KRAHELSKA Halina

Urodzona 12 maja 1886 w Odessie; córka Jana Śleszyńskiego, profesora matematyki, i Heleny z Augustynowiczów. Po ukończeniu gimnazjum w Odessie studiowała najpierw na miejscowym uniwersytecie, a następnie w Kijowie. W tym okresie rozpoczęła działalność polityczną: w 1908 została członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcja Rewolucyjna (PPS), współpracowała z konspiracyjnie działającym stowarzyszeniem Dom Polski, jako członek studenckiej Rady Koalicyjnej brała udział w pracach tamtejszego ruchu akademickiego. W 1911 została aresztowana za udział w wystąpieniach studenckich, a następnie administracyjnie wydalona z Odessy do Kiszyniowa. Jesienią 1912 przybyła do Kijowa, gdzie wstąpiła do partii Socjalistów-Rewolucjonistów (eserowców). W tym okresie pisała artykuły i rewolucyjne wiersze drukowane na łamach eserowskiej gazety „Golos Truda” (podpisane Janek). W 1913 weszła w skład egzekutywy kijowskiego komitetu eserowców. W tymże roku została ponownie aresztowana, a następnie skazana na bezterminowe osiedlenie we wschodniej Syberii. Przebywała kolejno we wsiach Rybnoje nad Angarą (1915), Pieriewoz (1916) i Kańsk pod Jenisejskiem (1917), gdzie zastał ją wybuch rewolucji październikowej. Wraz z przebywającymi tam zesłańcami politycznymi utworzyła Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W 1917 wyjechała do Smoleńska, gdzie zawarła związek małżeński z towarzyszącym jej od momentu zesłania Józefem Grabianką (zmarł 1918). W 1918 przeniosła się do Odessy; wstąpiła do organizacji lewych eserowców, utrzymywała kontakty z rewolucyjnymi partiami Rosji i Ukrainy. Równocześnie pracowała przez krótki czas w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1919 przyjechała do Krakowa, a następnie zamieszkała w Warszawie, gdzie do 1921 pracowała początkowo jako sekretarka, a następnie jako podinspektor pracy w II obwodzie Inspekcji Pracy m.st. Warszawy. W 1920 zawarła związek małżeński z Antonim Krahelskim, działaczem PPS i organizacji niepodległościowych, inżynierem pełniącym funkcje kierownicze w przemyśle. W 1927-31 pracowała w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej na stanowisku inspektora pracy, zajmując się szczególnie ochroną pracy kobiet i opieką nad dziećmi ze środowisk robotniczych; była inicjatorką pierwszych żłobków przyfabrycznych. W 1928 brała udział w Międzynarodowym Kongresie Służby Społecznej w Paryżu. W 1929 otrzymała stypendium Rockefellera, które umożliwiło jej studiowanie zagadnień prawa pracy w Szwajcarii, Francji, Austrii i Niemczech. Od 1931 pracowała w Instytucie Gospodarstwa Społecznego; wykładała też na Wolnej Wszechnicy polskiej. Artykuły, reportaże o tematyce społeczno-gospodarczej i politycznej drukowała m.in. na łamach pism „Epoka” (1927-29, 1933, 1936-39), „Kobieta Współczesna” (1927-28, 1930, 1933-34), „Robotnik” (1927-28, 1932, 1939), „Gazeta Polska” (1930-32, 1934), „Kurier Poranny” (1932-35), „Państwo Pracy” (1932-35) oraz w osobnych publikacjach. Rozwijała także twórczość literacką, pisząc powieści i opowiadania. Od 1933 była członkiem zespołu literackiego Przedmieście. Współpracowała z Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela, z Międzynarodową Organizacją Pomocy Rewolucjonistom, ze Stowarzyszeniem Wolnomyślicieli Polskich, brała udział w kampanii amnestyjnej 1935 i w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie w 1936. W 1937 była jednym z organizatorów, a następnie członkiem zarządu warszawskiego Klubu Demokratycznego. W 1939 została członkiem Stowarzyszenia Demokratycznego (SD). Po wybuchu II wojny światowej brała udział w obronie Warszawy, pełniąc funkcję obwodowego komendanta obrony przeciwlotniczej na Mokotowie. Następnie prowadziła aktywną działalność w konspiracyjnym podziemiu: była związana ze SD „Prostokąt”, współpracowała od 1940 z Wojskowym Biurem Historycznym (Wydział Propagandy Bieżącej) Biura Informacji i Propagandy przy Komendzie Głównej Armii Krajowej. Prowadziła od końca 1939 do 1944 zapiski dotyczące życia w stolicy podczas okupacji. Publikowała artykuły w podziemnej prasie socjalistycznej – w piśmie „Proletariat” (1940), a następnie w „Robotniku” (od 1942). Została odznaczona Krzyżem Walecznych w 1941. Kontynuowała twórczość literacką, pisząc utwory prozatorskie oraz wiersze. W 1942 w wyniku potrącenia przez samochód niemiecki została kaleką. W lipcu 1944 z powodu nie wyjaśnionej do końca denuncjacji, została wraz z prof. Marcelim Handelsmanem aresztowana w Milanówku, a po procesie w Częstochowie przewieziona do obozu w Ravensbrück. Tam, mimo złego stanu zdrowia, nadal prowadziła działalność konspiracyjną i literacką. Zmarła w obozie 19 kwietnia 1945. Pośmiertnie odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.
W 1988 została ustanowiona nagroda im. Haliny Krahelskiej za osiągnięcia w dziedzinie ochrony pracy.