BIO

Urodzony 1 lipca 1896 we wsi Zwiniarz pod Nowym Miastem; syn Franciszka Ruczyńskiego, małorolnego chłopa, i Marianny z Roszewiczów. Dzieciństwo spędził w Zwiniarzu, gdzie w 1903-10 uczęszczał do niemieckiej szkoły elementarnej. Następnie pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa. W tym czasie zaczął tworzyć pierwsze wiersze w języku polskim. W 1916-18 odbywał służbę wojskową w armii niemieckiej, m.in. w Szczytnie i Mrągowie. W 1919-22 uczęszczał do Seminarium Nauczycielskiego w Lubawie; w 1922 zdał maturę. Debiutował wierszem okolicznościowym pt. Trzeci Maj, opublikowanym w 1920 na łamach „Głosu Lubawskiego”. Wiersze, artykuły i opowiadania drukował później w pismach „Pielgrzym”, „Drwęca”, „Dziennik Tczewski”, „Gazeta Działdowska”, „Słowo Pomorskie”. Pracował jako nauczyciel szkoły podstawowej w Sochach (1922-23), a następnie do 1939 w Tuczkach pod Działdowem. W 1923 ożenił się ze Stanisławą Zyznowską, nauczycielką. Należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Był sekretarzem kółka rolniczego w Koszelewach, wygłaszał odczyty z zakresu uprawy roli, sadownictwa i pszczelarstwa. W 1928-32 pełnił obowiązki wójta gminy Tuczki, w 1933 prowadził księgi Urzędu Stanu Cywilnego na terenie gminy. Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 przedostał się wraz z rodziną w okolice Rypina, następnie do Warszawy. W październiku został wraz z grupą inteligencji aresztowany przez Niemców i przez kilka tygodni więziony na Pawiaku jako zakładnik. Po zwolnieniu z aresztu przeniósł się najpierw do Zwiniarza, a następnie w sierpniu 1940 do Mławy, gdzie początkowo pracował jako robotnik w składzie opału i smarów, a od wiosny 1942 był księgowym w Urzędzie Stanu Cywilnego w Stupsku pod Mławą. Po wycofaniu się Niemców organizował w lutym 1945 szkołę w Dąbku pod Mławą. W maju tegoż roku zamieszkał w Olsztynie, gdzie przez kilka miesięcy kierował kursem pedagogicznym dla przyszłych nauczycieli. W 1946-54 uczył historii w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 w Olsztynie i wieczorowym liceum dla pracowników Milicji Obywatelskiej. Wchodził w skład zespołu redakcyjnego pisma „Wiadomości Mazurskie” (1945-47), współpracował stale z regionalnym dodatkiem „Słowa Powszechnego” pt. „Słowo na Warmii i Mazurach” (1952-76; w 1954-55 członek kolegium redakcyjnego), publikował w tym tygodniku liczne wiersze, prozę i artykuły. Drukował też w „Życiu Olsztyńskim” (1953-56) i „Głosie Olsztyńskim”. W 1952 został członkiem Związku Literatów Polskich. Należał do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Jako członek olsztyńskiej delegatury Państwowego Instytutu Sztuki zajmował się zbieraniem pieśni ludowych na terenie Mazur i Ziemi Lubawskiej. Uczestniczył w akcji repolonizacyjnej na terenach Warmii i Mazur, wygłaszając pogadanki historyczne w ramach występów zespołu estradowego Żywe Słowo. We wrześniu 1956 przeszedł na rentę i przeniósł się do Lubawy. W 1957 został członkiem Frontu Jedności Narodu. Od 1960 należał do Stowarzyszenia „PAX” (wchodził w skład zarządu Oddziału Wojewódzkiego). Był jeszcze dwukrotnie żonaty: z Ireną Wiśniewską, a później z Anną Drozdowską. Kontynuował twórczość poetycką, liczne wiersze publikował m.in. na łamach „Chłopskiej Drogi” (1970-79). Otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in.: wraz z zespołem „Słowa na Warmii i Mazurach” nagrodę im. W. Pietrzaka (1962), nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (1971), nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie (1971), nagrodę miesięcznika „Warmia i Mazury” (1976) oraz regionalną nagrodę im. M. Lengowskiego, przyznawaną przez Stowarzyszenie „PAX” (1977). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1964) i Krzyżem Komandorskim (1976) Orderu Odrodzenia Polski, złotą odznaką „Zasłużony dla Warmii i Mazur”, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1971), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1976). Zmarł 8 czerwca 1979 w Lubawie.

Twórczość

1. [Wiersze w:] Poezje Warmii i Mazur. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1953 s. 100-156.

Tu także szkic T. Ruczyńskiego: Poeta ludu mazurskiego. (Życiorys własny), s. 97-99.

2. Sędziwa droga Jubilatki. [Sztuka sceniczna w 3 aktach]. Prapremiera: Lubawa 1964.

Wystawienia następne

Wystawienie podczas obchodów 700-lecia Lubawy [inf.: T. Ruczyński: Z tamtych lat. Warszawa 1977 s. 184].

3. Z sercem, z duszą. [Wiersze]. Olsztyn: Pojezierze 1965, 22 s.

4. Wybór wierszy. Przedmowa: W. Gębik. Olsztyn: Pojezierze 1972, 116 s.

5. Opowiadania z pogranicza. [Szkice historyczno-etnograficzne]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1973, 356 s.

Zawartość

Od autora. – Terra Lubavia [dot. historii Lubawy]; Lata walki [dot. historii ziemi lubawskiej i ostródzkiej w 1806-1910]; Ludzie czynu [dot. K.C. Mrongowiusza, G. Gizewiusza, T. Rzepnikowskiego, A. Wolszlegera, I. Łysakowskiego]; Rok 1920 [dot. kampanii plebiscytowej na Warmii i Mazurach]; Między wojnami [dot. historii Lubawy w 20-leciu międzywojennym]; Pod hitlerowskim terrorem; Wyzwolenie; Z gawęd pogranicza [teksty anegdot z okolic Lubawy]; Legendy, podania, baśnie [14 ludowych opowieści z Lubawy i okolic]; Wierzenia i zabiegi magiczne [z terenu ostródzko-lubawskiego]; Obrzędy rodzinne i doroczne; Pieśni ludowe [teksty 19 pieśni spisanych przez T. Ruczyńskiego].

6. Z tamtych lat. [Pamiętnik]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX 1977, 184 s.

Wspomnienia od 1896 po lata 50. XX wieku.

7. Biała Pani na Zamku Lubawskim. [Baśnie ludowe]. Olsztyn: Pojezierze 1978, 69 s.

Zawartość

O zaklętej księżniczce kurzętnickiego zamku; Legendy z Bratiana; Święte gaje; Biała Pani na zamku lubawskim; O Zamkowej Górze; Biedasz; Łążyńskie legendy; Dzwony w jeziorze Kociołek; Czerwona Woda pod Wałdykami; Dziwy tylickiego jeziora; Rajek Kuczera; Ożenek Ksawerego; Jak to Kaczorowski do Torbowa się przeprowadził; O parobku, który grochu nie lubił; O pijaku, który był w piekle; Uprzykrzony talar.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1967.

Słowniki i bibliografie

T. Oracki: Teofil Ruczyński. W tegoż: Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku). Warszawa 1983.
Rocznik Literacki 1979 wyd. 1983 (A. Biernacki).
Polski Słownik Biograficzny. T. 32. Cz. 4. Wrocław 1991 (J. Chłosta).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (T. Oracki).

Ogólne

Książki

E. Kruk: Teofil Ruczyński, działacz i poeta. Olsztyn: Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej 1971, 37 s. [zawiera: artykuł E. Kruka: Poezja jako dokument ludowego dziedzictwa, oraz 10 wierszy T. Ruczyńskiego].

Artykuły

J. Oleksiński: Teofil Ruczyński, nauczyciel, poeta i działacz społeczny. Głos Nauczycielski 1970 nr 26.
T. Swat: Wierny pani poezji. Słowo na Warmii i Mazurach 1971 nr 26.
E. Kruk: Jeden z pasterzy polskości. Gazeta Olsztyńska 1976 nr 133.
H. Syska: Polskie są Mazury. W tegoż: Rozmaitości znad Łyny. Warszawa 1978.
A. Staniszewski: Teofil Ruczyński (1896-1979). Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1979 nr 4.

Opowiadania z pogranicza

Z. Lietz. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie1973 nr 3.

Z tamtych lat

J. Lis: Trudne lata. WTK 1977 nr 35.
A. Staniszewski: Na Lubawszczyźnie. Nowe Książki 1977 nr 20.
A. Wernic: Spisane sercem. Kierunki 1977 nr 35.