BIO

Urodzony 6 lipca 1901 w Łodzi; syn Edmunda Rembeka (z rodziny alzackich Francuzów, do ok. 1920 używał nazwiska Ehrenberg), kierownika robót budowlanych, i Kazimiery z Osmanowiczów. W dzieciństwie mieszkał w Łasku, a w 1909 przeniósł się z rodzicami do Piotrkowa Trybunalskiego. Uczęszczał tu do gimnazjum rosyjskiego, a później polskiego gimnazjum H. Dąbrowskiego. Należał do organizacji harcerskiej, współredagował szkolne pisemko „Razem”. W 1918 został członkiem tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1919 wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego, jako kanonier 1. baterii 10. Kaniowskiego Pułku Artylerii Polowej brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. był na linii demarkacyjnej litewskiej, uczestniczył w walkach nad Dźwiną, pod Warszawą i w Zamościu. Po zdemobilizowaniu w lutym 1921, zdał w czerwcu maturę w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim, po czym pracował na budowach prowadzonych przez ojca w Łasku. Od października tego roku do 1929 studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim; w 1921 uczęszczał nadto na wydział dziennikarski w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Utrzymywał się w tym czasie z różnych dorywczych zajęć, m.in. udzielając lekcji polskiego na kursach dla dorosłych prowadzonych przez Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego. Należał w tym czasie do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Równocześnie rozpoczął twórczość literacką, debiutował w harcerskim czasopiśmie „Ognisko”, w którym w 1922/23 ogłaszał powieść w odcinkach pt. Ekspedycja karna. W 1923 nawiązał współpracę z „Robotnikiem”, na którego łamach do 1928 publikował nowele. W 1923 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). Od 1924 uczył języka polskiego kolejno w Gimnazjum Żeńskim im. M. Konopnickiej w Radomiu, w Gimnazjum Żeńskim w Łęczycy, a potem w Gimnazjum Koedukacyjnym Rosyjskiego Towarzystwa Dobroczynności w Równem Wołyńskiem. Otrzymawszy w 1928 honorarium po wydaniu powieści Nagan, odbył dłuższą podróż; odwiedził Czechosłowację, Austrię, Włochy, Francję. Następnie przez około pół roku przebywał w Algierii, pracując jako kreślarz w biurze budowlanym; reportaże z pobytu w Algierii zamieszczał w „Tygodniku Ilustrowanym” (1928/29). Po powrocie do kraju, zamieszkał w 1929 w Milanówku i pracował jako urzędnik pocztowy w Warszawie. W 1934 przeniósł się do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie pracował do 1938 jako nauczyciel w Szkole Handlowej, a w 1937/38 także w Prywatnym Koedukacyjnym Gimnazjum Kupieckim; w 1938 uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich w zakresie języka polskiego, historii oraz nauki o Polsce. W 1935 ożenił się z Marią z Dalewskich Dehnelową. Rozwijał twórczość literacką; fragmenty prozy, artykuły i recenzje publikował m.in. w 1938-39 w „Kurierze Porannym”, „Polityce” i „Prosto z Mostu”. W 1939 otrzymał nagrodę literacką miasta Kalisza im. A. Asnyka. Po wybuchu II wojny światowej w 1939, brał udział w obronie Warszawy; pracował w Biurze Propagandy Obrony Stolicy, pełnił funkcję komendanta schronu, przygotowywał audycje radiowe. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Milanówku. Uczestniczył w działalności konspiracyjnej jako członek Armii Krajowej oraz nauczyciel w tajnym szkolnictwie. Publikował artykuły w konspiracyjnym miesięczniku społeczno-literackim, wydawanym przez ugrupowanie Polskich Socjalistów, „Lewą marsz” (1942-43). Po zakończeniu wojny pracował przez krótki czas w Ministerstwie Kultury w Łodzi. Kontynuował twórczość literacką, ogłaszał prozę, artykuły i recenzje m.in. w „Dziś i Jutro” (1945-47), „Radiu i Świecie” (1945), „Przekroju” (1946-47). Należał nadal do ZZLP (od 1949 Związku Literatów Polskich; do rozwiązania Związku w 1983). W 1947 wrócił do Piotrkowa Trybunalskiego; zarabiał lekcjami prywatnymi. Mieszkał też okresowo w Milanówku i Warszawie (od 1956 na stałe). W 1949 był przez kilka miesięcy zatrudniony w redakcji „Związkowca”. W następnych latach znajdował dorywcze zajęcia m.in. w Bibliotece Publicznej w Warszawie, a także jako korepetytor, korektor i adiustator. Pracował m.in. nad powieścią z lat 1820-30 pt. Wianek Malwiny i opowieścią z 1939 roku pt. Wrzesień (nieukończone; fragmenty maszynopisów i rękopisów w Bibliotece Narodowej). Od 1956 do grudnia 1981 był członkiem Stowarzyszenia „Pax”; opracowywał recenzje wewnętrzne dla Instytutu Wydawniczego „Pax”. Publikował sporadycznie w „Tygodniku Katolickim”, „Słowie Powszechnym”, „Kierunkach” i „Kulturze”. Przygotowywał tom Uzupełnienia brązownicze, złożony z artykułów i polemik na tematy historyczne. Zajmował się też twórczością przekładową z języka rosyjskiego i francuskiego. W 1958 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Zmarł 21 marca 1985 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. Ekspedycja karna. [Powieść dla młodzieży]. Ognisko 1922 nr 6, 8-11, 13-19; 1923 nr 1.

2. Nagan. Powieść. Robotnik 1928 nr 32-92. Wyd. osobne Warszawa, Kraków, Lublin: Gebethner i Wolff 1928, 244 s. Wyd. nast. z posłowiem T. Burka Warszawa: Czytelnik 1990.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: H. Szof. Polskie Radio 1995.

3. W polu. Opowieść. Warszawa: Biblioteka Polska 1937, 465 s. Wyd. nast.: Paryż: Instytut Literacki 1958; T. 1-2. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1983; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993; [wyd. 5] Warszawa: Towarzystwo Upowszechniania Czytelnictwa 1996.

Nagrody

Nagroda Kasy Literackiej im. F.S. Lewentala w 1938, nagroda Ministra Kultury i Sztuki w 1945.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: B. Helbrecht. Polskie Radio 1997.

4. Przemoc i szabla. Powieść z XVIII w. Kurier Poranny 1939 nr 118-184. Wyd. osobne Warszawa: Agawa 2001, 206 s.

Dot. Józefa Wybickiego.
W czasie okupacji niemieckiej Z. Mitzner zakupił prawa do wydania powieści dla mającego działać po wojnie wydawnictwa „Wisła”.

5. Wyrok na Franciszka Kłosa. Powieść z roku 1943. „Dziś i Jutro1946 nr 48-51; 1947 nr 1-16. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo E. Kuthana 1947, 200 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione przez autora Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1956, wyd. 3 poprawione tamże 1977; [wyd. 4] Wraz z albumem fotosów z filmu A. Wajdy. Warszawa: Agawa 2000.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: H. Szof. Polskie Radio 1997.

telewizyjne

Scenariusz filmu telewizyjnego: A. Wajda, Z. Malanowicz. Telewizja Polska 2000.

6. Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1956, 391 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1971; Warszawa: Czytelnik 1977; [wyd. 4] Warszawa: Agawa 2001.

Stanisław Rembek zamierzał pierwotnie włączyć do tomu także opowieść pt. „Światełko” [informacja i maszynopis, s. 16 w Dziale Rękopisów Biblioteki Narodowej w Warszawie].

Zawartość

Ballada o wzgardliwym wisielcu; Przekazana sztafeta; Igła wojewody.

Adaptacje

radiowe

opowiadania Igła wojewody: Radio 1970.

filmowe

opowiadań: Przekazana sztafeta; Igła wojewody: pt. Szwadron. Scenariusz: J. Machulski. Ekranizacja 1992.

7. Dzienniki. Rok 1920 i okolice. Wstęp: J. Siedlecka. Warszawa: Agawa 1997, 252 s.

Zawiera dzienniki z lat 1914, 1918-1928, 1937 oraz 6 listów S. Rembeka do różnych adresatów z lat 1955, 1958, 1960, dot. sytuacji S. Rembeka jako pisarza oraz cytaty z wypowiedzi krytycznych na temat jego twórczości.

Dziennik okupacyjny [1940-1944]. Z przedmową M. Nowakowskiego. Warszawa: Agawa 2000, 335 s.

8. Cygaro Churchila. Warszawa: Agawa 2004, 379 s.

Zawartość

Zawiera utwory prozą drukowane w latach 20-tych, 60-tych i 70-tych w prasie oraz wcześniej nie publikowane, tu m.in.: Wrzesień, s. 141-256 [opowieść z 1939]; Opuszczone działo, s. 25-130 [opowiadania, które miały się złożyć na niezrealizowany zamysł powieściowy o wojnie polsko-bolszewickiej].

Przekłady

1. M. Gogol: Opowiadania. [Przeł.: S. Rembek i M. Małek]. Warszawa: Biblioteka „Rolnik Polski 1949, 64 s. [wkładka].
2. V. Lidin: Wrzesień – pora jesień. [Opowiadania]. Tłumaczenie: I. Bajkowska, S. Rembek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 229 s.
3. G. Gafencu: Ostatnie dni Europy. Podróż dyplomatyczna w 1939 roku. Przedmową i posłowiem oraz przypisami opatrzył: S. Zabiełło. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1984, 125 s.
4. R. Sabatini: Czarny Łabędź. [Powieść]. Szczecin: Glob 1988, 177 s.

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN 1951.

• Informacja rodziny 2000.

Wywiady

Stanisław Rembek. Rozm. Z. Irzyk. „Kierunki 1978 nr 45.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
Polski słownik biograficzny. T. 31 cz.1 (z.127). Wrocław; Kraków 1988 (T. Burek).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (J. Rzymowski).

Ogólne

Książki

M. Lalak: Między historią a biografią. O prozie Stanisława Rembeka. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 1991, 156 s.

Artykuły

S. Kołaczkowski: Wojna jako mistrzyni. O Stanisławie Rembeku. Prosto z Mostu 1939 nr 26-27.
J. Mitkowski: Stanisław Rembek o powstaniu styczniowym. Tygodnik Powszechny 1955 nr 20.
J. Katz: Nikczemna, smutna planeta. (Trzy książki Stanisława Rembeka). Kultura 1972 nr 10 [dot. W polu; Wyrok na Franciszka Kłosa; Ballada o wzgardliwym wisielcu].
Z. Irzyk: Wojna i romantyzm. Kierunki 1974 nr 44.
B. Ciągardlak: Koniec legendy. (O prozie Stanisława Rembeka). Przegląd Humanistyczny 1979 nr 4.
• [A. Grajewska] K. Narutowicz: Pomnik. Kierunki 1985 nr 16.
A. Nowakowski: Zapach, miłość i... Dekada Literacka 1990 nr 2.
I.E. Adelgejm: Polskaja proza mežvoennogo dvadcatiletja. Moskva 2000, passim.
T.Z. Zapert: Pisarz przemilczany. Rzeczpospolita 2000 nr 102.
A. Chruszczyński: Glosy do wizerunku Stanisława Rembeka. W 100-lecie urodzin twórcy. Studia i Materiały Polonistyczne 2002 t. 6.
M. Urbanowski: Historia Rembeka. W tegoż: Oczyszczenie. Kraków 2002.
M. Lalak: Postać Żyda w prozie Stanisława Rembeka. W tegoż: Niepokojąca reszta. Szczecin 2004.
C. Miłosz: Rembek. „Tygodnik Powszechny2004 nr 18.
H. Gosk: Estetyczny wymiar etyki w literackich obrazach Wielkiej Wojny (Jaroslav Hašek, Erich M. Remarqe, Stanisław Rembek). W tejże: Zamiast końca historii. Warszawa 2005.

Nagan

J.J. Pluta: Obraz wojny w międzywojennej prozie Rembeka (Na podstawie powieści „Nagan” i „W polu”). Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 1979 nr 68.

W polu

S. Czosnowski. „Pion1937 nr 29.
S. Królikiewicz: Hamlet na wojnie. Kultura 1937 nr 51/52.
L. Piwiński. „Życie Literackie1937 nr 5.
E. Breiter: Powieść o wojnie. Wiadomości Literackie 1938 nr 13.
M. Koszyc-Szołajska: Nowa powieść o wojnie. Sygnały 1938 nr 44.
W. Pietrzak: Literatura o wojnie. Prosto z Mostu 1938 nr 51.
K. Wyka. „Nowa Książka1938 nr 2.
J. Wittlin: Opowieść wojenna Rembeka.Wiadomości”, Londyn 1959 nr 23.
W. Wohnout: Beck, Szembek, Rembek. „Kultura”, Paryż 1959 nr 3.
J.J. Pluta: Obraz wojny w międzywojennej prozie Rembeka (Na podstawie powieści „Nagan” i „W polu”). Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie 1979 nr 68.

Przemoc i szabla

M. Urbanowski: Jeszcze Polska... Życie 2000 nr 51.
K. Iwasiów: Przemoc i historia. Nowe Książki 2001 nr 8.
J. Gizella: Powieść wydobyta z szuflady. W tegoż: Pożegnanie z uproszczeniami. Kraków 2003.

Wyrok na Franciszka Kłosa

J. Ficowski: Dzieło surowego realizmu. Tygodnik Warszawski 1947 nr 35.
J. Gawałkiewicz: Czwarty strzał. Odra 1947 nr 43/44.
E. Korzeniewska: Nowa powieść Rembeka. „Kuźnia1947 nr 51/52.
Z. Lichniak: Powieść Rembeka. „Dziś i Jutro1947 nr 49, przedruk w tegoż: Obrachunki ze współczesnością. Warszawa 1955, Z mojego ćwierćwiecza. Warszawa 1972.
J. Bocheński: Pijacka plotka o okupacji. Literacki Dziennik Ludowy 1948 nr 2.
J.E. Płomieński. „Warszawa1948 nr 2.
S. Fita. „Tygodnik Katolicki1956 nr 9.
M. Nowakowski: O „Wyroku na Franciszka Kłosa. (Pamięci Stanisława Rembeka). Kultura”, Paryż 1985 nr 6, toż „Kultura Niezależna”* 1985 nr 10. Przedruk w tegoż: Karnawał i post. Paryż 1988, wyd. nast. Warszawa 1990.
J. Gizella: Kanonier z cywilną odwagą. W tegoż: Pożegnanie z uproszczeniami. Kraków 2003 [dot. też Dziennik okupacyjny].

Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe

B. Królikowski: O powstaniu styczniowym ballad troje. Kierunki 1958 nr 18.
S. Grochowiak: Okrutne drogi nadziei. Kultura 1971 nr 39.
W. Maciąg: Z wyobraźni i z natury. Życie Literackie 1971 nr 34.
Z. Umiński: Styczniowe ballady Stanisława Rembeka. Życie i Myśl 1971 nr 9.
A. Szymańska: Historyzm Rembeka. „Twórczość1972 nr 3.

Dzienniki. Rok 1920 i okolice

W. Paźniewski: Kanonier Rembeka. „Nowe Książki1998 nr 6.
Z. Skrok: Kanonier Rembeka. „Literatura1998 nr 7/8.

Dziennik okupacyjny

M. Nowakowski: Dziennik okupacyjny Rembeka. „Rzeczpospolita1998 nr 105.
A. Kaczorowski: Ballada o Grodzisku. Gazeta Wyborcza 2000 nr 48.
M. Kubicki: Wojna według Rembeka. „Arcana2000 nr 6.
B. Skaradziński: Szarzyzna okupacyjnej makabry. Nowe Książki 2000 nr 3.
J. Gizella: Kanonier z cywilną odwagą. W tegoż: Pożegnanie z uproszczeniami. Kraków 2003 [dot. też Wyrok na Franciszka Kłosa].

Cygaro Churchila

W. Chmielewski: Z szuflady niepokornego pisarza. Nowe Książki 2005 nr 3.
K. Masłoń: Batalista bez przydziału. „Rzeczpospolitadod. Plus Minus 2005 nr 212.