BIO

Urodzony 5 kwietnia 1915 w Żninie; syn Kazimierza Rychlewskiego, ziemianina i prawnika, jednego z organizatorów powstania wielkopolskiego w 1918, i Felicji z Gniadkiewiczów (zmarła 1920). W 1935 ukończył Gimnazjum Humanistyczne w Bydgoszczy. Jako uczeń ogłaszał pierwsze utwory w międzyszkolnym piśmie „Ogniwa”. W 1935-36 odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych w Grudziądzu. W 1936 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim. W tym czasie publikował wiersze i felietony w „Kurierze Poznańskim” i „Dzienniku Bydgoskim” oraz pisał od 1936 teksty dla rozgłośni Polskiego Radia w Poznaniu (m.in. fraszki pod pseudonimem Farys). Nadto artykuły i recenzje zamieszczał w 1938-39 w „Kulturze” i „Tęczy”. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 walczył w kampanii wrześniowej. Dostawszy się do niewoli Armii Czerwonej (w Lubelskiem), zbiegł i przedostał się do Wilna. Kontynuował studia na tamtejszym uniwersytecie. Do lutego 1940 był komendantem domu akademickiego. Został aresztowany i osadzony w więzieniu na Łukiszkach za wysyłanie przez tajną radiostację krótkofalową informacji na użytek emigracyjnego rządu polskiego. Wypuszczony na skutek interwencji ambasady brytyjskiej, wkrótce został ponownie aresztowany i osadzony w obozie w Żagarach. Zwolniony po pewnym czasie i znów aresztowany w styczniu 1941, zdołał zbiec w czasie transportu w czerwcu tegoż roku. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej przedostał się jesienią 1941 do Warszawy. Brał udział w pracy konspiracyjnej jako oficer (instruktor) Armii Krajowej (AK) oraz współredaktor i publicysta pisma Młodzieży Wielkiej Polski „Praca i Walka” (pod pseudonimem Sławomir Lewart). Tropiony przez gestapo, w końcu 1943 przeszedł na Węgry, z zamiarem przedostania się na Zachód, co się nie powiodło. Przebywał w Budapeszcie, zapisał się na wydział prawa na Uniwersytecie im. P. Pázmánya oraz zajmował się także publicystyką polityczną (pod pseudonimem Krzysztof Zbrucz). W maju 1944 powrócił do Warszawy i podjął pracę w redakcji konspiracyjnego pisma „Walka”, organie Stronnictwa Narodowego. Walczył w powstaniu warszawskim. Po kapitulacji dostał się do obozu w Pruszkowie, skąd zbiegł. Przebywał w Grójeckiem i w ramach działalności zleconej przez dowództwo AK wydawał na powielaczu „Biuletyn Radiowy”. W grudniu 1944 schronił się przed grożącym mu aresztowaniem w Krakowie, gdzie zastał go koniec wojny. W kwietniu 1945 objął kierownictwo literackie rozgłośni Polskiego Radia w Gdańsku i Teatru Dramatycznego w Sopocie. Był współzałożycielem pisma „Wiatr od Morza”. W 1946 został kierownikiem literackim pisma „Echa Borów Nadbałtyckich” (tu w 1946 Kronika kultury Wybrzeża). Brał aktywny udział w organizowaniu imprez kulturalnych na Wybrzeżu i akcji oświatowej na Warmii i Mazurach. W 1946-49 był doradcą Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi, redaktorem literackim dwutygodnika „Film” (1946) i kierownikiem grupy scenariuszowej Filmu Polskiego (1946-49). W 1949 przeniósł się do Warszawy. W 1953 był aresztowany z powodów politycznych. W 1955 został członkiem Związku Literatów Polskich. W tymże roku ożenił się z Marią Zawistowską (rozwiedzeni). W 1956-63 brał udział w akcji spotkań autorskich na terenie całego kraju. Uczestniczył w rejsach dalekomorskich, zaproszony przez Polskie Linie Oceaniczne. Był stałym współpracownikiem pism „Kierunki” (1956-61), „Słowo Powszechne” (1960-64; tu stały felieton tygodniowy, a w 1963 cykl reportaży pt. Gawędy włóczykija) i „Zwierciadło” (1961-66; tu w 1964-66 cykl reportaży z podróży po USA), w których publikował liczne prace literackie i krytyczne. Od 1957 był członkiem Polskiego PEN Clubu. Jesienią 1964 na zaproszenie Fundacji Kościuszkowskiej wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie brał udział w licznych spotkaniach autorskich. W 1965-66 redagował w Los Angeles „Panoramę Polonii”. Od końca 1966 przebywał w Paryżu, gdzie opracował cykl audycji pt. Paryż w oczach Polaka dla radia paryskiego, a od 1967 kolejno w Szwajcarii, Belgii i Republice Federalnej Niemiec. W 1968 zamieszkał w Rzymie i od tego roku prowadził w radiu watykańskim cykl pogadanek pt. Polonika rzymskie — instytucje i sylwetki. Równocześnie kontynuował akcję spotkań autorskich w środowiskach polonijnych. Od 1972 przebywał jako świecki mieszkaniec, kustosz w klasztorze na Monte Soratte, zajmując się pracą literacką. W 1973 powrócił do Polski i zamieszkał w Chomiąży Szlacheckiej pod Żninem. Publikował artykuły w „Stolicy” (1974-75). W 1977-78 wyjeżdżał z odczytami i na spotkania autorskie do USA i Kanady. Założył w Żninie fundację imienia swojego ojca. Zmarł po wypadku samochodowym 12 września 1987 w Radziejowie pod Włocławkiem; pochowany w Żninie.

Twórczość

1. Hakenkreuz nad Pesztem. (Wspomnienia Krzysztofa Zbrucza). [Powieść]. Ilustrowany Kurier Polski 1947 nr 207-270; pt. W szponach zbrodni; W szponach czcicieli zbrodni. (Hakenkreuz nad Pesztem). „Echo Krakowa” 1947 nr 339-353; 1948 nr 1-82.

Pierwsza wersja powieści Zielone granice zob. poz. .

2. Wrocław miasto studentów. [Scenariusz filmu dokumentalnego; współautor:] J. Plucińska. Ekranizacja 1947.

3. Człowiek z gutaperki. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1949, 280 s.

Zawartość

Gleba wszelkiego dopustu; Licht aus!; Sardes gore!; Ludzie spod kul; Laokoon; Fotoplastikon.

4. Zielone granice. [Powieść]. Łódź: Księgarnia Naukowa 1949, 286 s. Wyd. nast.: wyd. 2 zmienione i uzupełnione z podtytułem Wspomnienia Krzysztofa Zbrucza. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX” 1960, 484 s.; wyd. 3 tamże 1981. Por. poz. .

5. Kto da więcej. (Jednoaktówka). [Współautor:] K. Winkler. Stolica 1952 nr 18 s. 12-13.

6. Zwiastuny. Widowisko w 5 odsłonach o Gromadzie „Grudziąż”. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe Centralnej Rady Związków Zawodowych 1953, 78 s. Wyd. 2 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965, 120 s.

7. Admirał i junga. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1954, 198 s.

8. Czapka frygijska. Powieść o Gromadzie Grudziąż. Warszawa: Czytelnik 1956, 462 s.

9. Noc porachunku. [Utwór dramatyczny w 1 akcie]. Materiały Repertuarowe 1957 nr 2 s. 87-104.

10. Gore!, czyli Szewc bez butów. Sztuka w 2 aktach. Uwagi inscenizacyjne: E. Aleksandrowski. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe, Związek Ochotniczych Straży Pożarnych 1958, 50 s.

11. Pukiel włosów. [Utwór dramatyczny w 1 akcie]. Teatr Ludowy 1959 nr 9 s. 475-484.

12. Habit i czako. Powieść z okresu powstania listopadowego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1960, 471 s.

Oparta na wspomnieniach: [K.W. Białynia Rzepecki] Białyniak: Pamiętniki starego żołnierza.

13. Hasło „Korridor. [Utwór dramatyczny w 1 akcie]. Teatr Ludowy 1960 nr 3 s. 140-166. Przedruk w: Na scenę. Teksty dla polskich zespołów teatralnych. T. 2. Poznań 1960 s. 61-106.

Nagrody

Nagroda w konkursie Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich na jednoaktówkę dla Polonii zagranicznej w 1959.

Wersja rozszerzona z podtytułem: Sztuka w 3 aktach. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1964, 109 s.

14. Otwarte niebo. [Opowiadania]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1960, 296 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Laokoon; Licht aus; Sardes gore!; Gleba wszelkiego dopustu; Fotoplastikon, — oraz: Na miarę ludzką; Kto to był?; To byli czarne.

15. Sombrero. [Opowiadania]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1962, 180 s.

Zawartość

Wspaniały świat żagla; Alarm dźwięk zapalny; Sombrero; Skonaj, pieśni!; Synogarlica; Niemcewiczowskie uroczysko; Ziemia planeta ludzi; Ostatnia wigilia.

16. Muszkieterowie znad Wisły. [Powieść]. T. 1-2. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982, 76 + 76 s.

Utwory niepublikowane

W zbiorach Agencji Autorskiej (od 1995 w Bibliotece Stowarzyszenia Autorów „ZAiKS”):.

Chichot Mefista. Dramat w 3 aktach z epilogiem. Powst. Szwajcaria 1967.
Pieczęć krwi. Dramat w 3 aktach. [O M. Kolbe]. Powst. Rzym 1969; druk posłowia J. Rychlewski. „Wiadomości”, Londyn 1971 nr 47 [wycofany z Agencji Autorskiej w Warszawie w 1982].
Gdzieś była, Judyto?! Powst. Monte Soratte 1970; druk fragmentów „Kierunki” 1981 nr 33 s. 5.
Niżej pasa. Komedia sportowa w 3 aktach. [Współautor:] J. Senator. Powst. przed 1973.

Adaptacje

M. Gorki: Matka. Z powieści M. Gorkiego „Matka” w przekł. H. Górskiej wybrał i oprac. J. Rychlewski. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 134 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966, 1979.

Wywiady

Wszędzie spotykam ciekawych ludzi .... Rozm. A. Bańkowska. Poradnik Bibliotekarza 1961 nr 10.
• Rozm. A. Nawrocki. Nowa Wieś 1980 nr 28.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (M. Brykalska).
Polski słownik biograficzny. T.33. Cz.3. Z.138. Wrocław 1992 (A. Biernacki).

Ogólne

Artykuły

A. Dawidowicz: Janusz Rychlewski (5 IV 1915-12 IX 1987). Tygodnik Polski 1987 nr 50.

Człowiek z gutaperki

B. Dudziński: Niedobry debiut. Nowa Kultura 1950 nr 15.
Z. Lichniak. „Przegląd Powszechny1950 t. 229 z. 2.
Z. Starowieyska-Morstinowa: Książka doznań prawdziwych. Tygodnik Powszechny 1950 nr 10.

Zielone granice

J. Dobraczyński: Jeszcze raz wojenne przygody. Kierunki 1961 nr 17.
Z. Kozarynowa: Książki o okupacji: Warszawa — Budapeszt i z powrotem. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 45.

Czapka frygijska

A. Lutnik: Druga strona medalu. Życie Literackie 1956 nr 20.

Habit i czako

A. Bronikowski: Klęska listopadowej nocy. Słowo Powszechne 1961 nr 279.
Z. Kozarynowa: Dwie książki dobrego pióra. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 19 [dot. też: Otwarte niebo].
S. Podhorska-Okołów: Czwartakami ten pułk nazywano .... Twórczość 1961 nr 5.

Otwarte niebo

S. Błaut: Zastygnie dla potomności. Tygodnik Powszechny 1960 nr 33.
Z. Kozarynowa: Dwie książki dobrego pióra. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 19 [dot. też: Habit i czako].

Sombrero

S.E. Bury: Na pograniczu autentyku i fikcji. Wrocławski Tygodnik Katolików 1963 nr 16.
Z. Kozarynowa: Sombrero. „Wiadomości”, Londyn 1963 nr 45.

Muszkieterowie znad Wisły

J. Lewoń: Powieść z roli. Nowe Książki 1984 nr 9.