928.

4. Podhale. Widowisko regionalne z muzyką, śpiewem i tańcami w 3 aktach. [Współautor:] H. Roj-Rytardowa. Prapremiera: Zakopane, Amatorski teatr regionalny ok. 1929. Druk fragmentów Aktu 2 pt. Podhale tańczy: „Wiadomości Literackie1929 nr 51.

Powst. 1928, Podkowa Leśna. Wystawienie: pt. Podhale tańczy w 1929 w Warszawie w Teatrze Ateneum. Czystopis w Bibliotece Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, 32 k.

5. Bal jesienny. [Opowiadania]. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1930, 204 s.

Zawartość

35 stopni w cieniu; Mecz; Sen czy jawa?; Między niebem i dolinami; Tu umarł Bartłomiej Obrochta; Nie!?...; Pod niebem wypukłym; Tęcza Gerbaulta; Na wielkiej grani; Skąd i dokąd płyniemy?; Szalona ballada; Comte Cagliostro; Kilka chwil z życia panny Agnieszki Gabier; Bal jesienny.

6. Karczma. Komediodramat w 3 aktach. [Współautor:] H. Roj-Rytardowa. Prapremiera: Zakopane, Teatr Ludowy im. W. Orkana 1933. Druk fragmentów: „Teatr Ludowy” 1934 nr 5 s. 57-67; „Kamena” 1935 nr 8/9. Por. poz. .

7. Koleba na Hliniku. (Przygody w Tatrach). [Powieść dla młodzieży; współautor:] H. Roj [-Rytardowa]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1933, 211 s. Wyd. 2 tamże 1949.

8. Dalekie spojrzenie. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Droga 1934, 123 s.

Zawartość

Dalekie spojrzenie [o J. Conradzie]; Białe wieże; Nie będzie ciszy tej nocy; Nieoczekiwane wzruszenia.

9. Wilczur z Prohyby. Powieść. [Współautor:] H. Rytardowa. Warszawa: Gebethner i Wolff 1935 [antydatowane 1934], 221 s.

Autorzy podpisani: H. i J.M. Rytardowie.

10. Na białej grani. [Powieść dla młodzieży; współautor:] H. Rytardowa. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska 1936, 202 s. Por. poz. .

11. Tysiąc chwil. Powieść. Warszawa: F. Hoesick 1936, 206 s.

12. Dolina wiatrów. Powieść. Kraków: Księgarnia Powszechna 1937 [antydatowane 1936], 308 s.

13. Wierchowina. [Powieść]. Kraków: Księgarnia Powszechna 1938 [antydatowane 1937], 271 s.

14. W oblężonej Warszawie. [Wspomnienia]. Druk fragmentów „Głos Robotniczy 1945 nr 134-142; „Za Wolność i Lud” 1972 nr 36-38.

Wspomnienia z lat 1939-1943, sprzedane w 1943 konspiracyjnemu wydawnictwu „Wisła”; autor podpisany: Antoni Buczyński. — Maszynopis w Bibliotece Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, 89 s.

15. W pięknych górach. Opowieść sportowa. Katowice: AWiR 1947, 207 s. Wyd. 2 Warszawa: AWiR 1948.

Nieznacznie zmieniona wersja powieści Na białej grani [poz. ]. — Wydanie bez podania nazwiska współautora.

16. Wspomnienia o Karolu Szymanowskim. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1947, 69 s. Wyd. 2 [poprawione] tamże 1982.

17. Zielone Święta. Komediodramat w 3 aktach. Warszawa: Prasa Chłopska 1948, 60 s.

Zmieniona wersja utworu Karczma [poz. ].

18. Barba. Powieść. Posłowie: E. Płomieński. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1956, 316 s. Por. poz. .

19. O chwyć mnie nagą!, ew [entualnie] Zrękowiny Tudli-Barby. Komedia w 5 aktach. Powst. 1956.

Na karcie tytułowej: Zaręczyny. Zrękowiny Tudli-Barby. — Maszynopis 168 kart w Bibliotece Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

20. Na wielkiej grani; Wniebowstąpienie. [Opowiadania i powieść]. Przedmowa: S. Lichański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 285 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Na wielkiej grani; Sen czy jawa ?; Między niebem i dolinami; Tu umarł Bartłomiej Obrochta; Nie!?...; Pod niebem wypukłym; Tęcze Gerbaulta; 35 stopni w cieniu; Mecz; Na wielkiej grani; Skąd i dokąd płyniemy?; Szalona Ballada, — z poz. : Białe wieże; Nie będzie ciszy tej nocy; Nieoczekiwane wzruszenia, — oraz: Echo starowiecza (I-II); Na Wierchowinie. — Wniebowstąpienie [poz. ].

21. Brat Albert. Tryptyk sceniczny z prologiem i epilogiem wg opowiadania K. Przerwy-Tetmajera. Powst. 1960, 23 k.

Maszynopis w Bibliotece Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

Utwory niepublikowane

zachowane w zbiorach Biblioteki Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

• [Sztuka teatralna w 1 akcie]. Powst. Kijów 1917, 33 k.
Izochimeny i Okrzyk pulsujący. [Tom wierszy i prozy poetyckiej]. Powst. ok. 1917-1918, 109 k.
Wspomnienia. T. 1-2. Powst. w latach 1930-1970, 152 + 74 k.
Czasy optymizmu. [Wspomnienia]. T. 1-2. Powst. 1957-1958, 150 + 130 k.

Przekłady i adaptacje

1. J.A. Rimbaud: Iluminacje. [Wiersze; współautor przekł.:] J. Iwaszkiewicz. Przekł. powst. Kijów 1917-1918. Druk „Zdrój” 1919 t. 7 z. 1/2 s. 18-23, z. 3/4 s. 43-49. Przedruk w: J.A. Rimbaud: Poezje. Warszawa 1956 s. 93-107.
W tłumaczeniu J.M. Rytarda i J. Iwaszkiewicza wiersze: Po potopie; Żywoty; Zdania; Mosty; Ślady kół; Miasta I; Kwiaty; Nokturn wulgarny; Sceny; Bottom.
2. Ziemia. Sztuka w 4 aktach (10 odsłonach) według powieści B. Prusa „Placówka”. [B.m.:] Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici1946, 99 s.
3. Pensja pani Latter. Obrazy sceniczne podług 1 tomu powieści B. Prusa „Emancypantki”. [Współautor:] J. Iwaszkiewicz. Warszawa: Czytelnik 1953, 139 s. Wystawienie: Warszawa, Teatr Współczesny 1954.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1957, 1963.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
Rocznik Literacki 1970, wyd. 1972 (J. Chudek).
Polski słownik biograficzny. T. 33. Cz. 4. Z 139. Warszawa; Kraków 1992 (A. Matuszyk).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (A. Konkowski).

Ogólne

Artykuły

J. Niemojewski: Poezja Rytarda. Powitanie. „Wiadomości”, Londyn 1959 nr 49.
K.A. Jaworski: Piewca Tatr. (W 70 rocznicę urodzin Jerzego Mieczysława Rytarda). Kamena 1969 nr 26, przedruk w tegoż: Pisma. Lublin 1973.
K. Brzozowska: Jerzy Mieczysław Rytard obrońca przegranej sprawy. Orzeł Biały 1970 nr 76.
S. Piotrowski: Jerzy Mieczysław Rytard (1899). W tegoż: Skalne Podhale w literaturze i kulturze polskiej. Warszawa 1970.
J. Łobodowski: O Jerzym Rytardzie. „Wiadomości”, Londyn 1971 nr 23.

Wniebowstąpienie

J. Iwaszkiewicz: Powieść o sile. Kurier Polski 1923 nr 345.
M. Dąbrowska. „Wiadomości Literackie1924 nr 32.
S.I. Witkiewicz. „Skamander1925 nr 37, przedruk w tegoż: Nowe formy w malarstwie i inne pisma estetyczne. Kraków 1959.
W. Chołodowski: Spowiedź dziecięcia wieku. Kultura 1970 nr 42.
S.I. Witkiewicz: Wniebowstąpienie” Jerzego Mieczysława Rytarda. W tegoż: Bez kompromisu. Warszawa 1976, przedruk w: Kartografowie dziwnych podróży. Kraków 2004.

Noże wiosny

S. Napierski. „Wiadomości Literackie1929 nr 5.

Podhale

T. Boy-Żeleński. W tegoż: Flirt z Melpomeną. Wieczór dziewiąty. Warszawa 1930, przedruk w tegoż: Pisma. T. 23. Warszawa 1965 [dot. wystawienia pt. Podhale tańczy].
A. Słonimski. „Wiadomości Literackie1930 nr 3 [dot. wystawienia pt. Podhale tańczy].

Bal jesienny

[W. Horzyca] W.H.Droga1930 nr 10.
S. Napierski: Styl, który nadchodzi... Wiadomości Literackie 1930 nr 47.

Dalekie spojrzenie

E. Breiter. „Wiadomości Literackie1934 nr 41.
H. Galle. „Nowa Książka1934 z. 8.

Wilczur z Prohyby

J. Lorentowicz. „Nowa Książka1935 z. 7.

Na białej grani

K. Czachowski. „Nowa Książka1937 z. 10.

Tysiąc chwil

Z. Janowski. „Pion1937 nr 9.
J. Lorentowicz. „Nowa Książka1937 z. 9.

Dolina wiatrów

H. Galle. „Nowa Książka1937 z. 5.

Wierchowina

S.R. Dobrowolski: Książka o wolności. Dziennik Ludowy 1938 nr 32.

W pięknych górach

L. Choromański: Góry, pycha germańska i gruzy Smętka. Warszawa 1948 nr 7.
[J.A. Szczepański] Jaszcz: W banalnych górach. Dziennik Literacki 1948 nr 5.

Wspomnienia o Karolu Szymanowskim

J. Broszkiewicz: Książki o Szymanowskim. Twórczość 1947 z. 7-8.
K. Truchanowski: W kręgu żywych. Nowiny Literackie 1947 nr 13.

Barba

J. Kleiner: Przyjemna opowieść. Tygodnik Powszechny 1957 nr 4.

Na wielkiej grani; Wniebowstąpienie

M. Sprusiński: Echa z dwudziestolecia. Tygodnik Powszechny 1959 nr 50.
[W. Szymborska] W.S.: Z różnych lat. Życie Literackie 1959 nr 46.
J. Speina. „Pomorze1960 nr 5.

Pensja pani Latter

J. Kott: Bryk z „Emancypantek. Przegląd Kulturalny 1954 nr 25, przedruk w tegoż: Jak wam się podoba. Warszawa 1955.
J. Stadnicki: Ja, sympatyk pani Latter. Tygodnik Powszechny 1954 nr 28.
S. Treugutt: Co zrobił Iwaszkiewicz, a co Kott?Przegląd Kulturalny1954 nr 26.