BIO

Urodzona 28 maja 1899 w Jenisejsku na Syberii; córka Stanisława Goldberga, publicysty i działacza socjalistycznego (pseudonimy: S. A.; S. Aleksandrowicz), oraz Felicji z Barbanelów, dentystki, później nauczycielki. Pierwsze lata spędziła na Syberii, gdzie jej rodzice zostali zesłani za przynależność do żydowskiego kółka samokształceniowego powiązanego z Polską Partią Socjalistyczną (PPS). W 1903 powróciła wraz z rodziną do kraju i zamieszkała w Warszawie. Uczęszczała do Wyższej Realnej Szkoły Żeńskiej Anieli Wereckiej, gdzie w 1917 zdała egzamin maturalny. W tymże roku podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Należała do będącego pod wpływami PPS-Lewicy klubu młodzieży robotniczej im. T. Rechniewskiego. Debiutowała w 1918 esejem pt. Kiść bzu, opublikowanym w „Pro arte et studio” (z. 10; pod pseudonimem Irena Jenis). W 1922 uzyskała absolutorium na polonistyce. W 1923 wyszła za mąż za Leona Jerzego Krzywickiego, adwokata (syna socjologa Ludwika Krzywickiego). Od 1924 współpracowała z „Wiadomościami Literackimi”, w których zamieszczała szkice i felietony literackie oraz artykuły publicystyczne, poświęcone głównie kwestii równouprawnienia kobiet. Podjęła też prace przekładowe z literatury angielskiej i francuskiej oraz rozwijała twórczość powieściopisarską. W 1930 została członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich; ZLP) i Polskiego PEN Clubu (w 1934 weszła w skład zarządu). Zajmowała się także działalnością społeczną; brała udział w kampanii na rzecz oświaty seksualnej i planowania rodziny prowadzonej przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego (z którym się przyjaźniła), była współzałożycielką (1931) i działaczką Poradni Świadomego Macierzyństwa, uczestniczyła w założeniu Ligi Reformy Obyczajów. Od 1934 była zatrudniona jako recenzentka teatralna najpierw w „Expressie Porannym” (do 1935), a potem w „Robotniku” (Warszawa, Radom, 1938-39; tu m.in. stały dział Z teatrów warszawskich); szkice, felietony i artykuły publicystyczne ogłaszała nadto m.in. w „Kulturze” (1931-32), „Epoce” (1933, 1936-38), „Echu Społecznym” (1935-36), „Skamandrze (1935-39; tu m.in. stały dział Przegląd teatralny) i „Naprzodzie” (1939; tu m.in. stały dział Z teatrów warszawskich). Mieszkała wraz z rodziną w Podkowie Leśnej pod Warszawą. Kilkakrotnie wyjeżdżała za granicę, głównie do Francji. W czasie okupacji niemieckiej, ukrywając się przed gestapo, przeniosła się do Warszawy pod przybranym imieniem i nazwiskiem: Stanisława Piotrowska (mąż, zmobilizowany we wrześniu 1939, zginął w Katyniu w 1940). Brała udział w działalności konspiracyjnej, współpracowała z Armią Krajową (1943-44). Po zakończeniu wojny pełniła funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie polskiej w Paryżu (od 1945). W 1947 zrezygnowała z pracy dyplomatycznej i powróciwszy do Polski zamieszkała początkowo w Podkowie Leśnej, a w 1949 w Warszawie. Kontynuowała pracę literacką i przekładową. Była recenzentką teatralną w redakcji „Robotnika” (1947-48), a następnie „Rzeczypospolitej” (1948-50), ogłaszała fragmenty prozy, recenzje teatralne, felietony, szkice i artykuły publicystyczne podejmujące głównie tematykę emancypacji seksualnej kobiet i życia rodzinnego, m.in. w „Kobiecie” (1949), „Nowej Kulturze” (1951-62) i „Argumentach” (1958-63). W 1947-50 i w 1955-58 wchodziła w skład Zarządu Polskiego PEN Clubu, od 1949 była członkiem zarządu Sekcji Tłumaczy przy PEN Clubie (w 1973 utraciła członkostwo tej organizacji). W 1952-54 była członkiem zarządu Oddziału Warszawskiego ZLP, a od 1956 członkiem Zarządu Głównego Związku. W 1954 została wybrana do Stołecznej Rady Narodowej i pracowała jako radna w komisji oświaty, a potem w komisji kultury. W 1957 zajmowała stanowisko attaché kulturalnego w ambasadzie polskiej w Bernie. Zwolniona po roku z tej placówki, powróciła do Warszawy. W 1963 (w związku z chorobą syna) przez rok przebywała w Genewie, a potem osiedliła się we Francji, gdzie mieszkała początkowo w Massy, a od 1968 w Bures-sur-Yvette pod Paryżem. Fragmenty prozy i artykuły publikowała m.in. w londyńskich „Wiadomościach” (1968-70). W 1989 została członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Zmarła 12 lipca 1994 w Bures-sur-Yvette; pochowana na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie.

Twórczość

1. Co odpowiadać dorosłym na drażliwe pytania? Warszawa: Rój 1936, 244 s.

Wybór felietonów z lat 1930-1935 drukowanych w „Wiadomościach Literackich”.

2. Pierwsza krew. Powieść. Warszawa: F. Hoesick 1930 [antydatowane 1929], 214 s. Por. poz. .

3. Sekret kobiety. Warszawa: Rój 1933 [antydatowane 1932], 207 s.

Wybór artykułów z lat 1928-1932 ogłaszanych w „Kulturze” i „Wiadomościach Literackich”.

4. Kobieta szuka siebie. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Rój 1935.

[Cz. 1]. Walka z miłością, 237 s. Wyd. 2 1936.

[Cz. 2]. Zwycięska samotność, 254 s.

5. Sąd idzie. Przedmowa: M. Ettinger. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój 1935 [antydatowane 1934], 219 s. [Wyd. 2] [Słowo wstępne:] S. Podemski. Warszawa: Czytelnik 1998.

Zbiór felietonów ogłaszanych w latach 1930-1934 w „Wiadomościach Literackich”.

6. Ucieczka z ciemności. [Powieść]. Warszawa: Rój 1939, 296 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1960.

7. Życie mimo wszystko. Sztuka w 3 aktach na tle zburzonej Warszawy. Paryż: Biblioteczka Polskiego Teatru Emigracyjnego [1946], 54 s.

8. Tajemna przemoc. [Opowiadania]. Katowice: Awir 1947, 175 s.

Zawartość

Drapieżna matka; Bezbronna ofiara; Starzec i dziewczyna; Stary człowiek; Tajemna przemoc; Anioł śmierci; Miłość za pustynią.

9. Dzieci wśród nocy. [Powieść]. [Warszawa:] Czytelnik 1948, 179 s. Wyd. 2 tamże 1949.

10. Gorzkie zakwitanie. Powieść. [Warszawa:] Czytelnik 1948, 135 s.

Nowa wersja powieści Pierwsza krew [poz. ].

11. Skuci i wolni. [Cykl powieściowy; od 1955 wydawany pt.:] Rodzina Martenów. Warszawa: Czytelnik 1949-1953.

Przekłady

czeski

łącznie t. 1-2: Rodina Martenů. [Przeł.] A. Balajková-Hečková. Praha 1953, t. 3: Setba budoucnosti. [Przeł.] A. Balajková-Hečková. Praha 1955.

T. 1. Rodzina Martenów. 1947, 189 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1949, wyd. 3 łączne z t. 2 pt. Rodzina Martenów. Bunt Kamila Martena. 1955, 375 s.

T. 2. Bunt Kamila Martena. 1948, 189 s. Wyd. nast.: wyd. 2 1953, wyd. 3 zob. wyżej.

T. 3. Siew przyszłości. Powieść. 1953, 399 s. Wyd. 2 1955.

12. Dr Anna Leśna. [Sztuka w 3 aktach]. Warszawa: Czytelnik 1951, 96 s.

Adaptacje

teatralne

[przygotowane w ramach Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych w Warszawie w 1951]: Adaptacja: A. Grzymała-Siedlecki. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Ziemi Pomorskiej 1951.
[przygotowane w ramach Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych w Warszawie w 1951]: Adaptacja: I. Kamińska. Wystawienie: Łódź, Teatr Żydowski 1951.

13. Żywot uczonego. O Ludwiku Krzywickim. [Monografia]. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 191 s.

14. Ojciec i syn. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 30 s.

15. Czym może być kobieta w Polsce Ludowej. [Odczyt]. Warszawa 1954, 21 s., powielone. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.

16. Wicher i trzciny. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1959, 265 s. Wyd. nast. pt. Wichura i trzciny tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 1964, dodruk 1965, wyd. 4 1967; wyd. 5 Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1975; wyd. 6 uzupełnione pt. Wichura i trzciny. Warszawa: Czytelnik 1996, 212 s.

17. Wielcy i niewielcy. Warszawa: Czytelnik 1960, 237 s.

Wspomnienia o twórcach ze świata literatury i sztuki.

18. Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach. Warszawa: Czytelnik 1961, 124 s. Wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1997.

Zawartość

Pan Prezes WKO; Kawka; Małżeństwo Wobicy; Zhańbiona; Gady; Jeż; Stosunki w kurniku; Zwierzęta różne; Wiewiórczęta; Fopek; Lisio; Ptaki; Psy.

19. Miłość..., małżeństwo..., dzieci... Warszawa: Iskry 1962, 195 s.

Wybór artykułów nt. społeczno-obyczajowe z lat 1950-1962.

20. Mrok, światło i półmrok. Opowiadania. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1969, 235 s.

Zawartość

Skromna księgowa; Smutny szantaż; Ida; Przygoda na Riwierze; Zamurowany świat; Przeznaczenie; Miłość Abelarda; Blanche i Hans; Wychowanek; Trzy wcielenia księdza Pafnucego.

21. Wyznania gorszycielki. [Wspomnienia]. Oprac. A. Tuszyńska. Warszawa: Czytelnik 1992, 436 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 poprawione 1995, wyd. 3 1996, wyd. 4 1998, wyd. 5 2002.

Nagrody

Literacka Nagroda Safony przyznana przez miesięcznik „Twój Styl” w 1993.

Przekłady

1. H.G. Wells: Kraina ślepców. [Opowiadania]. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1926], 156 s. Wyd. nast. Toruń: Biblioteka „Gazety Pomorskiej” [1938].
Przekład anonimowy.
2. Ch. Chaplin: Moja cudowna podróż. [Powieść]. Warszawa: Hyperion 1929, 187 s.
3. J. Verneuil: Pan Lamberthier. Sztuka w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1930.
Wystawiane też pt. Już nigdy nie skłamią.
4. W. Hasenclever: Pan z lepszego towarzystwa. Komedia w 8 odsłonach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ateneum 1933.
5. G. Sand: Ona i on. Romans. Warszawa: F. Hoesick 1934, 180 s.
6. H.G. Wells: Ojciec Krystyny Alberty. Powieść. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1929], 424 s. Wyd. nast. T. 1-2. Warszawa: Biblioteka „Kurier Polski 1934.
Wydanie z 1934 jest odbitką z części nakładu Biblioteki Groszowej.
7. A. Vallentin: Henryk Heine. [Monografia]. Warszawa: Rój 1938, 283 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka i Wiedza 1958.
Nazwisko autorki podane w książce w formie: A. Valentin.
8. L. Aragon: Komuniści. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1950-1952.

Cz. 2. Wrzesień – listopad 1939. Przeł.: J. Hartwig i I. Krzywicka. 1950 [właśc. 1951], 308 s.

Cz. 4. Marzec – maj 1940. 1952, 286 s.

9. A. Stil: Sekwana” spływa na morze. [Opowiadania]. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 205 s. Wyd. 2 tamże 1952.
10. A. Wurmser: Okuty w powiciu. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1951, 193 s.
11. P. Vaillant-Couturier: Przychodzę z daleka... Wspomnienia dzieciństwa i młodości. [Powieść]. Słowo wstępne: L. Aragon. Warszawa: Czytelnik 1954, 245 s.
12. F. Dürrenmatt: Anioł zstąpił do Babilonu. (Komedia fragmentaryczna w 3 aktach). Przeł.: I. Krzywicka i J. Garewicz. „Dialog1959 nr 1 s. 36-77. Wystawienie: Warszawa, Teatr Dramatyczny 1961. Przedruk zob. poz. .
13. F. Dürrenmatt: Romulus Wielki. „Dialog1959 nr 1 s. 58-95. Wystawienie: Warszawa, Teatr Dramatyczny 1959. Przedruk z podtytułem Komedia w 4 aktach niehistoryczna zob. poz. .
14. M. Frisch: Biedermann i podpalacze. [Utwór dramatyczny]. Przeł.: I. Krzywicka i J. Garewicz. Wystawienie: Warszawa, Teatr Współczesny 1959.
15. M. Frisch: Homo Faber. Relacja. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1959, 297 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1973, wyd. 4 1991; Warszawa: Interart 1993; [wyd. 6] Warszawa: Muza 2000; Warszawa: De Agostini Polska we współpracy z Editiones Altaya Polska 2003; Warszawa: Muza 2005.
16. F. Dürrenmatt: Fizycy. (Komedia w dwóch aktach). Przeł.: I. Krzywicka i J. Garewicz. „Dialog1962 nr 10 s. 53-80. Wystawienie: Warszawa, Teatr Dramatyczny 1963. Wyd. łącznie z Wizyta starszej pani. Przeł.: I. i E. Naganowscy pt. Wizyta starszej pani; Fizycy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1995. Przedruk zob. poz. .
17. F. Dürrenmatt: Frank V. (Opera bankierska). [Wierszem i prozą]. Przeł. I. Krzywicka. Wiersze przeł. J. Kulmowa. „Dialog1962 nr 2 s. 34-78. Wystawienie: Warszawa, Teatr Dramatyczny 1962.
18. M. Frisch: Andorra. [Utwór dramatyczny]. Przeł.: I. Krzywicka i J. Garewicz. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ateneum 1962.
19. M. Frisch: Don Juan, czyli umiłowanie geometrii. Przeł.: I. Krzywicka i J. Garewicz. Wystawienie: Poznań, Teatr Nowy 1962.
20. F. Dürrenmatt: Teatr. Wybór. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 727 s.
Tu we wspólnym przekł. I. Krzywickiej i J. Garewicza: Romulus Wielki [poz. ]; Anioł zstąpił do Babilonu [poz. ]; Fizycy [poz. ].

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1957, 1993.

Wywiady

Dwie Krzywickie. Rozm. K. Koźniewski. „Odrodzenie1948 nr 28.
Rozmowa z Ireną Krzywicką. Rozm. J. Kowalewski. „Tydzień Polski”, Londyn 1970 nr 8.
Żyć bez zakłamania. Rozm. I. Chruślińska. „Rzeczpospolita1993 nr 171.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Książki

K. Glasenapp-Konkol: Pisarka w sądzie. Międzywojenne reportaże Ireny Krzywickiej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1998, 93 s.
A. Tuszyńska: Długie życie gorszycielki. Losy i świat Ireny Krzywickiej. Warszawa: Iskry 1999, 364 s. [zawiera m.in. fragmenty listów i wypowiedzi I. Krzywickiej, jej rodziny i znajomych].
U. Chowaniec: W poszukiwaniu Kobiety. O wczesnych powieściach Ireny Krzywickiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006, 180 s.

Artykuły

K. Wyka: Wobica i Grześ, czyli podszewka życia świadomego. „Pion1934 nr 14.
A. Żylińska: Irena Krzywicka – recepcja twórczości w okresie międzywojennym i po 1945 roku. W: Wiek kobiet w literaturze. Białystok 2002.
A. Baranowska: Koniec czwartkowych salonów. „Kultura1981 nr 46, przedruk w tejże: Perły i potwory. Warszawa 1986.
Z. Brzuchowska: Droga pisarska „kobiety szukającej siebie. O twórczości Ireny Krzywickiej. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Filologia Polska1990 z. 19.
A. Tuszyńska: Chrońcie dzieci przed Krzywic(k)ą. „Odra1990 nr 11.
K. Koźniewski: Umarła wspaniała kobieta. „Res Humana1994 nr 4.
E. Kraskowska: Piórem niewieścim. Z problemów prozy kobiecej dwudziestolecia międzywojennego. Poznań 1999, passim.
A. Araszkiewicz: Inna inicjacja. O wczesnych powieściach Ireny Krzywickiej. W: Ciało, płeć, literatura. Warszawa 2001.
A. Górnicka-Boratyńska: Prywatne jest publiczne. Życie świadome według Ireny Krzywickiej. W tejże: Stańmy się sobą. Izabelin 2001.
M. Środa: Gorszycielka na co dzień. „Pani2004 nr 4.
A. Zawiszewska: W poszukiwaniu utraconej tożsamości. Irena Krzywicka (1899-1994). W: Pisarze polsko-żydowscy XX wieku. Warszawa 2006.

Pierwsza krew

L. Piwiński: Powieść Ireny Krzywickiej. „Wiadomości Literackie1930 nr 10.

Sekret kobiety

M. Czapska: Przełamanie zmowy milczenia. „Wiadomości Literackie1933 nr 6.

Sąd idzie

M. Kaczor: Estetyka słowa w twórczości reportażowej Ireny Krzywickiej. (Na przykładzie zbioru reportaży „Sąd idzie”). W: Reportaż w dwudziestoleciu międzywojennym. Lublin 2004.

Ucieczka z ciemności

Z. Żabicki: Kobieta, Freud i schematy. W tegoż: Tradycja, styl, obyczaj. Warszawa 1963.
U. Chowaniec: Inicjacja w kobiecość, czyli zacząć pisać i czytać... jak i jako kobieta. O „Ucieczce z ciemności” Ireny Krzywickiej. W: Z problemów prozy. Powieść inicjacyjna. Toruń 2003; przekł. angielski: Initiation into Womanhood. Irena Krzywicka „Flight from Darkness”. W: Gender and sexuality in ethical context. Bergen 2005.

Tajemna przemoc

M. Żmigrodzka: Galwanizacja dulszczyzny. „Kuźnica1948 nr 37 [dot. także: Skuci i wolni].

Skuci i wolni

Z. Starowieyska-Morstinowa: Dagerotyp. „Tygodnik Powszechny1947 nr 50 [dot. t. 1].
K. Beylin: Na barykadach walki z kołtunerią. „Robotnik1948 nr 189 [dot. t. 1-2].
M. Żmigrodzka: Galwanizacja dulszczyzny. „Kuźnica1948 nr 37 [dot. także: Tajemna przemoc].
W. Maciąg: Cykl powieściowy Krzywickiej. „Życie Literackie1954 nr 6 [dot. t. 1-3].

Żywot uczonego

S. Żółkiewski: Biografia powieściowa Krzywickiego. „Nowa Kultura1951 nr 23.

Wielcy i niewielcy

J. Stradecki: Wspomnienia Ireny Krzywickiej. „Współczesność1960 nr 14.

Mrok, światło i półmrok

H. Grynberg: Seks i wojna, seks i polityka. „Wiadomości”, Londyn 1970 nr 10.
Z. Kozarynowa: Opowiadania. „Wiadomości”, Londyn 1970 nr 10.

Wyznania gorszycielki

G. Borkowska: Pęknięta biografia. „Życie Warszawy1993 dod.Ex Librisnr 28.
R. Matuszewski: Wokół Krzywickiej i Boya. „Życie Warszawy1993 dod.Ex Librisnr 31.
M. Piasecki: Gorszycielka dwudziestolecia. „Puls1993 nr 2.
K. Uściński. „Genealogia1995 t. 6.