BIO

Urodzona 27 lutego 1943 w Poznaniu; córka Janusza Dunin-Michałowskiego, z wykształcenia doktora filozofii, do 1939 przemysłowca, i Zofii ze Szreybrowskich, nauczycielki muzyki. Na początku lat pięćdziesiątych (po aresztowaniu ojca z powodów politycznych) przebywała przez pewien czas wraz z siostrami w Domu Dziecka, prowadzonym przez siostry urszulanki w Otorowie pod Poznaniem. W 1956-60 uczęszczała do II Liceum Ogólnokształcącego im. Generałowej J. Zamoyskiej w Poznaniu, następnie studiowała polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu; w 1965 uzyskała magisterium. Debiutowała w 1963 omówieniem dramatu Adolfa Nowaczyńskiego Komendant Paryża, opublikowanym na łamach pisma „Proscenium” (nr 2; podpisana D. Dunin-Michałowska); z pismem tym współpracowała do 1969. W 1965 wyszła za mąż za Józefa Ratajczaka, poetę, prozaika, krytyka. W tymże roku została zatrudniona jako asystent, od 1968 jako starszy asystent, Katedry Filologii Polskiej UAM. Zajęła się historią i teorią dramatu i teatru. W 1974 obroniła na UAM rozprawę doktorską pt. Teatr Artystyczny Bolesława Leśmiana. (Problem przełomu teatralnego w Polsce 1893-1913) (promotor profesor Jerzy Ziomek). W 1978 zaczęła prowadzić w Instytucie Filologii Polskiej UAM seminaria i zajęcia dla specjalizacji teatrologicznej na temat dramatu i teatru; od 1998 także na temat historii i teorii teatru muzycznego. W 1984 habilitowała się na podstawie rozprawy Przestrzeń w dramacie i dramat w przestrzeni teatru. W 1990 została redaktorem serii Dramat w Teatrze – Teatr w Dramacie (wyd. od 1992). W tymże roku objęła funkcję kierownika Pracowni Teatru i Filmu w Instytucie Filologii Polskiej UAM, przekształconej w 1993 w Zakład Teatru i Filmu, a później w Zakład Dramatu i Teatru. W 1991 została mianowana profesorem nadzwyczajnym, w 1993 profesorem zwyczajnym UAM. W 1996 została członkiem Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk (PAN), w 1999 Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN, jest też członkiem Polskiego Towarzystwa Historyków Teatru, Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Fédération Internationale de la Recherche Théâtrale, Société Internationale d'Histoire Comparee du Théâtre, de l’Opéra et du Ballet, Fédération Internationale pour la Recherche Théâtrale (FIRT). Wchodzi w skład komitetów naukowych czasopism „Teatr” (od 1996), „Archiwum Emigracji”, „Balagan. Slavisches Drama, Theater und Kino” (Monachium), „Théâtre Opera Ballet” (Paryż), w których także drukuje artykuły i studia. Należała do członków założycieli Towarzystwa Przyjaciół Biblioteki Raczyńskich. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1987). Mieszka w Poznaniu.

Twórczość

1. Bunt, zdarzenie teatralne. [Utwór dramatyczny; współautor:] J. Ratajczak. Prapremiera: Poznań, Teatr Nowy 1977.

2. Teatr Artystyczny Bolesława Leśmiana. Z problemów przełomu teatralnego w Polsce (1893-1913). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1979, 245 s., Z prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Rozprawa doktorska.

3. Fotel recenzenta. Witold Noskowski, Jerzy Koller, Konstanty Troczyński. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 221 s.

Zawartość

Wstęp. – W. Noskowski (1874-1939). Opowieści Teramedesa; J. Koller (1882-1970). Salonowiec, causeur i archiwista; K. Troczyński (1906-1939). Recenzent teatralny w latach kryzysu.

4. Przestrzeń w dramacie i dramat w przestrzeni teatru. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1985, 240 s., Filologia Polska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 30.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego III stopnia w 1986.

Zawartość

Wstęp. – I. Scena – świat a l'italienne: „Pod dach” – „po plener”!; Obraz w ramie sceny; Punkt wyjścia (Palladio i Aleotti); Scena włoska – na ziemi polskiej. – II. Przestrzenie polskiego dramatu: między Soplicowem a Wawelem: Podstawowa relacja. (Teatr i dramat); W kręgu gatunków. (Komedia); Opozycje przestrzenne. (Stolica i Kuflowice); Dwie przestrzenie – dwie rzeczywistości. (Miejski salon i wiejski dworek); W drodze do Soplicowa; Tragedia. („Wszędy jednaka” i „przede wszystkim narodowa”); Wawel. (Scena narodowej tragedii).

5. Komedia oświeconych 1752-1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1993, 414 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Edukacji Narodowej (łącznie z antologią „Polski dramat emigracyjny 1939-1969”, Prace redakcyjne poz. ) w 1994.

Zawartość

Wstęp. – I. Między tradycją a nowoczesnością [dot. F. Bohomolca, F.U. Radziwiłłowej, W. Rzewuskiego]. – II. Dwa sezony sceny narodowej [dot. J. Bielawskiego, F. Bohomolca, T. Lipskiego]. – III. Klasyczna i sentymentalna [m.in. o komediach A.K. Czartoryskiego, F. Karpińskiego, F. Kniaźnina]. – IV. Komedia obyczajowa. – V. F. Zabłockiego „Komedia naprędce”. – VI. Komedia i polityka. – Zakończenie.

6. Obrazy narodowe w dramacie i teatrze. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1994, 405 s.

Zawartość

Wprowadzenie. – Obraz, dramat, mit narodowy. – Cz. I: „Stał dwór...”; O narodowej idylli. – Cz. II: „W krwawym polu...”; Scena polskiego powstania. – Posłowie.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Próby dramatyczne Tytusa Czyżewskiego. Dialog 1968 nr 2 s. 68-79.
Odbiorca teatralny wobec nowatorskich propozycji. (Na przykładzie warszawskiego Teatru Artystycznego). W: Tradycja i nowoczesność. Wrocław 1971 s. 69-88, przedruk w: Wprowadzenie do nauki o teatrze. T. 3. Wrocław 1978.
Eksperyment w teatrze i „Teatr Eksperymentalny. W: Z teorii teatru. Poznań 1972 s. 102-132.
Siła fatalna” romantycznego gestu. Teksty 1972 nr 5 s. 120-135.
Z problemów geografii teatru. W: Biografia – geografia – kultura. Wrocław 1975 s. 219-247.
Z problemów interpretacji aktorskiej w teatrze polskim XIX wieku. Studia Polonistyczne 1975 nr 2 s. 125-144.
Szarlatan i teatr. Teksty 1976 nr 2 s. 28-46.
Krzesła Moliera i „Krzesła” Ionesco. (Szkic niesceniczny w 3 aktach). Teksty 1977 nr 5/6 s. 190-211.
Sufler i Napoleon Stefana Jaracza. Dialog 1977 nr 10 s. 156-164.
Teatr albo „trzeba mieć ciało.... Teksty 1977 nr 2 s. 116-134.
Przestrzeń domu w dramacie i teatrze. Pamiętnik Literacki 1978 z. 2 s. 87-110.
Krytyka znawców i krytyka profanów. W: Wokół teorii i historii krytyki teatralnej. Katowice 1979 s. 85-95.
Martwym być na życia scenie. Teksty 1979 nr 3 s. 76-96.
Teatr jako interpretator dzieła literackiego. W: Zagadnienia literaturoznawczej interpretacji. Wrocław 1979 s. 233-256, przedruk w: Problemy teorii dramatu i teatru. Wrocław 1988.
Obraz i słowo w ramie sceny. W: Pogranicza i korespondencje sztuk. Wrocław 1980 s. 129-139.
Polskie „szkoły żon. Pamiętnik Literacki 1980 z. 1 s. 81-122.
Wanda w świątyni dziejów. Studia Polonistyczne 1980 nr 8 s. 103-117.
Czas teraźniejszy recenzenta – czas teraźniejszy teatru. (O felietonach teatralnych Witolda Noskowskiego). W: Szkice o krytyce teatralnej. Katowice 1981 s. 42-66.
Przestrzenie narodowej tragedii. Pamiętnik Literacki 1981 z. 2 s. 43-82.
Teatralność i sceniczność. W: Miejsca wspólne. Warszawa 1985 s. 63-85, przedruk w: Problemy teorii dramatu i teatru. Wrocław 1988.
Wędrówka jako model życia i twórczości aktora w teatrze polskim w XIX wieku. W: Z dziejów teatru krakowskiego. Kraków 1985 s. 167-194.
Monodram” z pierwszych stron „Teatru” (1952). W: Polska krytyka teatralna lat 1944-1980. Katowice 1986 s. 56-72.
Teatr prowincjonalny i prowincja teatralna w XIX stuleciu. W: Polski teatr prowincjonalny. Łódź 1987 s. 11-33.
Tragedia i komedia w krytyce teatralnej pierwszego dwudziestolecia XIX wieku. W: Od tragedii do groteski. Katowice 1988 s. 7-24.
Projekt scenicznego ukształtowania słowa w komedii czasów stanisławowskich. W: Kultura żywego słowa w dawnej Polsce. Warszawa 1989 s. 218-243.
Recenzje teatralne Wilama Horzycy. 1921-1930. Pamiętnik Teatralny 1989 z. 2/4 s. 313-324, przedruk w: Krytycy teatralni XX wieku. Wrocław 1992.
Komedioopera polityczna powstania listopadowego. W: Warszawa teatralna. Warszawa 1990 s. 129-147.
Sługa dwóch panów: dwoisty żywot dramatu. Teksty Drugie 1990 nr 5/6 s. 80-92, przedruk w: Problemy teorii literatury. Seria 4. Wrocław 1998.
Święte legiony. Rzecz o mechanizmach sakralizacji w dramacie popularnym lat dwudziestych. W: Popularny dramat i teatr religijny w Polsce. Lublin 1990 s. 207-243.
Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja w dramacie polskim XIX i XX wieku. W: Sejm Czteroletni i jego tradycje. Warszawa 1991 s. 329-366.
Teatr i dramat europejski w XVIII wieku. W: Europa i świat w epoce oświeconego absolutyzmu. Warszawa 1991 s. 32-87.
Dramat nieobecny. [Dot. literatury emigracyjnej]. Dialog 1992 nr 3 s. 117-127, przedruk w: Między Polską a światem. Warszawa 1992.
Dramat scenicznie ułożony. W: Dramat i teatr pozytywistyczny. Wrocław 1992 s. 223-232.
Dramat, teatr, polityka (1791-1792). W: Rok Monarchii Konstytucyjnej. Warszawa 1992 s. 123-136.
Farsa mieszczańska a relacje międzytekstowe. W: Między tekstami. Warszawa 1992 s. 314-338.
Portret krytyczny” Bolesława Leśmiana. W: Krytycy teatralni XX wieku. Wrocław 1992 s. 23-39.
Nie tylko o farsie. W: Sztuka aktorska a dramat. Warszawa 1993 s. 231-250.
Polski Hamlet, czyli „Bitwa nad Mozgawą. W: Od Shakespeare'a do Szekspira. Gdańsk 1993 s. 119-133.
Świat Fredrowskich jednoaktówek. Pamiętnik Literacki 1993 z. 1 s. 27-51.
Cud nad Wisłą. Obrazy wojny polsko-sowieckiej 1920 roku w dramacie popularnym lat dwudziestych. Roczniki Humanistyczne 1994 z. 1 s. 123-135, przekł. francuski w: L'Europe et son combat pour la liberté à travers le théâtre et l’opéra. Paris 1996.
Komedie Aleksandra Fredry a komediopisarstwo polskie XIX wieku. W: Księga w dwusetną rocznicę urodzin Aleksandra Fredry. Wrocław 1994 s. 109-122, przedruk w: Wypisy z prac naukowych do ćwiczeń z historii literatury romantyzmu. Szczecin 1997.
La Pologne et l'Europe dans la troisième partie des „Aieux” d’Adam Mickiewicz. W: Le théâtre et l'Opera tous le signe de l'histoire. Paris 1994 s. 109-120.
Światło duszy i lampy rozumu. W: Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989. Poznań 1994 s. 265-281, przekł. angielski w: „Renesance” 1995 vol. 47 nr 3-4.
Komedia w epoce Młodej Polski. W: Stulecie Młodej Polski. Kraków 1995 s. 519-532.
O dramatach przepolszczonych. W: Oświecenie: kultura i myśl. Gdańsk 1995 s. 279-300.
Tajemnice Poznania. Kronika Miasta Poznania 1995 nr 4 s. 27-54.
Teatralna Odyseja: o twórczości scenicznej Drugiej Emigracji. W: Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945-1990. Londyn 1995 s. 248-279.
Alojzy Feliński; Franciszek Wężyk; Ludwik Kropiński; Antoni Hoffmann. W: Pisarze polskiego Oświecenia. T. 3. Warszawa 1996 s. 173-198; 304-332; 333-360; 586-608.
Dramat z dramatem. W: Wiedza o literaturze i edukacja. Warszawa 1996 s. 450-465.
Dwie sztuki Tadeusza Różewicza. „Kartoteka” i „Do piachu” jako przykład sukcesu i porażki. Poznańskie Studia Polonistyczne 1996 t. 23 s. 225-248, przekł. niemiecki w: Polnisch-deutsche Theaterbeziehungen seit dem zweiten Weltkrieg. Tübingen 1998.
Pierwsza komedia Aleksandra Fredry. W: W krainie pamiątek. Wrocław 1996 s. 89-99.
Silva w teatrze i teatr Silvy. W: Archiwum „Wiadomości”. T. 2. „Wiadomości” i okolice. Toruń 1996 s. 39-56.
Szkoła jednoaktówki w teatrze polskim lat 1800-1830. W: Gatunki dramatyczne a typy teatru. Łódź 1996 s. 31-44.
Teatr mój widzę powszechny...” Wojciecha Bogusławskiego zbiór zasad funkcjonowania sceny ojczystej. Wiek Oświecenia 1996 t. 12 s. 27-42.
W labiryncie... W: Stanisław Wyspiański. Studium artysty. Kraków 1996 s. 51-66.
• „Małe Zwierciadło” Cypriana Norwida. „Poznańskie Studia Polonistyczne1997 T. 24 s. 129-150.
Fredro albo o niejednoznaczności. W: Nie tylko o Norwidzie. Poznań 1997 s. 207-219.
Kilka uwag o parodii w dawnym teatrze. W: Przez znaki – do człowieka. Poznań 1997 s. 331-351.
Kościuszko pod Racławicami” Anczyca – arcydzieło patriotycznej sceny popularnej. W: Kościuszko – powstanie 1794 roku – tradycja. Warszawa 1997 s. 285-304.
Lwów w dramacie polskim XVIII, XIX i XX wieku. W: Teatr polski we Lwowie. Warszawa 1997 s. 104-121.
Od „Szewskiego święta” do pogrzebu szewca. W: Igraszki trafu, teatru i tematów. Poznań 1997 s. 59-73.
DOM emigracyjnego dramatu. W: Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939. Wrocław 1998 s. 123-160.
Dramatopisarstwo Pierwszej i Drugiej Emigracji. Polonistyka 1998 nr 6 s. 324-334.
Noc i dzień w trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. W: Pośród spraw publicznych i teatralnych. Warszawa 1998 s. 129-142.
Noc włoska i „Noc amerykańska. W: Konteksty polonistycznej edukacji. Poznań 1998 s. 383-394.
Zamknijcie drzwi od kaplicy.... W: Księga Mickiewiczowska. Poznań 1998 s. 73-101.
Karol Szymanowski pisze operetkę... W: Opera polska w XX wieku. Poznań 1999 s. 47-60.
Słowacki teatralny. W: Słowacki współczesny. Warszawa 1999 s. 124-144.
Uśmiech kota z Cheshire; „Horsztyński” Słowackiego: historia, chaos, dramat. W: Na schodach Klio. Poznań 1999 s. 15-34; 51-79.

Prace redakcyjne

1. Polska tragedia neoklasycystyczna. Wybór, [wstęp] i oprac.: D. Ratajczakowa. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1989, CLXXXI, 399 s., Biblioteka Narodowa I, 260.
2. Ad Vocem. „Suplement” do konferencji „Twórczość dramatyczna i teatralna polskiej emigracji 1939-1989”. Red.: D. Ratajczakowa, J. Ratajczak. Poznań: [b.w.] 1992, 128 s.
3. Dramat i teatr postanisławowski. Studia. Rozprawy. Artykuły. Redakcja naukowa D. Ratajczakowa. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1992, 290 s.
4. Dramat i teatr pozytywistyczny. Redakcja naukowa D. Ratajczakowa. Cz. I. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1992, 272 s.
5. Dramat i teatr romantyczny. Redakcja naukowa Wrocław: Wiedza o Kulturze 1992, 339 s.
6. Polski dramat emigracyjny 1939-1969. Antologia. Wybór i oprac.: D. Ratajczakowa. Poznań: Lektor 1993, 891 s.
Opracowanie dramatów: M. Lurczyński: Die alte Garde; W. Gombrowicz: Ślub; J. Niemojewski: Anita; J. Pietrkiewicz: Scena na trzy ściany; B. Przyłuski: Czas pojednany; K. Wierzyński: Towarzysz Październik; S. Themerson: Kość w gardle; K. Sowiński: Dzień Dominika; A. Bobkowski: Czarny piasek; M. Hemar: Pierwiastek z minus jeden; W. Budzyński: Waiting-Room; M. Pankowski: Chrabąszcze.

Nagrody

Nagroda Ministra Edukacji Narodowej (łącznie z Komedia oświeconych 1752-1795, Twórczość poz. ) w 1994, nagroda Civitas Christiana w 1994.
7. Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989. Praca zbiorowa. Pod red.: I. Kierc, D. Ratajczakowej, J. Wachowskiego. Poznań: Acarus 1994, 291 s.
8. A. Fredro: Zemsta. Wstęp i oprac.: D. Ratajczakowa. Universitas 1997, 188 s.
9. Igraszki trafu, teatru i tematów: drobne scherza i scherzanda naukowe. Pod red.: D. Ratajczakowej, B. Judkowiak. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne 1997, 124 s., Z prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
10. Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939. Red.: E. Kalemba-Kasprzak, D. Ratajczakowa. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1998, 348 s.
11. A. Fredro: Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca. Wstęp i oprac.: D. Ratajczakowa. Kraków: Universitas 1998, 253 s.
12. Na schodach Klio. Jedenaście ćwiczeń z myśli o dramacie historycznym. Pod red. D. Ratajczakowej i I. Kierc. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne 1999, 240 s., Z prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1999.

Teatr Artystyczny Bolesława Leśmiana

J. Popiel. „Ruch Literacki1981 nr 6.
Z. Greń: Stylizacje. W tegoż: Teatr zamknięty. Kraków, Wrocław 1984.

Fotel recenzenta

Z. Greń: Wreszcie Poznań. Życie Literackie 1982 nr 11.
G. Rajchert. „Scena1982 nr 10.

Przestrzeń w dramacie i dramat w przestrzeni teatru

A. Hausbrandt: Termopile czy Cheronea?Zdanie1986 nr 11.
M. Klimowicz. „Pamiętnik Literacki1987 z. 3.

Komedia oświeconych 1752-1795

J. Pawłowiczowa. „Pamiętnik Literacki1994 z. 4.
I. Kadulska. „Wiek Oświecenia1995 t. 11.

Obrazy narodowe w dramacie i teatrze

J. Godlewska: Polskie, arcypolskie. Teatr 1996 nr 4.
A. Kwiatkowska. „Życie i Myśl1996 nr 4.
E. Łubieniewska. „Ruch Literacki1996 nr 6.
R. Węgrzynek. „Pamiętnik Literacki1997 z. 1.
M. Zinowiec: Obraz i podobieństwo. Sycyna 1997 nr 4.

Dramat i teatr postanisławowski

M. Dębowski. „Ruch Literacki1994 nr 1/2.

Dramat i teatr pozytywistyczny

D. Kosiński. „Ruch Literacki1993 nr 1/2.

Polski dramat emigracyjny 1939-1969

J. Kopciński: Dramat reanimowany. Dialog 1995 nr 2.
Ratajczakowa. W.: Antologia dramatu emigracyjnego. Kultura”, Paryż 1995 nr 4.
J. Wolski. „Przegląd Powszechny1997 nr 3.

Teatr i dramat polskiej emigracji 1939-1989

J. Wolski: Polski teatr na emigracji. Przegląd Powszechny 1997 nr 9.