BIO

Urodzony 29 lutego 1932 w Poznaniu; syn Jana Ratajczaka, pracownika urzędu pocztowego, i Ludwiki z domu Tatarek. Dzieciństwo spędził w Poznaniu. Po wybuchu II wojny światowej wysiedlony wraz z rodziną z Poznania, mieszkał w czasie okupacji niemieckiej kolejno w Dubinie pod Rawiczem, Ostrowcu Świętokrzyskim i od 1943 w Kielcach. W 1945 powrócił do Poznania, gdzie rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Marii Magdaleny. Po rocznej przerwie spowodowanej chorobą kontynuował naukę w Liceum im. K. Marcinkowskiego. Debiutował w 1951 fraszkami Reklama i Luftwaffe, opublikowanymi w dodatku „Gazety Poznańskiejpt.Widnokrąg” (nr 3). Wiersze, artykuły i recenzje drukował też m.in. w „Gazecie Poznańskiej” (1951-68; też pod pseudonimami: J.R., Jan Ratajczak, Józef Tatarek, (jr), (r.), (ra); m.in. w 1961-62 cykl reportaży pt. Notatnik moskiewski) i „Głosie Wielkopolskim” (1951-60, i od 1965; także pod pseudonimami: G. Erjot, Grzegorz Erjot, Jan Ratajczak, (jr)). Od 1951 należał do Koła Młodych przy Oddziale Poznańskim Związku Literatów Polskich (ZLP; od 1953 przewodniczący Koła). Po zdaniu matury w 1953, studiował filologię rosyjską na Uniwersytecie Warszawskim i od 1955/56 polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu; w 1960 uzyskał magisterium. W czasie studiów należał do Zrzeszenia Studentów Polskich. Był jednym z założycieli poznańskiej grupy poetyckiej Wierzbak (1956) i współorganizatorem zainicjowanych przez nią ogólnopolskich festiwali poezji w Poznaniu (1957, 1958, 1959, 1961). W 1958 ożenił się z Ireną Henschke, nauczycielką (rozwód 1963). W 1958-62 pracował jako kierownik artystyczny klubu studentów Od Nowa, gdzie organizował m.in. tzw. poniedziałki poetyckie. Publikował we „Współczesności” (1958-68; też podpisany: (jr)), „Nadodrzu” (1960-69). W 1960 został członkiem ZLP. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. kilkakrotnie nagrodę Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu (1958, 1959, 1960, 1962, 1967), nagrodę Pierścienia, Peleryny i Pióra, przyznawaną przez Klub Studentów Wybrzeża „Żak” w Gdańsku (1966). Zajął się także twórczością dla dzieci; jako autor wierszy i sztuk lalkowych nawiązał współpracę z „Płomyczkiem” (1962-67, 1971, 1978-86). W 1964 pracował jako lektor języka polskiego na UAM. W 1965 wszedł w skład redakcji pisma „Nurt”; publikował tu do 1969 artykuły, recenzje oraz cykl Zbliżenia (też pod kryptonimami: j.r., J.R.). Współpracował nadto z „Teatrem” (1965-81, liczne recenzje), „Poezją” (1966-68, 1973-78) i „Miesięcznikiem Literackim” (1967, 1972-88), drukował też w „Faktach” (1973-85). W 1965 ożenił się z Dobrochną Dunin-Michałowską, historykiem literatury. W 1966 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1966-80 pracował na stanowisku starszego redaktora w Redakcji Literackiej rozgłośni Polskiego Radia w Poznaniu. Pełnił też obowiązki kierownika literackiego Teatru Lalki i Aktora „Marcinek” (1966-68) i Teatru Polskiego (1970-71) w Poznaniu. W 1972-80 odbywał liczne podróże po Europie. W 1972-82 należał do Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W 1976 otrzymał nagrodę im. J. Kasprowicza, a w 1980 nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci. W 1980-84 pełnił obowiązki redaktora do spraw teatru w Ośrodku Telewizji Polskiej w Poznaniu i ponownie kierownika literackiego w Teatrze Polskim. Zajmował się badaniem literatury i kultury okresu Młodej Polski. W 1982 doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na podstawie rozprawy pt. Zagasły „brzask epoki (promotor profesor Wiesław Szymański). W 1983-90 był członkiem nowego ZLP. W 1984 pracował w Ogólnopolskim Ośrodku Sztuki dla Dzieci i Młodzieży. Kontynuował współpracę z „Głosem Wielkopolskim” (do 1991; tu cykle: w 1984 pt. Spotkania z książką, w 1990 Notes londyński, w 1991 Notatki znad Dunaju), „Gazetą Poznańską” (do 1986). W 1985 otrzymał nagrodę literacką im. W.S. Reymonta. W tymże roku przeszedł na rentę inwalidzką. W 1990 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Artykuły i wiersze publikował m.in. w „Sztuce dla Dzieci” (1987-90), „W drodze” (1990-94), „Integracjach” (1991-95), „Arce” (1993-97), „Arkuszu” (1993-98), „Sycynie” (1995-97), dodatku lokalnym „Gazety Wyborczejpt.Gazeta Wielkopolska” (m.in. w 1998 cykl felietonów W brudnopisie). Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1975), odznakami „Za Zasługi w Rozwoju Województwa Poznańskiego” (1971), „Zasłużony Działacz Kultury” (1977) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1981). Zmarł 24 maja 1999 w Poznaniu.

Twórczość

1. Niepogoda. Wiersze. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1957, 45 s.

Nagrody

Nagroda czasopisma „Wyboje” i klubu studenckiego Od Nowa w 1957, nagroda Poznańskiego Listopada Poetyckiego 1958.

2. Zamknięcie krajobrazu. Poezje. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1960, 67 s.

Zawartość

Cykle: Śpiewki niewidomego; Sezon z Martą; Zamknięcie krajobrazu.

3. Sny w słońcu. Opowiadania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1961, 132 s.

Zawartość

Jezus z Bardiłowki: Nieznane miasto; Próba wody; Ojciec marnotrawny; Nóż; Matka; Spotkanie w deszczu; Proboszcz; Okno; Pierwszy dzień życia; Miłość; Trzeci akt; Parafianka; Zjazd; Próg; Staruszkowie; Podróż; Błazen; Odlot; Smarkaty dziadunio.

4. Pozy i akty. [Wiersze]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1962, 69 s.

Zawartość

Cykle: Akty; Pozy.

5. Tryptyk poznański. [Utwór dramatyczny; współautorzy:] K. Sutarski, R. Danecki. Prapremiera: Poznań, Teatr przy Stoliku w Klubie Związków Twórczych 1963.

6. W środku gwaru. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 59 s.

7. Drugi dzień wolności. [Widowisko telewizyjne]. Powst. 1966.

Wyróżnienie w konkursie Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Ośrodka Telewizji w Gdańsku i „Liter” w 1966.

8. Królewski statek. [Sztuka lalkowa]. Powst. 1966. Prapremiera: Białystok, Teatr Lalek „Świerszcz” 1970.

Nagrody

Nagroda Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu, Oddziału Związku Literatów Polskich, Teatru Lalki i Aktora „Marcinek” w 1966.

9. Miejsce z muru. [Wiersze]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966, 72 s.

10. Zamki na lodzie. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1966, [18] k.

11. Ziarenka maku. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1966, [14] k. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1982, wyd. 3 1985, wyd. 4 1986, wyd. 5 1989; Poznań: GMP 1991; Warszawa: Editions Spotkania 1992; Wrocław: Siedmioróg 1997.

12. Ogniwa. Wiersze z lat 1955-1965. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1967, 125 s.

Zawartość

Cykle: Elegie; Z wiatru; Opisy; Pozory; Z erotyków; Chóry.

13. Pokój z kukułką. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1967, [18] k.

14. Zima w oknie. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Ruch 1967, [16] k.

15. Chwile z motylem. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1968, 33 s.

16. Noc cudów. [Sztuka lalkowa]. Prapremiera: Poznań, Teatr Lalki i Aktora „Marcinek 1968.

Adaptacje

filmowe

pt. Nocna ucieczka. Scenariusz: W. Wieczorkiewicz. Ekranizacja 1975.

17. Był tu wśród nas. (Poetycka opowieść o Leninie). Polskie Radio 1969. Druk „Materiały Repertuarowe” 1969 nr 3 s. 45-55. Prapremiera: Poznań, Poznańskie Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych 1969.

Nagrody

Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji w 1969.

18. Kasprzak. (Poemat dramatyczny w 3 częściach z prologiem i epilogiem). Powst. 1969. Druk z uwagami inscenizacyjnymi T. Łepkowskiej „Scena” 1970 nr 4 s. 23-31.

Wyróżnienie czasopisma „Teatr Ludowy” w 1969.

19. W samo południe. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Ruch 1969, [18] k. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1973; wyd. 3 Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1979.

20. Węzeł. [Powieść]. Powst. ok. 1969. Wyd. z posłowiem J. Ratajczaka. Poznań: WiS 1996, 196 s.

Druk powieści w 1969 został wstrzymany przez cenzurę [inf. w posłowiu J. Ratajczaka do książki].
Wyróżnienie w konkursie Wielkopolskiego Towarzystwa Kultury w 1969.

21. Gniazdo na chmurze. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1970, 230 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1979; wyd. 3 Poznań: Rebis 1989; wyd. 4 poprawione, tamże 1999.

Ciąg dalszy zob. poz. .

Nagrody

Nagroda im. S. Piętaka w 1970.

22. Opowieść o wyzwoleniu miasta. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Poznań, Poznańskie Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych 1970.

23. Powtórka z rozstrzelania. [Powieść]. Twórczość 1970 nr 2 s. 8-54.

24. Fraszki i sielanki. [Wiersze]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1971, 77 s.

25. Między nami zwierzakami. [Wiersze dla dzieci]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 51 s.

26. Trawa. Opowiadania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1971, 223 s.

Zawartość

Miasteczko z pogranicza; Żołnierz opowiada; Boczny tor; Starcy pod murem; Wypracowanie z życia wuja Nepka; Cień traw, cień drzew; Powrót w nieznane.

27. Wygnanie z mitu. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1971, 78 s.

Zawartość

Cykle: Warianty z ziemią; Zapisy; Bez tytułu; Turystyka; Eseje.

28. Chochołowe wesele. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1972, 42 s.

29. Mysia wieża Babel. [Sztuka lalkowa]. Powst. ok. 1972.

Wyróżnienie w konkursie Ministerstwa Kultury i Sztuki, Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie i Państwowego Teatru Lalek „Pleciuga” na sztukę lalkową o tematyce historycznej w 1972.

30. Pożegnanie baśni. [Wiersze dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1972, 61 s.

31. ...A to echo grało! [Utwór dramatyczny]. „Scena1973 nr 10 s. 36-40.

32. Ballada dziadowska. [Wiersze]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 104 s.

33. O świcie, o zmierzchu. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1974, 201 s.

Kontynuacja poz. 21.

34. Umrzeć, żyć dalej. Powieść. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1975, 181 s.

35. Wianek z baranich kiszek. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1976, 359 s.

36. Z trumną w pochodzie. [Powieść]. Powst. ok. 1976. Druk fragmentów „Twórczość” 1981 nr 3 s. 9-66, nr 4 s. 20-73.

Nagrody

II nagroda w konkursie wydawnictwa Iskry w 1976.

37. Bunt, zdarzenie teatralne. [Utwór dramatyczny; współautor:] D. Ratajczak. Prapremiera: Poznań, Teatr Nowy 1977.

38. Chóry. [Wiersze]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977, 90 s.

Zawartość

M.in. cykle: Chóry; Sceny z życia Artura Rimbauda.

39. Świętych obcowanie. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1978, 246 s.

40. Wierszyki dla Grzesia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1978, 30 s. Wyd. 2 tamże 1986.

41. Po nocy noc. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1980, 368 s.

42. Zagasły „brzask epoki. Szkice z dziejów czasopisma „Zdrój” 1917-1922. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1980, 342 s.

Zawartość

Od autora. – Przypisy do nekrologu: Czasopismo i grupa; Granice aktualności. – Preteksty i konteksty: [S.] Przybyszewski: Nasz Dom – Ostoja; Hulewiczowie: Karabin i pióro; [A.] Bederski: „ostrości cerebralne”; [S.] Kubicki: poezja dnia i nocy; Olwid [Witold Hulewicz]: w mrokach wojny; Jerzego Hulewicza: Kain ekspresjonistów; Jana Stura: Człek wędrowny.

43. Przeprowadzka na Atlantydę. Wiersze wybrane. Słowo wstępne: K. Nowicki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 225 s.

44. Wycieczka do ZOO. [Wiersze dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1982, 53 s.

45. Czołem, cześć i cicho sza. [Sztuka lalkowa]. Prapremiera: Toruń, Teatr Baj Pomorski 1983.

Nagrody

II nagroda w konkursie na sztukę dla dzieci, zorganizowanym przez Teatr Baj Pomorski w Toruniu.

46. Dzień twojej matki. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1983, 217 s.

Pierwotny tytuł: Księżyc w zenicie.

Nagrody

Nagroda im. A. Kowalskiego „Olka”, przyznana przez redakcję „Walki Młodych” w 1984.

47. Pierwsze wiersze. [Dla dzieci]. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1983, 47 s.

48. Życie teatralne Poznania. Cz. 1-4. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1983-1985.

Cz. 1. 1207-1793. 1983, 29 s.

Cz. 2. 1793-1843. 1984, 40 s.

Cz. 3. 1844-1875. 1985, 52 s.

Cz. 4. 1875-1918. 1985, 65 s.

49. [Teksty songów do:] E. Zegadłowicz: Łyżki i księżyc. Adaptacja, inscenizacja, reżyseria G. Mrówczyński. Prapremiera: Poznań, Teatr Polski 1984.

50. Teatr lalek. [Sztuka lalkowa]. Druk „Scena 1984 nr 5 s. 39-41.

Wyróżnienie w konkursie na sztukę sceniczną dla teatrów lalkowych.

51. Godziny widzeń. Wiersze. Kraków, Wrocław: Wydawnictwo Literackie 1985, 74 s.

Nagrody

Nagroda Międzynarodowego Listopada Poetyckiego w 1986.

Zawartość

Cykle: Akta spraw, Ułamki zeznań, Dzień sądu.

52. Idzie wiosna. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1986, 58 s.

53. Lekcje u Iłłakowiczówny. Szkice, wspomnienia, listy i wiersze. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1986, 119 s.

Zawartość

M.in. 44 listy K. Iłłakowiczówny do J. Ratajczaka z lat 1952-1971.

54. Miasteczko z plasteliny. [Wiersze dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1987, 31 s.

Nagrody

Harcerska Nagroda Literacka w 1988.

55. Światło z popiołu. Wiersze. Warszawa: Czytelnik 1987, 86 s.

56. Liryki małżeńskie. Wiersze. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1988, 102 s.

57. Poznański Don Juan – Ryszard Berwiński. [Monografia]. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989, 144 s.

58. Romantyczni kochankowie: Zygmunt Krasiński, Fryderyk Chopin, Artur Grottger. [Szkice]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1989, 310 s.

Zawartość

Wstęp. Miłość romantyczna. – I: „Tu być, a tam kochać”; Krasiński na cenzurowanym; Trzy romanse młodzieńcze; Delfina i romans życia; Delfina i Eliza. – II: „Śpiew aniołów” i „wołanie rodziny”; Chopin znany i nieznany; „Boskie dreszcze Erosa”; Na progu małżeństwa; George Sand: symbol w życiu Chopina; „Moje Szkotki takie nudne”. – III: „Sztuka i miłość – to jedno”; Małżeństwo albo miłość; „Magnacko ruszył w świat”; „Całą epokę unieśmiertelnić”; Cierpienia młodego Grottgera; Ślub ze śmiercią.

59. Łzy świętego Wojciecha. Kradzież sarkofagu z katedry gnieźnieńskiej. [Reportaż]. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1990], 120 s.

60. Wlazł kotek na płotek. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1990, 52 s.

61. Kamyki Dawida. Wiersze. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1991, 46 s.

62. Spisane z murów (w latach 1956-1984). [Wiersze]. Warszawa: Anagram, Fundacja Sztuki na Rzecz Integracji 1991, 79 s.

63. Czucie i wiara. [Wiersze]. Poznań: WiS 1993, 34 s.

64. Esy – Floresy. Gry i zabawy do Elementarza pierwszej klasy. [Wiersze J. Ratajczaka, oprac. dydaktyczne: M. Lorek]. Katowice: Elementarz 1993, 79 s.

65. Gdy Warta wpadała do Ukajali. Szkice o Arkadym Fiedlerze. Poznań: Rebis 1994, 136 s.

Zawartość

Czytanie Fiedlera; Wędrówki po biografii; Ojciec: wielka miłość; Zamieszkać w drodze; Zew puszczy; Zwierzęta jak ludzie; Reporter przed sądem; Pasje i obowiązki; Laury i penaty; Postscriptum.

66. Julian Tuwim. [Monografia]. Poznań: Rebis 1995, 152 s.

67. Stajenka pełna dzieci. Kolędy i pastorałki. Wrocław: Wydawnictwo W. Bagiński i Synowie 1995, 54 s.

68. Wiersze dla mojej mamy. Pod red. R. Waksmunda. Wrocław: Wydawnictwo W. Bagiński 1997, 43 s.

69. Zaczarowane wiersze. Wiersze dla dzieci. Płock: Korepetytor 1998, 87 s.

70. Umrzeć z miłości. Szkice o romansach młodopolskich. Wrocław: Wiedza o Kulturze 1999, 202 s.

Zawartość

Wejście w Młodą Polskę; Archicygan Przybyszewski; Miłość i śmierć [dot. S. Przybyszewskiego]; Hamlet na łonie Ofelii [dot. K. Przerwy-Tetmajera]; Lubię, kiedy kobieta... [dot. K. Przerwy-Tetmajera]; Między kobiecością i człowieczeństwem; Podzwonne dla artysty.

71. Wiersze dla dzieci. Red. J. Rodziewicz. Wrocław: Siedmioróg 2000, 88 s.

Wydania osobne tekstów pieśni z nutami, m.in.

Niccolao Copernico dedicatum. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1966. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1970, 65 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1973, wyd. 3 1974 [tekst w języku łacińskim].
Gry. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1968. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1972, 26 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1977, wyd. 4 1993.
Ballata, notturno, scherzo, rondo. [Muz.:] A. Koszewski. Prawykonanie na festiwalu Warszawska Jesień 1973. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1974, 63 s. Wyd. 2 tamże 1977 [ballata w języku polskim, niemieckim i w wersji sylabicznej; notturno w języku polskim, niemieckim, włoskim; rondo w wersji wielojęzycznej (macaronic); scherzo w języku polskim, niemieckim, w wersji sylabicznej].
• [Trzy] 3 miniatury dziecięce. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1983. Wyd. Bydgoszcz: Pomorze 1986.
Zaklęcia. 10 utworów. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1983. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1988, 31 s.
Krople tęczy. 8 utworów. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1988. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1993, 42 s.
Wi – La – Wi. Tryptyk na chór dziecięcy lub żeński. [Muzyka:] A. Koszewski. Powst. 1994. Wyd. Poznań: Brevis 1995.

Słuchowiska radiowe, m.in.

• Zob. poz. .
Droga. Polskie Radio 1960.
Dzień potopu. Polskie Radio 1967.
Polowanie. Polskie Radio 1967.
Balon. Polskie Radio 1968.
O twórczości Jerzego Pertka. Polskie Radio 1973.
Gniazdo na chmurze. Polskie Radio 1974 [por. poz. ].
O twórczości Eugeniusza Paukszty. Polskie Radio 1974.
Zimowa baśń. Polskie Radio 1975.
Męki miłosne Zdzisława Skubicha. Polskie Radio 1976.
Rozmowy przy drzwiach i przy oknie. Polskie Radio 1983.

Przekłady i adaptacje

1. A. Gladilin: Brygantyna podnosi żagle. [Powieść]. Przeł. J. Ratajczak. Wyd. łącznie z A. Gladilin: Dym w oczy. Tłum. D. Wawiłow. Warszawa: Iskry 1962, 285 s.
2. Słowik cesarski. [Sztuka lalkowa według baśni H.Ch. Andersena]. Wystawienie: Poznań, Teatr Lalki i Aktora „Marcinek 1965. Telewizja Polska 1967.

Nagrody

Nagroda w konkursie Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu i Teatru Lalki i Aktora „Marcinek” w 1965.

Nadto

• Adaptacje bajek włoskich. Wyd. Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1992.
Afrykańska sawanna, [12] s.
Dwie wiewiórki, [16] s.
Dzień małych misiów, [16] s.
Leśny zwierzyniec, [12] s.
Tomek Orle Pióro, [16] s.
Wesołe wakacje, [12] s.
Wiejska zagroda, [12] s.
Wyprawa za miasto, [12] s.
Wyspa snów, [12] s.

Prace redakcyjne

1. Materiały repertuarowe dla potrzeb zespołów recytatorskich i teatrów poezji radzieckiej. Oprac., red. [i wybór:] J. Ratajczak. Poznań: Zarząd Wojskowy Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej 1965, 79 s., powielone.
2. Konfrontacje 1966. Materiały z konferencji poświęconej sprawom teatru lalek i dramaturgii lalkowej. Materiały przygotował i oprac.: J. Ratajczak. Poznań: Pospress 1967, 81 s., powielone.
3. Pozdrawiam moje miasto. Wybór wierszy i grafiki o Poznaniu. Wybór wierszy J. Ratajczak, wybór grafiki: M. Dolna. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1968, 115 s. Wyd. 2 tamże 1974.
4. Turniej Jednego Wiersza „O Nagrodę Zielonej Wazy. [Wybór:] E. Najwer, N. Chadzinikolau, J. Ratajczak. [Poznań] 1971, [15] k., Pałac Kultury w Poznaniu, „Gazeta Poznańska”, Koło Młodych Oddziału Poznańskiego Związku Literatów Polskich.
5. Inaczej ponazywać kwiaty. [Wiersze]. Wybór i oprac.: J. Ratajczak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1975, 84 s.
6. Krople wrzącej krwi. Powstanie Wielkopolskie w poezji i pieśni. Antologia. Wybór i oprac.: J. Ratajczak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1978, 186 s.
7. Kwietnik. Program poetycko-muzyczny. Scenariusz: J. Ratajczak, S. Mroczkowski. Telewizja Polska 1981.
8. Pieśni i pejzaże. Wiersze o Poznaniu i Wielkopolsce. Wybór i przedmowa J. Ratajczak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 258 s.
9. Krzyk i ekstaza. Antologia polskiego ekspresjonizmu. Wybór tekstów i wstęp J. Ratajczak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1987, 367 s.
Wyróżnienie Funduszu Literatury w 1988.
10. Ad Vocem. „Suplement” do konferencji „Twórczość dramatyczna i teatralna polskiej emigracji 1939-1989”. Red.: D. Ratajczakowa, J. Ratajczak. Poznań: [b.w.] 1992, 128 s.
11. K. Iłłakowiczówna: Poezje. Wybór i posłowie J. Ratajczak. Białystok: Łuk 1996, 316 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1966, 1973, 1977, 1978, 1988.

Wywiady

Ulec magii mitu. Rozm. G. Banaszkiewicz. Fakty 1978 nr 28.
Krąg poezji. Rozm. R. Brzezińska. Słowo Powszechne 1988 nr 10.
Józef Ratajczak: inne dobra. Rozm. G. Banaszkiewicz. Życie Literackie 1989 nr 15.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (B. Winklowa).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (J.Z. Brudnicki).

Ogólne

Artykuły

R. Wachowiak: Gargantua czy dobra wróżka. (O poezji dla dzieci Józefa Ratajczaka). Nurt 1978 nr 6.
L. Bugajski: Wyobraźnia ograniczona. Radar 1979 nr 7, przedruk w tegoż: W gąszczu znaczeń. Kraków 1988.
J. Ługowska: Ratajczak: Od wiersza dla dzieci do liryki dziecięcej. Poezja 1979 nr 6.
A. Ogrodowczyk: Granice realności. Nurt 1982 nr 2.
S. Dąbrowski: W pryzmatach. (Próba komentarza do wiersza Jerzego Ratajczaka „Pamięć”). Osnowa 1986/1987 nr 15/16.
S. Drajewski: Samotnik z Poznania. Kierunki 1988 nr 50.
G. Leszczyński: Wokół dwu wierszy Józefa Ratajczaka. Sztuka dla Dziecka 1990 nr 1/2.
S. Frycie: Poezja dla dzieci Józefa Ratajczaka. Studia i Materiały Polonistyczne 1994 t. 1.
A. Karlińska-Włodarczyk: O muzie dziecięcej Józefa Ratajczaka. W: Dziecko i jego światy w poezji dla dzieci. Szczecin 1994.
T. Ferenc, Z. Jankowski: Józef Ratajczak. Topos 1998 nr 4.

Zamknięcie krajobrazu

B. Biernacka: Liryczny mit o Syzyfie. Współczesność 1960 nr 13, przedruk w tejże: Style i postawy. Poznań 1967.
S. Czernik: Wiersze Ratajczaka. Orka 1960 nr 13.
J. Ziomek: Uspokojenie. Tygodnik Zachodni 1960 nr 25.

Sny w słońcu

A. Kijowski: Książka najgorsza. Przegląd Kulturalny 1962 nr 5, polemika: W. Kraśko: Wstyd mi za Kijowskiego. „Przegląd Kulturalny” 1962 nr 6.
K. Nowicki: Obsesje w słońcu. Pomorze 1962 nr 6.
J.Z. Brudnicki: W poszukiwaniu utraconego mitu. W tegoż: Wiek prozy. Warszawa 1979.

W środku gwaru

F. Fornalczyk. „Tygodnik Kulturalny1965 nr 40.
R. Matuszewski: Reifikacje. Życie Literackie 1965 nr 31.
A.K. Waśkiewicz: Gwar i linia?Współczesność1965 nr 18.
K. Nowicki: Na własnym. Kultura 1966 nr 2.
J. Witan: Zarys widzenia. Poezja 1966 nr 7.

Miejsce z muru

F. Fornalczyk: Życie streszczone do słowa. Wiatraki 1966 nr 2/3, przedruk w tegoż: Młodsi, starsi. Poznań 1976.
K. Nowicki: Potrzeba słuchu. Litery 1967 nr 1.
E. Puzdrowski: Nowa przestrzeń Ratajczaka. Pomorze 1967 nr 10.
A. Słucki. „Współczesność1967 nr 4.

Ziarenka maku

H. Skrobiszewska: Liryka dla dzieci. Nurt 1966 nr 6.

Ogniwa

F. Fornalczyk: By zatrzymać widok. Głos Tygodnia 1967 nr 307.

Węzeł

M. Obarski: Portret Polaka lat pięćdziesiątych. Arkusz 1997 nr 1.

Gniazdo na chmurze [Powieść]

J.Z. Brudnicki: Wypędzenie z dzieciństwa i z mitu?Miesięcznik Literacki1971 nr 7.
F. Fornalczyk: Kuszący świat mitów. Tygodnik Kulturalny 1971 nr 21 [dot. też: Wygnanie z mitu].
B. Kledzik: Powrót do gniazda. Nurt 1971 nr 5.
W. Maciąg: Wspomnienia, sny – i coś z życia. Życie Literackie 1971 nr 11.
J. Pieszczachowicz: W mit wchodząc. Tygodnik Kulturalny 1971 nr 14.
H. Bereza: Wyobraźnia stosowana. W tegoż: Związki naturalne. Warszawa 1972.

Trawa

H. Bereza: Katastrofy wyobraźni. Twórczość 1971 nr 10.
M. Dąbrowski: W poetyce snu. Miesięcznik Literacki 1971 nr 12.
L. Isakiewicz: Trawa pokrywająca pamięć. Odra 1972 nr 6.
I. Smolka: W ruchu pozornym. Poezja 1972 nr 1.

Wygnanie z mitu

F. Fornalczyk: Kuszący świat mitów. Tygodnik Kulturalny 1971 nr 21 [dot. też: Gniazdo na chmurze].

Ballada dziadowska

S. Melkowski: Ratajczak. Poezja 1973 nr 12, przedruk pt. Dialektyka zgody i sprzeciwu w tegoż: Rówieśnicy i bracia starsi. Warszawa 1980.
M. Woroniecki: Marzenie o zgodzie i próba buntu. Nowe Książki 1973 nr 11.
F. Fornalczyk: Obywatelska i moralitetowa. Twórczość 1974 nr 8.
K. Świegocki: Manowce poetyckiego reizmu. Nadodrze 1975 nr 4.

O świcie, o zmierzchu

M. Bajerowicz: Nic poza sobą. Twórczość 1975 nr 9.
Z. Bauer: Gra luster. Życie Literackie 1975 nr 15.
H. Bereza: Bezwzględność. Tygodnik Kulturalny 1975 nr 22 [dot. też: Umrzeć, żyć dalej].
K. Choińska: Z lustra, z pamięci. Nurt 1975 nr 8.
J. Pieszczachowicz: Igraszki z czasem. Nowe Książki 1975 nr 18, przedruk pt. Wędrówki po stylach. W tegoż: Smutek międzyepoki. Kraków 2000.

Umrzeć, żyć dalej

H. Bereza: Bezwzględność. Tygodnik Kulturalny 1975 nr 22 [dot. też: O świcie, o zmierzchuj].
F. Fornalczyk: Powieściowy traktat o życiu i sztuce. Regiony 1975 nr 2.
F. Fornalczyk: Z perspektywy utraconej młodości. Nurt 1975 nr 6.
W. Maciąg: Z potrzeby serca. Nowe Książki 1975 nr 11.

Wianek z baranich kiszek

L. Bugajski: Syzyf i sowizdrzał. Twórczość 1977 nr 11.
A. Myszkowski: Konsekwencje konsekwencji. Nowy Wyraz 1977 nr 7.
W. Nawrocki: Przeszłość i teraźniejszość. Życie Literackie 1977 nr 16.
J.K. Weber: Wianek opowieści sowizdrzalskich. Tygodnik Kulturalny 1977 nr 19.
R. Chodźko: Historia z baranich kiszek. Miesięcznik Literacki 1978 nr 1.
A. Zawada: Jak pisać sowizdrzała?Regiony1978 nr 1.

Chóry

J.K. Misiec: Jeden czas, jedna pamięć, jedno życie. Poezja 1978 nr 3.

Świętych obcowanie

M. Bajerowicz: Świat bez czasu. Tydzień 1979 nr 19.
E. Kraskowska-Lang: Zmartwychwstanie Hilarego Gordziela. Nurt 1979 nr 12.
S. Lichański: Powieść o ludzkiej krzywdzie. Tygodnik Kulturalny 1979 nr 36.
K. Nowicki: Bez wstydu. Fakty 1979 nr 14.
A. Ogrodowczyk: Powtórzenia z biografii. Miesięcznik Literacki 1979 nr 7.

Po nocy noc

A. Ogrodowczyk: Gra i fatum. Nurt 1981 nr 7.
S. Siekierski: Czymże jest osobowość?Nowe Książki1981 nr 7.
H. Bereza: Równowaga. W tegoż: Bieg rzeczy. Szkice literackie. Warszawa 1982.

Zagasły „brzask epoki”

M. Grześczak: Przypomnienie ekspresjonizmu. Literatura 1980 nr 23.
W. Uziębło: Rodowody ekspresjonizmu. Nowe Książki 1980 nr 21.
T.J. Żółciński: Historia pisma czy grupy?Nurt1980 nr 10.
G. Matuszek. „Ruch Literacki1982 nr 1/2.
T. Kubikowski: Stracone zachody polskiego ekspresjonizmu. Dialog 1988 nr 8.

Przeprowadzka na Atlantydę

K. Nowicki: Liryka i konstrukcja. Fakty 1980 nr 17.

Dzień twojej matki

H. Bereza: Ryzyko. Twórczość 1981 nr 11, przedruk pt. Ryzykowność w tegoż: Obroty. Szkice literackie. Warszawa 1996.
T. Błażejewski: Troska i gorycz. Życie Literackie 1983 nr 33, przedruk w tegoż: Literatura jak literatura. Łódź 1987.
D. Moroz-Namysłowska: Niezawiniona wina... Nurt 1983 nr 6.
T.J. Żółciński: Studium kobiecej starości. Tu i Teraz 1983 nr 15.
A. Bukowska: Dramat starości. Miesięcznik Literacki 1984 nr 3.

Godziny widzeń

S. Jurkowski: Oskarżona historia. Pismo Literacko-Artystyczne 1986 nr 11/12.
H. Kacewicz-Sygidus: Moralne azyle. Kultura 1986 nr 45.
T. Olszewski: Doświadczenie. Nurt 1986 nr 12.
K. Pieńkosz: Dies irae. Literatura 1986 nr 4.

Lekcje u Iłłakowiczówny

J.Z. Brudnicki: Lekcje żywego języka. Kierunki 1987 nr 5.
G. Gazda: Esej biograficzny o Kazimierze Iłłakowiczównie. Odgłosy 1987 nr 13.

Światło z popiołu

W. Kawiński: Skrzydła losu. Tak i Nie 1988 nr 34.
J. Koryl: Korepetycje z historii. Życie Literackie 1988 nr 27.
K. Lisowski: Pieśń Wajdeloty?Nowe Książki1988 nr 6.
K. Pieńkosz: Krajobraz po bitwie. Literatura 1988 nr 5.
A. Mazur: Nieuchwytne światło. Twórczość 1989 nr 3.

Liryki małżeńskie

Z. Bieńkowski: Ja i Ty. „Tygodnik Kulturalny 1989 nr 18.

Poznański Don Juan – Ryszard Berwiński

S. Drajewski: Zawodziło go wszystko. Życie i Myśl 1990 nr 9/10.
W.J. Podgórski: Najwybitniejszy poeta wielkopolski. Nowe Książki 1990 nr 9.

Kamyki Dawida

J. Łukasiewicz: O „Kamykach Dawida. Głos Wielkopolski 1992 nr 91.

Julian Tuwim

W. Ratajczak: Bez końca o Tuwimie. „Gazeta Wyborcza”, dod. Gazeta Wielkopolska 1995 nr 298.

Krzyk i ekstaza

Z. Bieńkowski: Spirytualia. Tygodnik Kulturalny 1988 nr 33.
M.Szyszkowska: Ku ekspresjonizmowi. (Na marginesie książki Józefa Ratajczaka. „Krzyk i ekstaza”). Integracja 1992 nr 28.