BIO

Urodzony 22 listopada 1945 w Bydgoszczy; syn Edmunda Kryszaka, fryzjera, i Urszuli z Ziółkowskich, księgowej. W 1963 ukończył szkołę średnią w Bydgoszczy i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu. Debiutował w 1964 wierszem pt. Zanim jeszcze, opublikowanym w dwutygodniku „Pomorze” (nr 24); z czasopismem tym współpracował do 1970, drukując w nim recenzje teatralne i literackie oraz wiersze. W 1964 należał do studenckiej grupy poetyckiej Zestroje. W 1965-72 był organizatorem Toruńskich Majów Poetyckich. W 1966 ożenił się z Romaną Maciejewską (rozwiedzeni). W 1968 uzyskał magisterium i został zatrudniony na stanowisku asystenta w Katedrze Literatury Polskiej UMK. Jednocześnie nadal uczestniczył w życiu literackim Torunia. W 1969-72, wspólnie z aktorem Lechem Gwitem, prowadził tzw. Teatr Peipera, który przygotowywał spektakle oparte na twórczości tego poety. Od 1968 był członkiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (od 1987 prezes Oddziału Toruńskiego), od 1969 Towarzystwa Naukowego Toruńskiego (TNT), a od 1975 Towarzystwa Kultury Teatralnej. Wiersze i recenzje publikował m.in. w „Faktach” (1973-80) oraz „Życiu Literackim” (1974-79). W 1974-78 współredagował dodatek artystyczny dwutygodnika „Nowy Medyk” pt. „Młoda Sztuka”, a w 1976-77 kolumnę literacką Literackie forum „Nowości w dzienniku „Nowości.” Był także w 1974-76 redaktorem serii poetyckiej absolwentów UMK, finansowanej przez Studenckie Centrum Kultury „Od Nowa”. W 1976 obronił pracę doktorską pt. Katastrofizm ocalający. (Z problemów poezji tzw. „Drugiej Awangardy”), promotor prof. Artur Hutnikiewicz. W tym samym roku został członkiem Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983). Od 1978 należał do zespołu redakcyjnego kwartalnika „Integracje”. W 1978-80 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Bydgoszczy. W 1979 otrzymał nagrodę „Pióra”, przyznawaną przez Klub Studentów Wybrzeża „Żak” w Gdańsku za dorobek krytyczno-literacki. W 1981 został redaktorem naczelnym miesięcznika „Solidarność UMK” oraz redaktorem naczelnym „Sprawozdań TNT”. W 1983 na podstawie pracy Międzywojenna twórczość Mariana Czuchnowskiego uzyskał stopień doktora habilitowanego, a następnie stanowisko docenta w Instytucie Filologii Polskiej UMK. W 1984-85 sprawował funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego UMK. W 1987 został kierownikiem Zakładu Literatury Młodej Polski i Dwudziestolecia Międzywojennego oraz zastępcą dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UMK. W 1990 mianowany profesorem nadzwyczajnym. Od 1991 należał do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP). W 1993 został wiceprzewodniczącym Oddziału Bydgosko-Toruńskiego SPP. W 1996 otrzymał tytuł naukowy profesora. Od 1998 pełnił funkcję redaktora naczelnego wydawanego w Toruniu rocznika naukowego „Archiwum Emigracji,” a od 2000 kierownika Pracowni Badań Emigracji Instytutu Literatury Polskiej UMK. W tymże roku został wybrany na majstra Toruńskiej Konfraterni Artystycznej. Od 2001 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Literatury Polskiej UMK. W 2001 otrzymał Złote Wiosło, nagrodę bydgoskiego klubu Arka, wręczaną w ramach spotkań poetyckich organizowanych przez Klub na Szwederowie. W 2003 został profesorem zwyczajnym UMK. W 2006 założył Fundację im. A. Hutnikiewicza, której został prezesem. W tymże roku, w związku z ujawnieniem współpracy ze służbami bezpieczeństwa, zrezygnował z pełnienia tej funkcji, złożył też dymisję ze stanowiska dyrektora Instytutu Literatury Polskiej oraz został zawieszony w funkcji kierownika Pracowni Badań Emigracji. Wyróżniony Brązową Oznaką im. Janka Krasickiego (1975), odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1980), Odznaką Honorową Socjalistycznego Związku Studentów Polskich (1982), Złotym Krzyżem Zasługi (1989). Zmarł 24 sierpnia 2019 w Toruniu.

Twórczość

1. Widziadła gorejące. [Wiersze]. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1970, 52 s.

Zawartość

Cykle: Dzwony i trąby; Umiar; Widziadła gorejące.

2. Poeta w niebieskim kombinezonie roboczym. [Wiersze]. Toruń: 1974, 18 s. powielone Studenckie Centrum Kultury „Od Nowa”.

Zawartość

Cykle: Świat realny; Głód języka oszukany.

3. Inny głos. [Wiersze]. Olsztyn: Pojezierze 1977, 57 s.

Zawartość

Cykle: Świat realny [poz. ]; Refren oczekującego; Upadek.

4. Katastrofizm ocalający. Z problematyki poezji tzw. Drugiej Awangardy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1978, 145 s. Wyd. 2 rozszerzone Bydgoszcz: Pomorze 1985, 211 s.

Zawartość

Wstęp.- Dwoistość pragnień i niemocy; Sny o wojnie; Dylematy postawy obywatelskiej; Próba sensu.

5. Życiorys. [Wiersze]. Bydgoszcz 1980, 15 s.

6. Urojona perspektywa. Szkice literackie. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1981, 208 s.

Szkice częściowo drukowane w czasopismach w 1972-78 lub jako wstępy, posłowia, komentarze do książek.

Zawartość

Od autora… – „Gorzki w smaku bywa liść wawrzynu” [dot. poetów dwudziestolecia]; Likwidacje futuryzmu. Harfiarz uliczny [o T. Czyżewskim]; Tadeusz Peiper – poeta urojonej perspektywy. U kresu poetyckich doświadczeń Tadeusza Peipera. (Wokół „Kroniki dnia”); „Pęka codziennie nad nami granat dnia”... … (O przedwojennej twórczości M. Czuchnowskiego); Dwa poematy wiejskie M. Czuchnowskiego ( O powojennej poezji M. Czuchnowskiego); Pogrzeb miasta. (Toruń w poetyckiej wizji Józefa Czechowicza); „Sięgajcie po heroizm, zginajcie kolumny, chwytajcie błyskawice” [o J. Czechowiczu]; Autorytet awangardy. Świat na ostrzu miecza. [dot. młodej literatury l. 1970-1980].

7. Wersja próbna. [Wiersze]. Toruń: Toruńskie Towarzystwo Kultury 1982, 25 s.

8. Poezja ziemi. Międzywojenna twórczość poetycka Mariana Czuchnowskiego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984, 231 s.

Praca habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda im. S. Piętaka w 1984.

9. Mały wybór. [Wiersze]. Olsztyn: Decora 1992, 44 s.

10. Oficyna Poetów i Malarzy 1948-1991. [Szkic; współautor:] M.A. Supruniuk. Toruń: Biblioteka Uniwersytecka 1992, 37 s.

11. Życie wewnętrzne i inne wiersze. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne 1992, 58 s.

Zawartość

Zawiera wiersz Głos i przedmiot, – oraz cykle: Wersja próbna; Z notatnika między wierszami; Życie wewnętrzne.

12. Toruń. [Folder]. Tekst: J. Kryszak. Zdjęcia: T. Sobecki. Bydgoszcz: Wydawnictwo Oficyna Pomorska SA 1993.

Wydanie w języku polskim i angielskim.

13. Literatura złej chwili dziejowej. Szkice o drugiej emigracji. [Warszawa:] Spółka Wydawniczo-Księgarska 1995, 166 s.

Nagrody

Nagroda Fundacji W. i N. Turzańskich w Toronto w 1996.

Zawartość

Stać się ustami niemych. Przegląd wybranych zagadnień kultury politycznej; Wokół podstawowych faktów i pojęć; Podzielać uczucia rodzinne Europy; Dwie niedorzeczywistości; Kuszenie Odysa. Geografia poetyckiej wyobraźni emigrantów; Pielgrzym i pasterz. Z dziejów sporu o „orientację” poezji polskiej czasu emigracji; Zdyszana mowa codzienności; Poetycki kronikarz emigracyjnej codzienności [dot. M. Czuchnowskiego]; Poeta ciemnego czasu [dot. I Iwaniuka].

14. Odosobnienie. Wiersze wybrane. 1970-1995. Toruń: Urząd Miejski 1996, 86 s.

15. Rzeczywistość trzecia. [Szkice]. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne 1997, 105 s.

Zawartość

Rzeczywistość trzecia; Zmysł konstrukcji – zmysł koordynacji; Spór o kształt awangardyzmu; Mieszkam jak Baudelaire; Urzeczeni biologią i historią; Naga jak oko świadomość; Czesław Miłosz i Zeszyty Kalifornijskie; Portret emigranta.

16. Czwarta dekada. Wiersze wybrane i nowe. Toruń: A. Marszałek 2001, 120 s.

17. Spacer zimowy. [Wiersze]. Toronto: Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie; Berlin: Mordelluspress 2004, 28 s.

18. Elegia na odejście szpaka. [Wiersze]. Toruń: A. Marszałek 2005, 47 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Wacław Iwaniuk – poeta ciemnego czasu „Przegląd Powszechny1988 nr 1 s. 84-99.
Wobec awangardy. (Szkic). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Filologia Polska 1971 z. 48 s. 107-22.
O Józefie Łobodowskim. W: Lublin Literacki 1932-1982. Lublin 1984 s. 236-247.
O poezji polskiej wstępnych lat niepodległości. W: Literatura wobec niepodległości. Łódź 1984 s. 68-93.
Zdyszana mowa codzienności. (Konkret zwykłego dnia w poezji emigracyjnej). Znak 1984 nr 5/6 s. 647-61.
Współczesna literatura polska na uchodźstwie i emigracji. (Wokół podstawowych pojęć). Acta Universitatis Nicolai Copernici 1985 nr 159 s. 95-105.
Wyobraźnia traumatyczna. (Próba przybliżenia poezji W. Iwaniuka). W: Pisarz na obczyźnie. Wrocław 1985 s. 109-121.
Dwie niedorzeczywistości. „Spotkania”* 1987 nr 32 s. 76-91, przedruk w: Od Kochanowskiego do Różewicza. Warszawa, Poznań 1988.
Zmysł konstrukcji – zmysł koordynacji. Z przemian poetyki awangardowej. W: W kręgu historii i teorii literatury. Wrocław 1987 s. 73-82; przekł.: francuski: [Przeł.] E. Destree-Van Vilder. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 21: 1989 s. 21-34.
M. Czuchnowski – kronikarz emigracyjnej codzienności. Autograf 1988 nr 2 s. 34-43.
Józef Łobodowski (1909-1988); Marian Czuchnowski (1909-1991). W: Obraz literatury polskiej. Seria 6 t. 4. Kraków 1993 s. 287-319; 321-343.
M. Czuchnowskiego poemat z szuflady. W: Marian Czuchnowski – kronikarz emigracyjnej codzienności. Toruń 2002 s. 167-178.
Pisarze polscy w Kanadzie. W: Obraz Kanady w Polsce. Toruń 2003 s. 251-266.
Józefa Czechowicza wstąpienie w mit (na emigracji). W: Józef Czechowicz. Od awangardy do nowoczesności. Lublin 2004 s. 273-287.
Emigracyjność w literaturze polskiej XIX i XX wieku. W: Polonistyka w przebudowie. T. 2. Kraków 2005 s. 612-620.
Historia jednego życia (wokół wspomnień Heleny Obiezierskiej). W: Ostatni obywatele Wielkiego Księstwa Litewskiego. Lublin 2005 s. 227-236.
Pochłonęła go poezja. Artur Rzeczyca – zapomniany poeta awangardy. W: Epoka przemian. Wiek XX w literaturze polskiej. Rzeszów 2005 s. 87-96.
Wacław Iwaniuk: samotność poety. W: Podróż w głąb pamięci. O Wacławie Iwaniuku. Toronto 2005 s. 39-47.

Adaptacje

T. Peiper: Dancing. Scenariusz oprac. J. Kryszak. Toruń, Teatr Jednego Aktora 1970.
T. Peiper: Kronika dnia. Oprac. literackie: J. Kryszak. Toruń, Teatr Jednego Aktora 1970. Druk fragmentów „Radar” 1971 nr 1 s. 9-11.
T. Peiper: Na przykład. Adaptacja: J. Kryszak. Polskie Radio 1973. Telewizja Polska 1973.
T. Peiper: Nowe usta. Adaptacja: J. Kryszak. Polskie Radio 1973.
T. Peiper: Skoro go nie ma. Oprac. dramatyczne: J. Kryszak. Wystawienie: Toruń, Teatr im. W. Horzycy, Mała Scena. 1978.

Prace redakcyjne

1. T. Czyżewski: Harfiarz uliczny. Wybór wierszy. Wybór i oprac.: J. Kryszak. Warszawa 1973, 27 s. Generacje seria 3.
2. M. Czuchnowski: Reporter róż. [Wiersze]. Oprac. J. Kryszak. Warszawa 1974, 30 s. Generacje seria 4.
3. M. Czuchnowski: Poezje wybrane. Wybrał i posłowiem opatrzył J. Kryszak. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978, 331 s.
4. Toruń Literacki. Almanach 78. [Red.] J. Kryszak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1978, 230 s. Toruńskie Towarzystwo Kulturalne.
5. M. Czuchnowski: Trudny życiorys. Powódź i śmierć. Poematy. Oprac. i wstępem opatrzył J. Kryszak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1980, 148 s.
6. Cz. Miłosz: Moja wierna mowo. [Wiersze]. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył J. Kryszak. Toruń: Książnica Miejska im. M. Kopernika w Toruń 1981, 55 s.
7. W drodze do tablicy. Almanach literacki nauczycieli województwa włocławskiego. [Red.: J. Kryszak]. Włocławek: Zarząd okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego; Zakład Usług Socjalnych przy Kuratorium Oświaty i Wychowania; Nauczycielski Klub Literacki 1987, 31 s.
8. Od Kochanowskiego do Różewicza. Prace ofiarowane Arturowi Hutnikiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin pod red. J. Kryszaka. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1988, 272 s. Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
9. T. Wagilewicz: Dzban czystej wody. [Wiersze]. Wybór i red.: J. Kryszak. Toruń: Wojewódzki Dom Kultury 1993, 32 s.
10. Nie odkładaj Panie słuchawki. Teksty nagrodzone w ogólnopolskim konkursie literackim im. ks. J. Popiełuszki. Wybór i oprac.: J. Kryszak. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne 1994, 116 s.
11. T. Petrykowski: Pod drzwiami. [Wiersze]. Wybór i oprac.: J. Kryszak. Toruń: Toruńskie Towarzystwo Kultury 1994, 31 s.
12. D. Zajączkowska: Rzeczy znikome. [Wiersze]. Wybór i red.: J. Kryszak. Toruń: Wojewódzki Dom Kultury 1994, 24 s.
13. A. Cybulski: Nie będzie przestrzeni. [Wiersze]. Wybór i oprac.: J. Kryszak. Włocławek: Nauczycielski Klub Literacki 1995, 48 s.
14. Literaturoznawstwo. Materiały konferencji naukowej. [Toruń] 14-16 marca 1995. Redakcja naukowa: J. Kryszak. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1996, 197 s.
Tytuł na okładce: Polonistyka toruńska uniwersytetowi w 50 rocznicę utworzenia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
15. I. Iwaniuk: Ostatni romantyk. Wspomnienie o Józefie Łobodowskim. Oprac., wstępem, notą i przypisami opatrzył J. Kryszak. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1998, 74 s.
16. Zusammenklänge. Eine Anthologie von Schriftstellern aus Göttingen und Toruń. Współbrzmienia = Antologia pisarzy Getyngi i Torunia. Red. J. Kryszak. Przeł.: z niemieckiego J. Jarosz; z polskiego: S. Siwczyk Lammers. Toruń: Urząd Miejski; Göttingen: Urząd Miejski 1998, 259 s.
17. Kultura czynnikiem jednoczącym Europę. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniu 25 października 1997. Pod red. J. Kryszaka. Toruń: Towarzystwo Naukowe 1999, 32 s.
18. Jerzy Pietrkiewicz – inna wersja emigracji. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, 11-12 maja 2000 roku w Toruniu. Pod red. B. Czarneckiej i J. Kryszak. Toruń: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego 2000, 270 s.
19. Życie literackie drugiej emigracji niepodległościowej. [Szkice]. Toruń: 2001-2004.

T. 1. Pod red. J. Kryszak i R. Moczkodana. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2001, 256 s.

T. 2. Pod red. B. Czarneckiej i J. Kryszak. Toruń: A. Marszałek 2004, 299 s.

20. Marian Czuchnowski – kronikarz emigracyjnej codzienności. [Szkice]. Pod red. J. Kryszaka i P. Tańskiego. Toruń: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego 2002, 264 s.
21. T. Terlecki – etos emigranta. [Szkice]. Pod red. J. Kryszak i M. Mroczkowskiej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2004, 202 s.
22. A. Hutnikiewicz: Z pism rozproszonych. Wybrał i komentarzem opatrzył J. Kryszak. Oprac. R. Moczkodan. Toruń: A. Marszałek 2006, 172 s.
23. Przez dwa stulecia. In memoriam A. Hutnikiewicz. [Szkice]. Pod red. J. Kryszaka i H. Ratusznej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2006, 496 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1988, 2006.

Wywiady

Wspólne troski. Rozm. K.Cz. Bednarczykowie. Pamiętnik Literacki”, Londyn 1988 t. 12.
Obcy wśród obcych. Rozm. L. Żuliński. W: L. Żuliński: Między wierszami. Rozmowy o życiu i literaturze. Kielce 1997.
Odczytać we właściwym czasie. Rozm. J. Koźmiński. „Nowy Dziennikdod. Przegląd Polski”, Nowy Jork 2000 nr z 25 VIII.
Oddać wielogłosowość świata. Rozm. Z. Lipiński. Topos 2000 nr 5/6.
Uprawiam lirykę. Rozm. M. Maniszewska. Bydgoski Informator Kulturalny 2000 nr 9.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Lalak).

Ogólne

Artykuły

D. Wójcik: Profesor Kryszak przyznał się do współpracy z SB. „Gazeta Wyborcza2006 nr z 4.

Widziadła gorejące

R. Krynicki: Dlaczego bunt się ustatecznia zanim się ujawnia. Nurt 1971 nr 8.
A. Szymańska: Modelowane widziadła. Fakty i Myśli 1971 nr 6.

Inny głos

J. A. Sokołowski: Inny głos czyli po wielu latach egzorcyzmów. Warmia i Mazury 1977 nr 9.
A. Komorowski: Refren oczekującego celnika. Nowy Wyraz 1977 nr 11.
J. Sochoń: Świadoma rezygnacja z ideału. Literatura 1977 nr 31.
A. Staniszewski: Poeta rozumnej harmonii. Nowe Książki 1977 nr 15.
A.K. Waśkiewicz: Głos inny i własny. Gazeta Pomorska 1977 nr 241.

Katastrofizm ocalający

A. Zieniewicz: Próba całości. Literatura 1979 nr 12.
A.W. Smaszcz: Na zagładę sposobiony rocznik. Poezja 1981 nr 5/6.
J. Drzewucki: Katastrofizm i Druga Awangarda. Życie Literackie 1986 nr 19.
A. Bok-Szwabowicz: Ocalenie – w lęku przed zagładą. Poezja 1987 nr 7 [recenzja wyd. 2 rozszerzonego].

Urojona perspektywa

K. Gąsiorowski: Spór o perspektywę poezji. Tu i Teraz 1982 nr 25.
A.K. Waśkiewicz: Autorytet literatury. Życie Literackie 1982 nr 33.

Poezja ziemi

Z. Chojnowski: Świat opozycji. Tygodnik Kulturalny 1985 nr 46.
T. Wroczyński: Poezja Ziemi. Miesięcznik Literacki 1986 nr 9.

Literatura złej chwili dziejowej

Z. Chojnowski: W poszukiwaniu syntezy poezji emigracyjnej. PAL Przegląd Artystyczno–Literacki 1996 nr 11.
J. Drzewucki: Ojczyzna i obczyzna. Rzeczpospolita 1996 nr 30.
M. Kisiel: Oblicza „drugiej emigracji” „Twórczość1996 nr 9.
W. Lewandowski. „Kresy1996 nr 2.
M. Danilewicz Zielińska: Odsłanianie kurtyny. Uwagi o „Literaturze złej chwili dziejowej” Janusza Kryszaka. Kultura”, Paryż 1996 nr 11.
B. Tokarz. „Ruch Literacki1996 z. 6.

Odosobnienie

J. Grupiński: Te równomiernie rozkładane akcenty. Topos 1997 nr 3.

Rzeczywistość trzecia

H. Dubowik: Rzeczywistość trzecia” Janusza Kryszaka. Kwartalnik Artystyczny 1997 nr 3.
B. Tokarz. „Ruch Literacki1997 nr 5.

Czwarta dekada

W. Kaliszewski: Smak życia. Nowe Książki 2001 nr 3.
J. Ślósarska: Światło między wierszami. Twórczość 2001 nr 10.

Elegia na odejście szpaka

J. Gizella: Pokora i empatia. Nowe Książki 2006 nr 6.
S. Sobieraj: Filozofia mikrokosmosu, czyli nieskończoność rzeczy najdrobniejszych. Twórczość 2006 nr 11.