BIO

Born on 30 May 1938 in the village of Wola Koszucka in the Greater Poland region; son of the farmers Stanisław Smuszkiewicz and Walentyna, née Kopczyńska. After completing primary school, he was a pupil in Słupca, initially spending a year at the Comprehensive School for Metalwork for Mechanizing Farming before attending the Grammar School (now named after Marshal Józef Piłsudski) from 1953. He completed advanced secondary education in 1957 and started studying Polish philology at the Adam Mickiewicz University (UAM) in Poznan. He was a member of the Union of Polish Youth (ZMP) from 1954 to 1956, and then of the Polish Students' Association (ZSP) from 1957 to 1963. His first article, Grzegorz czy Gżegoż, czyli kilka słów o poprawnej pisowni (Grzegorz or Gżegoż, or A few words on correct spelling), was published in 1959 in the "Niedziela" Sunday supplement of the Poznan-based newspaper "Gazeta Poznańska" (no. 18). In 1962, he taught Polish Language at the Comprehensive School for Construction and the Technical School for Construction for Working Adults in Poznan. He graduated from UAM with a master's degree in 1963. In subsequent years, he continued to work with the construction schools, combining a role as a teacher with the post of deputy head for educational affairs between 1965 and 1972. He was a member of the Polish Teachers' Union (ZNP) from 1963 to 1980, chairing Branch No. 28 at the Comprehensive School for Construction between 1965 and 1972. He collaborated with the District Methodological Centre which later became the Institute for Teacher Training and Education Research in Poznan. From 1967 to 1973, he was director of the summer holiday courses for teachers of Polish language in primary and vocational schools. In 1972, he was appointed head and teacher in Polish philology at Primary School No. 9 in Poznan. He joined the ruling Polish United Workers' Party (PZPR) in 1970. In recognition of his achievements as a teacher, he received the prize of the Council for Educational Progress at the Poznan education office in 1967 and the prize of the Voivodeship Trades Union Council in Poznan in 1973. He was appointed senior assistant at the Department for Teaching Methods at the Institute of Polish Philology (IFP) at UAM in 1974. Beyond his work on theories of teaching literature, he also conducted research on science-fiction literature and children's and youth literature. He was awarded a doctoral degree from UAM in 1977 for his thesis Współczesna polska proza fantastycznonaukowa. Problem stereotypu gatunkowego w literaturze popularnej (Contemporary Polish Science-Fiction Literature: The issue of genre stereotypes in popular literature), which was supervised by Prof. Jerzy Ziomek. Shortly afterwards, he was appointed lecturer. The same year, he became secretary of the Basic Party Unit (POP) of the PZPR at the IFP at UAM, remaining in the post until he gave up his Party membership in 1981. In the 1970s, his articles and reviews primarily appeared in the Poznan-based monthly "Nurt" (intermittently 1972-81; in 1977-79 he published the series of articles Z dziejów polskiej s-f [On the History of Polish Sci-Fi]). From 1978 to 2014, he collaborated with the District Committee of the Olympiad in Polish Literature and Language, becoming chair in 1985. He received an award from the Olympiad's Central Committee in 1987 in recognition of his activities. He was a member of the Gorzów Learned Society from 1979 to 1990. In 1980, he became involved in the activities of the Poznan Society for the Advancement of Arts and Sciences (PTPN), subsequently serving as secretary of its Philological Commission (1984-87), and deputy chair (1996-2005) then chair of its First Section: Philology and Philosophy (2005-08). He joined the IFP UAM Circle of the Independent Self-governing Trade Union Solidarity in 1980, remaining a member until 1993. During this period, he published articles and reviews in periodicals including the quarterly "Kwazar" (1980-83 and 1985) and the monthly "Fantastyka" (1984-85, and 1988). From 1985 to 1990, he served on the Programme Council of the Poznan-based Polish Centre for Children's and Youth Art. From 1985 to 1994, he was editor of the journal "Studia o Sztuce dla Dziecka" (also serving as academic consultant in 1995), where he also published his own texts. He contributed articles likewise to the bimonthly "Sztuka dla Dziecka" (1987-88 and 1990). He gave lectures, mainly for librarians and teachers of Polish language, on subjects including children's and youth literature, historical novels and fantasy literature. He was also involved in events on science-fiction literature. In 1986, he submitted his study Retoryka współczesnej polskiej powieści historycznej dla dzieci i młodzieży (Rhetoric in Contemporary Polish Historical Novels Young Readers), for which he was awarded a habilitation degree in 1987. He was appointed senior lecturer in 1988. He was deputy director of IFP at UAM in 1987/88, before serving two terms (from 1988 to 1993) as associate dean of the newly-created Faculty of Polish and Classical Philology. He received the UAM Rector's prize on numerous occasions (1977, 1978, 1980, 1984, 1989, 1990, and 1991) in recognition of his achievements in research and administration. In 1991, he was appointed associate professor at UAM and head of the Department of Literary Didactics and Polish Language at IFP, serving in the latter role until 2008. In 1992, he served as an expert for the Ministry of National Education (MEN). From 1995 to 2000, he collaborated with the Methodological Centre for Teacher Training at the Higher School of Education (now the Pedagogical University) in Krakow. In 1995, he became a member of the Editorial Committee of the publication series Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Studies of the Philological Commission of the Poznan Society for the Advancement of Arts and Sciences), also serving as its chair between 1997 and 2008. He published articles and reviews in periodicals including "Polonistyka" (occasionally in 1992, 1995, and 1998) and in "Nowa Fantastyka" (intermittently 1993-2002). He was involved in the Polish Section of the International Board on Books for Young People (IBBY) from 1995. He was a member of the UAM senate from 1996 to 1999. He was made state-appointed professor in 1998. Between 1999 and 2005, he served two terms as Dean of the Faculty of Polish and Classical Philology at UAM. In 2003, he was made full professor at the university. He collaborated with other research centres, including as a member of the editorial board of the journals "Notes Multimedialny" (published by the University of Szczecin; from 2002) and "Notatnik Multimedialny" (published by the Podlaski University, later the Siedlce University of Natural Sciences and Humanities; from 2008). In 2000, he joined the Polish Rhetoric Society, while from 2007 to 2009 he was a member of the Education Commission of the Polish Academy of Sciences' Committee on Literary Studies. Between 2008 and 2018, he chaired the jury of the J. Żuławski Literary Prize, which recognizes the best Polish works of fantasy literature. He retired at the end of 2008 and his employment at UAM ended. From 2011, he periodically worked on a contractual basis with the Higher School of Humanities and Journalism in Poznan (WSNHiD; which in 2014 became Collegium Da Vinci). He received the Gold Cross of Merit in 1984 and the Medal of the Commission of National Education in 2008. He married the Polish philologist Zdzisława, née Dukarska, in 1964; they have a son Przemysław, who is an architect. Antoni Smuszkiewicz lives in Poznan.

Twórczość

1. Język polski. Zbiór testów do sprawdzania wyników nauczania dla zasadniczych szkół zawodowych. Poznań: Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych 1976, 91 s.

2. Sprawdziany z języka polskiego dla szkół średnich. [Autorzy:] J. Padalak, A. Smuszkiewicz, A.M. Ziomek. Poznań: Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych 1980, 217 s.

3. Stereotyp fabularny fantastyki naukowej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1980, 167 s. Polska Akademia Nauk Komitet Nauk o Literaturze Polskiej. Rozprawy Literackie, 32.

Rozprawa doktorska obroniona.

Nagrody

Nagroda III stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w 1981.

Zawartość

Wstęp. – Struktura podstawowa modelu funkcjonalnego; Warianty strukturalne modelu podstawowego; Struktura modelu akantalnego; Słownik fabularny i chronografia. – Zakończenie.

4. Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1982, 376 s. S[cience] f[iction]. Wyd. 2 poszerzone Stawiguda: Agencja „Solaris” Małgorzata Piasecka 2016, 443 s. Krytycy o Fantastyce, 1.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: [Stawiguda]: Solaris [b.r.], pliki w formacie EPUB, MOBI .

Nagrody

Nagroda III stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w 1983.

Zawartość

Balonem na księżyc [dot.: M.D. Krajewski: Wojciech Zdarzyński, życie i przypadki swoje opisujący]; W dobie rozbudzonej wyobraźni [dot.: T. Tripplin: Podróż po księżycu odbyta przez Serafina Bolińskiego]; Fantastyka w służbie dydaktyki [o twórczości W. Umińskiego]; Opowieści o „cudownym wynalazku” [fantastyka naukowa w twórczości B. Prusa i S. Wiśniowskiego]; Pierwszy sukces [J. Żuławski: Trylogia księżycowa]; W kręgu mediumizmu i parapsychologii [o twórczości S. Grabińskiego i A. Langego]; Igraszki z czwartym wymiarem [motyw czasu w literaturze science fiction dwudziestolecia międzywojennego]; Nowy kształt „cudownego wynalazku” [m.in.o twórczości B. Winawera i J. Karczewskiego]; Katastroficzne wizje przyszłości [szerzej o twórczości M. Smolarskiego]; Pod urokiem wszechwładnej techniki; Gwiazda pierwszej jasności [S. Lem]; Fantastyka wszechmożliwości; W sidłach konwencji; W kalejdoskopie teraźniejszości.

Przekłady

angielski

Artykułu Katastroficzne wizje przyszłości: The catastrophe theme in Polish science fiction 1918-39. „Canadian-American Slavic Studies”, Pittsburgh 1984 nr 1/2 s. 97-105.

5. Fantastyka naukowa na lekcjach języka polskiego w klasie VI szkoły podstawowej. Poznań: Instytut Kształcenia Nauczycieli im. Wł. Spasowskiego. Oddział Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu 1983, 56 s.

6. Retoryka współczesnej polskiej powieści historycznej dla dzieci i młodzieży. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1987, 151 s. Seria Filologia Polska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 35.

Nagrody

Nagroda II stopnia na VII Biennale Sztuki dla Dziecka w Poznaniu w 1986, nagroda III stopnia Ministra Edukacji Narodowej w 1988.

Zawartość

Wstęp. – Retoryka elementów metatekstowych; Perswazyjne funkcje narracji; Perswazyjność inwencji fabularnej; Retoryka schematów fabularnych; Perswazyjny kształt elokucji. – Zakończenie.

7. Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. [Autorzy:] A. Niewiadowski, A. Smuszkiewicz. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1990, 366 s. S[cience] f[iction].

Tu A. Smuszkiewicza: Fantastyka naukowa w literaturze polskiej. Zarys historyczny; Słownik terminów, – wspólnie z A. Niewiadowskim: Wstęp; Bibliografia.

8. Stanisław Lem. Poznań: Rebis 1995, 163 s. Czytani Dzisiaj.

Popularna monografia dla szkół ponadpodstawowych.

9. Fantastyka i pajdologia. Studia i szkice. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne 2013, 350 s. Biblioteczka Poznańskich Studiów Polonistycznych Seria Językoznawcza, 66.

Zawartość

Wstęp. – Science fiction a sztuka; Problemy periodyzacji współczesnej fantastyki polskiej; Rekwizyt w utworze fantastycznonaukowym; Fantastycznonaukowy fragment „Lalki” Bolesława Prusa; Fantastyczność i aluzyjność powieści Jana Karczewskiego; W kręgu dwudziestowiecznej utopii; Człowiek wobec kosmosu w twórczości Stanisława Lema; Motyw cyborga w fantastyce naukowej; Świadome czy nieświadome wpływy i zależności; Edukacyjne wartości fantastyki; „Czwarta” czy „osobna”? (O literaturze dla dzieci i młodzieży); Spotkania w obszarze science fiction; Poszukiwania płaszczyzny porozumienia w prozie dla dzieci; Pilot Pirx – poczciwy sceptyk w świecie automatów [dot. bohatera powieści S. Lema]; Mariaże powieści historycznej dla dzieci i młodzieży; Egzotyka i fantastyka, czyli o twórczości Macieja Kuczyńskiego; W świecie przygody i humoru, czyli o twórczości Edmunda Niziurskiego; Powieść marynistyczna Włodzimierza Odojewskiego dla młodzieży; Nazwy krasnoludków w baśni Marii Konopnickiej; Jeżycjada na ekranie [dot. adaptacji filmowych powieści M. Musierowicz].

10. Literatura dla dzieci. Podręcznik dla studentów kierunków pedagogicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2015, 369 s. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Wyd. nast. tamże jako dodruk 2016.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2015, plik w formacie IBUK .

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Konstrukcja postaci w polskiej prozie fantastycznonaukowej. Studia Polonistyczne 1978 nr 6 s. 147-160, przedruk „Kwazar” 1981 nr [7] s. 77-92 oraz w: Spór o SF. Poznań 1989 s. 266-281.
Modele fabularne fantastyki naukowej. Kwazar 1980 nr 4 s. [24]-[55].
U źródeł fantastyki naukowej. Kwazar 1983 nr [16] s. 63-89.
Fantastycznie lutnia nastrojona”, czyli o fantastyce w podręczniku Stanisława Makowskiego „Romantyzm. W: Podręczniki literatury w szkole średniej. Poznań 1991 s. 217-233.
Science fiction a sztuka. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Nauki Społeczne 1991 z. 15 s. 19-30.
Fantastyka grozy w literaturze. W: Okolice kina grozy. Gdańsk 1999 s. 16-23.
Edukacyjne wartości fantastyki. Forum Humanistów 2001 nr 2 s. 70-76.
Fantastyka naukowa w klasie VI na przykładzie „Katastrofy” Macieja Kuczyńskiego. Forum Humanistów 2001 nr 3 s. 41-49.
Jak mierzyć imponderabilia? W: Kłopotliwy problem – badanie polonistycznych osiągnięć uczniów. Kraków 2001 s. 41-50.
Groteska w dziełach Stanisława Lema. [Powst. ok. 2002], przekł. angielski: Stanisław Lem’s grotesque works. [Przeł.] P. Kwieciński. W: Acta Lemiana Monashiensis. Special Lem edition of „Acta Polonica Monashiensis”, Melbourne 2002 wyd. 2003 vol. 2 nr 2 s. 110-128.
Fantastyka w gimnazjum. W: Horyzonty polonistyki. W kręgu edukacji, języka i kultury. Lublin 2010 s. 143-159.
Czym jest fantastyka? Kłopoty z definicją. Polonistyka 2011 nr 2 s. 6-12.
Artystyczny ślad na naukowej drodze. Twórczość literacka Andrzeja Staffa. W: Od Lema do Sienkiewicza (z Ingardenem w tle). Toruń 2017 s. 9-22.
Science fiction wśród odmian polskiej fantastyki współczesnej. W: Nie tylko Lem. Fantastyka współczesna. Toruń 2017 s. 11-40.

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN 2010, 2013.

Wywiady

Dzieła, gatunki, konwencje. Z prof. Antonim Smuszkiewiczem rozmawiają W. Szyda i P. Ostrowski. Nowa Fantastyka 1999 nr 5.

Słowniki i bibliografie

Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. T. 4. Warszawa 2002.
J. KANIEWSKI: Dydaktyk, badacz, człowiek; Bibliografia prac Antoniego Smuszkiewicza w układzie chronologicznym. W: Kultura, język, edukacja. Dialog współczesności z tradycją. Poznań 2008 [księga pamiątkowa poświęcona A. Smuszkiewiczowi].
Encyklopedia fantastyki. Powst. 2012 (aktualizacja 2016) [on-line]. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 10 kwietnia 2024].

Ogólne

Artykuły

A. GRODECKA: Fotografie nieistniejącego świata. O polskiej sztuce fantastycznej. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka2016 t. 28 [tu m.in. odniesienia do koncepcji badawczych A. Smuszkiewicza] .
M. BRZÓSTOWICZ-KLAJN: Słowo komentarza do koncepcji utopii ilustratywnej Antoniego Smuszkiewicza. W: Fantastyka, pajdologia, dydaktyka. Poznań 2018.

Stereotyp fabularny fantastyki naukowej

A. NIEWIADOWSKI: Komentarz do polskiej fantastyki naukowej. Przegląd Humanistyczny 1982 nr 5/6.
E. STACHNIAK: Science Fiction „Stereotypes. Science-Fiction Studies”, Montreal 1982 vol. 9.
J. WĘGRODZKA. „Zagadnienia Rodzajów Literackich1983 wyd. 1984 nr 1.

Zaczarowana gra

P. KOWALSKI: Badania nad kulturą popularną – próba zarysu dziejów jednej z odmian literatury masowej. Literatura Ludowa 1983 nr 3.
A. NIEWIADOWSKI: Historia polskiej science fiction. Przegląd Humanistyczny 1983 nr 8.
A. STOFF: Historia polskiej fantastyki. Miesięcznik Literacki 1983 nr 6.
E. STACHNIAK: Polish Science Fiction. Science-Fiction Studies”, Montreal 1984 vol. 11.
M. ORAMUS: Korzenie. W tegoż: Wyposażenie osobiste. Warszawa 1987.
P. KOWALSKI: Antoni Smuszkiewicz: Historia literatury, czyli droga do science fiction. W tegoż: Parterowy Olimp. Wrocław 1988.

Retoryka współczesnej powieści historycznej dla dzieci i młodzieży

[G. SKOTNICKA] G.S: W kategoriach retoryki. „Nowe Książki1988 nr 9.
M. PASTERSKA. „Slavic Review”, Austin, IL 1989 t. 48 nr 2.
R. WACHOWIAK: O retoryce i perswazyjności. Studia o Sztuce dla Dziecka 1991 z. 6.

Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej

A. STOFF: Klucz do polskiej fantastyki. Nowa Fantastyka 1991 nr 10.

Stanisław Lem

B. CHACIŃSKI: Przepowiednie pana Lema. Życie Warszawy 1995 dod.Ex Librisnr 78.
M. WOŁK: Lem do użytku szkolnego. Nowe Książki 1995 nr 10.
D. MATERSKA, E. POPIOŁEK: Lemiana. Nowa Fantastyka 1996 nr 6.
J. RUSZAŁA. „Słupskie Prace Humanistyczne1996 nr 16a.
I. GĄDEK: Antoni Smuszkiewicz: „Stanisław Lem. Język Polski w Szkole Średniej 1998 z. 2 (1998/1999).