RYTARD Jerzy Mieczysław

Urodzony 8 listopada 1899 w Krakowie; syn Mieczysława Kozłowskiego, urzędnika kolei i Izabeli z Buczyńskich, aktorki (od 1913 Kozłowska-Berson). Od około 1909 mieszkał we Lwowie i w 1911-14 uczył się w tamtejszej I Szkole Realnej. W tym czasie należał do harcerstwa. Wybuch I wojny światowej zastał go w Kijowie, gdzie spędzał wraz z rodziną wakacje. Ukończył tu Polskie Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze. W 1917/18 zbliżył się do polskiego środowiska teatralnego w Kijowie, statystował w teatrze Franciszka Rychłowskiego, był członkiem Teatru Studya Stanisławy Wysockiej. Zaprzyjaźnił się m.in. z Jarosławem Iwaszkiewiczem, z którym wspólnie tłumaczył Iluminacje i Sezon w piekle J.A. Rimbauda. W tym czasie pisał wiersze, prozę poetycką oraz utwory sceniczne (nieopublikowane). W marcu 1918 wstąpił wraz z J. Iwaszkiewiczem do formującego się w Winnicy na Ukrainie 3. Korpusu Polskiego; po miesięcznej służbie i rozbrojeniu Korpusu przez Austriaków, powrócił do Kijowa. We wrześniu tegoż roku przyjechał do Warszawy. Związał się z grupą poetów skupionych wokół pisma „Pro arte et studio”. Debiutował jako poeta 29 listopada 1918 w inauguracyjnym wieczorze kabaretu literackiego kawiarni Pod Picadorem. Przyjął pseudonim Jerzy Mieczysław Rytard (modyfikacja anagramu Rutar, utworzonego od imienia Rimbauda). W grudniu 1918 wstąpił do Warszawskiego Ochotniczego Oddziału Odsieczy Lwowa. Po zakończeniu walk w lutym 1919 wrócił do Warszawy. Pierwsze wiersze pt. Okrzyk pulsujący, Nowy uśmiech, Żywot ogłosił w 1919 w poznańskim tygodniku „Zdrój” (t. 7/8 z. 9/10); pierwsze opowiadania publikował w 1921 na łamach „Skamandra” (tu też utwory poetyckie do 1923) i dodatku literackiego dziennika „Naród”. Zajmował się też malarstwem abstrakcyjnym. W czasie wojny polsko-bolszewickiej, w styczniu 1920 został powołany do wojska i służył w 8. Pułku Artylerii Lekkiej. W styczniu 1921 został przeniesiony do rezerwy w randze plutonowego. Zamieszkał w Warszawie i pracował jako dziennikarz w „Kurierze Polskim”. Artykuły, felietony, sprawozdania sportowe publikował też na łamach „Gazety Wieczornej” (1921) i „Przeglądu Sportowego” (1921). Uprawiał turystykę krajoznawczą, narciarstwo i taternictwo, odbywał piesze wyprawy m.in. na Huculszczyznę, w Gorce i Tatry. Przyjeżdżał często do Zakopanego, przyjaźnił się z mieszkającymi tu twórcami, m.in. z Karolem Szymanowskim i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem. W 1922-23 uczestniczył wraz z narzeczoną, podhalańską artystką ludową i pisarką, Heleną Gąsienica-Roj, w tworzeniu libretta do baletu Harnasie K. Szymanowskiego, według wcześniejszego (1921) pomysłu kompozytora. W kwietniu 1923 po zawarciu małżeństwa, zamieszkał w Zakopanem. Wraz z żoną prowadził do 1926 Amatorski Podhalański Teatr Ludowy z kapelą Bartłomieja Obrochty. Współredagował pismo „Gazeta Zakopiańska i Dekady Literackie” (1923). Był jednym z inspiratorów Towarzystwa Teatralnego w Zakopanem, z którego w 1925 wyłonił się Teatr Formistyczny. Latem 1925 przebywał w Paryżu jako kierownik zespołu regionalnego, występującego w polskich pawilonach podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej. Był członkiem Sekcji Turystycznej i Sekcji Narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1926 powrócił do Warszawy, zamieszkał w Podkowie Leśnej. Artykuły i impresje literackie na tematy sportu i turystyki górskiej publikował m.in. w „Przeglądzie Sportowym” (1926-30), tygodniku „Świat” (1926-29, także podpisany: J.M.R., M.R., R.; tu w 1928-29 stałe działy Ze sportu, Tydzień sportowy), „Wiadomościach Literackich” (1927-29, 1931-34; tu w 1932-33 stały felieton Sto wierszy o sporcie). Od 1927 pracował jako dziennikarz w redakcji „Głosu Prawdy”, a następnie w 1929-32 jako redaktor działu wychowania fizycznego i sportu w „Gazecie Polskiej” (tu liczne artykuły podpisane także J.M.R.). Równocześnie w 1926-32 prowadził wspólnie z żoną w Zakopanem teatr regionalny, przekształcony w 1933 w Teatr Ludowy im. W. Orkana, działający przy Oddziale Zakopiańskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Oddziale Związku Artystów Plastyków. Od 1930 należał do Polskiego PEN Clubu. W 1932 zamieszkał ponownie w Zakopanem, które opuścił w 1936 po separacji z Heleną Roj-Rytardową, i powrócił do Warszawy. Wznowił tu współpracę z „Wiadomościami Literackimi” (1937-38). W 1938 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich). W 1938 i 1939 wyjeżdżał na Huculszczyznę, gdzie zbierał materiały dla Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny; w tym czasie zajmował się przekładami utworów huculskich, m.in. prozy Piotra Szekieryka (niepublikowane). W czasie okupacji niemieckiej przebywał początkowo w Warszawie, od marca 1940 mieszkał i pracował jako ogrodnik w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku. Ożenił się z Heleną Zielińską, z którą od 1941 mieszkał w Milanówku pod Warszawą. Zarobkował jako urzędnik, m.in. w Polskim Komitecie Opiekuńczym; brał udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym i współpracował z referatem literackim Wydziału Propagandy Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej. Spisywał wspomnienia z lat okupacji, które zostały zakupione dla mającego działać po wojnie wydawnictwa Wisła. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał nadal w Milanówku i kontynuował twórczość literacką. Publikował wspomnienia, felietony i opowiadania dla młodzieży, m.in. w czasopismach „Rzeczpospolita”, „Płomień”, „Płomyk”, „Warszawa”, „Nowiny Literackie”, „Radio i Świat”. Współpracował też z działem audycji lokalnych Polskiego Radia w Warszawie. W 1948-56 chorował na gruźlicę, w tym czasie pozostawał praktycznie bez środków do życia. W 1957 i 1959 wyjeżdżał do siostry mieszkającej w Anglii, gdzie odbywał wieczory autorskie w środowiskach polonijnych i nawiązywał kontakty z pisarzami emigracyjnymi. W 1960 przeniósł się do Warszawy. Zmarł 21 września 1970 w Warszawie.