BIO

Urodzony 4 maja 1941 w miejscowości Gutfeld (obecnie: Dobrzyń) na Mazurach; syn Hermana Kruka, rolnika, i Mety ze Stachów. Po śmierci rodziców, w 1945 mieszkał u krewnych pod Olsztynkiem. Szkołę powszechną ukończył w Elgnówku pod Ostródą. Następnie przez rok uczęszczał do dwuletniej szkoły zawodowej w Ostródzie. W 1956 rozpoczął naukę w liceum ogólnokształcącym, najpierw w Olsztynku, a następnie w Morągu, gdzie był skierowany do Domu Dziecka, ale mieszkał w internacie. Debiutował w 1958 wierszem i prozą na łamach harcerskiego tygodnika „Na przełaj – Junior” (nr 26; podpisany Marek Doski); w piśmie tym publikował też w roku następnym. Rozpoczął także współpracę z miesięcznikiem „Warmia i Mazury”, drukując wiersze, prozę, recenzje i tłumaczenia (1959-66). W 1960 zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1963 był współzałożycielem grupy poetyckiej Kadyk, która działała do 1965. W czasie studiów był także naczelnym redaktorem biuletynu Studenckiej Agencji Informacyjno-Fotograficznej (SAIF). W 1965 otrzymał I nagrodę i medal Nike Warszawska na konkursie poetyckim zorganizowanym przez Forum Poetów „Hybrydy” i Warszawskie Koło Twórcze Młodych. W 1966 uzyskał magisterium. W tym samym roku ożenił się ze Swietłaną Naumnik, polonistką i przeniósł się do Olsztyna, gdzie zaczął pracować jako dziennikarz w czasopiśmie „Głos Olsztyński” (od 1970 pt. „Gazeta Olsztyńska”). Współpracował z Klubem Literackim przy Związku Młodzieży Socjalistycznej w Olsztynie, redagował w 1967 jego biuletyn „Przemiany.” W tym okresie rozpoczął, trwającą do 1979, działalność w Stowarzyszeniu Społeczno-Kulturalnym „Pojezierze”. W 1968 otrzymał nagrodę im. Hanki Sawickiej za działalność publicystyczną w dziedzinie wychowania młodzieży. W 1968-71 był przewodniczącym Ośrodka Olsztyńskiego KKMP, następnie jego członkiem. W 1969 został członkiem Oddziału Olsztyńskiego, a w 1980 Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983). W 1969 został członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1980-82 członek zarządu Oddziału Olsztyńskiego).W 1970 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W 1977 był laureatem nagrody artystycznej miesięcznika „Warmia i Mazury” za twórczość literacką związaną z regionem i nagrody Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie za upowszechnianie kultury. W marcu 1980 odszedł z redakcji „Gazety Olsztyńskiej” i przez krótki czas pracował w zespole warszawskiego miesięcznika krytycznego „Meritum”, który rozwiązano po wprowadzeniu stanu wojennego. Od tej pory nie miał stałego zatrudnienia. W 1980-81 działał w NSZZ „Solidarność” w Olsztynie, (w 1981 członek Zarządu Regionu). W tym czasie był też inicjatorem i współorganizatorem Mazurskiego Zrzeszenia Kulturalnego, które nie mogło rozwinąć działalności z powodu odmowy rejestracji. Po 13 grudnia 1981 wystąpił z PZPR. W 1982 otrzymał nagrodę artystyczną tygodnika „Fakty”. W 1988-90 był współorganizatorem niezależnego stowarzyszenia Olsztyński Klub Obywatelski (od 1989 prezes). Publikował cykl felietonów pt. Z mazurskiego brulionu na łamach pisma „Pomerania” (1987-89, 1994-99), a następnie w „Gazecie Olsztyńskiej” (1998-2003). W 1988 otrzymał nagrodę POLCUL Foundation, przyznaną przez Niezależną Fundację Popierania Kultury Polskiej (Australia). W tymże roku został członkiem Polskiego PEN Clubu (w 1991 wszedł w skład zarządu). W 1989-91 był senatorem I kadencji Senatu Rzeczpospolitej. W 1989 należał do komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, następnie został jego członkiem, a od 1993 wiceprezesem. W 1989 otrzymał nagrodę Funduszu Literatury i nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia. W 1991 otrzymał Medal Marcina Lutra, przyznany przez Niemiecki Kościół Ewangelicki. W 1991-95 wchodził w skład zarządu Polskiego PEN Clubu, a w 1993-96 był wiceprezesem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1992 był współzałożycielem stowarzyszenia Polsko-Niemieckie Centrum Młodzieży w Olsztynie; od 1993 członek zarządu. W 1993 otrzymał nagrodę stypendialną fundacji Cz. Seyferta przyznawaną przez Polski PEN Club. W 1997 został członkiem synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W 1999 był współorganizatorem, a następnie został przewodniczącym Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego. Otrzymał nagrodę im. M. Lengowskiego, przyznaną przez Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” (1998), tytuł honorowego obywatela m. Olsztyna (2001), nagrodę Ministra Kultury w dziedzinie upowszechniania kultury (2003), nagrodę Prezydenta m. Olsztyna, Statuetkę św. Jakuba za wybitne zasługi dla Olsztyna w dziedzinie kultury (2004), tytuł i plakietkę „Najlepszy z Najlepszych”, przyznane przez Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego za zasługi w promowaniu Warmii i Mazur (2004), nagrodę im. ks. L. Otto, przyznaną przez dwutygodnik „Zwiastun Ewangelicki” (2004). Mieszkał w Olsztynie i tam też zmarł 7 kwietnia 2017; pochowany na cmentarzu komunalnym przy ulicy Poprzecznej w Olsztynie.

Twórczość

1. Rysowane z pamięci. [Wiersze]. Olsztyn: Pojezierze. 1963 [właśc. 1964], 47 s.

Nagrody

Nagroda „Pióra” przyznawana przez Klub Studentów Wybrzeża „Żak” w Gdańsku w 1964.

2. Drogami o świcie. [Powieść]. Olsztyn: Pojezierze 1967, 249 s.

Nagrody

II nagroda w ogólnopolskim konkursie Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pojezierze, Oddziału Związku Literatów Polskich i Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie na utwór prozatorski dotyczący problematyki Ziem Zachodnich w 1964.

3. Na uboczu święta. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1967, 121 s.

Nagrody

III nagroda za debiut prozatorski w konkursie Ludowej Spółdzielni Wydawniczej, Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej i Związku Literatów Polskich w 1967.

4. Zapisy powrotu. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 70 s.

5. Rondo. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, 205 s.

6. Teofil Ruczyński, działacz i poeta. Olsztyn: Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie 1971, 37 s.

Zawartość

Zawiera szkic E. Kruka pt. Poezja jako dokument ludowego dziedzictwa oraz wybór wierszy T. Ruczyńskiego.

7. Tam, gdzie o poranku czyhają nasze sny. [Wiersze]. Toruń 1975, 10 [s]. Studenckie Centrum Kultury „Od Nowa”.

8. Pusta noc. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, 174 s.

Nagrody

Nagroda im. S. Piętaka w 1977.

9. Moja północ. [Wiersze]. Olsztyn: Pojezierze 1977, 70 s.

10. Powrót na wygnanie. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 71 s.

11. [Wybór utworów wierszem i prozą]. Wstęp: I. Smolka. [Olsztyn:] Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie 1978, 16 s. Wkładka do „Warmii i Mazurnr 2.

12. Łaknienie. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 275 s.

13. Poezje wybrane. Słowo wstępne i wybór: E. Kruk. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984, 144 s.

Zawartość

Zawiera wiersze z tomów poprzednich oraz wiersze nowe.

14. Z krainy Nod. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1987, 101 s.

Nagrody

Nagroda „Książka Roku” przyznana przez miesięcznik „Literatura” w 1988.

15. Kronika z Mazur. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 440 s.

Nagrody

Nagroda „Książka Roku” przyznana przez miesięcznik „Literatura” w 1989.

16. W cieniu. [Wiersze]. [Wstęp.:] E. Kruk. Reprodukcje prac H. Skurpskiego. Olsztyn: Pojezierze 1988, 120 s.

Wstęp E. Kruk. pt. W świecie niedokładnych snów.

Nagrody

Nagroda Funduszu Literatury w 1989.

17. Ewangelicy w Olsztynie. Z dziejów parafii w latach 1772-2002. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2002, 157 s.

18. Szkice z mazurskiego brulionu. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2003, 382 s.

Wybór felietonów drukowanych na łamach czasopisma „Pomerania” i „Gazety Olsztyńskiej”.

19. Warmia i Mazury. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2003, 267 s. A to Polska właśnie.

Nagrody

Nagroda im. H. Steinhausa w 2004, przyznana przez Polską Fundację Upowszechniania Nauki oraz Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauki.

20. Znikanie. [Wiersze]. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2005, 96 s.

Przekłady

1. W. Kętrzyński: Z księgi pieśni człowieka niemczonego. Przekł. wierszy: A. Kamień, E. Kruk, J. Ptaszyński. Wstęp i oprac.: A. Wakar. Olsztyn: Pojezierze 1980, 141 s.
2. E. Wiechert: Wiersze. Wstęp, wybór i przekł. E. Kruk. Rysunki i grafiki: H. Skurpski. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego 1997, 77 s.

Prace redakcyjne

1. Almanach poezji. Utwory poetów studiujących na UMK w latach 1945-1965. [Wybór i] oprac.: E. Kruk. Toruń: Zrzeszenie Studentów Polskich 1966, 124 s.
2. Ewangelicy na Warmii i Mazurach. Dzieje i współczesność. Praca zbiorowa pod red. E. Kruka. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2001, 156 s.
3. Hieronim Skurpski. [Album]. Pod red. E. Kruka. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2004, 240 s.
4. A. Jagucki: Mazurskie dole i niedole. Wspomnienia i refleksje z lat pracy na Mazurach. Oprac. [i przedmowa:] E. Kruk. Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie 2004, 211 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1988, 2004.

Wywiady

Dom z podcieniami, sienią, strychem i piwnicą. [Rozm.] T. Krzemień. Kultura 1980 nr 34.
Erwin Kruk. Rozm. W. Wiśniewski. W tegoż: Szukam człowieka. Poznań 1986.
Jesteśmy plemieniem Kaina. [Rozm.] A. Borowa. Kultura 1989 nr 28.
W milczeniu przyjmowałem swój los. [Rozm.] J. Niesiobędzki. Fakty 1990 nr 3.
Na tyłach historii. Rozm. D. Jarosińska. Rzeczpospolita 1995 nr 139.
Niełatwe budowanie wspólnoty. Rozm. T. Szyłłejko. Gazeta Warmii i Mazur 2001 nr 123.
Nasze małe Itaki. Rozm. K. Panasik. Gazeta Olsztyńska 2003 nr 272.
Nic nie dzieje się pod kloszem. Rozm. Z. Chojnowski. Nowe Książki 2003 nr 9.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (T. Oracki).
K. Manikało-Obidzińska, A. Romulewicz, A. Wysocka: E. Kruk. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa. W: Z dróg Erwina Kruka. Olsztyn 2006.

Ogólne

Książki

E. Konończuk: Mazurska obecność Erwina Kruka. Białystok: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza. 1993, 133 s.
A. Matysiak: Między regionalizmem a uniwersalizmem. O poezji Erwina Kruka. Warszawa: Semper 1995, 63 s.
L. Szaruga: Erwin Kruk. [Przeł.:] F. Griese. Kraków: Villa Decius 2000, 35 s. [zawiera także wiersze E. Kruka].
Z dróg Erwina Kruka. Na 65 urodziny twórcy. Red. i wprowadzenie: Z. Chojnowski. Olsztyn: Polskie Towarzystwo Czytelnicze Oddziału w Olsztynie 2006, 335 s. [Zawartość: K. Karasek: Rekonstrukcja plemienia; J. Kaczyński: Poetyckie poznanie Erwina Kruka; A. Szymańska: Nieznośny ciężar mitu; T.J. Zieliński: Rzecz najgłębiej wewnętrzna... Tożsamość ewangelicka w prozie, poezji i eseistyce Erwina Kruka; S. Burkot: „Zanurzony w czasie, w jego rozlewiskach...”; E. Konończuk: Literackie wędrówki po krainie pamięci w poszukiwaniu siebie; A. Matysiak: Inicjacja w twórczości Erwina Kruka; J. Chłosta-Zielonka: O tożsamości małego chłopca i dorosłego mężczyzny – bohatera Kroniki z Mazur Erwina Kruka; J. Tazbir: Ponury cień Smętka; Z. Fałtynowicz: Najtrudniej żyć na północy; Ch. Pletzing: Staroprusy w okresie przed epoką nacjonalizmu; A. Kossert: Kronikarz zaginionego świata Mazur; J. Małłek: Z mazurskiego archiwum; H. Skurpski: Powinowactwo rodowodów; M. Orski: Tren mazurski; A. Sakson: Erwin Kruk – badacz i działacz mazurski; A. Czesla: Słowo o Mazurskim Towarzystwie Ewangelickim; A. Romulewicz: Kalendarium życia, twórczości oraz działalności publicznej Erwina Kruka; Z albumu domowego Erwina Kruka; K. Manikało-Obidzińska, A. Romulewicz; A. Wysocka: Erwin Kruk. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa].

Artykuły

F. Fornalczyk: Świadomość dziedzictwa. O prozie olsztyńskiego środowiska pisarskiego. Olsztyn 1978, passim.
A. Myszkowski: Proza pogranicza. Miesięcznik Literacki 1978 nr 12.
A. Staniszewski: Odpowiedzialność za zmarłych. Nowy Wyraz 1978 nr 6.
Z. Chojnowski: Światło północy (O twórczości Erwina Kruka). Tygodnik Kulturalny 1985 nr 19.
K. Karasek: Rekonstrukcja plemnienia. Literatura 1989 nr 2.
A. Bagłajewski: Mazur „w poszukiwaniu utraconego czasu. Kresy 1990 nr 2/3.
J. Kaczyński: Poetyckie poznanie Erwina Kruka. Pracownia 1992 nr 9.
K.D. Szatrawski: Pamięć i zmyślenie. Poszukiwanie tożsamości jako gest etyczny w twórczości poetyckiej Erwina Kruka. W : Studia i szkice o literaturze współczesnej. Olsztyn 1992.
E. Konończuk: Plemienność a narodowość w twórczości Erwina Kruka. W: Kategoria narodu w kulturach słowiańskich. Warszawa 1993.
E. Konończuk: Literackie świadectwa pamięci na pograniczu kultur (Erwin Kruk, E. Wiechert). W: Topika pogranicza w literaturze polskiej i niemieckiej. Rzeszów 1998, przedruk rozszerzony i zmieniony w tegoż: Literatura i pamięć. Na pograniczu kultur. (Erwin Kruk, Ernst Wiechert, Johannes Bobrowski). Białystok: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza, Oddział 2000, 221 s.
S. Sobieraj: Kronikarz z Mazur. Glosa do pisarstwa Erwina Kruka. W tegoż: Mazurski splot. Warszawa 2003.
L. Szaruga: Poezja pamięci (o Erwinie Kruku). W tegoż: Wyzwanie. Toruń 2004.

Na uboczu święta

Z. Żabicki: Bezpretensjonalność. Nowe Książki 1968 nr 7.

Zapisy powrotu

E. Puzdrowski: Rzeczywistość w poezji. Współczesność 1970 nr 21.
l. Smolka: Pamięć czuwająca. Poezja 1970 nr 6.

Rondo

J.Z. Brudnicki: Krąg niepewności młodej prozy. Miesięcznik Literacki 1972 nr 12, przedruk pt. Gorączka w tegoż: Wiek prozy. Warszawa 1979.
E. Puzdrowski: Prowadź mnie na drogi twoje, a bądźmi zasłoną. Twórczość 1972 nr 8.

Pusta noc

J. Bugajski: Trwałość „plemiennej wspólnoty” Erwina Kruka. W tegoż: W gąszczu znaczeń. Kraków 1988.

Moja północ

P. Dybel: Pod gwiazdą północy i wygnania. Nowe Książki 1977 nr 19.
A. Staniszewski: Pobyt na wygnaniu. Nowy Wyraz 1977 nr 9.
I. Smolka: Kraina północ. W tejże: Lęki, ucieczki, akceptacje. Warszawa 1984 [dot. też: Powrót na wygnanie].

Powrót na wygnanie

K. Brakoniecki: Zasnąć na ziemi. Warm. i Mazury 1978 nr 1.
L. Żuliński: Rzecz o wygnaniu. W tegoż: Sztuka wyboru. Warszawa 1979.
I. Smolka: Kraina północ. W tejże: Lęki, ucieczki, akceptacje. Warszawa 1984 [dot. też: Moja północ].

Łaknienie

W. Maciąg: Czego łakniemy. Nowe Książki 1980 nr 23.
S. Bereś: Abulia czy heliotropia. Twórczość 1981 nr 5.
A. Czachowska: Odnajdując siebie. Nowy Wyraz 1981 nr 5.
T. Komendant: Na progu wiarygodności. Odra 1981 nr 4.
B.S. Kunda: Studium choroby. Życie Literackie 1981 nr 33.
T. Żółciński: Portret człowieka samotnego. Miesięcznik Literacki 1981 nr 2.
J. Gisges: Piśmiennictwo i literatura Warmii i Mazur. Łaknienie Erwina Kruka. W tegoż: Moje prywatne miniatury. Warszawa 1982.

Poezje wybrane

P. Szewc: Północne morze Erwina Kruka. Twórczość 1986 nr 7.

Z krainy Nod

A. Szymańska: Wierność. Przegląd Powszechny 1988 nr 9.
K. Brakoniecki: Na mazurskiej ziemi Nod. „Autograf1990 nr 7/8.
Z. Bieńkowski: Prywatna historia narodu. W tegoż: Ćwierć wieku intymności. Warszawa 1993.

Kronika z Mazur

H. Michalski: Wygnania i powroty. Kultura 1989 nr 38.
B. Rogatko: Pusta noc. Kultura,” Paryż 1989 nr 12 [dot. m.in. E. Kruka].
Z. Chojnowski: Pamiętnik i rozrachunek. Autograf 1990 nr 7/8.
J. Jarzębski: Epitafium. Regiony 1991 nr 1.

Szkice z mazurskiego brulionu

R. Nowogucki: Rozpoczynając od stron domowych. Nowe Książki 2003 nr 9.

Warmia i Mazury

J. Tazbir: Ponury cień Smętka. Nowe Książki 2003 nr 9.
J. Wojciechowska: Ważne zdania o Warmii i Mazurach. „Gazeta Wyborczadod. Warmia i Mazury 2004 nr 267.

Znikanie

J. Madejski: Wierszu mój, daj schronienie.” „Nowe Książki2005 nr 7.
L. Szaruga: Świat poetycki (XXVIII). Zeszyty Literackie 2005 nr 91.
J. Wajs: Niebaczność. Twórczość 2005 nr 12.