BIO

Urodzona 12 maja 1886 w Odessie; córka Jana Śleszyńskiego, profesora matematyki, i Heleny z Augustynowiczów. Po ukończeniu gimnazjum w Odessie studiowała najpierw na miejscowym uniwersytecie, a następnie w Kijowie. W tym okresie rozpoczęła działalność polityczną: w 1908 została członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcja Rewolucyjna (PPS), współpracowała z konspiracyjnie działającym stowarzyszeniem Dom Polski, jako członek studenckiej Rady Koalicyjnej brała udział w pracach tamtejszego ruchu akademickiego. W 1911 została aresztowana za udział w wystąpieniach studenckich, a następnie administracyjnie wydalona z Odessy do Kiszyniowa. Jesienią 1912 przybyła do Kijowa, gdzie wstąpiła do partii Socjalistów-Rewolucjonistów (eserowców). W tym okresie pisała artykuły i rewolucyjne wiersze drukowane na łamach eserowskiej gazety „Golos Truda” (podpisane Janek). W 1913 weszła w skład egzekutywy kijowskiego komitetu eserowców. W tymże roku została ponownie aresztowana, a następnie skazana na bezterminowe osiedlenie we wschodniej Syberii. Przebywała kolejno we wsiach Rybnoje nad Angarą (1915), Pieriewoz (1916) i Kańsk pod Jenisejskiem (1917), gdzie zastał ją wybuch rewolucji październikowej. Wraz z przebywającymi tam zesłańcami politycznymi utworzyła Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W 1917 wyjechała do Smoleńska, gdzie zawarła związek małżeński z towarzyszącym jej od momentu zesłania Józefem Grabianką (zmarł 1918). W 1918 przeniosła się do Odessy; wstąpiła do organizacji lewych eserowców, utrzymywała kontakty z rewolucyjnymi partiami Rosji i Ukrainy. Równocześnie pracowała przez krótki czas w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1919 przyjechała do Krakowa, a następnie zamieszkała w Warszawie, gdzie do 1921 pracowała początkowo jako sekretarka, a następnie jako podinspektor pracy w II obwodzie Inspekcji Pracy m.st. Warszawy. W 1920 zawarła związek małżeński z Antonim Krahelskim, działaczem PPS i organizacji niepodległościowych, inżynierem pełniącym funkcje kierownicze w przemyśle. W 1927-31 pracowała w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej na stanowisku inspektora pracy, zajmując się szczególnie ochroną pracy kobiet i opieką nad dziećmi ze środowisk robotniczych; była inicjatorką pierwszych żłobków przyfabrycznych. W 1928 brała udział w Międzynarodowym Kongresie Służby Społecznej w Paryżu. W 1929 otrzymała stypendium Rockefellera, które umożliwiło jej studiowanie zagadnień prawa pracy w Szwajcarii, Francji, Austrii i Niemczech. Od 1931 pracowała w Instytucie Gospodarstwa Społecznego; wykładała też na Wolnej Wszechnicy polskiej. Artykuły, reportaże o tematyce społeczno-gospodarczej i politycznej drukowała m.in. na łamach pism „Epoka” (1927-29, 1933, 1936-39), „Kobieta Współczesna” (1927-28, 1930, 1933-34), „Robotnik” (1927-28, 1932, 1939), „Gazeta Polska” (1930-32, 1934), „Kurier Poranny” (1932-35), „Państwo Pracy” (1932-35) oraz w osobnych publikacjach. Rozwijała także twórczość literacką, pisząc powieści i opowiadania. Od 1933 była członkiem zespołu literackiego Przedmieście. Współpracowała z Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela, z Międzynarodową Organizacją Pomocy Rewolucjonistom, ze Stowarzyszeniem Wolnomyślicieli Polskich, brała udział w kampanii amnestyjnej 1935 i w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie w 1936. W 1937 była jednym z organizatorów, a następnie członkiem zarządu warszawskiego Klubu Demokratycznego. W 1939 została członkiem Stowarzyszenia Demokratycznego (SD). Po wybuchu II wojny światowej brała udział w obronie Warszawy, pełniąc funkcję obwodowego komendanta obrony przeciwlotniczej na Mokotowie. Następnie prowadziła aktywną działalność w konspiracyjnym podziemiu: była związana ze SD „Prostokąt”, współpracowała od 1940 z Wojskowym Biurem Historycznym (Wydział Propagandy Bieżącej) Biura Informacji i Propagandy przy Komendzie Głównej Armii Krajowej. Prowadziła od końca 1939 do 1944 zapiski dotyczące życia w stolicy podczas okupacji. Publikowała artykuły w podziemnej prasie socjalistycznej – w piśmie „Proletariat” (1940), a następnie w „Robotniku” (od 1942). Została odznaczona Krzyżem Walecznych w 1941. Kontynuowała twórczość literacką, pisząc utwory prozatorskie oraz wiersze. W 1942 w wyniku potrącenia przez samochód niemiecki została kaleką. W lipcu 1944 z powodu nie wyjaśnionej do końca denuncjacji, została wraz z prof. Marcelim Handelsmanem aresztowana w Milanówku, a po procesie w Częstochowie przewieziona do obozu w Ravensbrück. Tam, mimo złego stanu zdrowia, nadal prowadziła działalność konspiracyjną i literacką. Zmarła w obozie 19 kwietnia 1945. Pośmiertnie odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.
W 1988 została ustanowiona nagroda im. Haliny Krahelskiej za osiągnięcia w dziedzinie ochrony pracy.

Twórczość

1. Poza pracami z zakresu publicystyki społecznej opublikowała:.

2. Wspomnienia rewolucjonistki. Warszawa: M. Fruchtman 1934, 290 s. Wyd. 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1957.

3. Polski strajk. [Powieść reportażowa]. Warszawa: Rój 1936 [nakład skonfiskowano]. Wyd. nast. z opuszczeniami: tamże 1937 [właśc. 1936], 246 s.; wyd. pełne Katowice: Śląsk 1958, 140 s.

4. Ze wspomnień inspektora pracy. [Współautorzy:] M. Kirstowa, S. Wolski. T. 1-2. Warszawa: M. Fruchtman 1936, 413 + 270 s. Wyd. 2 tamże 1936.

5. Zdrada Heńka Kubisza. Powieść. Przedmowa: S. Baczyński. Warszawa: Nowa Biblioteka Społeczna 1938, 477 s. Wyd. nast.: tamże 1938, wyd. 2 [!] ze wstępem Z. Mitznera. [Katowice] Stalinogród: Śląsk 1956, wyd. 3 tamże 1960.

6. Kocioł śmierci. [Powieść]. Powst. ok. 1939-1944. Druk fragmentów: „Getto” „Lewy Tor” 1945 nr 3.

Planowane ogłoszenie powieści przez wydawnictwo Wiedza nie doszło do skutku, egzemplarz zaginął po połączeniu tej oficyny w 1948 ze spółdzielnią wydawniczą Książka (informacja: Z. Wróblewski: Wykuć serca muszę. Warszawa 1983 s. 288).

7. Kronika Agaty; Informacje Sabiny. [Kronika z lat okupacji]. Rękopis. Powst. ok. 1940-43.

Fragmenty za okres II 1940 – VI 1943 zachowane w Archiwum Akt Nowych (Archiwum Lewicy Polskiej).

8. Oświęcim. Pamiętnik więźnia. [Broszura]. Warszawa: Komisja Propagandy Biura Informacyjnego i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej 1942, 22 s., powielone.

Wydanie konspiracyjne, druk anonimowy. Zbeletryzowana relacja, będąca kontaminacją wspomnień więźniów, zwolnionych z obozu w Oświęcimiu. (Informacja: W. Bartoszewski: Publikacje konspiracyjne w Oświęcimiu. „Więź1985 nr 1/3.).

Przekłady

angielski

Oświęcim – camp of death. Underground Poland speak. (Underground report). New York 1944.

9. Postawa społeczeństwa polskiego pod okupacją niemiecką. Powst. ok. 1943, 42 s.

Rękopis w posiadaniu córki, Haliny Ireny Krahelskiej.

Przekłady

1. A. Gastiew: Poezja czynu robotniczego. Przedmowa: H. Krahelska. Warszawa: Scena i Lutnia Robotnicza 1921, 72 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski słownik biograficzny. T. 12. Wrocław 1966-1967 (K. Ptak).
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T. 3. Warszawa 1992 (Redakcja).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (D. Knysz-Tomaszewska).

Ogólne

Książki

Z. Wróblewski: Wykuć serca muszę (Rzecz o Halinie Krahelskiej). Warszawa: Epoka 1983, 286 s.

Artykuły

Z. Hierowski: Powieściopisarki: Zofia Kossak-Szczucka – Pola Gojawiczyńska – Halina Krahelska. W tegoż: 25 lat literatury na Śląsku. Katowice 1947.
W. Osuchowska-Orłowska. „Zeszyty Historyczno-polityczne Stronnictwa Demokratycznego1974 nr 10.

Wspomnienia rewolucjonistki

P. Hulka-Laskowski. „Pion1934 nr 19.
D.J. Płoński: Co sprawia że człowiek staje się rewolucjonistą. Nowe Książki 1957 nr 13.
K. Kuryluk: Nad książkami Haliny Krahelskiej. Trybuna Literacka 1958 nr 42.

Polski strajk

Z. Bauer: Twórcy krakowscy wobec strajku 1936. „Życie Literackie” 1976 nr 12.
H. Górska: Powieść tendencyjna. Sygnały 1937 nr 27; przedruk w tejże: My samotni, zbłąkani ludzie... Warszawa 1967.

Zdrada Heńka Kubisza

E. Breiter: Na Śląsku. Wiadomości Literackie 1938 nr 27.
B. Piach: Kubisz zdradzony. Epoka 1938 nr 15.
Z. Mitzner: Nowe spotkanie z K. i Kubiszem. Życie Part 1957 nr 1, przedruk w tegoż: Spotkania, wspomnienia, korespondencja. Kraków 1979.
W. Nawrocki: Teresa i wielki świat panów „Kalendarz Beskidzki1964 s. 134-135.
A. Smołka: Motyw Śląska w powieści Haliny Krahelskiej „Zdrada Heńka Kubisza. Śląski Kwartalnik Historyczny 1995 nr 1/2.

Oświęcim. Pamiętnik więźnia

W. Bartoszewski: Publikacje konspiracyjne w Oświęcimiu. Więź 1985 nr 1/3 s. 42-47.