BIO

Urodzona 24 grudnia 1894 w Biskupiczach na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej; córka Edwarda Kuszelewskiego i Emilii z Bohomolców. Maturę uzyskała w 1911 w Warszawie. Następnie studiowała w rocznym Kolegium Humanistycznym (1911/12) oraz w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (1912/14) w Warszawie; studiów nie ukończyła wskutek wybuchu wojny. Od 1912 była członkiem tajnej organizacji harcerstwa polskiego. W latach I wojny światowej przebywała wraz z matką w Moskwie, gdzie kontynuowała pracę w harcerstwie. W 1917 przeniosła się do Mińska; tu była m.in. współorganizatorką Koła Polek, niosącego pomoc jeńcom i uchodźcom polskim oraz pełniła funkcję komendantki hufca harcerek. W Mińsku poślubiła w 1918 czołowego działacza Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Ignacego Matuszewskiego (późniejszego pułkownika i ministra skarbu). Należała do powstałej w 1918 zakonspirowanej propiłsudczykowskiej organizacji Związek Broni, podporządkowanej następnie POW. W maju 1918 brała udział wraz z mężem w podjętej w Bobrujsku przez POW akcji usunięcia z dowodzenia 1. Korpusem Polski Józefa Dowbór-Muśnickiego; gdy akcja nie powiodła się, przedostała się do Kijowa (gdzie znajdowała się Komenda Naczelna POW), a następnie do Warszawy, gdzie zamieszkała na stałe. Podjęła pracę w zarządzie Warszawskiego Koła Polek; była przewodniczącą Sekcji Prasowej, redagowała w 1919-20 pismo „Nasza Praca.” W 1921 rozpoczęła twórczość przekładową tłumaczeniem opowiadań Jacka Londona. Była stałym współpracownikiem „Bluszczu” (1922-38, z następnie „Kobiety Współczesnej” (1927-33). Publikowała też w „Kurierze Porannym” (1922, 1930, 1933; tu m.in. cykl felietonów na tematy aktualne pt. Na dzień dobry), „Wiadomościach Literackich” (1929, 1932-38), „Gazecie Polskiej” (1930, 1932-39). Po uzyskaniu unieważnienia małżeństwa z lgnacym Matuszewskim, poślubiła w 1927 gen. Ludomira Rayskiego, inżyniera i pilota, szefa Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych. Propagowała instytucje ogródków jordanowskich; w 1928 była współzałożycielką Centralnego Towarzystwa Ogrodów Jordanowskich, w 1934-37 pełniła funkcję jego wiceprezesa, a w 1937-39 członka zarządu. W 1931-39 współpracowała z Polskim Radiem jako członek Komisji Odczytowej oraz Rady Programowej. W 1937 otrzymała Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej. We wrześniu 1939, w czasie obrony Warszawy, pracowała w Szpitalu Dzieciątka Jezus. W latach okupacji niemieckiej mieszkała nadal w Warszawie. W 1939-43 pracowała społecznie w Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO), zajmując się pomocą dzieciom rodzin uwięzionych. W swym domu na Wierzbnie założyła sierociniec dla dzieci; uczestniczyła w akcji pomocy Żydom. Była członkiem Armii Krajowej, w której szeregach przeszła przeszkolenie zaopatrzeniowo-gospodarcze. W czasie powstania warszawskiego 1944 była inspektorką kuchni pułku „Baszta”. Po kapitulacji Mokotowa przedostała się do Kielc. W lipcu 1945 opuściła nielegalnie Polskę i osiadła w Londynie, gdzie od czasu wojny przebywał jej mąż. Kontynuowała pracę literacką, drukując artykuły i recenzje w prasie emigracyjnej, m.in. na łamach pism „Wiadomości” (Londyn, 1953, 1955, 1965), „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” (Londyn, 1954-55), „Dodatek Tygodniowy Ostatnich Wiadomości” (Mannheim, 1954-55) oraz „Tydzień Polski” (Londyn, 1965). Współpracowała również z Radiem Wolna Europa. Była członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarła 24 stycznia 1966 w Londynie.

Twórczość

1. O skautingu polskim. Moskwa: M. Głodkowski 1916, 32 s.

Broszura informacyjno-propagandowa.

2. Ogród jordanowski jako wychowawca. Gazeta Polska 1937 nr 318-319. Wyd. osobne Warszawa: Centralne Towarzystwo Ogrodów Jordanowskich 1938, 12 s.

Referat wygłoszony na Zjeździe Centralnego Towarzystwa Ogrodów Jordanowskich.

3. Zwiedzamy życie. [Opowiadania dla młodzieży]. Warszawa: Biblioteka Polska 1939, 273 s.

Prawie cały nakład książki spłonął we wrześniu 1939.

Zawartość

Pod skrzydłem wierzby; Na pohybel frazesom!; Śmierć i życie; Stara Miłosna i młodzi miłośnicy; Czary; Pulsy maszyn i młot serc; Na tropie; Nowy przyjaciel; Listy; Ręce i ziemia; Raj i przepaść; Kolejka do zdrowia; Czy los?; U mety; Eureka!; Obiad nad wodą; Piętaszek; Domy szczęścia; Nocleg pod gwiazdami; W las – to w las.

4. Kobiety. [Opowiadania]. Rzym: Instytut Literacki 1946, 193 s.

Zawartość

Od Autora. – Czerwone wino. – Profile młodzieńcze: Chleb i serce; Piętnaście lat; Nieporozumienie; Sten; Hostia; Ławeczka w Alejach; Która godzina?; Trójkąt; Kanały. – Wiek klęski: Tajemnica Warszawy; Śmierć sterniczki; Kwiaty na stole; Pani ministrowa; Joanna i Sułkowski; Praczka; Miłosierni Niemcy; Jedyne święto; Virtuti militari; Urodziny; Cień; Strzelec. – Tryptyk klasztorny: Cecylia; Urszula; Kseni. – Siwe włosy: Srebrna taca; Marysia z przeszłością; Jak królowa Wiktoria; Siedem sekund; W domu Mamuleczki. – Matki. – Posłowie: Trzy listy.

Przekłady

francuski

Varsoviennes. [Przeł.] R. Bailly. Paris 1949.

5. Dziwy życia. [Opowiadania]. Londyn: F. Mildner & Sons 1948, 115 s.

Zawartość

Pan Czesław i Zosia; Pociąg; Naród; Narzeczeni; Serce; Czerwony Kraków; Szczęście; Powrót; Spowiedź; Zielony kapelusik; „Skąd pani jest?”.

6. Dama kier. Humoreska w 1 akcie. Prapremiera: Londyn, Teatr YMCA 1950.

Utwór wystawiany jako sztuka do czytania.

7. Muzyka. Opowieść. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” Londyn 1954 nr 66-79.

8. Tych dwoje. [Powieść; współautorka:] W. Pełczyńska. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” Londyn 1955 nr 195-284.

Autorka podpisana: Elżbieta Polna.

9. Ludzie Mokotowa. Powst. przed 1966.

Wspomnienia z powstania warszawskiego pisane przez autorkę w ostatnich latach życia. Rękopis (Inf.: P. Grzegorczyk. „Rocznik Literacki 1966”).

Przekłady

1. J. London: Prawo białego człowieka. Opowiadania z Klondike. Warszawa: Ignis 1921, 152 s. Wyd. nast.: Warszawa: E. Wende i S-ka 1925; Warszawa: E. Kuthan 1947.
2. J. London: Odyssea Północy. [Opowiadania]. Warszawa: Ignis 1922, 252 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione Warszawa: E. Wende i S-ka 1925; Warszawa: „Kurier Polski” [1939]; Warszawa: E. Kuthan 1947.
Wydanie z 1939 bez podpisanej tłumaczki.
3. J. London: Serce kobiety. [Opowiadania]. Toruń, Warszawa, Siedlce: Ignis 1922, 251 s. Wyd. nast.: Warszawa: E. Wende 1925; Warszawa: E. Kuthan 1945, tamże: 1946, 1948.
Wydanie z 1925 bez podpisanej tłumaczki.
4. J. London: Historia Jessie Ook. [Opowiadanie]. [Warszawa:] Bluszcz” [ok. 1923], 39 s.
5. J. London: Martin Eden. Powieść. T. 1-2. Warszawa: Ignis 1923, 327 + 289 s. Wyd. nast.: Warszawa: E. Wende i S-ka [1926]; Warszawa: Skład główny Rój 1932, tamże 1937; Warszawa: Książka 1948; Warszawa: Książka i Wiedza 1949; wyd. z posłowiem K. Piotrowskiego. Warszawa: Iskry 1954; [wyd. 8] Wrocław: Siedmioróg 1996.
Wydanie z 1932 i wszystkie następne bez podpisanej tłumaczki.
6. J. London: Na szlaku. (The road). Szkice autobiograficzne. Warszawa: Ignis 1923, 235 s. Wyd. nast.: Warszawa: E. Wende [1924], tamże wyd. 2 [!] 1925; Warszawa: Biblioteka Groszowa [1929]; Warszawa: „Kurier Polski” 1938; Warszawa: E. Kuthan 1947.
7. J. London: Bóg ojców jego. [Opowiadania]. Warszawa: Ignis 1924, 196 s. Wyd. nast.: Warszawa: Biblioteka Groszowa 1925; Warszawa: E. Kuthan 1949.
Wydania z 1925 i 1949 bez podpisanej tłumaczki.
8. J. London: Zew krwi. (The call of the wild). [Powieść]. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1924], 135 s. Wyd. nast.: tamże [1924]; wyd. 3 Warszawa: E. Wende 1924, wyd. 4 tamże 1925; Warszawa: [b.w.] 1933; Warszawa: E. Kuthan 1945, tamże 1947 [antydatowane 1946]; Rzym: Polski Dom Wydawniczy 1947; wyd. 3 [!] poprawione Warszawa: E. Kuthan 1949; [wyd. 10] Wrocław: Siedmioróg 1995.
Dwa pierwsze wydania oraz wydanie z 1933 bez podpisanej tłumaczki.
9. J. London: Miłość życia. Wybór nowel. T. 1-2. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych 1925, 127 + 132 s. Wyd. nast. t. 1: Warszawa: Rój [1926]; Warszawa: Książka 1947. Wyd. nast. t. 2 zob. poz. .
10. J. London: Przygoda. (The adventure). [Powieść]. Warszawa: E. Wende 1925, 303 s. Wyd. nast.: tamże 1926; Warszawa: Rój 1929, tamże 1935, wyd. 2 [!] 1938; Warszawa: E. Kuthan 1945; Rzym: Pol. Dom Wydawniczy 1946 [właśc. 1947]; Warszawa: E. Kuthan 1948, tamże 1949; Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988; Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1994.
11. J. London: Biały Kieł. (White Fang). Powieść. T. 1-2. Warszawa: Rój 1926, 127 + 128-261 s. Wyd. nast.: tamże: 1928, 1937; Warszawa: Książka 1947; wyd. 2 [!] Kraków: Książka 1948; wyd. 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże wyd. 4 1950, wyd. 5 1951; Warszawa: Iskry 1953; [wyd. 10] Wrocław: Siedmioróg 1997.
Wydanie z 1953 bez podpisanej tłumaczki.
12. J. London: Przed Adamem. Opowieść. Warszawa: Tania Książka 1926, 160 s. Wyd. nast.: tamże 1926 [właśc. 1939]; wyd. 1 [!] z posłowiem A. Wiercińskiego Warszawa: Wiedza Powszechna 1957.
13. J. London: Wierność mężczyzny. Wybór nowel. Warszawa: Towarzystwo Księgarni Polskiej na Kresach 1926, 138 s.
14. D. Byrne: Messer Marco Polo. [Powieść]. Warszawa: J. Mortkowicz 1927, 142 s. Wyd. nast.: wyd. 1 powojenne Warszawa: Dom Wydawniczy Pelikan 1990.
15. J. London: Opowiadanie pogromcy. [Opowiadania]. Warszawa: Rój 1927, 130 s.
Na okładce tytuł: Opowiadania pogromcy.
16. J. London: Szkarłatna dżuma. [Powieść]. Warszawa: Rój 1927, 121 s. Przedruk zob. poz. .
17. J. London: Żółwie Tasmana. [Opowiadania]. Warszawa: Rój 1927, 139 s.
18. J. London: Córka śniegów. [Powieść]. Warszawa: Rój 1928, 330 s. Wyd. nast.: tamże 1929; Warszawa: Wydawnictwo Ludowe 1948.
19. J. London: Dolina Księżyca. (The valley of the moon). Rzeczpospolita 1928 nr 121-327. Wyd. osobne T. 1-2. Warszawa: Rój 1929, 267 + 212 s.
Na t. 2 rok wydania: 1930.
20. J. London: Pogarda kobiet. [Opowiadania]. Warszawa: [b.w. 1926] . Wyd. nast. Warszawa: Rój [1928], 131 s.
Stanowi oddzielne wydanie t. 2 poz. 9.
21. J. Krishnamurti: Królestwo szczęścia. [Traktat filozoficzny]. Warszawa: F. Hoesick 1929, 143 s.
22. D. Byrne: Opowieść bez nazwy. Kobieta Współczesna 1930 nr 5-23. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1931, 192 s.
23. E.Ch. Carpentier: Kawaler-Papa. Komedia w 3 aktach (7 obrazach). Wystawienie: Warszawa, Teatr Polski 1930.
24. J. Erskine: Życie prywatne pięknej Heleny. [Powieść]. Warszawa: Rój 1930. 226 s. Wyd. nast. pt. Prywatne życie pięknej Heleny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960.
25. D. Byrne: Dom Kata. [Powieść]. Warszawa: Rój 1932, 315 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1960.
26. S. Lewis: Samuel Dodsworth. [Powieść]. Przedmowa: R. Dyboski. T. 1-2. Kraków: Wyd.Gutenberg” Fergo i S-ka 1932, 288 + 280 s.
27. A. Huxley: Nowy, wspaniały świat. [Powieść]. Warszawa: Rój 1933 [właśc. 1932], 297 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1935; wyd. z przedmową J. Korwin-Mikkego. Warszawa: Oficyna Liberałów* 1985, tamże wyd. 2 [!] poprawione 1985.
Wyd. z 1985 współwyd. z: A. Huxley: Nowy wspaniały świat poprawiony. [Przekł.] J. Horzelski.
28. A. Munte: Księga o ludziach i zwierzętach. [Szkice]. Warszawa: J. Przeworski 1934, 261 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1934; [b.m. 1937]; Warszawa: Wiedza 1948; wyd. 2 [!] Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1975.
29. A. Huxley: Drwiący Piłat. [Powieść]. Przeł.: M. Godlewska i S. Kuszelewska. Warszawa: Rój 1935, 313 s.
Poszczególne rozdziały sygnowane inicjałami tłumaczek.
30. L.E. Huxley: Wiosenne porządki. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1935.
31. A. Huxley: Nad Zatoką Meksykańską. [Wrażenia z podróży]. Warszawa: J. Przeworski 1938, 365 s.
32. G.M. Watters, A. Hopkins: Artyści. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Lublin, Teatr Miejski 1945.
33. J. London: Dom pychy. [Opowiadania]. Warszawa: E. Kuthan 1949, 176 s.
34. J. London: Szkarłatna dżuma. Opowiadania fantastyczno-naukowe. Tłumaczenie: M. Andrzeykowicz, S. Kuszelewska. Warszawa: Czytelnik 1978, 117 s.
Tu w przekł. S. Kuszelewskiej: Cień i błysk; Wróg świata; Szkarłatna dżuma [poz. ].

Prace redakcyjne

1. Spotkanie. Jednodniówka wydana z okazji Zjazdu Koleżeńskiego Kobiet Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych. Red. S. Kuszelewska. Londyn: Komitet Organizacyjny Zjazdu [...] 1959, 75 s.

Omówienia i recenzje

Autor o sobie

S. Kuszelewska: O Jacka Londona. Skamander 1922 z. 20/21.

Słowniki i bibliografie

Rocznik Literacki 1966wyd. 1968 (P. Grzegorczyk).
Polski słownik biograficzny. T. 16. Cz. 2. Wrocław 1971 (H. Filipkowska).

Ogólne

Artykuły

K. Drozd: Pani Kuszelewska. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1966 nr 64.
J. Fryling: Komisja Odczytowa Polskiego Radia. Wiadomości”, Londyn 1966 nr 51/52 [m.in. o S. Kuszelewskiej].
J. Garliński: Stanisława Kuszelewska. Tydzień Polski”, Londyn 1966 nr 7.
W. Pełczyńska: Wspomnienie o Stanisławie Kuszelewskiej. Wiadomości”, Londyn 1966 nr 10.