BIO

Urodzony 16 marca 1927 w Warszawie; syn Jana Kuśmierka, kupca (później rolnika), i Bronisławy z Cykowskich. Uczęszczał do średniej szkoły rolniczej. W latach okupacji niemieckiej brał udział w działalności konspiracyjnej w szeregach Gwardii Ludowej i Armii Ludowej (plutonowy; konspiracyjny pseudonim: Arnold Granze). W 1943 był jednym z organizatorów Związku Walki Młodych. Od tegoż roku należał do Polskiej Partii Robotniczej. Wybuch powstania warszawskiego w 1944 zastał go na Żoliborzu, gdzie przyłączył się do walczącego oddziału Armii Krajowej. Po wycofaniu się na Marymont, 4 sierpnia przepłynął łódką wraz z grupą powstańców na prawy brzeg Wisły, a po tygodniu przedostał się przez linię frontu niemieckiego na tereny zajęte przez Armię Czerwoną. Debiutował w 1944 jako reporter artykułem pt. W płonącej Warszawie. Relacja uczestnika walk, ogłoszonym w piśmie „Zwyciężymy” (nr 172 z 26 sierpnia). Od jesieni 1944 był oficerem Milicji Obywatelskiej w Mińsku Mazowieckim. Po zakończeniu wojny zamieszkał we Wrocławiu i do 1949 pracował w redakcji „Trybuny Dolnośląskiej”; w dzienniku tym publikował artykuły i reportaże. W 1948 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (usunięty w 1949). W 1949-71 nie był zatrudniony etatowo; prowadził drobiarskie gospodarstwo hodowlane w Warszawie, zajmując się jednocześnie twórczością literacką i publicystyczną. W 1950 debiutował jako prozaik opowiadaniem pt. Sprawa Adachowej biedy, ogłoszonym w „Nowej Kulturze” (nr 24); tu też publikował w 1950-56 inne utwory. W 1950 został członkiem Związku Literatów Polskich (wystąpił w 1969). Opowiadania, reportaże i artykuły publikował w wielu czasopismach, m.in. w „Trybunie Wolności” (1954; tu m.in. cykl reportaży pt. Fakty z ludzkiego życia) oraz w tygodnikach „Polityka” (1957; stała współpraca), „Panorama Północy” (1965-71; tu m.in. cykl utworów pt. Opowiadania lekarzy pogotowia), „Wiadomości” (Wrocław, 1965-73; tu m.in. w 1965-71 cykl reportaży pt. Jak się pan czuje, panie inżynierze?). W 1973 został członkiem redakcji „Życia Warszawy.” W 1979 otrzymał nagrodę im. K. Pruszyńskiego, przyznawaną przez Klub Reportażu Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W końcu lat siedemdziesiątych był związany z klubem politycznym Doświadczenie i Przyszłość; publikował w tym czasie m.in. w wychodzących poza cenzurą pismach „Krytyka” oraz „Biuletyn Informacyjny KOR”. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 został internowany i przebywał w obozach m.in. w Białołęce i Darłówku. W 1984-88 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Autorów „ZAiKS”. Był stałym współpracownikiem „Przeglądu Technicznego” (1987-89) i „Tygodnika Kulturalnego” (1988-89); publikował też w wydawanym poza cenzurą warszawskim periodyku „Vacat” (1987). W 1989 wszedł w skład redakcji „Gazety Wyborczej”, w której zamieszczał liczne artykuły na tematy społeczne i gospodarcze. W 1989 otrzymał nagrodę im. A. Bocheńskiego za całokształt twórczości, a w 1990 nagrodę im. K. Pruszyńskiego, przyznawaną przez Polski PEN Club. Był laureatem licznych konkursów na reportaże i opowiadania. Otrzymał nagrodę im. B. Prusa (za lata 1982-85). Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz orderem Virtuti Militari. Zmarł 27 marca 1992 w Warszawie; pochowany w Zerzniu pod Warszawą.

Twórczość

1. Budujemy dom. Scenariusz filmowy. Powst. 1949.

Nagrody

Nagroda Dyrekcji Programowej Filmu Polskiego w konkursie na nowelę filmową o współczesnej problematyce polskiej w 1949.

2. Sprawa jednego konia. [Opowiadanie]. Warszawa: Czytelnik 1951, 83 s. Przedruk zob. poz. .

Adaptacje

radiowe

J. Kuśmierek: Radio 1951.

3. Uwaga! Człowiek. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1951, 198 s. Wyd. 2 tamże 1955. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Bieda Adachowej; Sprawa jednego konia [poz. ]; Pożar.

4. Droga do szkoły. [Opowiadanie]. Warszawa: Czytelnik 1952, 97 s.

5. Opowiadania reportera. Warszawa: Czytelnik 1954, 142 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

Zawartość

Płaszcz; Spotkanie; 5 III 1953; Życiorysy; Opowiadanie lekarza Pogotowia; Dlaczego należy dzwonić na alarm; Sprawa Adachowej biedy [tekst zupełnie odmienny niż w poz. ]; Ludzka ziemia; Wiciński; Rozmowa z wrogiem spółdzielni; Lekcja rachunków; Wyprawa do teatru; To takie proste; Planowanie; Koncert skrzypcowy D-dur Brahmsa; Spadkobierca; Dziadek Argentyna; Miłość w spółdzielni produkcyjnej; Szczęście Zofii Fronczak.

6. Rok 1944. Sztuka w 3 aktach. Druk „Twórczość 1954 nr 7 s. 72-123. Prapremiera: pt. Niezapomniany rok 1944. Warszawa, Teatr Domu Wojska Polskiego 1954. Wyd. osobne: Oprac. inscenizacyjno-reżyserskie: W. Krasnowiecki. Warszawa: Czytelnik 1955, 130 s. Wyd. inne: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955. Przedruk zob. poz. .

Nagrody

III nagroda w konkursie Ministerstwa Kultury i Sztuki, Centralnego Zarządu Teatrów, Oper i Filharmonii oraz Związku Literatów Polskich na sztukę teatralną poświęconą 10-leciu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w 1954.

Adaptacje

telewizyjne

Telewizja Polska 1964.

7. Uwaga! Człowiek i inne opowiadania. Warszawa: Książka i Wiedza 1955, 318 s. Wyd. 2. Warszawa: Czytelnik 1955 [właśc. 1954].

Zawartość

Zawiera opowiadania z poz. , (oprócz opowiadań: 5 III 1953; Planowanie), – nadto: Codzienne kłopoty; Omyłka.

8. Niedaleko ginie człowiek. [Utwór dramatyczny w 1 akcie]. Express Wieczorny 1956 nr 188 s. 4.

Nagrody

I nagroda (ex aequo z K. Korcellim i J.S. Słotwińskim) w konkursie Związku Literatów Polskich, Centralnego Domu Twórczości Ludowej i wydawnictwa Czytelnik w 1956.

9. Wyrok. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 148 s.

Zawartość

Przygoda w drodze do Zakopanego; Pierwszy śnieg; Dziesięciu sprawiedliwych; Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!; Samotność bez Boga; Polowanie na wilki; Grajek, albo Uwaga, wielkie niebezpieczeństwo; List stamtąd; Julcia; Opowiadania lekarzy pogotowia; Wyrok.

10. Tajna drukarnia. [Opowiadanie]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1960, 91 s.

11. Cena. Sztuka współczesna w 3 aktach. Telewizja Polska 1961. Druk z uwagami inscenizacyjnymi S. Artowskiego „Materiały Repertuarowe” 1962 nr 1 s. 5-57. Wyd. osobne: Oprac. inscenizacyjno–reżyserskie: T. Byrski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1962, 109 s. Przedruk zob. poz. .

Nagrody

I nagroda w konkursie na utwór dramatyczny związany tematycznie z historią Warszawy w 1961.

12. Gwiazda. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1965.

Wg inf. autora sztuka zatwierdzona przez Wydział Repertuarowy Ministerstwa Kultury i Sztuki, nie wystawiana, nie publikowana.

13. Trzy kroki po ziemi. Scenariusz filmowy. [Współautorzy:] J. Janicki, J. Hoffman, E. Skórzewski. Ekranizacja 1965.

Na podstawie noweli J. Kuśmierka: Godzina drogi.

14. Stracone wakacje. Sztuka w 2 aktach z epilogiem. Powst. 1966. Druk „Dialog” 1973 nr 2 s. 5-30. Prapremiera: Warszawa, Teatr Rozmaitości 1977. Przedruk zob. poz. .

15. Noc listopadowa. [Słuchowisko]. Polskie Radio 1967.

Nagrody

Nagroda w konkursie Polskiego Radia na słuchowisko współczesne w 1967.

16. Zakaz. Sztuka w 2 aktach. Uwagi inscenizacyjne: J. Lau. „Materiały Repertuarowe1967 nr 3 s. 7-42.

17. Ciągle pada deszcz. [Słuchowisko]. Powst. 1970. Por. poz. , .

Nagrody

II nagroda w konkursie Polskiego Radia w 1970; wytypowane na konkurs Prix Italia; nie publikowane.

18. A deszcz ciągle pada. Scenariusz filmowy. Powst. 1977. Por. poz. , .

Wg inf. autora scenariusz przyjęty do realizacji, nie zrealizowany.

19. O czym wiedziałem. [Publicystyka gospodarcza]. Warszawa: „Młoda Polska”* 1979, 29 s. Wyd. inne: [b.m.w.: 1979?]*. Przedruk zob. poz. , .

20. Uwaga! Polska. Nie publikowane styczeń 1979 – marzec 1980. [Publicystyka gospodarcza]. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1981, 108 s.

Zawartość

List do Inżyniera; Uwagi do „Handlu z Rosją” i „Handlu z Zachodem”; O handlu z Rosją; O handlu z Zachodem; Nie wierzę tej piosence, czyli program „Wisła”; O czym wiedziałem [poz. ]; Słowo od autora.

21. A deszcz ciągle pada... Sztuka w 3 aktach. Dialog 1980 nr 12 s. 5-33. Prapremiera: Warszawa, Teatr Nowy 1981. Por. poz. , . Przedruk zob. poz. .

22. Inwazja głodu. [Publicystyka gospodarcza]. Warszawa: Socjalistyczny Związek Studentów Polskich Uniwersytetu Warszawskiego Ośrodek Pracy Politycznej „Sigma1981, 5 s.

23. Superata. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 1981.

24. Stan Polski. [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Paryż: Instytut Literacki 1982, 78 s. Wyd. nast.: pt. Stan polski „czerwiec-lipiec 1982”. Warszawa: Biblioteka „Tygodnika Wojennego”* [1982]; [B.m.w.: 1982]* ; [Toruń: 1983]*; Kraków: Biblioteka „Wolnej Myśli”* 1983; pt. Polacy! Uwaga! Część 1 – Polska a Europa. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza Stara 1983.

Cz. 1 zamierzonej, nie dokończonej większej pracy; cz. 2, 3 zob. poz. , .

25. Credo. [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Berlin [Zachodni:] Pogląd 1983, 112 s. Wyd. inne: pt. Credo (styczeń – marzec 1983). Warszawa: Przedświt* 1983; Credo. Cz. 2. [B.m.:] Wydawnictwo Społeczne „Errata”* [1983], 66 s.

Cz. 2 zamierzonej, nie dokończonej większej pracy; cz. 1, 3 zob. poz. , .

26. Dramaty. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1983, 433 s.

Zawartość

Rok 1944 [poz. ]; Cena. (Sztuka współczesna w 3 aktach) [poz. ]; Stracone wakacje. (Sztuka w 2 aktach z epilogiem) [poz. ]; A deszcz wciąż pada... (Sztuka w 3 aktach) [poz. ].

27. List do wicepremiera Mieczysława Rakowskiego. Obóz internowanych w Darłówku, listopad 1982. Wrocław: Robotnicze Wydawnictwo „Feniks”* 1982]*, 23 s. Wyd. inne: pt. Do wicepremiera Mieczysława Rakowskiego, Urząd Rady Ministrów, Warszawa. [Obóz Internowania, Darłówko, listopad 1982]. Wrocław: Agencja Informacyjna Solidarności Walczącej* [1983]; pt. List do Rakowskiego. [Współwyd. z:] W. Woroszylski: List do Rakowskiego. [Białystok:] Białostocka Oficyna Wydawnicza* 1983; pt. List otwarty do M.F. Rakowskiego. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza „Soż”* 1983.

28. Polska a Zachód czyli czekanie pomocy. [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Warszawa: Przedświt* 1983, 91 s. Wyd. nast.: Polska a Zachód czyli oczekiwanie na pomoc. Berlin [Zachodni:] Pogląd 1984, 184 s.

Cz. 3 zamierzonej, nie dokończonej większej pracy; cz. 1, 2 zob. poz. , .

Zawartość

Zawiera części: Czekanie na pomoc; W stronę bałtyckiej republiki; Aby nie zdziczeć.

29. Consensus tak, ale... [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Warszawa: Przedświt* 1986, 46 s. Wyd. nast.: Wrocław: Oficyna Niepokornych* 1987.

30. Libanizacja Polski. [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”* 1987, 23 s.

31. Nie ma ważniejszej sprawy; Jak rządzi się gminą? [Reportaże]. Red.: Ł. Sopliczanka. Zamiast wstępu: S. Helski. Wrocław: Oficyna Niepokornych* 1987, 152 s. Wyd. nast.: Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”* 1988. Przedruk zob. poz. .

Wyd. osobne Jak rządzi się gminą? [B.m.w.: 1987]*, 21 s. [Fragment].

Wyd. inne: [Posłowie: S. Bratkowski]. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1987, 81 s.

Zawartość

Cz. I. Jak rządzi się gminą?; Cz. II. O suwerenności.

Wyd. osobne Nie ma sprawy ważniejszej: Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”* 1988, 88 s. Wyd. nast. pt. Nie ma ważniejszej sprawy Warszawa: Officyna Liberałów* 1989.

32. Listy do Adama Michnika. Oprac. red.: K. Twardowski i M. Sabat. Warszawa: Wydawnictwo Wolne Pismo „Most”* 1988, 67 s. Wyd. inne: Warszawa: Międzyzakładowa Struktura Solidarności „V1988.

33. Cela numer 3. [Publicystyka społeczno-polityczna i gospodarcza]. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie*; Wydawnictwo Grup Politycznych Wola* 1989, 121 s.

34. Rok 1979. Fragmenty autobiografii w 3 aktach. [Utwór dramatyczny]. Dialog 1989 nr 2 s. 5-48.

35. Obecny. [Opowiadania i reportaże społeczno-polityczne i gospodarcze]. Londyn: Aneks 1991, 320 s.

Zawartość

Od autora; W płonącej Warszawie; Pożar [poz. ]; 5 III 1953 [poz. ]; Dziesięciu sprawiedliwych [poz. ]; Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się! [poz. ]; Opowiadania lekarzy pogotowia [poz. ]; Wyrok [poz. ]; Płaszcz [poz. ]; Express nie zatrzymał się na stacji; Cztery listy czterech osób w tej samej sprawie; Sprawa jednego reportera; Rehabilitacja pastucha; Krowa w poprzek przemysłu; W co myśmy się władowali!; Moja wojna z workiem; Po nas potopu nie będzie; Pożar gasi się ogniem; O czym wiedziałem [poz. ]; Consensus tak. ale... [poz. ]; Jak rządzi się gminą [poz. ]; Nie ma ważniejszej sprawy [poz. ]; Najświeższe czarne plamy; Notki autobiograficzne.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1973.

Wywiady

Z Józefem Kuśmierkiem, dziennikarzem i pisarzem. [Rozm.] M. Kuszewski. Gazeta Robotnicza 1962 nr 2.
Wiedzieć i napisać. [Rozm.] J. Szperkowicz. Kultura 1974 nr 24.
W stanie wojny. [Rozm.] J. Snopkiewicz. Radar 1978 nr 4.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 1. Warszawa 1977 (R. Loth).

Ogólne

Artykuły

W. Sadkowski: Kuśmierka odkrycia i obserwacje. Nowe Książki 1957 nr 17.
K. Meloch: Czy reportaż ma przyszłość? (Opisanie Józefa Kuśmierka). Kontrasty 1979 nr 11.
et: Stan Polski według Józefa Kuśmierka. „Miesięcznik”* 1983 nr 15.
Romantyczny ekstremista, czyli Józefa Kuśmierka rozmijanie się z gospodarką. Miesięcznik Małopolski* 1983 nr 1/2.
[J. Targalski] Dziwny: Józef Kuśmierek odkrywa przyczyny kryzysu. Niepodległość* 1983 nr 15.
Dyplomowany R.: Kuśmierkizm a polska głupota narodowa. Obraz* 1984 nr 3.
J. Surdykowski: Magiel polityczny i gospodarczy Józefa Kuśmierka. Miesięcznik Małopolski* 1985 nr 11.

Uwaga! Człowiek

T. Drewnowski: Uwaga! Nowy człowiek. Nowa Kultura 1951 nr 41.
A. Kijowski: Opowiadania niecierpliwe. Życie Literackie 1952 nr 4, przedruk w tegoż: Różowe i czarne. Kraków 1957.
A. Mauersberger. „Twórczość1952 nr 2.

Opowiadania reportera

H. Bereza. „Twórczość1954 nr 10.
A. Kijowski: Po raz drugi w tej samej rzece. Nowa Kultura 1954 nr 32, przedruk w tegoż: Różowe i czarne. Kraków 1957.
B. Wojdowski: U zbiegu reportażu i nowelistyki. Przegląd Kulturalny 1954 nr 30/31.

Rok 1944

T. Konwicki: Uwaga, dramatopisarz!Teatr1955 nr 1.
J. Kott: Prawda i wszystkie błędy debiutu. Przegląd Kulturalny 1955 nr 1.
J.A. Szczepański: Węzeł polityczny i sceniczny „Roku 1944. Teatr 1955 nr 1.
S. Treugutt: O sztuce Kuśmierka. (Nie-recenzja). Teatr 1955 nr 4.

Wyrok

H. Bereza: Owoc zadufania. Nowa Kultura 1957 nr 34.
T. Bujnicki: Na tropach mitów. Życie Literackie 1957 nr 38.
A. Dobosz: Recydywa. Przegląd Kulturalny 1957 nr 29.
A. Jackiewicz: Balzak na szczeblu powiatu. Twórczość 1957 nr 10/11.

Cena

R. Szydłowski: Na Pawiaku. Trybuna Ludu 1961 nr 294.
M. Wrzeszcz: Kartki z epoki pieców. Kierunki 1961 nr 47.

Trzy kroki po ziemi

Z. Dolecki: Mały realizm na ekranie. Kierunki 1965 nr 40.
K. Kochański: Chodząc po ziemi. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 38.
[K.T. Toeplitz] KTT: Horror vacui. Kultura 1965 nr 38.

A deszcz ciągle pada...

K. Wolicki: Kuśmierek, czyli czarne i białe. Dialog 1980 nr 12.

Stan Polski

P. Heartman: Kuśmierek o Czechosłowacji. Krytyka* 1983 nr 15.
A. Iwicki: Rosemarys Baby czyli dziecko szczęścia. Kontakt”, Paryż 1983 nr 5.
S. Brykczyński: Niewczesne rady ob. Kuśmierka. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1984 nr 51.

Dramaty

T. Krzemień: Klasyk Kuśmierek. Tu i Teraz 1983 nr 29.