BIO
Urodzony 13 lutego 1886 we wsi Górki Wielkie na Śląsku Cieszyńskim w rodzinie chłopskiej; syn Jana Krząszcza i Marii z Jaworskich. Od 1894 uczył się w szkole miejskiej w Skoczowie i w szkole wydziałowej w Bielsku, a w 1901-06 w niemieckim seminarium nauczycielskim w Cieszynie. W 1906-09 był nauczycielem szkół ludowych kolejno w Rychwałdzie, w Piasecznej pod Jabłonkowem, w Błędowicach Dolnych, a w 1909-14 był nauczycielem i kierownikiem jednoklasowej szkoły w Kisielowie. Twórczość literacką rozpoczął w 1907 w języku niemieckim, pisząc obrazek sceniczny pt. Der verliebte Gorol Janek (nie opublikowany). Debiutował na początku 1910 opowiadaniem pt. Der Waldbrand, opublikowanym w czasopiśmie niemieckim „Feuerwehr Signale” (nr 5/7). W tymże roku zaczął ogłaszać w wydawanym w Skoczowie piśmie „Ślązak” utwory w języku polskim pisane gwarą (m.in. cykl pt. Wieczory zimowe u starego Pawła). W 1912 ożenił się z Emilią Gawłowską. W sierpniu 1914 został powołany do wojska austriackiego, po czym w październiku wyruszył na front rosyjski. Po półrocznej służbie został zwolniony z wojska z powodu złego stanu zdrowia i powrócił do pracy nauczycielskiej; do 1922 uczył w Lesznej Górnej. Następnie krótko był kierownikiem szkoły w Łące pod Pszczyną, a od października 1922 także kierownikiem szkoły powszechnej w Międzyrzeczu Górnym (do 1939). Był też sekretarzem urzędu gminnego, kasjerem kasy pożyczkowej i organistą w kościele międzyrzeckim. Rozwijał w tym okresie twórczość literacką, publikując w czasopismach, m.in. w „Gwiazdce Cieszyńskiej” (stale w 1917-18, 1920-23 i z przerwami do 1938), „Naszym Kraju” (1928, 1930-32). Po wybuchu II wojny światowej pozostał na Śląsku; w 1940 był nauczycielem w niemieckiej szkole powszechnej w Lipowcu, skąd po kilku miesiącach został wydalony. Osiadł w Górkach Wielkich, gdzie prowadził gospodarstwo rolne, pomagał w urzędzie gminnym i zajmował się pisaniem podań. Po wojnie ponownie podjął pracę w Międzyrzeczu; organizował wieczorowe kursy dla młodzieży, był prezesem międzyrzeckiego koła Polskiego Stronnictwa Ludowego i krótko kierownikiem Państwowego Kursu Ogólnokształcącego dla Dorosłych. W 1949 przeszedł na emeryturę. Kontynuował twórczość literacką, m.in. w 1956 rozpoczął pisać Pamiętnik z lat 1886-1914. Zmarł 5 kwietnia 1959 w Międzyrzeczu; pochowany w Górkach Wielkich.
Twórczość
1. Opowiadania z życia ludu śląskiego. Cz. 1. Wieczory zimowe u starego Pawła. „Ślązak” 1910 nr 46, 47, 49, 51, 52, 1911 nr 2-4.
2. Ostschlesische Dorfgeschichten. Cieszyn: F. Machatschek 1912, 83 s.
Zawartość
3. Posłuchajcie ludkowie, co mówi jeden siedlok od Jasienicy o Polokach i Czechach! Cieszyn: K. Prochaska 1919, 14 s.
4. Z cieszyńsko-śląskiej wsi. Powieść chłopska. Cieszyn: Republika 1919, 91 s.
5. Kasia, siostra rozbójnika. Powieść ludowa. „Gwiazdka Cieszyńska” 1920 nr 2-21.
6. Sfałszowany dokument. Powieść z życia ludu cieszyńsko-śląskiego. „Gwiazdka Cieszyńska” 1920 nr 139-173. Wyd. osobne pt. Sfałszowany testament. Cieszyn: Nakład Dziedzictwo Błogosławionego J. Sarkandra 1921, 110 s.
7. Szkoła na pustkowiu. Powieść z Śląska Cieszyńskiego. „Gwiazdka Cieszyńska” 1920 nr 49-80. Wyd. osobne Cieszyn: Nakład Dziedzictwo Błogosławionego J. Sarkandra 1920, 124 s.
8. Janek. Powieść z czasów przełomowych na Śląsku Cieszyńskim. „Gwiazdka Cieszyńska” 1921 nr 57-91. Wyd. osobne Cieszyn: Nakład Dziedzictwo Błogosławionego J. Sarkandra 1921, 144 s.
9. Zdrajca powstańców. Powieść śląska. Mikołów: K. Miarka [1924], 160 s.
10. Mamidło cygańskie. Powieść spod Beskidu Cieszyńskiego. Mikołów: K. Miarka [1925], 107 s.
11. Grynia, herszt zbójników. Sztuka ludowa dla teatrów amatorskich. Powst. 1931. Prapremiera: Cieszyn 1931.
12. Rekwizycja szperek. Opowieść z czasów wojennych. Fragment. „Zaranie Śląskie” 1931 nr 3/4 s. 196-200.
13. Z górnośląskiej wsi. [Powieść]. „Nasz Kraj” 1931 nr 36-79, 1932 nr 1-43. Wyd. osobne Cieszyn: Dziedzictwo [1932], 130 s.
14. Rekrut i generał. Sztuka ludowa dla teatrów amatorskich. Powst. 1932.
15. Ludek spod Witalusza. [Opowiadania]. Cz. 1-2. Międzyrzecze Górne: Dziedzictwo 1933, 96 s.
Zawartość
17. Wesele cieszyńskie. Sztuka regionalna w 4 aktach. Cieszyn: Koło Macierzy Szkolnej 1933, 67 s.
19. Wojna. [Powieść]. „Gwiazdka Cieszyńska” 1938 nr 13-72 (w co drugim numerze).
20. Halapacz i Halapaczka. Sztuka w 3 aktach. „Prace Świetlicowe” 1956 nr 12 s. 31-63.
21. Pamiętnik z lat 1886-1914. Powst. 1956-1958.
Utwory niepublikowane
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1958.
• Byłem u Krząszcza w Międzyrzeczu. [Rozm.] W. Most. „Wieści” 1958 nr 2.
• W. Oszelda: Wspominając Walentego Krząszcza. „Ogród” 1991 nr 9.
• E. Rosner: Proza wspomnieniowa Krząszcza. „Zwrot”, Czeski Cieszyn 1991 nr 7 [dot. wyboru utworów ogłoszonych w tym numerze pisma „Zwrot” na s. 67-68].
