BIO

Urodzona 22 września 1882 w Warszawie; córka Aleksandra Kraushara, historyka i publicysty, i Jadwigi z Bersohnów. Uczyła się początkowo w domu pod kierunkiem Stefanii Sempołowskiej, a następnie uczęszczała na tajną pensję Zuzanny Morawskiej. Po jej ukończeniu w 1898, studiowała kolejno na tzw. Latającym Uniwersytecie w Warszawie, polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, w 1905 na Sorbonie w Paryżu. W latach 1897-1903 spędzała wakacje w Belgii; zainteresowała się wówczas literaturą tego kraju. Debiutowała w 1902 opowiadaniem pt. Dobre cierpienie, opublikowanym na łamach pisma „Biesiada Literacka” (nr 29; pod pseudonimem Aleksandra). W tym okresie pracowała w Czytelniach Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. W 1906 wyszła za mąż za Władysława Rabskiego (zmarł 1925), publicystę i krytyka teatralnego, współpracownika „Kuriera Warszawskiego”. Utrzymywała wraz z mężem ożywione stosunki towarzyskie z czołowymi postaciami życia kulturalnego i literackiego w kraju i za granicą. Często podróżowała, m.in. po Europie. Brała udział w pracach warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Rozwijała twórczość literacką i przekładową z języka francuskiego, włoskiego, a później także angielskiego. Wiersze, opowiadania, przekłady i artykuły drukowała m.in. na łamach „Bluszczu” (1907-08, 1910-14, 1917-18), „Świata (Romans i Powieść)” (1907-09, 1912-13, 1915-22, 1926-28, 1930-31), „Tygodnika Ilustrowanego” (1908-24, 1926, 1928-29), „Tygodnika Warszawskiego” (1908-10), „Kuriera Warszawskiego” (1909-14, 1916-39), „Sfinksa” (1910-14, 1916-17) i „Echa Literackiego i Artystycznego” (1912-14). Po wybuchu I wojny światowej w 1914 przebywała przez kilka miesięcy w Poznaniu, następnie w Berlinie i w Warszawie. Prowadziła działalność bibliofilską jako kolekcjonerka cennych książek i ekslibrisów oraz jako publicystka i organizatorka tego ruchu. W 1921 była współorganizatorką Towarzystwa Bibliofilów Polskich, a w 1924 współzałożycielką działającego w jego ramach Towarzystwa Miłośników Ekslibrisów. Była współorganizatorką Polskiego PEN Clubu i została w 1925 członkiem pierwszego zarządu tej organizacji. Założyła w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Belgii; była jego sekretarzem, a następnie wiceprezesem. W 1925-39 pracowała w redakcji „Kuriera Warszawskiego”, m.in. prowadziła w tym piśmie kronikę literacką. Ogłaszała też utwory dla dzieci i młodzieży, m.in. na łamach czasopisma „Moje Pisemko” (1927, 1930-31, 1934-36) i „Płomyk” (1935-38). Współpracowała z Działem Dziecięcym Polskiego Radia. W czasie okupacji niemieckiej nadal przebywała w Warszawie. W 1940 została aresztowana przez gestapo i osadzona na Pawiaku. Zwolniona po dwóch miesiącach, ukrywała się początkowo u znajomych w Zalesiu pod Pisecznem, a następnie przebywała (pod nazwiskiem Maria Mark) w prowadzonym przez zakonnice zakładzie dla starców i kalek początkowo w Warszawie, a następnie w Milanówku. Po powstaniu warszawskim mieszkała w Rogowie pod Koluszkami. Zarabiała na życie, udzielając korepetycji. Jesienią 1945 powróciła do Warszawy. Początkowo pracowała w Instytucie Pamięci Narodowej. Następnie założyła i prowadziła prywatną wypożyczalnię książek. Kontynuowała twórczość literacką. Wiersze, prozę i artykuły drukowała m.in. w „Tygodniku Warszawskim” (1945-50, z przerwami), „Stolicy” (1948-50, 1958, 1960), „Przeglądzie Księgarskim” (1949-50) i „Przewodniku Katolickim” (1957-60, z przerwami). W 1945 została członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich). Odznaczona m.in. belgijskim Krzyżem Kawalerskim Orderu Króla Leopolda II (1929). Zmarła 23 października 1960 w Warszawie.

Twórczość

1. Zanim światła pogasną... [Opowiadania]. Warszawa : Gebethner i Wolff 1909, 238 s.

Zawartość

Nowele: Zanim światła pogasną; Zaręczyny literata; Dwie moce; Ci, którzy tworzą; Jubileusz; Fortuna; Do swoich; Odwiedziny Piękna; Nowela. – Wrażenia: Daleka jest droga...; Noc w Muzeum Halsa; W wiśniowym kwietnym sadzie...; Na statku „Bonnivard”; Szczęście; Jeśli jesteś...; Kościół nad Morskim Okiem; Bożek buddyjski; W jaworzyńskiej dolinie; Wierny cień; Willa nad morzem; Źródło miłości; Łan żytni; O zachodzie.

2. Dogaressa. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1912, 208 s.

Zawartość

Dogaressa; Listy do niej...; Miłość Basi; Dziedzic; Linia; Dzień młodości; Miasto Madonny; Bohaterka dnia; Zemsta literatury; Niewolnica.

3. Listy miłosne. [Opowiadania]. Warszawa: Drukarnia L. Bogusławski [1913], 135 s.

Zawartość

Listy miłosne; Wiekuista kobieta; Zemsta; Księżniczka z za witrażu; Dzień, w którym przyszła starość; Dusza w pąku; Jej list; Samotnica; Pod maską; Legenda duszy, co nie umiała być sobą; Greczynka.

4. Miłość mówi... Poezje. Warszawa: Gebethner i Wolff 1913, 105 s.

Zawartość

Cykle: Sonety do matki; Dusze królewskie; Godziny płyną Z. Rabska, – W cudzych ogrodach [przekłady autorów:] H. de Régnier; É. Verhaeren, A. Samain, A. de Noailles, S. Merril, L. Delarue-Mardrus, F. Gregh, R. Vivien, J. C. Mendés, M. Madeleine, R.M. Rilke, E. Barret-Browning.

5. Powiastki i wierszyki. Kijów 1916. [Informacja autorki].

6. Warszawa w sonetach. [Wiersze]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1916, 26 s.

7. Miniatura. [Opowiadania]. Warszawa: Kasa Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich 1918, 134 s.

Zawartość

Odwiedziny poezji; Miłość markiza; W opuszczonym dworze; Gioconda odzyskana; Dzwon; Zegar milczący.

8. W płonącym lesie. Poezje. Warszawa: Gebethner i Wolff 1918, 139 s.

Zawartość

Cykle: W płonącym lesie; Ogród zamknięty; Za szkłem; Prymitywi; Przed obrazami mistrzów; Sonety do dziecka; Niewolnica; Wrażenia egzotyczne, – Przekłady [autorów:] Ch. M. Leconte de Lisle, É. Verhaeren, F. Jammes, R.M. Rilke, R. de Gourmont.

9. Tajemnice Łazienek. [Opowiadania]. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1920], 121 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1922; wyd. 3 Warszawa: Zakład Graficzny „Polska Zbrojna” 1928; wyd. 3 [!] Warszawa: Drukarnia Polska Zjednoczona 1933; wyd. 3 Warszawa: J. Kwiatkowska 1938; wyd. 3 uzupełnione Warszawa: Książnica Polska 1947.

Zawartość

Sny Wiesi; Widzenie Leszka; Bajka o dziewczynie zaklętej w wierzbę płaczącą; Prawdziwe karzełki; Dobry smok; Legenda o sępie; Choinka Marysi; Przygoda porcelanowej figurki; Duch Belwederu; Ułani ks. Józefa.

10. Ręka Fatmy. [Opowiadania]. Warszawa: Biblioteka Polska 1921, 205 s.

Zawartość

Ręka Fatmy; Legunka; Piotr Piguła; Siostra Anela; Noc romantyczna; Dramat Koci; Z tamtego brzegu; Zemsta książek; Przyjdę...

11. Trzy powiastki o harcerzach. Warszawa: Księgarnia Perzyński, Niklewicz i Ska 1921, 64 s.

Na okładce data wydania: 1922.

Zawartość

Zaczarowany dąb; Skowronek; Jan Mazurek.

12. Barbarzyńca. [Opowiadania]. Warszawa: F. Gadomski [1922], 84 s.

Zawartość

Barbarzyńca; Pod Łukiem Triumfalnym; Gajowy Warta; Czerwony Kuba.

13. Dziecko wojny. Powieść. Dziennik Poznański 1922 nr 145-208. Wyd. osobne Warszawa: F. Hoesick 1923, 479 s. Wyd. 2 pt. Bożenka – dziecko wojny. Warszawa: S. Cukrowski 1931.

Przekłady

czeski

Dìté valky. Przeł. J.M. Foltyn. T. 1-2. Praha 1926.

14. Młodość w niewoli. Opowiadania z czasów szkoły apuchtinowskiej dla młodego wieku. Warszawa: Gebethner i Wolff 1922, 110 s. Wyd. nowe z podtytułem Kartki z pamiętnika uczennicy tajnej pensji. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1938, 134 s.

15. Dzień królików. [Dla dzieci; współautor:] N. Aleksandrowicz. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1923], 20 s.

16. Skrzynka z dukatami. Powieść dla młodzieży. Iskry 1923 nr 1-9. Wyd. osobne Warszawa: Mazowiecka Spółdzielnia Wydawnicza 1924, 101 s.

17. Baśnie kaszubskie. Warszawa: M. Arct 1925 [antydatowane 1924], 98 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1925, wyd. nowe 1939 [właśc. 1938]; wyd. 4 uzupełnione Bydgoszcz: Nauka 1946.

18. Magia książki. [Wiersze i przekłady]. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum [1925], 48 s. Wyd. nast. Warszawa: Gebethner i Wolff 1936 [właśc. 1935].

Tu także przekłady wierszy następujących autorów: Ch. Baudelaire, A. Delacour, F. Fertiault, A. France, J.M. de Hérédia, H. de Régnier, P. Verlaine.

19. Pod harcerskim sztandarem. [Dla dzieci]. Warszawa: Nakład Biblioteki Książek Błękitnych 1926, 76 s.

20. Agatka ze Starego Miasta. [Dla dzieci]. [Warszawa:] Zakład Graficzny „Polska Zbrojna” [1927], 77 s.

21. Grzech markizy. Nowele. Warszawa: Gebethner i Wolff [1927], 272 s.

Zawartość

Grzech markizy; Lampa z zielonym kloszem; Szczypta poezji; Listonosz; Hrabia z filmu; Pensjonat pani Gizeli; Książka z kosza; Dusza śliwy kwitnącej; Po maturze; Czarna miłość; Żebruś; Dzikie maliny.

22. Italia i wiosna... Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1927], 180 s.

Szkice dotyczące miast włoskich.

23. Tajemniczy podróżny. [Powieść]. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1927], 160 s.

24. O dzieciach nie dla dzieci. [Opowiadania]. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Bluszcz 1928, 96 s.

Zawartość

Zbrodnia; Tatuś i synek; Romanse; Lalka; Brzydki kłamca; Biedne dzieci; Mademoiselle; Ziemia rodzinna; Wiewiórka; Zasady tatusia; Tak mówiła mamusia; Nie kradnij; Babunia; Oszczędności; Wielki artysta; „Fräulein”.

25. Ossolineum (1828-1928). [Wiersz]. Warszawa: Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie [1928], 2 s.

Druk bibliofilski.

26. Pod choinką. [Opowiadania dla dzieci]. [Warszawa:] Skład główny Domu Książki Polskiej [1929], 106 s.

Zawartość

Bajka o szklanym ptaszku; Wigilia małego gazeciarza; Żałosna historia o pajacu Frycku; Przygoda św. Mikołaja; Zabawa zwierząt; Boża choina; Choinka murzyniątek.

27. Kasia i księżyc. [Dla dzieci]. Małe Pisemko 1931 nr 2-7. Wyd. osobne [Warszawa:] Towarzystwo Wydawnicze „Bluszcz” [1934], 32 s.

28. Marmur i słońce. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick [1932], 56 s.

29. W gospodzie pod bukami. Nowele. Poznań: Drukarnia „Dziennika Poznańskiego 1932, 167 s.

Zawartość

W gospodzie pod bukami; Przekleństwo; Szczypta poezji [poz. ]; Dusza śliwy kwitnącej [poz. ]; Listonosz; Pod Łukiem Triumfalnym [poz. ]; Życie wieczne; Rozwód.

30. Kraj kolorowej bajki. [Dla dzieci]. Częstochowa: A. Gmachowski i S-ka 1936, 32 s.

31. Magia książki. [Opowiadania dla młodzieży]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1936, 88 s.

Zawartość

Wspomnienia lotnika; Książki dziadunia; Kasia księgarzanka; Własna książka; Karolek introligator; Podróż z przygodami; Modlitewnik brata Floriana.

32. To co zdarzło się naprawdę. [Dla dzieci]. Częstochowa: A. Gmachowski i S-ka 1936, 32 s.

33. Antykwariusz Bazyli. Z cyklu „Dialogi o książce”. Silva Rerum 1939 nr 4 s. 85-91. Wyd. osobne Kraków: „Silva Rerum” Towarzystwo Miłośników Książki w Kraków 1939, 10 s.

34. Książka i wojna. Sonety. Przedmowa: T. Leszner. Szamotuły: Towarzystwo Miłośników Sztuki Pięknej i Książki 1947, 25 s.

35. Przygody Grypsa w zburzonej Warszawie. [Powieść dla młodzieży]. Kraków: T. Gieszczykiewicz i S-ka 1947, 126 s.

36. Miłość Urszuli Orlikówny. Powieść [dla młodzieży]. Warszawa: S. Arct 1948, 174 s.

37. Ania w Łazienkach. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Czytelnik 1957, 194 s. Wyd. 2 tamże 1959.

38. Godzina prawdy. [Opowiadania]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1957, 166 s.

Zawartość

Godzina prawdy; Okiennica; Życie umarłych; Ociemniały i żmija; Jaskółki na drutach telefonicznych; Głosy książek; Noc w wagonie; Kapliczka na rozstajach; Podróże biedronki; Dalekie gwiazdy; Matka; Starość; Menuet; Sygnały miłości; W zasypanym mrowisku; Strach na wróble; Tragedia motyla; Spotkanie z zaleszczotkiem; Pająk i mucha; Łabędź i obłok; Zegary zmierzchu; Pożegnanie z jarzębiną; Kartka z kalendarza; Siła pieczarki; Żółty sybaryta; Zmiany; Własny dom; Mały pisarz; Pódźka; Ostatni liść; W akwarium; Pochwała kurzu; Towarzyszka; Enigma; W warownym zamku; Filon; Wiszące cmentarzyki; Muszka; Stare tygodniki.

39. Moje życie z książką. Wspomnienia. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum [Cz. 1-2]. 1959, 1964, 307 + 507 s.

Przekłady

1. L. Delarue-Mardrus: Cień starego dworu. Powieść. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1923], 155 s.
Przekład podpisany: Z.R.
2. H. de Régnier: Lęk przed miłością. Romans. Poznań: Eos 1923, 262 s.
3. A. t'Serstevens: Romantyczny włóczęga. [Powieść]. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych [1924], 157 s.
4. M. Lengyel: Bitwa pod Waterloo. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1925.
5. M. Bianca: Legendy o kwiatach. [Dla dzieci]. Warszawa: M. Arct 1926, 153 s.
6. J. Serment: Najpiękniejsze oczy w świecie. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1926.
7. V.A. Jäger-Schmidt, A. Picard: Kobieciątko. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1927.
Przekład podpisany: Z.R.
8. Maria, królowa Rumunii: Głos na szczytach. Powieść. Warszawa: Instytut Wydawniczy Renaissance 1927, 214 s. Tamże wyd. 7 [!] [1928].
9. B. Mussolini: Nieprawdopodobne, ale dozwolone. [Opowieść]. Warszawa: L. Fiszer [1927], 31 s.
10. J. Fanciulli: Jaśminek. Powieść dla młodzieży. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1929], 183 s.
11. A. Maurois: Dziecię słońca. Powieść o Shelley'u. Warszawa: Instytut Wydawniczy Renaissance 1929, 267 s.
12. G. Pisano: Jak kochano przed stu laty. Z listów Elżbiety Barett-Browning i Roberta Browninga. Bluszcz 1930 nr 1-10. Wyd osob. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Bluszcz” [1930], 167 s. Wyd. nast. tamże [1932].
13. M. Bontampelli: Adria. Dzieje kobiety pięknej. [Powieść]. Lwów: Książnica-Atlas [1939], 241 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1957.

Wywiady

Magia książki, czyli rozmowa z Zuzanną Rabską. Rozm. M. Szypowska. Stolica 1958 nr 38.

Słowniki i bibliografie

P. Grzegorczyk. „Znak1962 nr 7/8.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
Polski słownik biograficzny. T. 29 cz. 3 (z. 121). Wrocław; Kraków 1986 (R. Skręt).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Artykuły

S. Podhorska-Okołów: Zuzanna Rabska (1882-1960). Twórczość 1961 nr 1.
A. Kempa: Zuzanna Rabska – poetka książki. Bibliotekarz 1988 nr 10/11.

Zanim światła pogasną

K. Błeszyński: Krytyka 1909 t. 1 z. 1.
J. Jankowski. „Świat1909 nr 6.
E. Orzeszkowa: O książkach. Kurier Litewski 1909 nr 8.
A. Strzelecki: Sfinks 1909 z. 6.

Dogaressa

E. Czekalski: Przeglądy i sprawozdania. Sfinks 1912 t. 3.
H. Galla: Krytyka. Książka 1912 nr 12.
J. Jankowski: Dogaressa pisząca. Świat 1912 nr 4.
Quis. „Museion1912 nr 10.

Miłość mówi...

• [B. Leśmian] B.L.: Kronika literacka. „Nowa Gazeta” dod. „Literatura i Sztuka1913 nr 2.
W. Lubicz. „Sztuka1913 s. 129-130.

Miniatura

J. Kleiner: Nowele Zuzanny Rabskiej. Wileński Kurier Polski 1918 nr. 1280/1281.

W płonącym lesie

L. Czekalski: Romans i Powieść 1917 nr 48.
J. Jankowski. „Bluszcz1918 nr 3.

Ręka Fatmy

L. Piwiński: Powieść. Przegląd Warszawski 1921 nr 2 [m.in. recenzja: Ręka Fatmy].
Z. Szweykowski: Poezja. Powieść. Książka 1922 nr 1 [m.in. recenzja: Ręka Fatmy].

Trzy powiastki o harcerzach

J. Kleiner: Z książek dla dzieci i młodzieży. Gazeta Wieczorna 1921 nr 6187 [dot. też Młodość w niewoli].

Młodość w niewoli

J. Kleiner: Z książek dla dzieci i młodzieży. Gazeta Wieczorna 1921 nr 6187 [dot. też Trzy powiastki o harcerzach].
P. Kleczkowski: Les romans. La Pologne”, Paryż 1922 nr 17 [m.in. rec.: Młodość w niewoli ].
A. Zahorska. „Kultura1938 nr 43.

Baśnie kaszubskie

Z. Szmydtowa: Z książek. Bluszcz 1925 nr 2.
S. Jesionowski: Książki pod choinkę. Kultura 1938 nr 51/52.
K. Kuliczkowska: Stare i nowe bajki. Odrodzenie 1947 nr 50.
S. Telega. „Odra1947 nr 30.

Magia książki [Wiersze i przekłady]

J. Kleiner. „Tygodnik Ilustrowany1926 nr 9.

Grzech markizy

L. Piwiński: Nowe wydawnictwa. Przegląd Współczesny 1928 t. 25.

Marmur i słońce

S. Napierski. „Wiadomości Literackie1933 nr 10.
K.W. Zawodziński: Kilka tomików poezji. Przegląd Współczesny 1933 t. 47.

Książka i wojna

W. Bełza: Tragiczna biel. Ilustrowany Kurier Polski 1948 nr 23.
M. Poznański: Bibliotekarstwo w życiu i poezji. Nowiny Literackie 1948 nr 2.

Miłość Urszuli Orlikówny

J. Płomieński: Jeszcze jeden obraz okupacji. Warszawa 1948 nr 7.

Godzina prawdy

J. Iwaszkiewicz: O starości. Życie Warszawy 1957 nr 220.
S. Podhorska-Okołów: Powrót do medytacji. Twórczość 1957 nr 10/11.
Z. Kozarynowa: Świat Zuzanny Rabskiej. Wiadomości”, Londyn 1959 nr 37.

Moje życie z książką

E. Czekalski: Rówieśnik i kolega o wspomnieniach warszawskich. Twórczość 1960 nr 3.
M. Danilewiczowa: Trzy gawędy o książkach. Wiadomości”, Londyn 1960 nr 4.
E. Jankowski: Bibliografia, „czytaki” i magia książki. Nowe Książki 1960 nr 7.
J. Susuł. „Tygodnik Powszechny1965 nr 19.
T. Syga. „Stolica1965 nr 11.
T.J. Żółciński: Martwe wspomnienia. Twórczość 1965 nr 4.