RASZEWSKI Zbigniew

Urodzony 5 kwietnia 1925 w Poznaniu; syn Jana Raszewskiego, zawodowego oficera (zginął w 1940 w Charkowie), i Walerii z Łazarewiczów. W 1930 przeniósł się z rodziną do Bydgoszczy. Uczęszczał od 1937 do Gimnazjum i Liceum im. Marszałka E. Rydza-Śmigłego, a od 1938 także do Konserwatorium Muzycznego w Bydgoszczy. Należał do Związku Harcerstwa Polskiego. W okresie okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Bydgoszczy. Od jesieni 1939 uczestniczył w działalności tajnego harcerstwa. Zatrzymany w kwietniu 1940 za próbę zorganizowania w odlewni metali, gdzie pracował, drużyny harcerskiej, przebywał do lutego 1941 w areszcie bydgoskiego gestapo (zwolniony na podstawie fałszywego orzeczenia lekarskiego). Następnie pracował w wytwórni słodyczy Lukullus. Jednocześnie brał udział w samokształceniowej pracy tajnej młodzieżowej Grupy Ideowo Mglistej; uczestniczył m.in. aktywnie w działalności teatralnej Grupy (jako aktor i współautor), przygotowując w 1941-44 około 10 przedstawień teatralnych i szopek. Od 1943 należał do Armii Krajowej (AK); od marca 1944 był szefem łączności garnizonu bydgoskiego AK. Wiosną 1945 podjął naukę w Miejskim Liceum i Gimnazjum Męskim im. M. Kopernika w Bydgoszczy, a w listopadzie tego roku zdał maturę, po czym rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Poznańskim (UPozn.). W latach studenckich organizował imprezy sekcji kulturalnej Caritas Academica. Działał w kole naukowym polonistów. Pisał w tym czasie wiersze (niepublikowane). Od sierpnia 1947 uczył się nadto w klasie fortepianu w Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu. W październiku 1949 uzyskał magisterium i pracował do 1953 jako asystent kontraktowy w Seminarium Historii Literatury Polskiej (później Katedra Historii Literatury Polskiej) na UPozn. W 1951 doktoryzował się na UPozn. na podstawie rozprawy Twórczość dramatyczna Gabrieli Zapolskiej (promotor prof. Zygmunt Szweykowski). W tymże roku debiutował studium pt. Niedrukowana spuścizna Gabrieli Zapolskiej, ogłoszonym w „Pamiętniku Literackim” (z. 1). Rozprawy i artykuły na temat historii teatru i dramatu polskiego, a także recenzje publikował m.in. w „Pamiętniku Teatralnym” (od 1952), „Teatrze” (od 1953, z przerwami), „Dialogu” (od 1958, z przerwami). W 1951 ożenił się z Anną Micewicz, polonistką. W 1952 został wybrany na członka Komisji Filologicznej Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W 1953 rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Sztuki w Warszawie, później Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk (IS PAN), po śmierci Leona Schillera pełnił do 1955 obowiązki kierownika Pracowni Historii Teatru i Dramatu (potem Zakład Historii i Teorii Teatru). Przeniósł się na stałe do Warszawy. Współredagował wydawaną w IS PAN serię „Materiały do Dziejów Teatru w Polsce” (1954-62). W 1954 został członkiem Société d'Histoire du Théâtre. Od 1955 brał udział w pracach Fédération Internationale des Recherches Théâtrales. W 1956 był zastępcą redaktora naczelnego, a w 1957-92 współredaktorem wraz z Bohdanem Korzeniewskim kwartalnika „Pamiętnik Teatralny”. Napisał 49 haseł dotyczących teatru polskiego do włoskiej encyklopedii Enciclopedia dello spettacolo (t. 3-9, wyd. 1957-62; podpisany Z.R.). W 1958 otrzymał za prace teatrologiczne nagrodę im. L. Schillera, przyznawaną przez Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu. Wchodził w skład Rady Naukowej IS PAN (1959-85; w 1972-77 zastępca przewodniczącego), Komitetu Nauk o Literaturze PAN (od 1960 kilkakrotnie) oraz Komitetu Nauk o Sztuce PAN (od 1963; 1975-80 zastępca przewodniczącego). W 1960/61 przebywał na rocznym stypendium w École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Od 1963 należał do Towarzystwa Przyjaciół Książki. W 1965 został członkiem Komisji Artystycznej Teatru Narodowego w Warszawie i współautorem jego Deklaracji programowej. W 1968-84 pełnił funkcję redaktora naczelnego Słownika biograficznego teatru polskiego ([t. 1] wyd. 1973 i w dużej części t. 2 wyd. 1994); do którego pisał także hasła. W 1971 wszedł w skład tzw. Komisji Zamkowej przy Instytucie Historii PAN, a później Komisji Nauk przy Obywatelskim Komitecie Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W tymże roku wykładał przez jeden semestr historię teatru na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a w 1971-73 prowadził zajęcia dla słuchaczy Studium Teatralno-Literackiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (PWST) w Warszawie. W 1972 został profesorem nadzwyczajnym. W 1975 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Od tegoż roku współorganizował badania Problemu Węzłowego Polska kultura narodowa, jej tendencje rozwojowe i percepcja oraz kierował działem Teatr. W 1976 był sygnatariuszem Listu 14, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1977 został członkiem Polskiego PEN Clubu (od 1979 wchodził w skład Zarządu). W 1977-90 pracował także jako profesor kontraktowy na Wydziale Wiedzy o Teatrze PWST; w 1978 otrzymał nagrodę rektora PWST. W 1980 był ekspertem Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych. W 1981 został profesorem zwyczajnym. W tymże roku wszedł do Rady Artystycznej Związku Artystów Scen Polskich, z której wystąpił w 1982. W 1981 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej. W 1984 został członkiem Rady Redakcyjnej „Rocznika Warszawy”. Odbywał podróże naukowe do Wiednia (1984, 1985), Pragi (1986) i Republiki Federalnej Niemiec (1988). W 1990 został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i prezesem honorowym Stowarzyszenia Historyków Teatru. W tymże roku otrzymał wraz z zespołem redakcyjnym „Pamiętnika Teatralnego” nagrodę PAN. Publikował w „Gońcu Teatralnym” cykle Rzeczy ważne i Uwagi o teatrze (1990-91), a w piśmie „Karta” fragmenty Pamiętnika gapia (1991). Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), Krzyżem Armii Krajowej (Londyn, 1987). Zmarł 7 sierpnia 1992 w Warszawie.
W 1996 miesięcznik „Ruch Teatralny” ufundował nagrodę im. Z. Raszewskiego dla najciekawszego krytyka teatralnego, publikującego w prasie codziennej.