BIO

Urodzony 9 października 1902 w Warszawie; syn Jana Kreczmara, dyrektora gimnazjum (zmarł 1909), i Marii z Kawieckich, urzędniczki; brat Jana Kreczmara, aktora. Od 1912 uczęszczał do prywatnej szkoły średniej w Warszawie (założonej przez ojca w 1907), w tym czasie Szkoły Towarzystwa Kultury Polskiej. W 1920 wstąpił ochotniczo do wojska i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako żołnierz 205. Pułku im. J. Kilińskiego. Po wojnie wrócił do szkoły i zdał w 1921 maturę. Następnie studiował filozofię, polonistykę i psychologię na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1930 złożył pracę pt. O przenośnym znaczeniu wyrazów (napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Kotarbińskiego), uznaną za doktorską. Następnie powołany do wojska ukończył w 1931 kurs XI w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Śremie. Debiutował w 1931 w „Przeglądzie Filozoficznym” recenzją książki Franza Mantheya Kategorematische und synkategorematische Ausdrücke. W 1932-33 odbywał dodatkowe studia pedagogiczne na UW, i równocześnie od 1932 pracował jako nauczyciel w szkołach średnich, w Państwowym Pedagogium i na kursie przygotowawczym w Szkole Nauk Politycznych. Studiował na Wydziale Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie (dyplom 1937). Od 1936 był dyrektorem Gimnazjum im. B. Limanowskiego prowadzonego przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci na Żoliborzu. W 1937-39 wykładał filozofię na Uniwersytecie Nauczycielskim Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej, jako dowódca kolumny taborowej w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego, a następnie w okolicach Chełma i Włodawy. Po rozwiązaniu zgrupowania powrócił do Warszawy i starał się uruchomić szkołę na Żoliborzu. Po likwidacji przez okupanta szkolnictwa ogólnokształcącego przedostał się do Lwowa, zajętego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, gdzie podjął pracę w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk (dawnej bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich) jako archiwista w dziale rękopisów. Po zajęciu Lwowa przez Niemców powrócił wczesną jesienią 1941 do Warszawy. Brał udział w tajnym nauczaniu, wykładał na kompletach filozofii UW i kierował kompletami gimnazjalnymi na Żoliborzu. Uczestniczył także w organizowaniu tajnego szkolnictwa i ZNP. W czasie powstania warszawskiego przebywał na terenie Józefowa i Otwocka. Po wyzwoleniu wyjechał do Lublina, gdzie pracował dorywczo w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”. W 1944 debiutował jako krytyk teatralny recenzją Wesele” w Teatrze Wojska Polskiego, zamieszczoną w piśmie „Rzeczpospolita” (nr 118; podpisany A. Pułjanowski). W 1945-46 przebywał w Łodzi, gdzie jako adiunkt wykładał filozofię na Uniwersytecie Łódzkim oraz uczył w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Debiutował jako reżyser teatralny w 1947 inscenizacją sztuki Jean-Paula Sartre'a Przy drzwiach zamkniętych, wystawioną w Teatrze Małym w Warszawie. Po powrocie do Warszawy prowadził wykłady z filozofii na UW (do 1950), a w 1948-49 kierował nadto działem teatru w Polskim Radiu. Od 1949 był kierownikiem literackim Teatru Współczesnego w Warszawie, a w 1966-68 dyrektorem Teatru Polskiego w Warszawie (do 1973). Artykuły, eseje i felietony zamieszczał m.in. w „Teatrze” (1952-83, z przerwami; tu m.in. w 1952 fraszki podpisywane Dr Chryzostom Szpak, w 1952-58 cykl felietonów pt. Stare nieprzestarzałe podpisywany Quidam). Od 1949/50 do 1972 wykładał jako profesor historię teatru i dramatu polskiego i powszechnego w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Otrzymał dwukrotnie nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za twórczość artystyczną (1965, 1971). W 1973 przeszedł na emeryturę. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1977). Zmarł 24 lutego 1985 w Warszawie.

Twórczość

1. Polemiki teatralne. [Studia]. Warszawa: Czytelnik 1956, 273 s.

Zawartość

I. Przeciw realistom (1952): Efekty starego teatru; Sprawa monologu; Powieść na scenie. – II. Tradycja i nowatorstwo [dot. A. Fredry] (1953): Dwie tradycje; W przymierzu z historykiem i krytykiem; Nowalie dwudziestego wieku; Karmazyn i hołysz; Z dziejów marionetki; Tradycja nienaruszona; Szablonowi kochankowie; Krzywdy i nierówności; Złudzenia i zdobycze; Zasadzki wiersza. – III. Problematyka sceniczna „Dziadów” [A. Mickiewicza] (1955): Razem czy oddzielnie; „Tajemnicza osobistość”; „Duchów obcowanie”; „Charakter polityczny”; Kompozycja; Scena; Partia bohatera; Tematy dla aktorów; „Jedyne dzieło warte czytania”; Zamknięcie.

2. Cały świat gra komedię. Drobiazgi o teoriach i artystach. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 233 s.

Zawartość

S. Hebanowski: Gry pozorów i cienie prawdy [wstęp]. – I: Scena – publiczność – krytyka; Żywe i martwe; Inscenizacja romantyczna we Francji; Na temat Claudela; Brecht w Warszawie; Psychodrama; Sceniczny gest poety; Witkacy w teatrze międzywojennym; Szkice i projekty; Koniec opowieści o „Dawnym obyczaju”. – II: Leona Schillera teatr ogromny; Teorie teatralne Leona Schillera; Nowa książka o Schillerze; Zajmijmy się reżyserem; Od nieporządku do rutyny; Czy kryzys pozycji reżysera? Kilka rysów. – III: Śmierć wielkiego aktora; Trzy grosze do ogólnej puli; Notatka o Osterwie; Aktorstwo czyste; Gąssowski; Paradoksy wierności i pietyzmu; Z tradycji teatralnej „Wesela”.

3. Stare nieprzestarzałe. [Felietony i studia]. Wybór, układ tekstów, red.: A. Rabińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1989, 470 s.

Zawartość

I. Stare nieprzestarzałe [wybór felietonów publikowanych pod pseudonimem Quidam w „Teatrze1952-1958 oraz pt. „Kłopoty słownikowe” tamże 1961/1962. – II. Tradycja i nowatorstwo [dot. A. Fredry; poz. ]. – III. Problematyka sceniczna „Dziadów” [A. Mickiewicza; poz. ]. – IV. Dramat nierozwiązanych antynomii [dot. „Irydiona” Z. Krasińskiego]; Proces o Polskę [dot. „Samuela Zborowskiego” J. Słowackiego]; Dawne spory o Wyspiańskiego; Fragment wspomnień; Prawdy Samuela Becketta; Teatr polski w poszukiwaniu nowoczesności. – V. [Wspomnienia]: Potworowski; Najpopularniejsza aktorka radiowa [o S. Perzanowskiej]; Telefon z Gdańska [o S. Hebanowskim]; Kilka danych dotyczących życiorysu. – Aneks.

Przekłady i adaptacje

1. M. Swietłow: Bajka (Skazka). Sztuka w 4 aktach. Wystawienie: Szczecin, Teatr Polski, 1949.
Przekład podpisany: Andrzej Pułjanowski.
2. Z. Krasiński: Irydion. Wystawienie: Kraków, Stary Teatr 1958.
3. A. Mickiewicz: Dziady cz. III. Wystawienie: Katowice, Teatr Śląski 1962.
4. J. Słowacki: Samuel Zborowski. Wystawienie: Warszawa, Teatr Klasyczny 1962.
5. Z. Krasiński: Nie-Boska komedia. Wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1964.
6. S. Żeromski: Sułkowski. Wystawienie: Szczecin, Teatr Współczesny 1964.
7. S. Wyspiański: Legion. Wystawienie: Katowice, Teatr Śląski 1969.
8. E. Renan: Szata Prospera. Groteska filozoficzna w 2 częściach. Na podstawie sztuk „Caliban” i „L'eau de jouvenceoprac. po polsku J. Kreczmar. Wystawienie: Gdańsk, Teatr Wybrzeże 1974.

Nagrody

Nagroda w plebiscycie Gdańskiego Towarzystwo Przyjaciół Sztuki za reżyserię w 1975.

Adaptacje

radiowe

pt. Le linceul de Prospero. Polskie Radio Francja 1978.
9. G.B. Shaw: Zbyt prawdziwe, aby było dobre. Przekł. i adaptacja: J. Kreczmar. Wystawienie: Sopot, Teatr Kameralny, 1976.
10. P. Claudel: Zamiana. Wystawienie: Gdańsk, Teatr Wybrzeże 1977.
11. A. Fredro: Wielki człowiek do małych interesów. Wystawienie: Warszawa, Teatr Rozmaitości 1985.

Prace redakcyjne

1. Na przełomie. Wypisy polskie dla VI klasy szkół powszechnych. Oprac.: J. Kreczmar i J. Saloni. Warszawa: Nasza Księgarnia 1946, 402 s. Wyd. 2 tamże 1947.
2. Nad poziomy. Wypisy polskie dla klasy VII szkoły podstawowej. Oprac.: J. Kreczmar i J. Saloni. Warszawa: Nasza Księgarnia 1946, 426 s. Wyd. 2 tamże 1947.
3. Drogi i rozdroża. Oprac.: J. Kreczmar i J. Saloni. Warszawa: Nasza Księgarnia1947-1948.
Wypisy z literatury polskiej i obcej od średniowiecza do połowy XVIII w., z opracowań dotyczących historii kultury i literatury oraz z dzieł literackich późniejszych o tematyce historycznej.

Cz. 1 T. 1-2. 1948, 544 + 416 s. Wyd. 2 tamże 1949.

Cz. 2 T. 1-2. 1947, 1948, 512 + 396 s.

Cz. 3 T. 1-2. 1947, 1948, 464 + 543 s.

4. A. Maliszewski: Droga do Czarnolasu. Sztuka w 3 aktach. Oprac. dla zespołów świetlicowych zespół Teatru Współczesnego w Warszawie: E. Axer, O. Axer, J. Kreczmar. Muzyka: W. Lutosławski. Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka1954, 187 s.
5. E. Csató: Paradoks o reżyserze. Wstęp i wybór J. Kreczmar. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1970, 297 s.

Omówienia i recenzje

Autor o sobie

J. Kreczmar: Kilka danych dotyczących życiorysu; M. Gutowska-Adamczyk: Bibliografia prac Jerzego Kreczmara; Przedstawienia reżyserowane przez Jerzego Kreczmara, Materiały do biografii Jerzego Kreczmara. W: J. Kreczmar: Stare nieprzestarzałe. Warszawa 1989.

Ogólne

Artykuły

K. Mętrak: Krasiński żywy, czyli Jerzy Kreczmar. „Nie-Boska komedia”. Współczesność 1964 nr 18.
W. Filler: W kręgu literatury. (Sylwetka reżysera). Kultura 1967 nr 23.
J.P. Gawlik: Legion” Jerzego Kreczmara. Życie Literackie 1969 nr 19.
W. Filler: O sztuce reżyserskiej Kreczmara. Scena 1971 nr 8.
A.W. Kral: Szkic do portretu Jerzego Kreczmara. Teatr 1985 nr 10.
E. Baniewicz: Teatr Jerzego Kreczmara. Twórczość 1991 nr 1.

Polemiki teatralne

R. Górski: Z przeszłości „Zemsty” w „Tradycji i nowatorstwie”; A.W. Kral: O polemicznej treści „Tradycji i nowatorstwa. Pamiętnik Teatralny 1958 nr 2.

Cały świat gra komedię

Z. Greń: Kreczmar. Życie Literackie 1983 nr 8.
W. Niżyński. „Nowe Książki1983 nr 9.
A. Wanat: Ogród antropologiczny Jerzego Kreczmara. Teatr 1983 nr 1.
J. Godlewska: Rozwaga Jerzego Kreczmara. Dialog 1985 nr 8.

Stare nieprzestarzałe

W. Natanson: Nie wszystko stare, co dawne. Nowe Książki 1990 nr 7.
L. Wójcik: Nie tylko teatr. Teatr 1990 nr 3.