BIO
Urodzony 26 sierpnia 1894 we wsi Paprotnia pod Rawą Mazowiecką w rodzinie chłopskiej; syn Franciszka Kowalskiego i Katarzyny z Domeradzkich. Dzieciństwo i młodość spędził w Zofiowie, gdzie ojciec nabył 20 morgów ziemi. Po ukończeniu trzyzimowej szkoły w Białej Rawskiej pracował w gospodarstwie ojca, a od 1906 zarobkował we dworze. Następnie wraz z rodziną przeniósł się do wsi Kaleń. W wyniku wycieńczenia ciężką pracą fizyczną zachorował na gruźlicę. Około 1912-13 zetknął się z radykalnym odłamem ruchu ludowego, skupionym wokół pisma „Zaranie”. W czasie I wojny światowej służył w armii rosyjskiej (1915-17), następnie w Legionie Puławskim. W 1919 rozpoczął działalność polityczną w Polskim Stronnictwie Ludowym (PSL)„Wyzwolenie” na terenie powiatu Rawa Mazowiecka; został prezesem Powiatowego Zarządu Stronnictwa. W 1919 opublikował w „Wyzwoleniu” pierwszy artykuł publicystyczny pt. Nadużycia przy wyborach (nr 16), w 1922 zaczął ogłaszać utwory literackie (pierwszy – wiersz pt. Kusiciel, nr 43); z pismem tym współpracował też w 1923 i 1925. W grudniu 1925 wstąpił do Niezależnej Partii Chłopskiej (NPCh) i od 1926 był członkiem jej Centralnego Komitetu. Publikował artykuły i felietony na łamach prasy partyjnej: „Chłopski Sztandar” (1925) oraz „Niezależny Oracz”, „Niezależny Chłop”, „Walka Oraczy”, „Lemiesz”, „Snop”, „Zagon”. Po zdelegalizowaniu NPCh w 1927, należał do założycieli Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”. Od 1928 kierował organem tej partii „Samopomoc Chłopska”; publikował tu artykuły publicystyczne oraz opowiadania i felietony pt. Opowiadania Dziadka z Bidulińska. Był też członkiem Komunistycznej Partii Polski (KPP). Po rozwiązaniu Zjednoczenia w 1931, osiadł we wsi Solipse niedaleko Włoch pod Warszawą, gdzie wydzierżawił trzy morgi ziemi. Kontynuował działalność polityczno-społeczną i kulturalną. Współpracował z Wydziałem Rolnym Komitetu Centralnego KPP, za co w 1932 został skazany na trzy miesiące aresztu. W 1933-37 należał do Zespołu Literackiego „Przedmieście” i opublikował kilka utworów w wydanych przez zespół w tomach zbiorowych: Przedmieście (1934), Pierwszy maja (1934). W 1936 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Utwory prozą i artykuły ogłaszał m.in. w „Dzienniku Ludowym” (1936-38), „Epoce” (1936-38) „Czarno na białem” (1937), „Walce Ludu” (1937). W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie i brał czynny udział w konspiracyjnej pracy politycznej. W 1940 został wraz z Alfredem Fiderkiewiczem aresztowany przez gestapo i przez kilka miesięcy był więziony. Należał do organizatorów konspiracyjnej grupy Proletariusz, skupiającej byłych członków KPP i radykalnych działaczy ruchu ludowego (w styczniu 1942 weszła w skład Polskiej Partii Robotniczej (PPR)), i był współredaktorem pisma „Proletariusz”. Uczestniczył w akcjach pomocy Żydom w getcie. Wziął udział w pierwszym posiedzeniu konspiracyjnej Krajowej Rady Narodowej (31 XII 1943/1 I 1944) i został powołany na zastępcę przewodniczącego. W styczniu 1944 objął redakcję wydawnictw wiejskich Komitetu Centralnego PPR. W tymże roku odszedł ze Stronnictwa Ludowego. Następnie uczestniczył w opracowywaniu założeń Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu”; na pierwszym konspiracyjnym zjeździe w Warszawie w lutym 1944 został wybrany na wiceprezesa Zarządu Głównego. Po wyzwoleniu kontynuował pracę polityczną w Stronnictwie Ludowym; od marca do września 1945 był jego wiceprezesem (od stycznia 1946 członkiem Rady Naczelnej i Naczelnego Komitetu Wykonawczego). Z ramienia Stronnictwa Ludowego objął w lipcu 1945 stanowisko ministra kultury w Rządzie Jedności Narodowej. Był redaktorem naczelnym tygodnika „Zielony Sztandar” (1945-46); w piśmie tym publikował do 1951 (m.in. artykuły podpisane Józef Stanisławski). Artykuły, felietony i fragmenty prozy zamieszczał też w „Dzienniku Ludowym” (1945-48) i „Woli Ludu” (1949-50). W 1947-52 był marszałkiem Sejmu. Na kongresie zjednoczeniowym Stronnictwa Ludowego i PSL w listopadzie 1949 został wybrany na prezesa Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL). W 1952-56 był członkiem Rady Państwa. W 1956 ze względu na zły stan zdrowia (zawały serca i stany depresji) zrezygnował z funkcji prezesa Naczelnego Komitetu ZSL. Odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim (1946), Orderem Odrodzenia Polski II klasy (1946), Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski (1949). Zmarł śmiercią samobójczą 14 grudnia 1958 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. Chłopi z Marchat. Powieść. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów ZSRR 1930, 143 s. Przedruk zob. poz. ↑.
2. Bunt w Starym Łęku. [Opowiadanie]. Powst. 1931. Wyd. pt. Stary Łęk. Moskwa: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1933, 183 s. Wyd. nast. pt. Bunt w Starym Łęku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951. Przedruk zob. poz. ↑.
3. W Grzmiącej. Powieść. „Kurier Poranny” 1936 nr 54-140. Wyd. osobne Warszawa: M. Fruchtman 1936, 365 s. Zespół Literacki „Przedmieście”. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1947, tamże: wyd. 3 1949; wyd. 4 1949, wyd. 5 1950, wyd. 6 1953, wyd. 8 [!] z posłowiem W. Rzymowskiego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1956.
Przekłady
węgierski
4. Rodzina Mianowskich. Powieść. T. 1-2. Warszawa: I. Przeworski 1938, 283 + 239 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ludowe 1949, wyd. 2 [właśc. 3] [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1950.
5. Bestia. Powieść. Powst. 1940. Wyd. [Warszawa:] „Dziennik Ludowy” 1945, 77 s. Dod. powieściowy „Dziennika Ludowego”.
Przekłady
francuski
6. Dalekie i bliskie. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Ludowe 1948, 251 s. Wyd. nast.: tamże: [wyd. 2] 1948, wyd. 2 [!] 1949; wyd. 3 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1950, tamże wyd. 4 1951, wyd. 5 1953, wyd. 2 [!] 1955.
Zawartość
Przekłady
niemiecki
słowacki
7. Wino. [Powieść]. Druk fragmentów: Dramaty na miarę Szekspira. „Wieś” 1949 nr 18 s. 11-12, „Zielony Sztandar” 1949 nr 20 s. 4-8; Polowanie. „Wieś” 1949 nr 47; Wieś stoi otworem. „Wieś” 1949 nr 23/24, „Zielony Sztandar” 1949 nr 29 s. 10-11, nr 30 s. 8-9; Kułacy. „Nowa Kultura” 1950 nr 13 s. 4, nr 28 s. 3, „Orka” 1959 nr 48. Przedruk zob. poz. ↑.
8. Bestia. [Opowiadania]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1951, 205 s.
Zawartość
9. Prości ludzie. Dramat. Powst. 1953.
10. Z dziejów fortun kułackich i form kułackiego wyzysku na wsi. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1954, 26 s.
11. Młodzież chłopska w walce o nową wieś. Warszawa: Iskry 1955, 78 s.
12. Wspomnienia. Powst. przed 1958. Druk fragmentów: „Życie Literackie” 1958 nr 21; „Tygodnik Kulturalny” 1963 nr 42-47.
13. Wino. [Powieść i opowiadania]. Przedmowa: J. Ozga-Michalski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1966, 672 s.
Zawartość
14. Wybór pism publicystycznych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1967, 340 s.
Zawartość
15. Utwory wybrane. Przedmowa: J. Ozga-Michalski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1974, 778 s.
Zawartość
16. Tam, gdzie szumi spalski las. Opowiadania z dawnych lat. Łódź: Mediton Ad Fontes 2001, 139 s.
Nadto wydania przemówień i referatów dotyczących programu Stronnictwa Ludowego i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego z lat 1945-1956.
Omówienia i recenzje
• Ankiety dla IBL PAN 1951, 1957.
